De eeuw van mijn vader door Geert Mak

GEERT MAK, DE EEUW VAN MIJN VADER Geert Mak, De eeuw van mijn vader, 2e druk. Atlas, Amsterdam/Antwerpen, september 1999. Herinneringen zijn gemaakt van wonderlijk materiaal – bedrieglijk en
toch dwingend, machtig en vaag. Meen kan geen staat maken op zijn
herinneringen, en toch bestaat er geen andere werkelijkheid dan degene, die we in ons geheugen dragen. Elk ogenblik dat wij beleven dankt zijn zin aan het voorgaande. Tegenwoordige tijd en toekomst zouden zinloos worden, als de sporen van het verleden uit ons bewustzijn gewist waren. Tussen ons en het niets staat ons herinneringsvermogen, een problematisch en breekbaar bolwerk. Klaus Mann Samenvatting Het verhaal speelt zich af vanaf eind 19e eeuw tot en met de hele 20e eeuw. Als rode draad loopt het verschil in geloofsovertuigingen en in politieke standpunten waar Catrinus Mak mee te maken krijgt. Catrinus Mak is de vader van de schrijver, Geert Mak. Als er over Cartinus wordt gesproken wordt hij vaak aangeduid met ‘mijn vader’. Het verhaal kan grofweg in vijf periodes worden ingedeeld. De eerst periode omvat het eind van de negentiende eeuw: de opkomst van technische revoluties, vernieuwing en verlichting. In deze periode wordt zijn vader geboren en groeit hij op. Hij groeit op in een zeilmakerij in Schiedam, in het boek ‘Zwart Nazareth’ genoemd. Er is veel armoede en auto’s zijn een zeldzamheid. De familie Mak is ook erg bezig met de kerk, er wordt verteld over een tweedeling in de familie waarbij de moeder van Catrinus samen met de kinderen overstapt van de Hervormde Kerk naar de Gereformeerde Kerk. Zijn vader blijft bij de Hervormde Kerk. Het was de tijd van de zuilen in Nederland dus onderlinge twisten, zowel binnen als buiten de familie, over de kerk en politiek staan ook veel beschreven in het boek. In de tweede periode wordt het begin 20e eeuw beschreven. In deze periode breekt de Eerste Wereldoorlog uit, Nederland blijft neutraal. Ook volgt de opkomst van verzuiling. Zijn vader leert Geertje van der Molen (in het verhaal vaak aangeduid met ‘mijn moeder’) kennen, en trouwt met haar. Zij gaan in Brielle wonen, waar zijn vader dominee wordt. Nadat dominee Mak sympathiseerde met de ideeën van J. G. Geelkerken, wordt hij ‘verbannen’ naar de gemeente Medan in Nederlands-Indië. In de periode in Brielle worden hun eerste kinderen, Anna, Cas, Tineke en Gjalt geboren. Het gezin gaat in Nederlands-Indië wonen en heeft daar een betrekkelijk normaal leven. De derde periode loopt vanaf opkomst Hitler tot begin jaren ’50. In deze periode breekt de Tweede Wereldoorlog uit en daarbij de onafhankelijkheidsstrijd Nederlands-Indië. Er worden twee kinderen geboren in het gezin: Koosje en Hans Mak. Koosje overlijdt door ziekte vlak na zijn geboorte. In de periode van de Tweede Wereldoorlog wordt de familie gescheiden. Vader Mak wordt te werk gesteld aan de Birma spoorlijn, Anna en Cas, de twee oudsten van het gezin, worden al voor de oorlog in Indonesië terug gestuurd naar Nederland om hier verder hun school af te maken. Zijn moeder wordt samen met Gjalt, Tineke en Hans in een kamp van de Japanners gezet. In dit kamp ontsnapt zijn moeder maar net aan de dood. In de vierde periode worden de jaren ‘50 en begin jaren ‘60 beschreven, wederopbouw van Nederland en de rest van Europa. Het gezin wordt weer herenigd en in maart 1946 gaan ze weer terug naar Nederland. Geert wordt geboren als een nakomertje in het gezin Mak. In Nederland zijn de gevolgen van de Tweede Wereldoorlog zichtbaar. De vijfde periode ontstaat halverwege jaren ´60 tot eind 20e eeuw. In deze periode maakt Nederland en de rest van Europa een welvaartsgroei mee. Hierop volgen ontzuiling, ontkerkelijking, democratisering, en grote vooruitgangssprongen van de technologie. De kinderen van het gezin Mak groeien op en trouwen bijna allemaal. Zijn vader en moeder proberen zich aan de nieuwe tijd aan te passen en dat gaat ze goed af. Maar beiden zwakken zij af. Ze besluiten hun laatste jaren van hun leven door te brengen in een verzorgingshuis in Drachten. Hier overlijden zij beiden.
