Samenvatting

Het verhaal gaat over het 18-jarige meisje Janna, die, omdat ze zo van schermen houdt, een paar weken naar een landhuis gaat. Hier woont een oude vriend van haar vader, die een professional is in schermen.

Zo gezegd, zo gedaan en Janna vertrekt naar het Raeren. Ze wordt opgehaald door Egon, de huisbaas (en schermer). In het huis wordt ze ontvangen door Leni, de huisvrouw van het Raeren. Ze werkt en woont hier samen met haar man, Heinz. Zij zijn het personeel.

Het is een oud huis met een grote tuin. Janna slaapt op zolder. Ze heeft al een lesje van Egon gehad, hij is een stille, aparte man.

Janna weet dat haar vader en Egon geen vrienden meer zijn sinds de oorlog. Ze heeft nog wel een foto van haar vader en Egon in de oorlog. Ze vraagt zich zeer sterk af waarom ze geen vrienden meer zijn.

Al snel arriveren de andere twee ‘leerlingen’ van Egon: Siegbert en Friedrich. Dit is een identieke tweeling. Hun moeder, Julia, blijkt een soort relatie met Egon te hebben gehad voor de oorlog. De tweeling zijn altijd samen, ze zijn ook zeer bewegelijk en ijdel.

Ze krijgen lessen van Egon. Deze zijn heel anders dan de lessen die Janna had in Limburg.

Ook is er zo nu en dan een Mensur. Dit is een groep studenten die puur schermt om er littekens op het gezicht van over te houden. Dit staat voor heldhaftigheid. Janna mag hun wonden hechten en schoonmaken. Een keer komt het uit op de foto die ze van Egon en haar vader heeft. Egon ontkent dat hij het is. Dit vindt ze heel vreemd.

Op een dag vindt ze een heleboel brieven in een la in Egons kamer. Ze wil ze bekijken, want ze herkent haar vaders handschrift. Als ze de brief leest, verschijnt Egon ineens en ontmaagd hij haar. Dit gaat op een kille, niet tedere manier.

Dan ben je zo ongeveer aangekomen bij deel II. Dit begint met een brief van Egon naar haar vader, die nooit is verzonden. Je leest hoe Egon het hele oorlogsproces heeft ervaren: niet echt goed dus. Doordat hij gewond was en van het slagveld werd weggevoerd en terechtkwam in een kamp voor krijgsgevangen, voelde hij zich gegeneerd. Ook het verlies van zijn dierbare paard kon hij niet omvatten.

De weken erna hebben ze vaker seks, en als Egon dan in slaap valt, leest Janna steeds meer brieven.

Bij de volgende Mensur, blijkt er een groot verschil van denken tussen Egon en De Onpartijdige. Deze man is de scheidsrechter van de schermpartijen. Hij is voor Hitler, bewondert hem, terwijl Egon dit niet doet. Dit leidt tot een knallende ruzie, waarbij De Onpartijdige het gebouw, met een paar studenten erbij, verlaat.

De derde Mensur zou een verrassingspartijtje zijn voor Egon, maar die vertrekt. Als de Mensur arriveert, zijn het veel van die studenten en De Onpartijdige. Janna kan niet meer naar boven vluchten voordat ze arriveren en vlucht naar de opkamer. Ze luister de gesprekken van Heinz en De Onpartijdige af. Later komt Friedrich ook in de opkamer en ze hebben seks.

Het interieur wordt voor een groot deel door de dronkenlappen verwoest. Maar Egon keert terug en heeft niets door. Hij wil graag dat een heleboel oude meubels uit huis worden gehaald: hij heeft Thibaults ideeën gelezen en is helemaal geïnspireerd.

Op een dag, als Janna op haar kamer komt, ligt er een brief, een liefdesbrief. Wie zal hem hebben geschreven? Maar Janna wordt het Raeren een beetje zat, en samen met Egon en Leni gaan ze naar het dorp en sturen een telegram naar haar vader.

