De dans van de reiger door Hugo Claus

A Praktische gegevens

1. Bibliografische gegevens
Titel: De dans van de reiger
Auteur:Hugo Claus
Uitgever:De bezige bij
Eerste druk:1962
Gelezen druk: 9e druk (1986)
Aantal bladzijden:66 blz.
Genre: Toneelspel
Aantal delen: II
Bijzonderheden: voor in het boek staat in het frans een spreuk/gedicht in het Frans van Rimbaud:
Elle est retrouvée
Quoi? L’éternité.
C’est la mer allée
avec le soleil.
Datum:07-04-03

2. Titelverklaring
OP bladzijde 19 van het boek staat een stuk geschreven waar de moeder van Edward de muziek redelijk hard aanzet in huis. Paul, Elena en Edward zitten op dat moment buiten. De muziek die ze horen is plaatselijke muziek, genaamd de dans van de reiger, het gaat over de ‘dans’ die een mannetjes reiger maakt om een vrouwtje te verlijden. De plaatselijke bewoners dansen deze ‘dans’ na bij volle maan. Het gaat om de aantrekkingskracht tussen de mensen en de verleiding tussen die mensen.
Het boek gaat ook over het uitdagen en het uitspelen van personen, het gaat over het (opnieuw) verlijden van mensen.

3. Tijd in de geschiedenis
Het toneelstuk speelt denk ik in de jaren 60. Er wordt namelijk aan de ongeveer veertig jarige Paul gevraagd als hij mee heeft gevochten in de oorlog. De meeste soldaten waren toen rond de 20 jaar. Ook heeft de moeder het over het haar licht blauw verven, dat is volgens haar modern en in….behalve in Spanje… dit was in de jaren 60 populair in Nederland en België.

4. Tijdsduur
Het toneelspel loopt over ongeveer twee dagen, vroeg in de middag neemt Elena Paul mee naar ‘huis’ en ’s avonds gaan ze dansen (ze = Paul en Elena), pas tegen de volgende avond komen Elena en Paul terug naar het huis. Het speelt dus over ongeveer twee dagen.

5. Ruimte
Het hele verhaal speelt zich af op het terras van het vakantie huisje van Elena Paul en zijn moeder. Het is een belangenruimte omdat de dingen die aanwezig zijn op het terras (zoals een boom en een aantal meubelen) zeer belangrijk zijn in het verhaal.

6. Hoofdpersonen
De hoofdpersonen zijn:
- Edward Missiaen; hij is een man van 40 jaar, en chef van een fabriek voor kindervoeding. Edward is een zo genoemd ‘round character’, hij heeft een duidelijke persoonlijkheid, hij is vrij stil en voelt zich bedrogen door Elena (zijn vrouw). Hij houdt zich erg afzijdig en praat niet veel. Later komt hij wat los door te reageren op Paul en Elena die hem zwaar irriteren.
- Elena Missiaen-Stewart; zij is een vrouw van middelbare leeftijd, ze is jonger dan haar man Edward en ook Elena is een ‘round characer’, ook Elena heeft haar eigen persoonlijkheid, ze houdt veel van Edward alleen uit dat op de verkeerde manier, ze wil graag aandacht van haar man die niet meer naar haar lijkt te kijken. Dit doet ze door Edward jaloers te maken…. Later merk je pas dat ze ook een hele zwakke kant heeft. Als Edward zich heeft ‘opgehangen’ aan zijn boom. Elena smeekt dan aan Paul om Edward te helpen, ze is helemaal radeloos en als Edward los is probeert Elena Edward te troosten en gerust te stellen. Hierdoor zie je dat ze toch wel heel erg veel om Edward geeft.
- Mariette Missiaen-Verkest; een bejaarde vrouw (moeder van Edward), ze is wel een beetje oud en schamel, maar ze is nog heel pienter, ze moet niets hebben van Paul en ze weet precies wat haar zoon moet doen om te wreken op Elena. Ook de moeder is een ‘round characer’ er is alleen niet echt een ontwikkeling te vinden in haar karakter. Aan de ene kant is ze erg hard en haast streng, maar aan de andere kant is ze nog echt een moeder, die wil zorgen voor haar kroost. En die nog steeds de regels van Edward zijn opvoeding naleeft.
- Paul van der Haeck; een chef-de-bureau van ongeveer bijna 41 jaar (vader van 3 kinderen), die net als Elena, Edward en de moeder uit Vlaams België komen. Hij komt uit Eekle (Elena en Edward komen uit Antwerpen). Hij is in contact gekomen met Elena via het strand… waar Elena hem aansprak. Hij is een ‘flat characer’. Hij is erg eigenwijs en komt arrogant over, hij weet alles beter en heeft overal een oplossing voor. Dit blijft het hele toneelspel zo, tot aan het eind blijft hij arrogant en betweterig tegenover Edward. Hij zal Elena niet één keer tegen spreken.

