Samenvatting:

Een nagelaten bekentenis gaat over het leven van Willem Termeer. Hij wil graag bekennen dat hij zijn vrouw heeft vermoord, maar heeft ook angst om het op papier te zetten. Willem voelt al zijn hele leven bijna nergens liefde voor, hij is laf en egocentrisch totdat hij Anna Bloemendaal ontmoet. Hij trouwt met haar om niet alleen te zijn op zijn oude dag. Ze hebben samen een kind, maar na de dood van hun kind vertrekt ook de liefde van Anna voor Willem. Anna krijgt contact met de buurman en Willem wordt erg jaloers. Vervolgens ontmoet Willem Carolien en is hij dolgelukkig omdat zij alles is waar hij al die tijd naar gezocht heeft. Wanneer Willem erachter komt dat Carolien afspreekt met een andere man, ondanks dat ze af hadden gesprokken dat ze dat niet meer zou doen, wordt Willem razend. Willem gaat naar huis en treft Anna slapend aan. Hij laat haar in haar slaap twee flessen slaapmiddel drinken en hieraan sterft ze.

Marcellus Emants:

Marcellus Emants is geboren op 12 augustus 1848 en is een Nederlandse schrijver. Hij is als een van de weinige een overtuigde voorstander van het naturalisme. [1] Emants studeert, naar wens van zijn vader, rechten. Zijn vader overlijdt tijdens zijn studie en Marcellus besluit om niet verder te studeren maar te gaan reizen. Marcellus is door de erfenis van zijn vader financieel nergens meer van afhankelijk en trouwt met Christina Magdalena Prins. Christina overlijdt helaas al na twee jaar en het duurt 5 jaar voordat Marcellus weer hertrouwd. Ditmaal trouwt hij met Eva Verniers van der Loef en is het een heel gelukkig huwelijk. Zelf schrijft Eva ook en ze begrijp het pessimistische beeld van haar man heel goed. In de tijd dat Marcellus met Eva getrouwd is, 1894, schrijft hij zijn bekendste roman Een nagelaten bekentenis. Na een 13-jarig huwelijk overlijdt ook Eva. 4 jaar na de dood van Eva trouw Marcellus met een Duitse actrice, Jenny Kühn. Zij krijgen samen een dochter die vernoemd is naar het verhalende gedicht dat haar vader in 1879 heeft geschreven, Lilith. Marcellus overlijdt op 14 oktober 1923 in Zwitserland aan gordelroos en wordt 20 oktober 1923 begraven in Den Haag.

[1] Het naturalisme is erg te vergelijken met de romantiek. In de romantiek wordt vaak het idealistische, bovennatuurlijke en fantastische behandelt, terwijl naturalisten zich op het alledaagse richten. In de romantiek staan de held en de kunstenaar centraal. Het naturalisme gaat nog een stapje verder, en stelt ook de prostituee of de zieke centraal. Het centrum van het naturalistisch kunstwerk is het personage in zijn milieu. Dit personage is zwak, vaak ziek, verveeld, somber, decadent. De naturalistische kunstenaar behandelt de ontnuchtering, teleurstelling en ondergang van dit personage, alsmede de kwalijke gevolgen daarvan op zijn omgeving. 

Literaire begrippen

Recensies

Trouw.nl

Recensie van Elma Drayer 29 November 2003, 0:00

Elma Drayer herleest 'Een nagelaten bekentenis'

Welke klassiekers verdienen het nog herlezen te worden? Deze maand test 'het kanon' vier Nederlandse, naturalistische romans.

Minstens één criticus was er in 1895 al zeker van: als talloze schrijvers zijn vergeten, zal Emants' naam nog klinken. Daar zag het aanvankelijk niet naar uit. Lang bleef hij vooral een writer's writer. De Amsterdamse Tachtigers, zelf een halve generatie jonger, zagen de schrijver uit het verre Den Haag als hun voorloper. ,,En daar las ik me opeens dat ik was de Johannes de Dooper van de nieuwere literatuur'', zei Emants in 1909 tegen interviewer E. d'Oliveira. ,,Toen heb ik verbaasder gestaan dan ooit. Ik was mij niet bewust, iets nieuws te hebben geprofeteerd of ingeleid. Ik heb doodeenvoudig geschreven wat zich aan mij opdrong.''