Als Janna weer een keer seks heeft met Egon, worden ze begluurd. Janna weet het gelijk: het is de briefschrijver! Ze gaat erachter aan en als ze in de schermzaal arriveert, zijn Siegbert en Friedrich een gevecht om leven en dood aan het houden. Siegbert wint door Friedrich een doorboorde long te geven. Ze brengen de tweeling weg en als Janna alleen thuis is, komt haar vader haar ophalen. Ze hebben een kort gesprek in het huis, maar ruimen dan hun spullen op. Jacq laat nog een brief achter voor Egon. Janna zegt dat ze iets vergeten is en rent nog snel het huis in om de brief te lezen: Jacq heeft het paard van Egon vermoord. Toen hij de halsslagader doorbrak, hoorde hij Egon ernaast ademen.

Analyse

Thematiek

Thema

Het thema is, vind ik, moeilijk te bepalen. Er zitten veel thema’s in.

• Liefde, (tussen Janna en Egon, maar ook tussen Friedrich en Janna. En tussen Julia en Egon.)
• Oorlog, (alle gevolgen, zelfs nog voor Janna. Maar vooral de gevolgen voor Egon, en de nieuwe oorlog die Hitler wil gaan voeren voor de vrienden van Egon en Heinz. )

Motieven

Ik denk dat er een paar motieven in dit boek zitten.

• Het nazisme speelt een rol in dit boek. De ‘vrienden’ van Egon bewonderen Hitler en ook Heinz. Dit komt meerdere malen terug in het boek.
• Het hele psychische gebeuren van Egon. Hoe hij de oorlog heeft ervaren, wat hem nog dwars zit.
• De brieven, waardoor je achter de geschiedenis van Egon (en Janna’s vader) komt.
• De oorlog, deze wordt vaak genoemd.
• Ze heeft het zo nu en dan over Oorlog en Vrede, dus misschien verwijst ze naar een boek.
• Symmetrie. (van het schermen, de tweeling en de obsessie van Egon.)

Titel en motto

Titel

De titel ‘De Nederlandse maagd’ slaat op meerdere dingen uit het boek. Zo is Janna een maagd als ze naar het Raeren gaat, maar is ze dat niet meer als ze daar weggaat.

Ook staat de Nederlandse maagd op de postzegels in de Eerste Wereldoorlog. Dit is hun symbool geworden, omdat ze neutraal zijn.

Als je die twee situaties met elkaar linkt, kom je tot de conclusie, dat het dus ook staat voor het verliezen van de neutraalheid van Nederland in de Tweede Wereldoorlog.

Motto

Het motto is een stukje uit Shakespeares ‘Romeo en Julia’.

“A braggart, a rogue, a villain, that fights by the book of arithmetic!

Why the devil came you between us? I was hurt under your arm.”

Dit verwijst naar Jacq en Egon in de oorlog. Egon wou niet gered worden, want hij heeft zijn oorlog nooit af kunnen maken.

Personages

Janna:             

Janna is aan het begin van het boek nog een nieuwsgierig, 18-jarig meisje. Ze is vrij stil en onschuldig. Ze woont in een plaatsje in Limburg, waar ze locaal de beste schermster is.

Haar vader is arts en haar moeder is huisvrouw en gelovig. Janna heeft veel interesse in de schermsport en heeft als idool een beroemde schermster: Helene Mayer.

Op het Raeren wordt ze verliefd op Egon. Door hem wordt ze ook ontmaagd. Haar fantasieën komen allemaal uit, want ze had al meerdere keren erover na gedacht hoe het zou zijn.

Ook wordt ze op het Raeren eigenlijk volwassen. Dat zegt ze ook van zichzelf. Ze leert schokkende dingen over de oorlog, ziet dood van dichtbij en maakt gewoon een hele ontwikkeling door. Ze is ook erg nieuwsgierig wat er tussen haar vader en Egon is gebeurd in de oorlog, dit wil ze per se uitzoeken.

Na een tijdje vertrekt ze weer naar huis, als 18-jarige vrouw.

