Wieringa, T., De dood van Murat Idrissi, Amsterdam: Hollands Diep, 2017

Waarom heb ik dit boek gelezen?

In de corona tijden dacht de sectie Nederlands dat het wel goed was om de literatuurlijst wat aan te vullen. dus moesten we een moderne roman gaan lezen. Ik heb in de ellenlange lijst gekeken en kwam dit boek tegen: het klonk wel interessant dus heb ik het gekocht op mijn ereader.

Waar gaat ‘De dood van Murat Idrissi’ over?

In Marokko

Het boek gaat over Ilham en Thouraya. Samen zijn ze met een gehuurde auto naar Marokko gegaan voor een vakantie. Deze vakantie liep echter uit op een nachtmerrie, nadat ze iemand hebben aangereden. Ze hebben de huurauto al te lang in bezit en hebben geen geld om terug te komen naar Nederland. In Marokko ontmoeten ze Saleh, een marokkaanse jongen die hen helpt om zich een weg door marokko te kunnen banen, tussen alle hitsige jongens. Dan neemt Saleh ze mee naar een vriend van hem: Murat. Als ze bij Murat en zijn moeder zijn doet Saleh het voorstel dat de meiden hem meenemen in de achterklep om hem mee te smokkelen naar Nederland. Zijn moeder is bereid hun veel te betalen en na heel lang aarzelen en aandringen van Saleh gaan ze met tegenzin akkoord. 

Op de veerboot

Als ze vervolgens met de auto van de veerboot af willen rijden, checken ze nog één keer bij Murat, voordat ze Spanje binnenrijden. Dan zien ze dat Murat heeft geprobeerd zich vrij te worstelen, onder alle tassen uit, maar is gestikt. Saleh grijpt zijn tas met het geld voor de smokkel en smeert hem meteen: de meiden staan er nu alleen voor met een rottend lijk in de achterklep, zonder geld in het zuiden van Spanje. 

In Spanje

Ze gaan op een gegeven moment even stoppen bij een wegrestaurant, waar ze drie marokkaans-nederlandse jongens tegenkomen: Driss, Noureddine en Jalal. De jongens nodigen ze uit om verder met ze mee te reizen. Ilham twijfelt, maar Thouraya heeft de beslissing al gemaakt: ze gaan mee. Bij een motel gaat Thouraya seks hebben met Noureddine op de kamer van Ilham, waardoor Ilham het hotel uit sneakt en gaat proberen het lijk ergens te dumpen, omdat de rottende lucht steeds erger wordt; het lukt haar echter niet. Als ze terugkomt bij het hotel vertrekken de jongens net en blijkt dat Thouraya stiekem Noureddine heeft gerold tijdens hun nachtje, waardoor ze nu weer geld hebben.

Het lijk dumpen ze even later in een klein Spaans dorpje bij een vervallen gebouw.

Wat was mijn eerste reactie na het lezen?

Ik vond dit een uiterst interessant boek en heb het dan ook in zo’n twee uurtjes uitgelezen. Het blijft spannend en er gebeuren steeds weer nieuwe dingen die een twist brengen in het verhaal. Ik vond de boodschap van den auteur ook enorm sterk: deze ging over de maatschappelijke segregatie in Nederland, die na 9/11 enorm uit de hand is gelopen. Het boek heeft me echt aangegrepen en is op momenten best heftig en schokkend geweest, bijvoorbeeld wanneer de dood van Murat tot in detail wordt beschreven. Ik moest toen wel even slikken. 

Verdiepingsopdracht

Het boek laat weinig dingen open: het is redelijk helder van begin tot eind. Je vraagt je nog wel eens motieven af (bijvoorbeeld waarom Thouraya met Noureddine naar bed gaat), maar deze worden altijd wel beantwoord (om hem te kunnen rollen, zodat de meiden weer geld hebben). Aan het einde van het boek is alles eigenlijk glashelder. Murat is gedumpt, Saleh gevlucht, de jongens zijn alweer naar Nederland en de meiden kunnen nu ook met een gerust hart gaan.

De schrijver bouwt spanning op twee manieren op. Door alles tot in detail te beschrijven, krijg je een uitstekend beeld bij de situatie, wat het lezen uiterst interessant maakt. Hierdoor duurt het ook langer om een situatie te beschrijven en dus om bij de climax te komen, waardoor het een tijdrekkend en uitstellend effect heeft. Daarnaast kiest de auteur ervoor om behoorlijk gruwelijke gebeurtenissen ook te beschrijven, waardoor het boek je echt aangrijpt.

