Dier en engel door Hannes Meinkema

1 Zakelijke gegevens Auteur:Hannes Meinkema (1943-heden) Titel/Ondertitel:Dier en engel
Overige zakelijke gegevens:- Uitgeverij: Contact- Het boek telt 239 bladzijden- Druk: eerste druk, 1996
Genre:Roman

2 Motivatie Voor mijn boekverslag en spreekbeurt was ik op zoek naar een boek. In de bibliotheek ben ik toen op zoek gegaan naar een boek. Omdat mijn broertje ook een handicap heeft, vind ik het altijd wel leuk om een boek te lezen over mensen met een (verstandelijke) beperking. Dus heb ik op thema gezocht, en kwam ik op dit boek uit. het leek mij wel een leuk boek en ben het dus maar gaan lezen.

3 Eerste reactie Ik vond het een erg leuk boek om te lezen. Je leest in dit boek wat voor een problemen het kan geven als je een kind met een verstandelijke beperking in je gezin hebt. Ook hoe een ander kind hieronder kan lijden. In de andere verhaallijn van het boek lees je juist over mensen met een verstandelijke beperking die volwassen aan het worden zijn, dat is ook wel leuk om te lezen hoe dat proces verloopt. Ik vond het niet alleen maar leuk, maar ook erg interessant om te lezen.

4 Samenvatting Opdracht:Voor Helma, Jacqueline, Martin, Sjaak en Niels. Motto:- Inhoud:Geertje, docente en alleenstaande moeder, wordt verliefd op Tijs, een docent op een middelbare school. Ze is gefascineerd door zijn goedheid en zijn positieve benadering van alles. Tot ze ontdekt dat hij een gehandicapte dochter heeft. Zijn vrouw is van hem gescheiden en wil haar dochter met Down Syndroom niet meer zien. Er ontwikkelt zich een vreemde angst bij Geertje en ze doet steeds een klein beetje meer afstand van Tijs. Tot ze voor de beslissing komt: Mieke leren kennen of breken met Tijs. Toch kiest ze voor het eerste en gaat Mieke bezoeken in haar GVT (gezinsvervangend tehuis), een tehuis voor gehandicapten. Daar schrikt ze van de emoties die ze aanvoelt. De gehandicapte mensen betrekken haar overal bij en geven duidelijk hun emoties weer. Zo dat Geertje ze zelf helemaal voelt.Na de eerste keren dat ze alleen geweest is, begint haar dochtertje Mathilde nieuwsgierig te worden naar de ‘mongooltjes’ en Geertje neemt haar met angst in het hart mee om deze ‘zo geheel andere wereld’ te leren kennen. Mathilde is, anders dan haar moeder, helemaal in haar sas bij de gehandicapten en wil ze steeds beter leren kennen. Ze voelt zich gelijke met hun.Geertje is hier in haar hart boos om, omdat nu haar perfecte dochtertje ook in die wereld kan wennen waar zij maar niet bij kan.Dan leert ze Renee kennen, een al wat volwassenere gehandicapte, die bij Mieke woont. Zo ontdekt ze dat Renee volmaakt is. Niet om wat ze kan, maar wat ze is. Men vergelijkt gehandicapten altijd met de norm van het eigen kunnen en zo zijn ze altijd minder dan de gewone mens. Maar Geertje ziet dat Renee volmaakt is, op haar manier. Ze gaat steeds meer tijd besteden met Renee en Mieke. Ze ziet dat als Renee en Mieke uitgelachen en gescholden worden, ze toch lief blijven. Ze blijven aardig en meelevend tegen hun naaste. De waardering voor de zo goedhartige gehandicapten groeit en groeit bij Geertje. Ze ziet ze zelfs als bijna-engelen. De relatie met Tijs is nu weer terug en Geertje vertelt hem dat ze vroeger ook zwanger geweest is van een mongooltje maar het heeft laten aborteren. Ze vertelt dat ze zich dus heel goed kan inleven met de moeder van Mieke. Ze is nu zover dat ze weet dat Mieke een moeder nodig heeft en dat zij deze plek wel in wil nemen. Maar eerst wil ze de moeder van Mieke op de hoogte brengen en vertellen wat er in haar veranderd is ten opzichte van Mieke. Het tweede verhaal dat in het boek speelt is het verhaal van Loekie. Deze heeft een broertje Joost, die gehandicapt is. Haar vader en moeder hebben er erg veel verdriet om en plaatsen hem in een tehuis. Dit vind haar moeder verschrikkelijk. Deze heeft nu namelijk het idee dat mensen zullen denken dat ze haar eigen kind niet eens kan opvoeden. De vader van Loekie vindt het minder erg, want hij weet nooit goed om te gaan met zijn gehandicapte zoon. In het gezinsvervangende tehuis waar Joost heen gaat ontmoeten de twee verhalen elkaar. Maar door Joost in het GVT te stoppen zijn de ruzies en tranen van haar vader en moeder nog niet opgelost. Loekie zit hier erg mee en denkt dat het de oplossing is om Joost te ontvoeren vanuit het tehuis. Als Joost niet meer in het tehuis zit, zullen papa en mama ook niet gaan scheiden, zo denkt ze. En dat doet ze. Alleen komt er voor die tranen en ruzies nu wat anders in de plaats: ongerustheid. Geertje ontdekt, mede door Renee, dat Loekie haar broertje heeft ontvoerd.

