Boekverslag De Donkere Kamer van Damokles

Story

Henri Osewoudt is in zijn tienerjaren als hij in de sigarenwinkel van zijn oom staat en er komt een man, Dorbeck, binnen. De oorlog staat op het punt te beginnen en gedurende de oorlog zal Dorbeck Osewoudt er toe zetten om verzetsdaden te begaan. Aan het eind van de oorlog echter, wordt Osewoudt opgepakt en wordt er beweerd dat hij een landsverrader is. Hij wilt bewijzen dat hij de opdrachten van Dorbeck heeft volbracht en dat deze allemaal in trouw naar het vaderland waren, maar hij kan hem niet vinden. Aan het eind van het boek loopt Osewoudt weg, en wordt hij neergeschoten.

Vijf beoordelingswoorden

Spannend

Ontzettengoedgeschreven

Verwarrend

Intrigerend

Goed

Spanningsopbouw

Ik heb dit boek gekozen omdat ik er een aantal keer over gelezen had in laagland, en het verhaal sprak me erg aan. Ik hoorde vooral over de kwestie of ene Dorbeck wel of niet bestaan zou, en ik vroeg me af of dit echt zo moeilijk te bedenken was en hoe de schrijver er voor zorgt dat de lezer gaat twijfelen. Ik wist niet zo goed wat ik moest verwachten.

Er komen geen flashbacks voor in het verhaal. Het verhaal begint ab ovo, en gaat zo – met tijdsprongen van soms dagen, soms jaren – redelijk chronologisch door.

Uitstel doet de schrijver wel. Bijvoorbeeld, wanneer Osewoudt gevangen zit omdat men hem verdenkt van landverraad, wilt hij met de Laica bewijzen dat Dorbeck bestaat door de foto van hen twee te ontwikkelen. Het moment dat dit gebeurt wordt echter uitgesteld, doordat de camera ondertussen is kwijt geraakt. Deze moet gezocht worden en dat duurt een flinke tijd. Vooruitwijzingen heb ik niet kunnen ontdekken.

Op het verkeerde been zetten is enorm belangrijk in dit boek, als je het mij vraagt. Het einde wordt soms wel eens gesuggereerd, maar dan vooral door Osewoudt. Hij zegt dan, Dorbeck komt over vijf minuten binnen en dan is alles weer goed, en laten ze me gaan. Maar je weet zelf ook wel een beetje dat dat niet zal gaan gebeuren.

Vertelsituatie

Het is een personaal verhaal. Omdat het een personale vertelsituatie is hoor je alles vanuit Osewoudt zijn perspectief, maar dit is niet betrouwbaar, want misschien verbeeld hij zich wel dingen. Zijn moeder deed dat immers ook. Situaties blijken aan het eind van het boek ook anders te zijn dan dat gezien werd vanuit Osewoudt. Áls dat al waar is, want je weet niet welke beschrijvingen van situaties er kloppen, het zou dus zomaar ook kunnen dat juist Osewoudt zijn perspectief klopt en die van de rest niet. Dit kan je als lezer niet echt concluderen, en dat maakt het ook spannend en het maakt ook dat je er, wanneer je het boek dicht doet, nog niet klaar mee bent in je gedachten.

Vertelperspectief

Je kruipt bij Osewoudt in de hersenpan, maar het is geen ik verhaal. De personale verteller kan ook dingen weg gelaten hebben. Er is sprake van een enkelvoudig, onbetrouwbaar perspectief.

Tijdsopbouw

Het verhaal is ab ovo en chronologisch. De verteltijd is 320 bladzijden, de vertelde tijd is ongeveer 16 jaar. Er zitten geen flashbacks in het verhaal, wel zitten er tijdsprongen in.  Een belangrijke tijdsvertraging is bijvoorbeeld het gat dat er zit tussen het contact tussen Osewoudt en Dorbeck in 1940, en het tweede contact in 1944.

Thematiek

Het thema van het boek is dubbelgangers. Dit omdat Dorbeck in principe een dubbelganger is van Osewoudt. Dorbeck heeft echter zwart haar en een baard, en hij is alles wat Osewoudt altijd heeft willen zijn maar nooit geweest is.