De verhouding tussen fabel en sujet is niet gelijk: het sujet is niet als fabel. Het boek begint met een beschrijving van de Golf van Gibraltar, vervolgens vertelt het een scène op de veerboot, om vervolgens terug te gaan naar Marokko, om vervolgens weer naar de boot te gaan, om te eindigen op de boot. Tommy Wieringa heeft hier waarschijnlijk voor gekozen om in het begin van het boek, met de scène op de boot, al je aandacht te grijpen: er is blijkbaar al iets gebeurd, maar wat dan?

Het perspectief is een personale vertelinstantie: er wordt gesproken in de derde persoon, zonder dat alle informatie al wordt gegeven, zoals bij een alwetende verteller. Het effect hiervan is dat je als lezer helemaal meeleeft met de personages, omdat je net zo veel weet als zij zelf.

De stijl in dit boek is bijzonder en kenmerkend. Zo kiest Tommy Wieringa voor veel dialogen en voornamelijk ietwat moeilijker taalgebruik. Niet zodanig moeilijk dat ik het niet kon volgen, zeker niet, maar uitdagender. Het boek bevat nagenoeg geen beeldspraak, behalve in het eerste hoofdstuk, waar de Golf van Gibraltar en zijn geschiedenis worden beschreven. Op dit hoofdstuk van het boek na leest het boek dan ook wel lekker.

Thematiek

Noodlot

Murat wil naar een beter toekomst en heeft er een ongemakkelijke reis in een kofferbak voor over. Hij is een gelukzoeker en wil naar Nederland. Maar het noodlot slaat toe en hij overlijdt in de uitsparing van het reservewiel. Je zou het thema ook de zin(loosheid) van het bestaan kunnen noemen of met een uitdrukking: "Wie voor een dubbeltje is geboren..." Wieringa trekt zich in dit korte verhaal het lot aan van de gelukszoekers uit Afrika. In die zin is het anno 2017 een actueel onderwerp gezien de stroom vluchtelingen die het avontuur in gammele bootjes en gepusht door mensensmokkelaars de overtocht wagen. De meisjes die aan de smokkel meedoen zitten echt vast in hun leven: ze worden geleefd door de regels van hun ouders, terwijl de jongens eigenlijk wel alles mogen.

Angst

De meisjes zijn bang voor alles wat op hen is afgekomen: tijdens een vakantie in Marokko bij een ongeluk betrokken raken, waardoor ze geen geld meer hebben en in de problemen komen. In Spanje overheerst ook de angst of ze de doodstraf kunnen krijgen in Spanje als hun smokkel zou worden ontdekt.

Drugs

Onderweg gebruiken de personages wat drugs (en alcohol), Thouraya laat zich hierbij gelden. Ze drinkt voornamelijk wodka. Dat komt omdat ze het meest verwesterd is.

Emigratie

Eigenlijk is er meer sprake van Migratie, een actueel probleem. In onze tijd zijn grote groepen mensen op weg naar een andere toekomst.

Seksualiteit

Het meisje Thouraya heeft zich in Nederland al verzet tegen de Marokkaanse strengheid van haar ouders. Daar was ze ook al wat losser in haar zeden en gewoonten, ze liep ook weg van thuis. Op reis heeft ze seks met een jongen in een auto en als ze weer in Europa zijn heeft ze seks met een van de jongens die ze onderweg ontmoeten. Ze doet dat in het bijzijn van Ilham. Later blijkt dat ze dit gedaan heeft om de portemonnee en de creditcard van een van de jongens te rollen.

Dood

Het draait in dit kleine boekje om de dood van een Marokkaanse jongen die in een kofferbak naar Europa moet worden gesmokkeld maar die de overtocht niet overleeft.

Cultuurverschillen

Ilham merkt dat er cultuurverschillen zijn tussen Nederland en Marokko. Ze zal nooit een echte Nederlandse kunnen worden. Zeker niet na 9/11. Haar ouders zijn vrij conservatief en ze weet dat ze niets met een Nederlandse jongen kan beginnen. Toch is ze verliefd op een Nederlander op school, Gijs Loman, maar ze doet niets met hem, want dat zou thuis niet geaccepteerd worden. Thouraya merkt die verschillen ook, maar die verzet zich er wel tegen. Die is ook heel wat mondainer en heeft ook veel minder bezwaar tegen seks, drinken en drugs. Er wordt ook een beroep op hen gedaan om een Marokkaanse jongen te helpen, juist vanwege hun afkomst. Maar de meisjes blijven tussen twee culturen zweven.

Diefstal

Thouraya rolt onderweg de portemonnee van een Marokkaanse jongen waarin zijn creditcard zit, zodat ze in ieder geval de weg naar Rotterdam kunnen afleggen.