Thema Het thema in dit boek is vooruitgang. Terwijl de grootvader in armoede heeft geleefd kunnen zijn kleinkinderen in weelde leven. Het hele boek is een beschrijving van de verandering in de twintigste eeuw. Motieven De ontkerkelijking is een motief in het boek, het komt steeds terug. In het begin van het boek gaan bijna alle mensen naar de kerk. Aan het einde van het boek zijn dat er nog weinigen. Wat ook steeds terugkomt is de eenzijdige kijk op het leven. Geert Maks ouders keken met gereformeerde ogen naar de wereld. En terugkijkend was dat misschien soms veel te eenzijdig. Symbolische betekenissen zie ik in het boek niet, dat komt waarschijnlijk ook doordat het boek op de waarheid is gebaseerd en soms erg veel weg heeft van een documentaire. Titel ‘De eeuw van mijn vader’, is de titel. Het slaat op het leven van de vader van de schrijver, Geert Mak. Hij leefde ongeveer een eeuw lang, de twintigste eeuw. Herinneringen zijn gemaakt van wonderlijk materiaal - bedrieglijk en toch dwingend, machtig en vaag. Meen kan geen staat maken op zijn herinneringen, en toch bestaat er geen andere werkelijkheid dan degene, die we in ons geheugen dragen. Elk ogenblik dat wij beleven dankt zijn zin aan het voorgaande. Tegenwoordige tijd en toekomst zouden zinloos worden, als de sporen van het verleden uit ons bewustzijn gewist waren. Tussen ons en het niets staat ons herinneringsvermogen, een problematisch en breekbaar bolwerk. Klaus Mann

Het motto geeft aan dat wij ons heden aan het verleden te danken te hebben. Wat voorbij is kunnen wij alleen met onze herinneringen terughalen. Door het verleden kunnen we de tegenwoordige tijd en de toekomst leren begrijpen. En wat wij hier doen zal ook weer in herinneringen meegaan. Personages Catrinus Mak (hoofdpersoon) Geboren in Schiedam op 28 september 1899. Hij komt uit een zeilmakersgezin waar hij vredig opgroeit. Wanneer hij de deftige Geertje van der Molen leert kennen gaat hij theologie studeren aan de Vrije Universiteit in Amsterdam om met Geertje te kunnen trouwen. In 1924 trouwen ze en ze verhuizen naar Brielle waar Catrinus dominee wordt van twee gemeenten. Catrinus is altijd een wat brave man geweest die confrontatie zo veel mogelijk uit de weg gaat. Deze eigenschap leidt er wel toe dat hij twee goede studievrienden verliest waarmee hij zich pas weer aan het eind van zijn leven zal verzoenen. Die studievrienden werden uit de gereformeerde kerk gezet en doordat Catrinus dat voor zichzelf probeerde te voorkomen kreeg hij ruzie met z´n twee vrienden. Catrinus heeft donker haar en een normaal tot wat slank postuur. Voor zijn tijdgenoten is hij altijd zeer vooruitstrevend in zijn denken geweest, maar was hij toch meestal wel voorzichtig in het uitspreken daarvan. Hij was een zeer gedreven dominee en ging altijd uit van het goede in de mens. Geertje Mak (van der Molen) De schrijver beschrijft zijn moeder in haar jonge jaren als volgt: “Ze was niet mager maar ook niet te dik. Ze had een vrij rond gezicht, rossig haar, rustige knappe ogen, een mooie gestalte en een ernstige mond. Het was een knap meisje dat zich van haar schoonheid nauwelijks bewust was, een jonge vrouw die haar fierheid eerder ontleende aan innerlijke dan aan uiterlijke eigenschappen. Ze zong niet