Examenvragen

Gimmick! van Joost Zwagerman

1. Ik heb dit boek gekozen want ik zocht een boek dat onder het thema ‘Kunst’ viel. Nadat ik  meerdere boeken heb bekeken, nam ik dit boek.
2. In Gimmick! komt Walter van Raamsdonk terecht in de wereld van jonge, succesvolle kunstenaars in Amsterdam. Die kunstenaars zijn voornamelijk gefixeerd op geld, seks en drugs en heel af en toe maken ze ook nog wat kunst.
3. De thema’s van dit verhaal zijn verslaving en liefdesverdriet. Eigenlijk is Suzan het motief dat heel vaak herhaald wordt, dit komt natuurlijk omdat hij niet zonder haar kan leven en werken. Gimmick! Is eigenlijk de vluchtplek waar Walter naar toe gaat om zijn verdriet weg te drinken of om drugs te gebruiken, zo staat de titel en de thematiek in verband met elkaar. Het motto komt kun je in verband brengen met de thematiek omdat Walter eigenlijk weer met Suzan wil maar dan laat Suzan weten dat de liefde er eigenlijk niet meer in zit.
4. De belangrijkste persoon is Walter van Raamsdonk, een rond karakter. Hij woont in Amsterdam en behoort daar tot een nieuwe lichting 'postmoderne' kunstenaars. Samen met zijn mede-kunstenaars probeert hij te overleven in het egoïstische kunstenaars-wereldje waar hij zich helemaal niet goed in voelt. Mede vanwege zijn onmogelijke liefde voor zijn ex-vriendin Sammie glijdt Walter langzaam zijn ondergang tegemoet. Verder ziet hij er niet direct bijzonder uit en komt hij uit een normaal, burgelijk gezin.
   
   De bijfiguren zijn een soort van tegenstelling van Walter, met hem gaat het steeds slechter terwijl het met zijn vrienden steeds beter gaat.
5. Het verhaal speelt zich af in 1989, dit merk je door de muziek die gedraaid wordt in de ‘Gimmick!’ die als hits van die tijd worden gezien.
6. Het verhaal eindigt negatief voor de hoofdpersoon.
7. a.   'There were moments when.../ well, there were moments when'
   b. Het motto van Gimmick! is ontleend aan Past, Present and Future van The Shangri-Las, een meidengroep uit de jaren zestig. Toen was de ik in het liedje verliefd. In de volgende twee coupletten, over het heden en de toekomst, geeft die ik aan dat de liefde er voorlopig niet in zit. Erg toepasselijk, als je het naast het leven van Raam legt, die maar niet over zijn liefde voor Sammie heen kan komen.
8. Gimmick! is de titel van het boek van Joost Zwagerman, die verwijst naar de hippe discotheek waar Walter van Raamdonk (Raam) vaak te vinden is met zijn met zijn groepje moderne kunstenaars. Wie er komt behoort tot een bepaalde groep mensen.
9. Het verhaal is geschrven uit een ik-perspectief. De ik-figuur is de verteller en de hoofdpersoon van het verhaal (Walter van Raamsdonk). Hij schrijft over zijn eigen leven; wat hij ziet, denkt en wat hij daar van vindt. Het verhaal staat in de tegenwoordige tijd geschreven, dus alles wat er staat gebeurt op hetzelfde moment. Omdat het boek in een ik-perspectief is beschreven hoeven de dingen die beschreven staan niet waar te zijn; het is Walters eigen werkelijkheid.
10. a.

b. Het verhaal begint in ab ovo.

13. Het verhaal is chronologisch geschreven. De vertelde tijd is ongeveer een half jaar. Er wordt allebei tijdverdichting en tijdvertraging gebruikt. Bijvoorbeeld op het moment dat een jongen, in New York, op hem afloopt dat Walter hem heel uitgebreid gaat beschrijven. En een tijdverdichting is gebruikt bij bijvoorbeeld wanneer hij voor het eerst bij de vrouw met de zonnebril is en zich aan het vervelen is, als zij weg is. Er worden geen vooruitwijzingen en terugverwijzingen gemaakt in het verhaal.