Personages

Ilham

Ilham voelt zich een meisje tussen twee culturen en luistert nog veel naar haar ouders. Omdat ze in Marokko een aanrijding veroorzaakt hebben ze niet veel geld meer en laten ze zich inpalmen door Saleh. Die belooft hun geld, maar het loopt fataal af. Ilham is medewerker van een callcenter maar luistert nog wel naar haar ouders. Daarom heeft ze haar verliefdheid op een Nederlandse jongen op school nooit ruimte gegeven. Ook zij beschouwt de dood van Murat voor haar als een speling van het noodlot. Zo heeft het moeten zijn.

Thouraya

Thouraya is van een ander slag. Ze heeft zich verzet tegen het conservatieve van haar ouders en is al op zestienjarige leeftijd weggelopen van huis. Ze werkt nu als beauty consultant in Rotterdam en wil later haar eigen nagelstudio runnen. Ze deinst er niet voor terug seks te hebben (eerst met een toerist, later met een Marokkaanse jongen) en kan op die manier een portemonnee met een creditcard stelen die hun uitkomst biedt..

Saleh

Saleh is het type van de rommelaar die overal geld in ziet. Hij heeft een vlotte babbel om de meisjes erin te luizen en doet in zeker opzicht wel denken aan een loverboy. Hij wil geld verdienen aan de smokkel van Murat. Als het misgaat bij de aankomst in Spanje, is hij de eerste die met het gegeven voorschot verdwijnt en de meisjes met het lijk laat zitten..

Plaats in de geschiedenis

De enige historische gebeurtenissen waaraan dit boek te verbinden is, is de migratiestroom Marokkanen die naar Nederland zijn gemigreerd, waarvan Thouraya en Ilham nakomelingen zijn, en de aanslag op 9/11, waardoor de positie van allochtonen, bij uitstek moslims, verslechterde. 

Eindoordeel

Het onderwerp van dit boek vind ik uiterst sterk. De maatschappelijk zwakke positie van Marokkaanse Nederlanders is namelijk een heel maatschappelijk-politiek vraagstuk, wat me enorm interesseert. Ik heb hier zelf ook het een en ander van gemerkt in het dagelijks leven en de huidige politicus Wilders is hier de perfecte afschildering van. Wieringa gaat ook uitstekend in op het onderwerp, waardoor het ook echt diepte krijgt. Het idee van Wieringa lijkt aan mij dat hij deze segregatie tegen wil gaan, maar helemaal zeker weten doe ik het niet. 

Het boek bestaat voornamelijk uit een opeenvolging van een groepje gebeurtenissen, beginnend bij de aanrijding, die in het boek amper aan bod komt en waar we dus weinig van af weten. Toch is dit de oorzaak geweest van hun stranding in Marokko door een gebrek aan geld. Vervolgens heb je de ontmoeting met Saleh, de ontmoeting en deal met Murat, de dood van Murat met de vlucht van Saleh, de ontmoeting van de jongens met het stelen van de portemonnee en de lozing van Murat. Deze volgen elkaar goed op en komen ook logisch over. De verbanden zijn wel zo glashelder dat je er ook niet over na hoeft te denken.

De personages hebben weinig bij me achtergelaten. Het zijn stuk voor stuk andere mensen, maar ik vond ze weinig aansprekend of inspirerend. Ik kon me goed in ze verplaatsen en zou in veel situaties reageren in een balans tussen Ilham en Thouraya. Hun keuzes zijn vaak wel redelijk, maar in strijd met de ideeën van de ander: wat Thouraya wil, wil Ilham niet en vice versa.

Het verhaal is eenvoudig van opbouw, maar daarmee niet saai of kinderlijk. Het sterke van dit boek vind ik dat Wieringa ervoor heeft gekozen niet de dood van Murat als leidend te maken in het boek, wat de titel wel suggereert, maar juist de omgang met het lijk tot probleemstelling van de dames maakt. Ik vind de keuze van flashbacks ook goed: het zijn er niet te veel, maar wel een aantal. Resultaat: het wordt niet verwarrend door een overmaat aan flashbacks, maar blijft toch interessant doordat er weinig sprake is van eentonigheid en de flashbacks de personages diepte geven. Het einde vond ik ook ‘pleasing’, doordat het duidelijk en, naar omstandigheden, positief is.

De mooiste quote van het boek is zonder twijfel te vinden op bladzijde 9: “Ze waren kinderen van twee koninkrijken, droegen een groen paspoort van het Royaume du Maroc en het meniekleurige paspoort van het Koninkrijk der Nederlanden, maar in beide landen waren ze eerst en vooral vreemdeling.”