Bijpersoon:
- Julius Missiaen; de vader van Edward, hij is al een aantal jaren overleden (denkt Edward). Hij komt een paar seconden voor in het stuk, hij trapt de stoel onder de voeten van Edward weg als Edward zich ‘ophangt’. Later in het stuk komt hij ook wel weer terug alleen dan in een flashback.

B Vertelwijze

1. Perspectief
Het boek speelt in een neutraal perspectief, de gedachten van personen krijgen wij natuurlijk niet te horen, want het is een toneelspel. Alleen als de mensen hun gedachten uitspreken dan krijgen wij dat te weten.

2. Taalgebruik
Het taalgebruik is soms erg netjes (vooral bij Paul) het komt heel intelligent over. Hugo Claus is een Vlaming en zo kom je zo hier en daar wat vreemde uitspraken tegen zoals: ‘Een glas uit drinken’ Je leest toch een boek uit en je drinkt toch een glas leeg?????

3. Beschrijving van personen en ruimte
De ruimten en personen worden wel heel duidelijk beschreven maar de ervaring leert dat als je het toneelstuk in het echt ziet dat het dan weer heel anders is dan je had gedacht. Het is dus niet de moeite waard om dit te bespreken.

C thematische aspecten

1. Motieven
Verhaal motieven:
- Overspel, Elena is op een Bal Masqué vreemd gegaan met een matroos.
- Ruzie, Elena probeerd ruzie te maken met Edward om zijn aandacht te trekken.
- Uitdaging, Elena daagt zowel Edward al Paul uit met haar charmes.
- Zelfmoord, Edward is zo wanhopig en kwaad dat hij zich zelf wil ophangen.
- Aandacht trekken, het hele toneelspel bestaat uit aandacht trekken. Elena wil aandacht van Edward, Edward wil aandacht van Elena, en Paul wil aandacht van iedereen.
- Wraak, zowel bij Elena als bij Edward zijn wraakgevoelens, ze willen elkaar wreken door wat ze elkaar aan doen.

Abstracte motieven:
- Liefde, een verkilde liefde die Elena graag wil lijmen.
- Bedrogen gevoel, Edward voelt zich heel erg bedrogen en wil zich wreken op Elena.
- Verlorenheid, Edward voelt zich verloren, hij wil niet meer verder, vandaar het zelfmoord idee.
- Verlangen, Elena zit vol verlangens, naar Edward maar ook naar Paul, omdat ze een verlangen heeft naar liefde die Edward haar niet meer geeft.
- Jaloezie, Edward wordt langzamerhand jaloers op Paul, en dat is precies wat Elena wil, in de hoop Edward terug te krijgen.

2. Thema
Het onderwerp: De verkilling tussen man en vrouw.
Het thema: Verlangen
Hoofdgedachte: Ook al wil je iemand haten, soms kan je dat gewoon niet en blijf je van die gene houden.

D Structurele aspecten

1. Volgorde van gebeurtenissen
Het toneelstuk wordt chronologisch gespeeld, alleen aan het einde wordt een flashback gespeeld, men ‘ziet’ dan een scène waarin de vader en moeder van Edward samen zijn en Edward (op dat moment 7 jaar oud) verstopt zit achter een kamer scherm. Hij ziet dan dat zijn moeder met voor hem (nog) een vreemde man gaat.