14. Het verhaal speelt zich af op verschillende plaatsen: Amsterdam, Florence, Tenerife en New York. Deze spelen van belang dat ze worden gezien als trendy gebieden of steden, waar je ‘moet’ zijn geweest.

19.   Generatie nix, een satirische sleutelroman, roman over een persoon of gebeurtenis die echt gebeurd zijn, maar onder een andere naam gespeeld worden.

Literaire recensies:

Schrijver Joost Zwagerman

Titel  Gimmick!

Bron De Volkskrant

Publicatiedatum 12-05-1989

Recensent Arnold Heumakers

Recensietitel Het cynische ziektebeeld van de postmoderne cultuur

Verhalen en romans over kunstenaars zijn vaak een stichtende mengeling van heroïek en tragiek. De kunstenaar offert zich op voor het goede, het ware en het schone; de maatschappij laat zich alleen door haar eigen grove belangen leiden en miskent zijn talent. Tegenover de originaliteit van de kunstenaar, levend in een eigen bohème waar wet en moraal niet het hoogste woord hebben, staat het conformisme van de burger. Hun beider conflict heeft sinds de Romantiek al heel wat literatuur opgeleverd.

Op het eerste gezicht lijkt Gimmick!, de tweede roman van Joost Zwagerman, zich bij deze traditie aan te sluiten. Ook in zijn roman spelen kunstenaars de hoofdrol en erg burgerlijk gedragen zij zich niet. Van een nobel contrast tussen bohème en burgerij is bij Zwagerman echter geen sprake en ook van de bekende heroïek en tragiek is weinig te merken. Met Walter van Raamsdonk, verteller en hoofdpersoon van de roman, is het weliswaar beroerd gesteld, maar zin of loutering ontbreekt aan zijn lijden; zijn teloorgang blijkt vooral het gevolg te zijn van succes.

Het beeld dat daardoor ontstaat is een heel ander dan het geijkte. Wat Zwagerman in Gimmick! doet voor de hedendaagse postmoderne kunstscene lijkt nog het meest op wat Hugo Claus in Een zachte vernieling heeft gedaan voor de Cobra-groep. In beide gevallen wordt niet de burgermaatschappij aangeklaagd, maar krijgen de kunstenaars er geducht van langs. Bij Claus worden zij ontmaskerd als egoïstische, afgunstige ijdeltuiten en leeghoofden; Zwagerman schildert hen af als gewiekste kleine zelfstandigen, die zonder scrupules hun goed lopend bedrijfje runnen en verder voornamelijk op jacht zijn naar sex, drugs en rock 'n roll.

Als vroegoude cynici realiseren zij zich hun positie maar al te goed en zij hebben zich er volledig bij neergelegd: "Ik objectiveer altijd, zie mijn kunstwerken letterlijk als producten, ik ben producent", houdt Eckhardt zijn vriend "Raam" in een filosofische bui voor. Even daarvoor heeft hij vastgesteld: "Wij zijn allebei meer bourgeois dan de directeur van het Stedelijk. Zeker weten! De directeur is de proleet en wij de zakenmensen."

In passages als deze geeft de schrijver indirect zijn commentaar op de wereld die hij beschrijft. In andere passages zorgt de satire voor het commentaar, bijvoorbeeld daar waar Zwagerman een ambtenaar van WVC laat opmerken dat tegenwoordig alleen nog kunstenaars worden gesubsidieerd die jaarlijks op eigen kracht meer dan een halve ton verdienen. Maar de satire krijgt nergens de overhand. Gimmick! is niet een leuk boek; er valt zelfs opvallend weinig te lachen. Het is Zwagerman kennelijk ernst, al is hij gelukkig wel zo verstandig geweest zijn kritiek steeds impliciet te houden.

Voor belerende praatjes hoeft men niet bang te zijn.