Zijn status dankte hij vooral aan 'Een nagelaten bekentenis', zijn derde roman uit 1894. Een meesterwerk, vond de ene recensent. Een boek dat 'zoo ellendig mooi' was, schreef de ander. Maar het grote publiek, wist Emants, vond de roman 'verschrikkelijk, afschuwelijk'. Pas na de Tweede Wereldoorlog, toen ook sombermannen als W.F. Hermans in trek raakten, begon de furore. 'Een nagelaten bekentenis' beleefde herdruk op herdruk, de beginzin ('Mijn vrouw is dood en al begraven') werd een klassieker. Drie jaar geleden waren er liefst twéé toneelbewerkingen tegelijk in de theaters te zien. En ook jonge lezers laten zich er nog steeds door meeslepen. ,,Mijn levensvisie wordt nogal eens beschouwd als pessimistisch'', laat een vwo-scholier weten op het web. ,,Zelf zou ik liever spreken van realistisch. Misschien is dit gelijk de reden waarom ik 'Een nagelaten bekentenis' van Marcellus Emants zo'n goed boek vond. Naar mij toe spreekt het boek niets anders dan de waarheid.''

Marcellus Emants (1848-1923) was van nature óók geen lachebekje. ,,Ik had veel liever niet geleefd'', zei hij in 1909. ,,Ik ben er mijn ouders nooit dankbaar voor geweest dat ze mij het leven hebben gegeven.'' Zo op het oog had hij weinig reden tot klagen. Hij groeide op in een welgesteld milieu, en na de dood van zijn vader raakte de zoon zo vermogend dat hij kapte met de rechtenstudie waar ie toch al niks aan vond. Werken voor zijn brood heeft hij nimmer hoeven doen. Maar later zei hij: ,,Ik vind 't veel beter dat iemand een baantje heeft dat hem gedwongen in aanraking brengt met menschen. Dat hadden mijn ouders voor mij in moeten zien.'' Hij trouwde drie keer. Met vrouw één duurde maar even, met vrouw twee was hij naar eigen zeggen écht gelukkig, met vrouw drie uitgesproken ongelukkig. En dan had hij óók nog chronisch last van kouwe voeten.

Al jong wist hij: het is niks, het was niks, het zou nooit wat worden -en wie er anders over dacht bedotte zichzelf. 'Eenig batig saldo in geluk' is helaas onbereikbaar. Minzaam beval hij een tobbende vriend per brief suïcide aan. ,,Daarom is mijn leer: ga uit het leven, als je 't niet langer dragen kunt of wilt.'' Zelfmoord was volgens Emants 'lafheid noch dapperheid', maar, heel modern, een zelfbeschikkingsrecht. Wie daarentegen uit 'instinctieve' levensdrang tóch voor het bestaan koos, moest ophouden met piepen. ,,Tracht dan to make the most of it.'' Zelf deed hij dat door te reizen, te regisseren, en veel te schrijven: poëzie, toneelstukken, reisverhalen, novellen en romans. En uiteraard paste de deterministische mensvisie van zijn tijd hem als een handschoen.

'Een nagelaten bekentenis' wemelt van de naturalistische stokpaardjes. De hypergevoelige ikfiguur -Emants vertelt het verhaal consequent vanuit diens perspectief- heeft zijn vrouw vermoord. En tweehonderd bladzijden lang volgt hij het spoor terug. Dat Willem Termeer is zoals hij is, is de schuld van 'de herediteit' -de genen, zeg maar. Van vrije wil is geen sprake. Hij noemt zichzelf een dégéneré, een mooie 19de-eeuwse term die helaas in onbruik is geraakt. ,,Ik kan misschien minder lijden, maar zeker ook minder genieten dan de gewone, gezonde mens.''