De vraag aan het einde van het boek is vanzelfsprekend; bestaat Dorbeck wel? Deze vraag wordt ook in het boek gevraagd, door oa de psychiater van de moeder van Osewoudt. Het nawoord speelt hier prachtig op in;

‘Ik kan hem zoeken als hij er niet is, maar hem niet ophangen als hij er niet is.

Men zou kunnen willen zeggen: “Dan moet hij er toch ook zijn als ik hem zoek.”

• Dan moet hij er ook zijn als ik hem niet vind, en ook als hij helemaal niet bestaat.’

Dit duidt duidelijk op het bestaan of niet bestaan van Dorbeck. Ik vind het knap dat de schrijver zo’n prachtig passend nawoord heeft kunnen vinden voor het boek.

Een motief is fotografie. Gedurende het hele verhaal door spelen foto’s en Osewoudt’s Leica een groter rol. Het begint allemaal met de foto’s die hij van Dorbeck moet ontwikkelen. Deze foto’s dienen later als herkenning voor Osewoudt wanneer hij iemand ontmoet. Deze persoon kan dan, door middel van het laten zien van een foto, bewijzen dat hij of zij Dorbeck kent en door hem gestuurd is. Ook is er een foto van Dorbeck en 2  vrouwen voor een huis, maar deze mislukt omdat het licht ineens uit gaat. Later in het verhaal maakt Osewoudt een foto van hem en Dorbeck in de spiegel, en hiermee wilt hij Dorbecks bestaan bewijzen. Deze foto staat echter niet op de film die in de Leica wordt aangetroffen.

Daarnaast is borden ook een motief. Dit begint al aan het begin van het verhaal;

“Hij deed geen moeite hen in te halen toen de tram voorbij was. Zijn oog viel op het bord ‘inhalen verboden’.  … Osewoudt keek om, maar zal alleen de mensen staan en een bord ‘inhalen verboden’.” Wanneer Osewoudt in het vervolg terugkomt in zijn geboorteplaats, zal hij aldoor melden dat hij datzelfde bord weer ziet. Ook vermeldt hij bij winkels wat er op de borden en etalages staat.

Op een gegeven moment koopt hij voor in zijn sigarettenzaak een nieuw bordje met ‘Hebt u niets vergeten?’. Wanneer hij terugkeert naar zijn sigarettenzaak om Ria om te leggen, wordt ook weer verwezen naar dit bordje – die boven de deur hangt – wanneer Osewoudt weg loopt.

Wat ook wel een mooi motief is, is het verhaaltje dat de leraar verteld aan het begin van het verhaal.

“…Dagenlang zwierf hij rond op zijn vlot, zonder drinken. Hij stierf van de dorst want het water van de oceaan was zout. Hij haatte het water dat hij niet drinken kon. Maar toen de bliksem in zijn vlot sloeg, schepte hij dat gehate water met zijn handen op, om te proberen de brand te blussen!” De man gaat uiteindelijk toch dood – verteld Osewoudt aan zijn oom – dus het is voor niets geweest. Dit weerspiegelt eigenlijk het hele boek. De man op het vlot weet dat zijn tijd bijna ten einde is, maar hij doet – tegen beter weten in – er alles aan (het vlot blussen met het gehate water)  om zijn leven te behouden. Hij weet dat het geen zin heeft.

In het boek gebeurt hetzelfde. Osewoudt’s leven is niks, minder dan niks. Zijn leven heeft geen nut. Maar als Dorbeck langs komt, probeert hij er toch wat van te maken, ook al weet hij dat Dorbeck altijd beter is en dat hij altijd minder dan niks zal blijven. Aan het einde blijkt dat het geen zin heeft. Hij wordt niet geliefd voor zijn daden, maar juist gestraft, met de dood.

Een laatste motief is schaduwen. In het boek wordt regelmatig vermeldt dat er bijvoorbeeld een schaduw over iemands gezicht valt.