De berg van licht door Louis Couperus

1 Noteer de complete titelbeschrijving.
L. Couperus, De berg van licht. Amsterdam 1997 tweede druk [1906]

2a Wat voor soort tekst (genre) is het door jou gelezen werk?
De berg van licht is een historische roman.

2b Noteer de stroming.

Naturalisme.

2C Geef van die stroming een kenmerk dat je duidelijk terugziet in het boek. Licht dat kenmerk kort toe aan de hand van het gelezen werk.

Een kenmerk van het naturalisme dat duidelijk terug te zien is in De berg van licht is het fatalisme. Hydaspes, de magiër, ziet al in het begin van het boek in de sterren dat Bassianus keizer moet worden. Ook ziet hij bloed, wat onmiskenbaar verwijst naar het gruwelijke einde van Bassianus. Bassianus zelf heeft ook een voorgevoel dat het zijn lot is vroeg te sterven, wat ook gebeurt. Kortom: alle gebeurtenissen in het boek komen voort uit het onvermijdelijke noodlot.

2d Leg uit of het gelezen werk typisch is voor het Fin de siècle of juist niet.

3 Geef een korte samenvatting van de inhoud.
Bassianus is een zonnepriester in Emessa. Men gelooft dat de zonnegod Helegabalus in hem geïncarneerd is. Op een nacht sluipt Bassianus weg naar de magiër Hydaspes. Ze kijken samen in de sterren en Hydaspes voorspeld bloedvergiet, maar ook het keizerschap voor Bassianus. De volgende dag is de Dienst, waarop Bassianus de dans om de Zwarte Steen danst. Hiermee brengt hij alle omstanders in vervoering. Moeza, Bassianus’ moeder, en een paar helpers proberen tijdens die ceremonie soldaten om te kopen om hen op de hand van Bassianus te krijgen. Dit werkt en de oude keizer wordt vermoord, waarna Bassianus als keizer Antoninus intrek neemt in het keizerlij paleis in Rome. Ook daar vergaapt iedereen zich aan hem, wil hem aanraken, vindt hem verrukkelijk. Overal vinden orgieën plaats en er wordt flink gedronken. Antonius geeft het goede voorbeeld door vele feesten te geven met goed eten, vrouwen en veel drank. Antoninus verliest zichzelf in de gehate wagenmenner Hierocles, die enkel met Antoninus trouwt vanwege zijn macht.

Antoninus heeft totaal geen respect voor de Romeinse godsdienst en probeert de Romeinen de godsdienst van het heilige licht op te leggen. Maar wanneer Antoninus het beeld van Rheia Kubele verplaatst naar zijn eigen tempel reageert het volk geschokt. Ook het feit dat Antonius met een man trouwt, wordt niet volledig geaccepteerd in Rome.

Ondertussen lopen de spanningen tussen Antoninus en zijn neefje Alexander hoger op; verzoeningspogingen mogen niet baten en Antoninus ziet in Alexander steeds meer een rivaal. Daarnaast wordt het volk langzamerhand moe van de feesten en diensten van de keizer.

Vervolgens probeert Antonius het evenwicht tussen man-maagd, dat hij als zonnepriester in stand moet houden, te herstellen en hij besluit te trouwen met de vrouw Aquilia Severa. Deze vrouw is een Vestaalse maagd, symbool voor de deugd en het heiligste van het heiligste, waardoor de Romeinen onmiddellijk in opstand komen. Alexianus wordt naar voren geschoven als nieuwe keizer, en Antonius haat hem zo erg, dat hij hem wil laten vermoorden. Moeza, hun grootmoeder, probeert haar kleinzonen nog te verzoenen, maar het volk wil bloed zien en kiest partij voor Alexianus. Antonius en zijn moeder worden vermoord en hun verminkte lichamen worden in de rivier gegooid en ook al Antonius' trouwe volgelingen worden vermoord. Hierna staat niets Alexianus meer in de weg; hij wordt vernoemd tot de nieuwe keizer van Rome.

4 Noteer en verklaar de titel en het eventuele motto.

De titel van het boek, De berg van licht, verwijst naar Bassianus’ godsdienst. In Bassianus is de zonnegod Helegabalus geïncarneerd, die boven de aarde op een troon zit: De berg van licht.

5 Geef je oordeel over het boek.

De berg van licht is het eerste boek dat ik voor Nederlands heb gelezen waar ik echt ‘in’ zat. De andere boeken die ik heb gelezen heb ik uiteraard ook met plezier gelezen, maar bij De berg van licht beleefde ik minstens zoveel plezier aan het lezen, zo niet meer, als bij boeken die ik niet voor school hoef te lezen. Er waren wel aardig wat dingen in het boek die mijn wenkbrauwen deden optrekken, zoals het veelvuldige gebruik van het fallussymbool en de vele orgieën.

De keuzes die Bassianus maakt, zijn gedachtes en angsten, zijn zo goed beschreven dat ik als lezer tot het einde toe met hem mee heb geleefd. Hij verlangt terug naar de tijd in Emessa dat deed ik eigenlijk ook een beetje; de manier waarop de aanbidding van Bassianus daar beschreven is vind ik prachtig. Bassianus drijft de spot met de Romen, weigert zich aan te passen, maar desalniettemin had ik tot het einde toe sympathie voor deze egocentrische, decadente figuur. Ik denk dat Couperus dat ook heeft willen bereiken, en het is hem mijns inziens goed gelukt.