Als schrijver heeft Zwagerman zijn best gedaan zoveel mogelijk in de huid van zijn hoofdpersoon te kruipen: "Raam" vertelt het verhaal, met de wereld van rap, hip hop, coke, ecstacy, sales-appeal en neukdoosjes die in de roman wordt beschreven, maakt de lezer kennis via zijn ogen. De voordelen hiervan zijn evident, maar er zijn ook een paar nadelen.

Zo is het onvermijdelijk dat de eendimensionaliteit van de hoofdpersoon ook de roman beïnvloedt. Met zijn cocaïne-verslaving, zijn deels op bedrog gevestigd succes, zijn liefde voor ex-vriendin Sammie, en zijn naderende collapse, is Walter Raam een pathetisch geval, een egoïstisch leeghoofd dat slechts is gevuld met de beeldclichés van film en tv. Hij is iemand die liefst "niemand" zou willen zijn (de maand in New York als "kamerplant" bij Dulcie Rosen bevalt hem niet voor niets zo goed), maar hij vergeet dat hij in feite allang "niemand" is, produkt van een wezenloze media-cultuur. In alles wat hij tegenkomt ziet hij een videoclip of een STER-spot en zijn tedere herinneringen aan Sammie vormen tezamen het perfecte scenario voor een ietwat sentimenteel angehauchte pornofilm.

Het leven van Raam en zijn vrienden bestaat uit enkel oppervlakte, maar het heeft wel (zoals Raam het ergens noemt) "beeldkwaliteit". En zo is het ook met de roman: in Gimmick! wordt slagvaardig een milieu geportretteerd dat in de Nederlandse literatuur nog niet bestond, maar als roman blijft het boek op een onbevredigende wijze aan de oppervlakte. Hoe komt dat? Zoals gezegd ligt de schuld voor een deel bij het eendimensionale karakter van de hoofdpersoon met wie Zwagerman zich heeft geïdentificeerd. Maar bij nader inzien geloof ik toch niet dat dit het belangrijkste is. De oppervlakkigheid die in Gimmick! stoort is van een andere, meer literaire aard.

Niet dat Zwagerman zich met zijn hoofdpersoon heeft vereenzelvigd is dan het bezwaar, maar eerder dat hij het te weinig heeft gedaan. De manier waarop Raam de roman vertelt is te zeer die van een handig romancier, te weinig die van een personage dat zich uitspreekt. Daardoor verliest het boek aan diepgang wat het aan vlotheid en overzichtelijkheid wint.

Wat ik bedoel kan ik misschien het beste duidelijk maken door Gimmick! te vergelijken met de een paar maanden geleden verschenen roman Red ons, Maria Montanelli van Herman Koch. Ook in dit boek vallen verteller en hoofdpersoon samen, maar de afstand tussen beiden is vrijwel nihil. De roman is het relaas van de hoofdpersoon, terwijl de tekst volledig de dramatische intensiteit heeft van een monoloog. De verteller vertelt niet een verhaal, het vertellen is het verhaal zelf. De kracht van Kochs roman zit hem dan ook vooral in het feit dat de lezer als het ware wordt geïmpregneerd met de wereld van de hoofdpersoon - door de taal waarvan de verteller zich bedient.

In Gimmick! is dat veel minder het geval. Ondanks het modieuze idioom waarin alles wordt verteld, blijft er tussen Raam als hoofdpersoon en Raam als verteller altijd een afstand bestaan. En diezelfde afstand bevindt zich ook tussen de lezer en de hoofdpersoon. Voor een boek dat via deze hoofdpersoon feitelijk het ziektebeeld van een complete cultuur in kaart tracht te brengen, is dat een niet gering nadeel. Nu de satire in Gimmick! niet de kans heeft gekregen de boventoon te voeren, had het boek om echt indruk te maken op zijn minst een literaire klap in het gezicht moeten zijn, maar ik kan mij niet herinneren tijdens het lezen iets wat daarop lijkt te hebben gevoeld.