5 Onderzoek van de verhaaltechniek Thema:In dit boek speelt het verschil tussen ‘twee werelden’ een grote rol. Aan de ene kant heb je de wereld van de ‘gewone’ mensen, de mensen zonder (verstandelijke) beperking. Aan de andere kant heb je de wereld van de mensen met een (verstandelijke) beperking. In het boek worden deze twee werelden in het begin heel erg van elkaar gescheiden. Maar hoe verder je in het boek komt, hoe meer de twee werelden in elkaar overlopen. Aan het eind kan je zeggen dat de twee werelden één zijn geworden. Motieven:- Angst: de angst van Geertje voor mensen met een (verstandelijke) beperking. Later in dit boek wordt deze angst weggenomen. Aan de andere kant heb je de angst van Loekie dat door haar broertje haar ouders gaan scheiden. Omdat er zo veel ruzie thuis is. - Onvolmaaktheid: in het begin van het boek worden gehandicapte mensen voorgespiegeld als mensen die niet volmaakt zijn. - Dier en engel: aan het einde van het boek zie je dat mensen met een handicap juist geen dier zijn, zoals mensen ze vaak zien, maar mensen met een handicap juist altijd heel lief zijn en alles aanvoelen, dus eigenlijk engelen zijn. Verband titel en thema:De titel geeft weer hoe er over mensen met een (verstandelijke) handicap wordt gedacht in het boek. Eerst worden ze gezien als beesten, die niks kunnen. Later in het boek worden ze juist gezien als engelen. Die heel veel liefde geven, en alles aanvoelen. Structuur:Het verhaal begint ab ovo. Het eerste hoofdstuk is een flashback. Geertje gaat dan naar het tehuis van Mieke, en blikt terug op het begin van haar relatie met Tijs. Hoe zij erachter kwam dat hij een gehandicapte dochter heeft. Vanaf dat hoofdstuk wordt het verhaal chronologisch beschreven. Perspectief:Het verhaal is in het ik-perspectief geschreven. Bij de verhaallijn van Geertje is de ik-verteller Geertje. Bij de verhaallijn van Loekie is de ik-verteller Loekie. Ruimte:Het verhaal speelt zich af in Amsterdam. Dit kan je al op de eerste bladzijde lezen: “Het IJ is bewolkt, het water glanst niet.” Het IJ is water bij Amsterdam. Het verhaal speelt zich af in heel Amsterdam. Mieke, de dochter van Tijs, woont in een gezinsvervangend tehuis in Amsterdam Noord (dat wordt ook in het verhaal genoemd). Geertje woont niet in Amstaerdam Noord, omdat ze met de pond naar Mieke toe moet. Maar dit maakt wel weer mooi gebruik van de ruimte, want omdat ze met de pond moet naar Amsterdam Noord, gaat ze door het wilde water wat ze ziet nog is heel goed nadenken. Loekie woont ook in Amsterdam, want haar broertje Joost gaat ook naar een gezinsvervangend tehuis, hetzelfde als waar Renee zit. Renee zit in een gezinsvervangend tehuis in Amsterdam, en omdat het tehuis van Joost vlakbij het huis van z’n ouders staat neem ik aan dat Loekie ook in Amsterdam woont. Tijd:De vertelde tijd neemt ongeveer een half jaar in beslag. De verteltijd 239 bladzijden. Het verhaal speelt in deze tijd. Het verhaal is in 1996 geschreven. Ik denk dat het verhaal zich dan ook rond dat jaar afspeelt. Maar eigenlijk is het verhaal net zo actueel als het vandaag de dag zou zijn. In deze tijd hebben nog steeds veel mensen angst voor mensen met een handicap.De enige flashback in het verhaal, is de flashback waarmee het verhaal begint. Voor de rest komen er geen flashbacks of flashforwards in voor. Personages:Geertje:Docente Nederlands en alleenstaande moeder van Mathilde. Vroeger is zij zwanger geweest van een mongooltje, maar dit kindje heeft ze laten aborteren. Ze heeft nog steeds een grote angst voor mensen met een, al dan niet verstandelijke, beperking. Ze bouwt een relatie op met Tijs. Door de dochter van Tijs, Mieke, leert ze hoe ze om moet gaan met mensen met een verstandelijke beperking. Haar rol/doel in het verhaal is dan ook om mensen te laten