2. De belangrijkste gebeurtenissen
- Het eerste gesprek tussen Paul en Elena waar Edward bij is, het gesprek tussen Elena, Edward en Paul lopen wat gespannen, zowel Edward als Paul wil niet de mindere zijn. Elena begint al meteen met het uitspelen van de twee mannen.
- Het verhaal over het bal masqué, Edward en Elena ‘vertellen’ waar het fout is gegaan in hun relatie, dit was op een bal masqué waar Elena haar verlangens niet de baas kon zijn en dus met een jongere matroos het bed in dook.
- Het vertrek van Elena en Paul naar het strand, Elena is boos op Edward omdat hij niet wil reageren, ze neemt Paul mee naar het strand om te dansen en te zwemmen, de nacht brengen Elena en Paul door op een bootje.
- Het gesprek tussen Edward en zijn moeder, als Elena en Paul weg zijn dan heeft Edward een goed gesprek met zijn moeder, hij verteld dat hij boos is op Elena en dat hij als wraak zichzelf wil ophangen om Elena te straffen. Zijn moeder steekt daar een stokje voor omdat zij vindt dat Edward dat niet kan maken tegenover tegen over zijn moeder.
- Het ‘spel’ van het ophangen, de moeder van Edward vindt dat Edward zich niet van zijn leven mag beroven, omdat hij dan niet kan zien hoe Elena lijdt onder het verlies van haar man. De moeder bedenkt dat Edward zich moet ophangen zonder te stikken zodat hij kan zien hoe Elena smeekt om vergiffenis.
- De opkomst van de vader van Edward, als Edward Elena aan hoort komen komt plots een man in donker pak te voorschijn, hij trapt de stoel onder de voeten van Edward vandaan, waardoor Edward bijna stikt. Deze man blijkt zijn vader te zijn, waarvan hij dacht dat hij dood was. De man verdwijnt weer van het toneel.
- De vondst van Edward aan een riem in de boom, als Elena en Paul terug komen zien ze Edward aan de boom bungelen, Elena smeekt Paul om hem te redden, en na een paar arrogante betweterige opmerkingen van Paul maken ze samen Edward los.
- De troost van Elena naar Edward, als Edward een beetje is bij gekomen en op de sofa ligt probeert Elena heb gerust te stellen en te troosten, alleen Edward gaat ‘rare’dingen vertellen, dat zijn vader terug is… wat Elena niet geloofd.
- De flashback naar de vroege jeugd van Edward, als Edward bij Elena ligt krijgt hij een flashback naar zijn jeugd, waar hij zich verstopt had achter een kamer scherm in de woonkamer. Zijn moeder had hem met geld weg gestuurd omdat ze ‘visite’ kreeg waar Edward niet bij mocht zijn. Edward was alleen niet weg maar had zich verstopt achter een kamerscherm, en ziet vanaf daar zijn vader en moeder (voor hem) vieze en enge dingen doen. Zijn vader had daar net zo’n zwart pak aan als hij had toen hij de stoel onder zijn voeten weg schopte toen hij zich wilde ‘ophangen’.

3. Het begin
Het begin is niet informatief, pas na een paar stukken te hebben gelezen kom je erachter wie wie is en wat de verhoudingen zijn tot elkaar. Je komt er wel vrijsnel achter dat het verhaal zich afspeelt in Spanje op een terras van een zomerhuisje. Maar over de personen en gebeurtenissen kom je pas dingen te weten naarmate je verder leest.

4. Het einde
Het einde is een open einde, maar ook weer niet, het is open omdat je niet weet wat er nou gebeurd met de vader die dus nog wel leeft. Je weet verder ook niet wat er met Paul gebeurd nadat hij is weggestuurd. Het is ook een beetje gesloten einde want Edward en Elena hebben beide hun zin, Elena heeft Edward ‘terug’ en Edward heeft zich gewroken op Elena.

E Mening

Ik vind het boek erg leuk, je kon er makkelijk door heen komen en het was best wel een realistisch toneelspel. Het zou me ook wel leuk lijken om het in werkelijkheid op toneel te zien, al hoe wel de recensies over dit stuk niet echt positief waren.
De personen in dit boek zijn zeer realistisch, ze hebben echt gevoelens, die ieder mens wel eens heeft. Ik kon me ook goed inleven in de situatie van Edward, en ik kreeg meteen al een hekel aan Elena, die denkt dat vreemd gaan heel normaal is in een huwelijk!
De ruimte beschrijving kan ik me wel een realistisch beeld bij maken alleen zal dat beeld wel heel anders zijn als in het werkelijke toneelstuk.
De hoofdgedachte vind ik een beetje vaag, maar het is wel een logische gedachte bij dit boek, het gaat nou eenmaal over de haat-liefde verhoudingen tussen twee mensen.
Over de stijl kan ik niet veel zeggen, het was namelijk gewoon het taal gebruik wat precies bij de personen paste, arrogant en betweterig bij Paul en soms hard maar duidelijk bij Elena.