onverdienstelijk, ze trad zelfs op in de Vlaardingse kerk en bij de Makken zou ze liederen van Schubert en andere ongehoorde muziek in huis brengen. De overgang van het erudiete gezin aan de Schiedamseweg naar het roerige gezelschap aan het Hoofd moet haar niet gemakkelijk zijn gevallen. Ze keek een beetje neer op het ´rare allegaartje´, en dus konden de Makken weinig anders doen dan naar haar opkijken.” Verder was Geertje een zeer intelligente vrouw. Toen ze in 1918 eindexamen deed, had ze de beste cijferlijst van Nederland: zes negens, zes tienen en één vier, voor tekenen. De gewoonte in de tijd dat Catrinus en Geertje trouwden was dat vrouwen stopten met werken zodra ze gingen trouwen. Zo deed dus ook Geertje, maar eigenlijk werkte ze verder, als domineevrouw, ze hielp haar man met zijn preken en de rest van zijn werk, maar dan wel achter de schermen. Toen ze in Nederlands Indië woonde had ze wel starre opvattingen en vooroordelen over de Indonesische bevolking, wat leidde tot wat wij in deze tijd discriminatie noemen. Op zich is het niet zo verwonderlijk dat ze de Indonesische bevolking als minderwaardig behandelde, het hoorde bij de algemene opvattingen van de Nederlanders in die tijd. Pas vele jaren later zou ze haar oordelen over de Indonesiërs bijstellen. Haar hele leven zou ze een brave domineesvrouw zijn, altijd hardwerkend en altijd zonder zelfmedelijden, zelfs in het Jappenkamp. Grootvader Mak
Geboren in 1860. Volgens de schrijver: “ een man van 1820, iemand die een levenswijze vertegenwoordigde die toen de boventoon voerde.” Zijn hele leven was hij zeilmaker in zijn eigen familiebedrijf. Vader van Catrinus Mak, de hoofdpersoon. Grootvader Van der Molen
Geboren in 1869. Volgens de schrijver: “typisch een man van 1890, en dat is hij ook altijd gebleven.” Van der Molen was onderwijzer van beroep en vader van Geertje van der Molen (later Mak). Het verschil tussen de twee grootvaders is dat grootvader Mak volgens de principes van 1820 leefde, hij bleef zoveel mogelijk de arbeid in zijn zeilmakerij met de hand doen (ook toen er al machines voor waren uitgevonden) en grootvader Van der Molen was een man die zijn tijd vooruit leefde, hij was één van de vele aanvoerders van de veranderingen. Tijd en ruimte Het verhaal speelt zich af in de hele twintigste eeuw. In het eerste deel van het boek speelt het verhaal in Schiedam, na het trouwen van Caterinus Mak in Brielle en na de emigratie in Nederlands-Indië. Na de oorlog komen ze terug in Nederland en speelt het verhaal verder in Friesland. De tijd en plaats zijn niet thematisch gekozen het is een waar gebeurd verhaal. Het verhaal wordt chronologisch verteld, af en toe is er wel een vooruitwijzing bijvoorbeeld, later zou hij vertellen dat…. Er komen geen tijdvertragingen in het boek voor. Af en toe wordt er wel een paar jaar overgeslagen. Periodes die worden overgeslagen zijn periodes waar en in het gezin en in de wereld weinig verandering is. Het boek beslaat 523 bladzijden, de verteltijd is ongeveer 100 jaar (1899-1999). Structuur Het boek heeft geen proloog of epiloog. Het boek heeft zestien hoofdstukken. De hoofdstuktitels zijn allemaal aan de hand van het hoofdstuk te verklaren en zijn eigenlijk een steeds de hoofdgedachtes van de hoofdstukken.