zien dat mensen met een verstandelijke beperking helemaal niet eng zijn, mar dat ze juist heel veel liefde geven.Loekie:Loekie is het zusje van Joost, een verstandelijk gehandicapt jongetje. Ze trekt het zichzelf heel erg aan dat haar vader en moeder altijd maar ruzie hebben om Joost. Ze doet er dan ook alles aan om te voorkomen dat haar ouders ruzie krijgen. Doordat Joost zo veel aandacht opeist van zijn ouders, krijgt Loekie veel minder aandacht dan ze nodig heeft. Hier lijdt ze erg onder. Haar rol/doel in het verhaal is, om te laten zien dat het lang niet altijd makkelijk is om een gezin te hebben met meerdere kinderen, waarvan één kind gehandicapt is. Tijs:De vriend van Geertje. Hij heeft het af en toe heel moeilijk met de handicap van zijn dochter Mieke. Dit komt mede doordat de moeder van Mieke ervoor heeft gekozen om haar gehandicapte dochter niet te willen opvoeden, en hij er dus alleen voor stond/staat. Hij heeft er alles voor gedaan om Mieke een goed en zelfstandig leven te geven, en heeft haar geaccepteerd, wat het belangrijkst is. Zijn rol/doel in het verhaal is om mensen te laten inzien dat je moet houden van mensen zoals ze zijn. Mieke:De gehandicapte dochter van Tijs. Ze heeft het down syndroom. Ze is erg onverschillig, wat ook wel bij het down syndroom hoort, en ontwikkelt gevoelens voor seks. Over dit onderwerp wordt ook niet goed gepraat met haar, omdat ze geen moeder heeft die haar opvoed. Je merkt aan haar dat ze een moeder nodig heeft, Geertje wil deze voor haar zijn, als haar biologische moeder daarmee instemt. Renee:Renee is een vriendin van Mieke. Renee heeft wel een verstandelijke beperking maar geen down syndroom. Aan Renee zie je da ook bijna niks, ze lijkt wel een engeltje. Door haar leert Geertje dat mensen met een verstandelijke beperking engelen zijn. Renee is wel een heel zelfstandig meisje, hierdoor wordt ze erg gewaardeerd. Als iemand zich machteloos of hulpeloos voelt, is Renee vaak degene die dat aanvoelt en je de knuffel geeft die je op dat moment nodig hebt.Joost:Joost is het verstandelijk gehandicapte broertje van Mathilde. Hij heeft vaak woedeaanvallen, en grote huilbuien. Hierdoor is hij thuis niet meer goed te hanteren en wordt hij in een tehuis geplaatst. In het tehuis gaat het beter met hem, maar zijn ouders hebben het er nog steeds heel erg moeilijk mee dat ze hem in een tehuis hebben gestopt. Mathilde:Mathilde is het dochtertje van Geertje. Zij speelt een grote rol in de aceeptatie van gehandicapten van haar moeder. Anders dan haar moeder sluit zij de gehandicapten gelijk in haar hart. Schrijfstijl:Ik vind de manier van schrijven wel prettig bij dit boek. De schrijver gebruikt geen moeilijke woorden, of moeilijke zinsconstructies. Het is dus erg makkelijk te lezen. Het is wel prettig omdat je dan niet iets een paar keer over moet lezen om te begrijpen wat er nu eigenlijk staat. Plaats in de literatuurgeschiedenis:Gezien de tijd waarin Hannes Meinkema is geboren, hoort het boek in de periode van 1940-hedenn. Het boek is voor het eerst in 1996 uitgegeven, die hoort dus ook bij de periode van 1940-heden. Aan het verhaal merk je dat het geen historische roman is, omdat er moderne middelen in naar voren komen, en de samenlevingsomstandigheden zijn niet van voor 1940. Informatie over de schrijver:Hannes Meinkema is het pseudoniem voor Hannemieke Stamperius. Ze is in september1943 geboren toen haar moeder, Jaco Stamperius, tijdens de tweede wereldoorlog zat ondergedoken in Tiel. Haar moeder leerde haar vader kennen in een Utrechtse verzetsgroep en heeft altijd gedacht dat ze na de oorlog zouden trouwen, maar na de oorlog weigert haar vader haar als zijn kind te erkennen.Als Hannemieke bijna vijf jaar is, trouwt haar moeder met een arts. Deze arts neemt een van zijn drie dochters