Het was maar net hoe de mensen zich in een bepaalde situatie voelden, waren ze boos was het taal gebruik groffer, en als ze rustig waren was het taalgebruik heel beschaaft.
Mijn eind oordeel is dan ook zeker wel positief en als ik de kans krijg om het toneelstuk nog eens te zien dan ga ik er heen!

F Samenvatting

Zie belangrijkste gebeurtenissen.

G De auteur

HUGO CLAUS
Hugo Claus wordt geboren te Brugge op 5 april 1929. Hij verblijft vanaf zijn 18 maanden tot 11-jarige leeftijf in een pensionaat. Hij woont thuis van 1940 tot 1946. Hij verlaat het ouderlijk huis en de school en maakt reizen naar verschillende landen. Van 1950 tot 1953 woont hij in Parijs waar hij in contact komt met surrealisme, existentialisme en Cobramodernisme. Van 1953 tot 1955 verblijft hij in Rome in het filmmilieu. In 1955 huwt hij met de filmactrice Elly Overzier, met wie hij in Gent gaat wonen (tot 1965). Vervolgens neemt hij gedurende vijf jaar zijn intrek op een boederij in de Vlaamse Ardennen. In 1970 gaat hij in Amsterdam wonen, waar hij een verhouding heeft met de actrice Kitty Courbois. Van 1973 tot 1978 woont hij in Parijs samen met de actrice Sylvia Kristel. Uiteindelijk verhuist hij opnieuw naar Gent. Hij huwt in 1993 met Veerle De Wit.
Hugo Claus' werk is even veelzijdig en wisselvallig als zijn leven, zonder "rode draad".
Na in 1947 zijn debuut te hebben gemaakt met de lyrische "Kleine reeks", evolueert hij in zijn poëzie naar het modernisme van de jaren vijftig met als hoogtepunt zijn "Oostakkerse gedichten" uit 1955. Zijn later dichtwerk mag dan weer klassiek genoemd worden, echter steeds getuigend van een kenmerkende eigenheid en een matriarchale mythologie.
Op toneelgebied wordt hij internationaal bekend met de tragikomedie "Een bruid in de morgen" (1955). Zijn populairste toneelstuk wordt het naturalistische "Suiker" (1958). Zijn navolgende toneelwerken zijn in hoofdzaak historische bewerkingen zoals o.a. "Thyestes" (1966), "Het spel Masscheroen" (1968) en "Orestes" (1976). Het succesvolle "Vrijdag" uit 1969, door Claus zelf verfilmd in 1980, raakt het delicate incestthema aan en doet denken aan het naturalisme van Cyriel Buysse.
Dezelfde verscheidenheid vindt men ook terug in zijn romans. In vele romans treft men mytische elementen aan, zo o.a. in "De hondsdagen" (1952) en "Schaamte" (1972), naast een duidelijk realisme zoals in "Verlangen" (1978). Zijn lijvige roman "Het verdriet van België" uit 1983 is een semi-biografische familiekroniek waarin op subtiele wijze het politieke en sociale leven tijdens Wereldoorlog II beschreven wordt. Deze roman wordt voor televisie bewerkt in 1994.
In zijn geheel genomen kan men stellen dat Claus' werk een mengeling is van het beschrijven van tragische gebeurtenissen, klassieke verhalen en een expressie van een heimwee naar verheven waarden, dit alles doorweven met het banale, ja soms het vulgaire van het menselijk bestaan.
De veelzijdige Hugo Claus is niet alleen schrijver van gedichten, romans, filmscenario's, toneelstukken en essays, maar tevens schilder, librettist, film- en toneelregisseur. Hij schreef zelfs chansons voor de zangeres Liesbeth List. Hij kreeg talrijke literaire prijzen, waaronder de "Henriette Roland Holstprijs" voor zijn toneelwerk in 1963, de "Constant Huygensprijs" voor zijn gehele oeuvre in 1979 en de "Prijs der Nederlandse letteren" in 1986.