Egon:             

Egon is de landheer van Raeren. In de oorlog is hij verminkt aan zijn benen, rug en gezicht (eigenlijk wel zijn hele lichaam). De vader van Janna heeft toen geprobeerd hem zo goed mogelijk weer op te lappen. Egon komt er slechter af dan verwacht en heeft ook psychisch problemen. Hij heeft voor zijn gevoel nooit de oorlog kunnen afsluiten en wil nog wraak nemen. Ook kon hij er niet mee leven dat deze oorlog niet te vergelijken was met iedere andere oorlog. Het ging niet met regels zoals het schermen, maar gewoon met mitrailleurs.

Hij houdt erg veel van dieren, hij lijkt veel socialer met dieren dan met mensen, daar doet hij namelijk erg koel tegen. Hij kan het ook niet verdragen dat zijn paard is overleden in de oorlog. Hij is verliefd geworden op Julia, maar sinds Janna in zijn leven gekomen is, is hij daar overheen gegroeid. Als hij na een reisje naar Amsterdam terug komt, heeft hij eindelijk een beetje weer zin in het leven (dit komt door het werk van Thibault).

Siegbert en Friedrich: 

De identieke tweeling die ook schermles neemt op het Raeren. Julia is hun moeder. Ze zijn druk en energiek en zijn altijd samen. Ze zijn ook erg ijdel.

Ze hebben beide wel interesse in Janna, maar Friedrich meer. Als ze een keer samen in het opkamertje zijn, vrijen ze met elkaar. Janna weet eigenlijk niet of ze dit wil. Ze vindt naarmate het boek vordert Friedrich wel een stuk leuker dan Siegbert.

Op het einde van het verhaal gaan Siegbert en Friedrich serieus tegen elkaar schermen met echte wapens, die eigenlijk aan de muur hingen voor decoratie. Siegbert geeft Friedrich de gevreesde schermverwonding: de doorboorde long. Friedrich sterft nog geen enkele minuten daarna.

Julia:               

Zij is een soort van scharrel van Egon. Of eigenlijk is het omgedraaid, Egon is een scharrel van haar. Ze hebben een relatie gehad, maar dat gaat over als dus Janna in het huis komt. Ze is de moeder van Siegbert en Friedrich en heeft het perfecte lichaam en hoofd. Ze schermt ook, daar kom je op het laatst achter. Ze praat veel over de oorlog, dat de positie van vrouwen dan zo verandert. Je maagdelijkheid of trots is er dan niet meer, dan gaat het alleen nog maar om voortplanten. Misschien is dit meer het karakter wat Marente wou laten zien van vrouwen in de oorlog. Dat zij dat weergeeft.

Leni:               

Dikkige vrouw die al het koken, schoonmaken en eigenlijk alle (vrouwlijke) klusjes in het Raeren doet. Ze is lief tegen Janna en heeft een stressvol karakter.

Heinz:            

Man van Leni, hij verzorgt de dieren en de tuin. Hij is een grote fan van Hitler en zijn ideeën en deelt dus niet de mening van Egon (tegen het socialisme en Hitler). Hij spant een beetje samen met de groep schermers die soms op het Raeren komt, omdat die ook voor Hitler zijn.

Vertelsituatie

De vertelsituatie is de ik-persoon.

“Ik schoof de brief in de zoom van mijn hoepelrok en sloot de la.”

Maar wel anders dan normaal. Het is namelijk zo dat het geen tegenwoordige tijd is. Het wordt allemaal achteraf verteld. Ze geeft ons een verslag van haar weken op Raeren. Dit kun je zien aan:

“Natuurlijk, als ik me dit had voorgesteld, had ik mezelf niet zo laten reageren. Later heb ik een reden moeten bedenken waarom ik niet ingreep, als de mensen aan wie ik het vertelde te verontwaardigd werden om te blijven luisteren.” Bladzijde 283.

Tijd, opbouw en verhaallijnen

Tijd

Het verhaal begint op een nazomerdag in 1936. (bladzijde 15) Janna wordt dan opgehaald van het station door Egon. In het verhaal wordt niet vaak en duidelijk gezegd hoeveel dagen er al om zijn. Ik denk dat ze er in totaal een paar weken zit. Zo’n acht à negen. Op bladzijde 177:

“Jij, Mata Hari, wanneer ga je terug?”