Perspectief Er is sprake van een auctoriale vertelsituatie waarin de schrijver zelf vertelt. De verteller weet bijna alles, kijkt in de gedachten van alle personages en geeft (soms aan de hand van citaten van andere schrijvers of belangrijke mensen) informatie en commentaar ook buiten de romanfiguren om. Stijl Afwisselend korte en langere zinnen. Er wordt geprobeerd een sfeer te creeren om de lezer het gevoel te geven erbij te zijn. Er zijn veel citaten. Er worden weinig dialogen vermeld en als er dialogen zijn zijn dat vaak herinneringen aan dialogen. Het taalgebruik is modern, maar het boek is dan ook nog vrij jong, uit 1999. Literatuurgeschiedenis De laatste tijd is er veel belangstelling voor de geschiedenis. Het aflopen van de eeuw is voor Geert Mak waarschijnlijk de drijfveer geweest om een boek over die eeuw te schrijven. Het boek is eigenlijk een beschrijving van een familiegeschiedenis, maar doordat er ook heel veel verteld wordt over de ‘gewone geschiedenis’ is het ook voor anderen een leesbaar boek. Geert Mak wordt wel de volksjournalist van Nederland genoemd, zoals Gerard Reve onze volksschrijver is en Lou de Jong onze volkshistoricus. Geert Mak werd geboren in 1946 als zevende, en jongste kind van de familie. Zijn ouders waren toen al bijna vijftig. Hij studeerde staatsrecht en rechtssociologie in Amsterdam. Daarna koos hij al snel voor de journalistiek. Hij schreef onder meer voor het opinieweekblad De Groene Amsterdammer. Hij publiceerde een aantal boeken over bestuur, politiek en de stad Amsterdam. Met ‘Hoe God verdween uit Jorwerd' en ‘De eeuw van mijn vader' is hij doorgebroken bij het grote publiek.
Eigen mening Ik vond het boek interessant om te lezen, doordat je de hele eeuw achter elkaar leest krijg je een mooi beeld van de ontwikkelingen. Er is een duidelijke verhaallijn, het verhaal van de familie Mak wordt chronologisch aan je verteld. Ik vond het boek niet altijd boeiend, soms was het wat langdradig met allerlei opsommingen over dingen die er in de wereld gebeurde. Het boek heeft wel een indruk op mij nagelaten namelijk dat alles heel erg tijdelijk, betrekkelijk is. Mensen voor ons maakten zich druk over dingen waar wij nu absoluut niet meer mee bezig zijn. Ik vind het ook een mooie gedachte van Geert Mak om op deze manier te proberen de geschiedenis vast te houden, omdat wat wij nu hebben toch uit het verleden is voortgekomen. Ik vind het boek samenhangend geschreven, vaak word aan de hand van een voorbeeld uit de familie de wereldgeschiedenis verteld, zo zie je ook wat voor een invloed grote gebeurtenissen hebben op het leven van gewone mensen. De personages gingen niet echt voor mij leven, hun manier van leven staat erg ver van mij af. De manier waarop het verteld is werkt er ook niet aan mee dat de personen voor je gaan leven, het zijn veelal losse delen herinneringen van verschillende mensen. Ook wordt er tussendoor heel veel stukken geschiedenis verteld. Ik vond de personages wel geloofwaardig, ze waren me niet allemaal sympathiek in hun ideeën, maar die waren vanuit hun achtergrond wel begrijpelijk. Ik ben niet beïnvloed door de personages in het boek. Wel natuurlijk door de geschiedenis van de twintigste eeuw in het algemeen. Ik vond het taalgebruik geen probleem, het is vaak erg beschrijvend en daarom is het gemakkelijk om je in de sfeer van het boek in te leven.