uit een vorig huwelijk mee in dit huwelijk met haar moeder. Hannes Meinkema heeft onder deze omstandigheden geen prettige jeugd. Zij en een van haar halfzusjes, Maartje, worden voortdurend tegen elkaar uitgespeeld en haar stiefvader is ontzettend streng en slaat haar. Haar moeder keurt dit alles goed, gaat er ook in mee, want ze heeft heel veel respect voor haar man. Meinkema heeft dan ook een haat-liefde verhouding met haar moeder. Later, als Meinkema al een dertiger is, overlijdt haar moeder aan longkanker. Ze is er niet bij als ze sterft door bemoeienis van haar stiefvader.Kort daarop hertrouwt deze man met zijn secretaresse. Meinkema is in 1968 getrouwd met een man die ze aanduidt met E. in interviews. E. is een polygame man, terwijl Meinkema heel preuts en monogaam is. Ze heeft zich aan hem aangepast, maar uiteindelijk is ze toch van hem gescheiden. In 1987 adopteert ze als alleenstaande vrouw een Braziliaans meisje, Vita.Meinkema heeft Nederlands in Utrecht gestudeerd en promoveert in 1977 cum laude op een proefschrift over Verzen van Hendrik Marsman. Voordat ze romans gaat schrijven heeft ze dan ook eerst een universitaire loopbaan geprobeerd. En tijdens het solliciteren bij verschillende universiteiten, valt het haar op dat ze slecht behandeld wordt omdat ze een vrouw is. Ze weet zich met subsidies toch te redden en tegen haar dertigste schrijft ze haar eerste roman, De maaneter (1974). Pas met haar roman En dan is er koffie (1976) krijgt ze succes. Dit boek wordt opgepakt als een cultboek, een boek dat volgens velen als geen ander de tijdgeest van de jaren zeventig uitademt. In de jaren zeventig schrijft ze verder nog Het wil nog maar niet zomeren, De groene weduwe en Het binnenste ei. Enkele van haar meer recentere werken zijn: Moeders kindje (1992), Een geluid als van onweer (1993), De speeltuin van Teiresias (1994) en Dora (1995).Voor haar boek Dier en engel heeft Hannes Meinkema zelf meegelopen in een aantal gezinsvervangende tehuizen, op scholen heeft ze veel gezinnen geïnterviewd. Dit om een zo realistisch mogelijk beeld weer te kunnen geven.

6 Beoordeling 1. OnderwerpWat is volgens jou het onderwerp van de tekst?Ik denk dat het onderwerp van de tekst te maken heeft met acceptatie gehandicapten in de samenleving. Zwakkeren in de samenleving moeten geaccepteerd worden en niet genegeerd, dit wordt in het boek duidelijk gemaakt door een verhaal.Had je vooraf bepaalde verwachtingen over het onderwerp en zijn die uitgekomen?Ik had van tevoren wel verwacht dat mensen met een handicap aan het einde van het verhaal volledig geaccepteerd zouden worden. Mijn verwachtingen zijn ook uitgekomen.Ligt het onderwerp in jouw belevingswereld? Is het een onderwerp waar jij wel eens over nadenkt en ben je door het boek anders over het onderwerp gaan nadenken?Het onderwerp staat heel dicht bij voor mij. Mijn broertje heeft het down syndroom, dus ik weet wat het inhoudt en hoe mensen kunnen reageren. Ik denk er dus zelf ook veel over na, omdat je er praktisch iedere dag mee geconfronteerd wordt hoeveel mensen eigenlijk niet weten wat ze met een verstandelijk gehandicapt mens moeten. 2. GebeurtenissenVind je dat de gebeurtenissen een belangrijkste rol spelen of de gedachten en gevoelens van de personages?Deze vraag is lastig om te beantwoorden, want de gedachten en gevoelens van de personen geven uiteindelijk de doorslag dat je leert dat je mensen met een verstandelijke handicap moet accepteren zoals ze zijn, en dat ze heel veel liefde geven. Maar ze komen pas tot deze gedachten en gevoelens door de gebeurtenissen die ze ondergaan. Namelijk de bezoeken aan de mensen met de verstandelijke beperking.Vind je dat de gebeurtenissen logisch uit elkaar voortvloeien en veel samenhang vertonen of vind je het verband tussen de