(…)

“’Nog twee weken,’ antwoordde Egon opeens.”

Maar als deze dialoog zich plaats vindt, is Janna al een hele poos op het Raeren.

Het verhaal zit een beetje op de grens van niet-chronologisch en chronologisch. Er zitten veel flashbacks in en stukken die niets met het grote verhaal te maken hebben. Ook gewoon flashbacks uit Janna’s verleden, of uit andermans verleden. Toch is de grote lijn van het verhaal gewoon chronologisch, want het begint met de dag dat ze aankomt, de dagen verstrijken zich chronologisch en het eindigt met de dag dat ze vertrekt. Maar tussendoor zit er wel vaak een alinea die dan weer gaat over haar leven thuis bijvoorbeeld.

Als ik echt zou moeten kiezen, zou het chronologisch zijn.

Structuur

De structuur van het verhaal is zeer geordend. Het begint met het motto, daarna volgt deel I.

Deel I begint met een brief, en daarna tien hoofdstukken. Daarna volgt deel II, met negen hoofdstukken. Ook dit deel begint met een brief.

En deel III heeft de minste hoofdstukken, namelijk maar vijf. En deze begint ook met een brief, maar eindigt er ook met een.

Na het verhaal is er nog een pagina met een paar wapens van de schermsport en als allerlaatste een dankwoord.

Verhaallijnen

Er is maar een verhaallijn, die van Janna op het Raeren. Natuurlijk speelt het verleden van Egon en Jacq ook een grote rol, maar dit is geen aparte verhaallijn, want hier komt Janna naarmate het verhaal achter.

Literaire kritiek

Deze recensie vond ik op www.recensieweb.nl :

September 1936. Een achttienjarig meisje wordt naar een bijna leegstaande villa op een verlaten landgoed gestuurd om daar schermlessen te krijgen van een verbitterde man met een groot litteken die vroeger een goede vriend van haar vader was maar nu om mysterieuze redenen niet meer. Met deze lange zin is de inhoud van De Nederlandse maagd van Marente de Moor globaal samengevat. Hoewel de setting een beetje cliché is en de gebeurtenissen hier en daar neigen naar het extreme, is De Moor erin geslaagd haar nieuwe roman voortdurend spannend te houden.

Janna, die van jongs af aan een passie voor de schermsport ontwikkeld heeft, wordt door haar vader op de trein naar Aken gezet om daar in de leer te gaan bij zijn vroegere vriend, maître Egon von Bötticher. Al gauw krijgt de jonge Janna gevoelens voor haar volwassen leermeester, een huzaar die gewond en verbitterd is teruggekeerd uit de Eerste Wereldoorlog. Er ontstaat een verliefdheid die zich niet laat afschrikken door uiterlijkheden:

‘Je zou kunnen zeggen dat Von Bötticher verminkt was, maar na een week merkte ik zijn litteken al niet meer op. Zo snel went een mens aan uiterlijke afwijkingen. Zelfs gruwelijk mismaakten kunnen gelukkig zijn in de liefde, als ze iemand vinden die op het eerste gezicht niets om symmetrie geeft. De meeste mensen hebben echter de hebbelijkheid om, in weerwil van de natuur, de dingen in te delen in twee helften die elkaars spiegelbeeld moeten zijn.’

Tragisch aan deze ontluikende verliefdheid is dat zij nooit door Von Bötticher beantwoord wordt. Hoewel er wel momenten zijn waarop hij Janna toont dat hij haar (op zijn minst lichamelijk) aantrekkelijk vindt, blijft zijn houding jegens haar over het algemeen koel, soms zelfs ronduit kil. Het is enkel Janna’s fantasie die van deze grimmige, oude man een sprookjesachtige minnaar kan maken:

‘Ook al deed Von Bötticher elke keer afbreuk aan zijn ideaalbeeld, ik had genoeg bij elkaar verzonnen om er nachten op door te gaan. Hij draaide zijn goede wang naar mij toe, knikte, alsof hij wist wat mij bezighield. Hij vroeg niet of ik goed had geslapen, daar maalde hij niet om.’