Net als zijn schepper hoeft Willem Termeer niet te werken, en de leegheid van zijn bestaan gaapt hem elke ochtend aan. Hartstochtelijk verlangt hij naar liefdevolle seks. ,,O, nog eens in mooie vrouwenogen te mogen staren, met echte begeerte te mogen zoenen op weke jonge lippen, de druk te mogen voelen van een zachte, warme hand, mijn armen te mogen klemmen om een heerlijk blanke, zich met verlangen gevende gestalte! En dan eens, ware 't ook maar eens, midden in die zaligheid te mogen fluisteren: ik heb je lief!''

Maar zijn maintenee wil geld zien en thuis wacht hem zijn kille Anna, die de dood van hun enige dochtertje niet heeft kunnen verwerken. Zij koestert op haar beurt warme gevoelens voor de buurman, een kwezelachtige godgeleerde -nog tot diep in de 20ste eeuw favoriet personage in de Nederlandse literatuur. Het kost haar uiteindelijk het vege lijf. ,,Voor één keer genoot ik de illusie me gewroken te hebben op het normale mensdom, op mijn beurt eens te triomferen over de samenleving, die me altijd aan banden gelegd en onthouden had wat me toekwam.''

Dat voortdurend wijzen naar les autres klinkt in hedendaagse oren een beetje flauw. Tegenwoordig wil de tijdgeest juist dat elk mens zich architect voelt van zijn eigen lot. En tóch blijft 'Een nagelaten bekentenis' meer dan leesbaar -natuurlijk ook dankzij de knappe compositie en het karige taalgebruik. Uiteindelijk weet Emants je achter te laten met mededogen voor zijn treurige antiheld, en is zijn boodschap niet mis te verstaan: Willem Termeer mag een onsympathieke sukkel zijn, met de rest van de mensheid is het niet veel beter gesteld. Dat een lezer daar eind 2003 nóg door uit haar humeur raakt, is knap.

Nederlands Letterenfonds

(auteur onbekend)

Een literaire klassieker over een slappeling die zich verantwoordt voor de moord op zijn vrouw

Marcellus Emants was de grootste voorvechter van naturalisme à la Emile Zola in Nederland. In zijn spannende ‘whydunnit’ Een nagelaten bekentenis(1894) schetste hij zijn hoofdpersoon als een speelbal van afkomst en omstandigheden en maakte hij duidelijk dat de vrije wil een illusie is.

“Emants’ boek bezit een sombere ongenaakbare grootheid,” schreef een criticus over Een nagelaten bekentenis; “- een menhir uit de oertijd: kaal en raadselachtig van eenzaamheid, maar imposant.” 

De biecht van Willem Termeer – beginnend met de beroemde zin ‘Mijn vrouw is dood en al begraven’ – is inderdaad geen vrolijke kost; wat niet wegneemt dat je zijn uit korte alinea’s opgebouwde verhaal ademloos leest. Na een woordenwisseling heeft Termeer zijn vrouw Anna een paar lepels te veel slaapdrank gegeven, en om de lezer zijn daad te verklaren vertelt hij over zijn treurige leven. 

Als zoon van een schuinsmarcheerder en een luie moeder was Termeer voorbestemd tot een leven van rücksichtlose genotzucht, waaraan hij tevergeefs hoopte te ontsnappen door een huwelijk. Toen Anna zich van hem afkeerde en hijzelf een verhouding kreeg met de veeleisende Carolien, leek moord een logische oplossing. Maar nu de daad gedaan is, durft hij niet meer bij zijn maîtresse aan te kloppen. Het geweten is toch sterker dan hijzelf; en van zijn lafheid en zijn inertie zal hij nooit afraken. 

Het mooie van Een nagelaten bekentenis is dat Termeer ondanks al zijn slechte eigenschappen toch respect afdwingt. Niet omdat hij de perfecte misdaad pleegt, maar omdat hij zijn eigen slechtheid zo goed analyseert en tegelijkertijd de huichelachtigheid van de zogenaamd fatsoenlijke wereld aan de kaak stelt. Of, zoals Termeer het formuleert: ‘Geachte, geëerde, fatsoenlijke, edeldenkende lezer, als je uit vrije wil zo uitmuntend meent geworden te zijn, waarom ben je dan niet nog beter?’