gebeurtenissen moeilijk te verklaren?Ik vind dat de gebeurtenissen heel logisch uit elkaar voortvloeien. Want de acceptatie geschiedt door ontmoetingen met mensen met een verstandelijke beperking. De bezoeken zijn dus erg logisch. Ook de gebeurtenis dat Joost uit huis wordt geplaatst is logisch, want het gaat zo niet meer thuis.Blijven de gebeurtenissen je boeien of moest je soms ‘worstelen’ om verder te komen?De gebeurtenissen bleven me allemaal boeien. Ik heb geen een keer gehad dat ik moest worstelen om verder te komen. Ik vond het allemaal leuk en interessant om te lezen.3. PersonagesVind je de personages in dit boek herkenbaar en ‘levensecht’?Ik vind de personages in dit boek erg herkenbaar en levensecht. Ik kan me namelijk goed voorstellen dat je mensen met een (verstandelijke) beperking best wel ‘eng’ vind. Maar als je ze beter leert kennen, merk je dat dat helemaal niet waar is. Ook de personages die wel al die acceptatie hebben reageren zoals ik denk ik zelf ook zou reageren. De personages met de verstandelijke beperking reageren ook zoals ik de mensen met een verstandelijk beperking ken. Keur je het gedrag van de hoofdpersoon goed of keur je het af?Ik keur het goed, omdat je een weg moet doormaken om tot acceptatie te komen. Soms doe je daardoor dingen waarvan je achteraf bedenkt dat je ze beter niet had kunnen doen. Maar dan is het gebeurt en zo schrikbarend waren ze niet in dit boek.Vind jij dat de personages voorspelbaar reageren of niet? Vind je dat prettig als lezer of juist niet?Ja ik vind het wel een beetje voorspelbaar. Ik kan me zelf namelijk wel indenken hoe ik zou reageren in een dergelijke situatie als de twee hoofdsituaties die zich in het boek voordoen.4. OpbouwVind je het verhaal spannend? Wat vind je spannend? Hoe komt het dat je het verhaal wel of niet spannend vindt?Ik vind het verhaal niet echt spannend. Het is meer een boek waarin een verhaal wordt vertelt en waarin allemaal ontwikkelingen zijn. Het is niet echt een boek met spanning erin. Wanneer begon het boek je te boeien?Vanaf de eerste bladzijde. Ik leek mij een heel leuk boek, dus heb ik vanaf de eerste bladzijde heel geboeid gelezen.Zie je de gebeurtenissen door de ogen van één personage of zie je de gebeurtenissen vanuit meerdere personages? Vind je de manier waarop je in dit boek de gebeurtenissen ziet, geslaagd of niet?Je ziet dit verhaal door de ogen van meerdere personages, die van Geertje en die van Loekie. Ik vind dat wel prettig omdat hun belevenissen eigenlijk het verhaal zijn.5. TaalgebruikVind je het taalgebruik in dit boek moeilijk of niet?Nee het taalgebruik was helemaal niet moeilijk. Hoe vind je de verhouding tussen dialoog en de beschrijvingen? Te veel dialoog? Te weinig beschrijvingen?Ik vond de verhoudingen wel goed. Want je weet de beschrijvingen die wel belangrijk zijn voor het verhaal, en aan de andere kant heb je ook de dialogen tussen de personages nodig om te begrijpen waar het verhaal over gaat. Ik vind dat ze goed op elkaar afgestemd zijn.Vind je het taalgebruik passen bij de personages en het onderwerp?Ja, want mensen met een verstandelijke handicap hebben niet een net zo grote woordenschat als die een ‘normaal’ mens van die leeftijd zou hebben. 6. EindoordeelIk vond het een erg mooi boek, het onderwerp wordt goed uitgewerkt en is erg leerzaam. De gebeurtenissen passen goed bij het onderwerp, en de gebeurtenissen zijn goed gekozen. De personages reageren herkenbaar op de situaties, en handelen volgens een verwacht patroon. De opbouw en het taalgebruik zijn niet moeilijk. Dit alles zorgt voor een mooi, herkenbaar boek.

7 Bronvermelding ?, Hannes Meinkema. Op: www.collegenet.nl Datum plaatsing: onbekendhttp://www.collegenet.nl/content/digilessen/literatuurgeschiedenis/na1945/schrijvers/meinkema.htm 27 mei 2005