Janna’s fantasie maakt Egon mooier en alle gebeurtenissen geheimzinniger. Om erachter te komen waarom haar maître destijds het contact met haar vader verbrak, besluit ze stiekem de brieven te lezen die haar vader Egon toentertijd stuurde. Deze brieven worden wel weergegeven, maar telkens midden in een zin afgebroken. Op die manier weet je als lezer precies even weinig als Janna, die ook nooit de kans krijgt de brieven in hun geheel te lezen. Altijd komt er wel iets tussen: Egon komt thuis, duels zorgen voor sensatie op de schermvloer, de paarden ontsnappen of de dienstmeid heeft hulp nodig bij het koken.

Bovendien is Janna niet de enige gast op het Raeren: er logeren ook twee tweelingbroers die voor de nodige onrust zorgen in de villa. Deze beeldschone, maar zeer ijdele broertjes, Siegbert en Friedrich, hebben alleen maar oog voor elkaar. Totdat Friedrich Janna ontdekt. Vervolgens is er de nazistische tuinman Heinz, die geen enkele gelegenheid onbenut laat om ‘Heil Hitler’ te roepen, hoewel zijn baas Von Bötticher zich altijd openlijk tegen Der Führer keert. En dan, op de momenten dat er eindelijk rust in de villa lijkt te zijn gekomen, begint de Mensur: het bekende schermduel waarmee Duitse studenten al eeuwen hun moed en verbondenheid tonen. Bij dergelijke duels gaat het niet om winnen of verliezen: het doel is om de ander te verwonden op een prominent zichtbare plek, liefst in het gezicht, zodat er een flinke snee ontstaat die later litteken zal worden.

Met deze duels, waarbij het er niet zelden bloederig aan toegaat, voegt De Moor een thrillerachtig element toe aan haar toch al veelzijdige roman, en zorgt er zo voor dat de spanning geen moment verslapt. In feite draait het verhaal om de geheimzinnige gebeurtenissen die plaatsgevonden hebben in de Eerste Wereldoorlog, en om de daaruit voorgekomen verstoorde relatie tussen Egon en Janna’s vader. Deze verhaallijn wordt echter voortdurend onderbroken door de anderen, die zowel in omvang als in intensiteit niet voor elkaar onderdoen.

De Nederlandse Maagd biedt op die manier, heel gedoseerd, voor ieder type lezer wat wils: romantici kunnen samen met Janna fantaseren over Egon en de tweelingbroers, geschiedenisfans herbeleven door middel van de brieven delen van de Eerste Wereldoorlog, en lezers die graag huiveren hebben genoeg bloederige duels in het vooruitzicht.

Literaire stroming

Dit boek is sowieso een moderne roman, omdat het pas in 2010 is uitgebracht.

Maar verder is dit een oorlogsroman, omdat het gaat over de tijd tussen de Eerste Wereldoorlog en de Tweede Wereldoorlog.

Het is ook een beetje een psychologische roman. Je volgt Janna in haar weken, eigenlijk haar weken van onbezorgde tiener naar volwassene. En natuurlijk Egon, die psychisch ook niet helemaal lekker is.

Informatie over de schrijver

De schrijfster is Marente de Moor. Zij is geboren in 1972 in Den Haag en opgegroeid in Bussum. Haar achternaam laat waarschijnlijk een belletje rinkelen: haar moeder is Magriet de Moor, ook een (bekende) schrijfster. Verder is Marente ook nog journalist en columnist.

Ze studeerde aan de Universiteit van Amsterdam ‘Slavische taal- en letterkunde’. Op haar 18^e bezocht ze een communistisch jeugdkamp en vlak daarna ging ze voor acht jaar half in Rusland en half in Amsterdam wonen. In Sint Petersburg studeerde ze aan de theaterschool en werkte ze als verslaggever en columnist. In 1999 werden deze columns gebundeld en uitgebracht onder de titel Peterburgse vertellingen. Ook is ze getrouwd geweest met een Rus. Tegenwoordig woont ze in Zuid-Limburg, in het Geuldal.

In 2007 bracht ze het boek de overtreder uit, een veelgeprezen romandebuut. In 2010 is deze ook in het Duits verschenen. (Amsterdam und zurück)

Ook De Nederlandse maagd is in het Duits vertaald en heeft de Ako Literatuurprijs ontvangen.

Literatuuropvatting

Ik vind het een mooi geschreven boek. Ik vind het einde erg mooi geschreven. Ik had totaal niet verwacht dat Friedrich dood zou gaan. Ik kan me echt inleven in Janna op dat moment. Ze rent gewoon naar buiten en laat haar laken van zich afvallen en het maakt haar helemaal niet meer uit. Het kan haar niets schelen dat ze naakt is, het enige wat haar kan schelen is Friedrich.

De brieven die in het verhaal zijn verwerkt, om zo je steeds een stukje te geven van de geschiedenis, vind ik wel mooi erin passen. Ik vind het jammer dat ze dan soms wel vaag zijn. Dat ze ergens stoppen, als het nog niet het einde is. Zulke dingen.

De inhoud van het boek vind ik een beetje teleurstellend. Het gaat eigenlijk over een meisje die naar een ex vriend van haar vader gaat, daar wat schermlessen krijgt, wat ontdekt over het verleden van haar vader en de vriend en dan weer naar huis gaat. Het is niet spannend, er zit geen opbouwende spanning in. Toch was ik wel geneigd om door te lezen. Maar niet om de reden dat ik het té spannend vond om te laten liggen.

De opbouw van het boek is wel oké. Het is soms een beetje vaag, dan weet je niet precies waar ze het nou over hebben of wat ze bedoelen, of van wie de brief afkomstig is. Maar over het algemeen is het wel chronologisch, wat goed is, want ze doet achteraf verslag van haar reis (dat is de vertel stijl) en dan is het logisch dat je bij het begin van je reis begint, en niet in het midden.

Verwerkingsopdracht

Een kijkje in de Nederlandse maagd

De Nederlandse maagd. Ik, persoonlijk, vind het een spannende titel. Ik pakte dit boek dus ook gelijk uit de kast. Helaas maakt dit boek mijn hoge verwachtingen niet waar.

De Nederlandse maagd ontleedt

Janna is een 18-jarig meisje die voor schermlessen naar het Raeren wordt gestuurd, een groot landhuis in Aken. Hier woont Egon von Bötlicher, een verre vriend van haar vader. Deze aparte man heeft de Eerste Wereldoorlog meegemaakt en dat is ook aan zijn uiterlijk te zien: grote littekens op zijn gezicht en scheuren in zijn been. Ook zijn er twee andere leerlingen: Siegbert en Friedrich, een identieke tweeling. Op het Raeren ontstaan onverwachte liefdes, worden geheimen ontrafeld en wordt vaak een Mensur gehouden, een schermbijeenkomst. Dit brengt ook weer nodige problemen met zich mee.

De Nederlandse maagd  is neutraal

Dit boek zou ik in de middelmatige sector indelen. Het heeft een matige spanningsopbouw. Je wilt op zich wel weten hoe het boek afloopt, maar je wordt er niet helemaal enthousiast van, zoals ik bij een echt goed boek ben.

Ook zijn de karakters een beetje ongeloofwaardig, waardoor ik me nauwelijks kan inleven in de personages. Het zijn allemaal rare mensen, stuk voor stuk. Dit maakt het ook een beetje eentonig en vlak.

De schrijfstijl van het boek is wel redelijk. Een beetje een tienerniveau, zo hier en daar.

Natuurlijk is het voor Marente moeilijk om aan de verwachtingen te voldoen, met een boek als de overtreder in haar lijstje. Dit boek is hartelijk ontvangen in de literatuur. We zullen zien wat het volgende zal zijn van Marente.

Ondertussen steek ik mijn neus liever in de overtreder dan in De Nederlandse maagd. Mijn verwachtingen van dit boek waren te hoog, ze zijn namelijk niet waar gemaakt. Geduldig zal ik wachten op haar nieuwe boek en kijken hoe ze het daar heeft aangepakt.

De Nederlandse Maagd, Marente de Moor, Querido’s uitgeverij.