In de tijd dat De berg van licht werd gepubliceerd choqueerde het boek Couperus’ tijdgenoten, en de thematiek is nog steeds behoorlijk vreemd. Dat gaf mij het boek zeker een meerwaarde, ik had niet verwacht ooit meegesleept te worden door een boek waarin een jongen als god wordt aanbeden en vervolgens als keizer wordt gekroond. Tijdens het lezen van de volgende passage besefte ik dit.

“Zucht van de Menigte zwol tot een hijgenden roep van voldoening. Dat was éen roep, gesmoord om de heiligheid van dit oogenblik, maar vol innige voldoening, omdat het begon. De Hoogepriester stond naakt. Hij stond naakt in heel zijn heilige goddelijkheid; hij stond zilverwit naakt; oneigenlijk, in felle zon, straalde zijn naaktheid tegen het als van zwart water vloeiende git des Steens; en goud waren zijn haren, goud was zijn mitra, goud was zijn halssnoer, goud was de gordel, die hem langs de liezen liep en hem de illuzie gaf van de sekseloosheid, daar de robijnen schulp hem het lid ving en veronzichtbaarde; goud waren de linten van zijn hoog tot onder de knie strengelend schoeisel. Zoo stond hij zonomstraald, zilvernaakt, goudgesierd, en hij was zoo zilver, zoo goud, dat hij geen mensch meer was, geen priester, maar een idool werd, en, zoo hel in het zonlicht, een god. De Menigte zag den god, zij zàg hem: eerst als Sekselooze Geest van het Licht; daarna zoû hij als Man-Maagd op de Aarde dalen en Middelaar zijn tusschen het hoogste en het laagste. Wie de mysteriën kende, zwolg in extaze; wie niet meer dan zinnelijk was, voelde zijn zinnelijkheid opzwiepen tot een verlangen van razernij: mannen verlangden, vrouwen verlangden; kinderen strekten de handen uit naar het idool. Niemand bereikte het. Dat stond ver, roerloos, onbenaderbaar, en duidelijker, duidelijker verzichtbaarde het, omdat de nevel der geuren klaarde. Zijn naam werd gegalmd; zijn glorie geroepen; kushanden wierp men hem tegen. Roerloos bleef hij, en onbewegelijk, de armen van het lichaam af, en de handen geheven in een gebaar van ontvangen. Hij ontving de Aanbidding der Menigte. Zijn violette oogen, gebistreerd en omzwart, staarden star naar den gesloten hoofdingang, recht voor hem uit, maar zijn vermillioenen lippen vermenschelijkten: hij glimlachte, omdat men hem kussen wierp. Zijn glimlach ving die kussen op. Hij ontving ze van alle zijden: door geheel de schemerende apadaña vlogen de kussen naar hem toe. Hij weigerde er niet een.”

Op de opbouw van het boek heb ik niets aan te merken. Het taalgebruik in het boek is typisch impressionistisch, zoals Couperus al zijn boeken schreef. Veel adjectieven, neologismen, synesthesie, De berg van licht heeft het allemaal. Ik heb hier geen hinder van ondervonden, integendeel, sommige zinnen vond ik schitterend.

Ik zal hiervan aan de hand van het volgende citaat een paar voorbeelden geven:

“Een stuiveling witte stof poeierde van den weg omhoog, om de haastige stappen der aanstroomende, -stroomende menigte. Langs de hooge cactushagen, de tempelparken omstekelbladerend, stroomde de Menigte van links en van rechts toe naar de zonzuilen-ingang, en met het gouden gesidder der gongslagweêrtrillingen vermengde zich, tot hoog in de lucht, het poeierende stof, opgejaagd door de duizende en duizende zich reppende sandalen, en wemelde weêr glinsterstuivelend neêr. Veelvuldige beweging van zwaaiende armen gebaarde daaruit, koortsig en enthouziast; stemmen gonsden en riepen en schreeuwden; getemperd door de stofwemeling spattevlakte de feestkleedij van de Menigte toch nog schel in den gloedgloor der zon, die uit een gouden gat aan den hemel blauw goot alle haar licht zonder voorbehoud: de witte weg scheen met kleurstof, die voortbewoog, oversmeten.”

Omstekelbladerend, gongslagweêrtrillingen, glinsterstuivelend, spattevlakte: deze woorden treffen de kern en het is een doodzonde dat ze nog niet in de Nederlandse taal zijn opgenomen!

6 Vermeld enkele bijzonderheden over de auter. Bron: stencil over de verschillende schrijvers uit het Fin de siècle.

Louis Couperus (1863-1923) groeide op in Den Haag. In 1888 verschijnt in het Haagse dagblad Het Vaderland de eerste aflevering van Eline Vere als feuilleton. Eline Vere is een ‘Haagse roman’ die door de tachtigers zeer werd gewaardeerd. Couperus schrijft drie soorten romans: naturalistisch-psychologische romans (De stille kracht), historische romans (De berg van licht) en sprookjesromans. In zijn werk komen steeds de volgende elementen voor: noodlot, tragisch voorgevoel, schuldmotief, onderbewuste boetedrang en decadentie van tijdperk of milieu. Couperus’ overeenkomsten met Tachtig zijn het zoeken naar schoonheid, het individualisme, de belangstelling voor het naturalisme en de impressionistische inslag maar het verschil met Tachtig is dat Couperus’ stijl te gekunsteld is. Met zijn voorliefde voor overdreven verfijning en snobisme is Couperus een echte vertegenwoordiger van het Fin de siècle.

Couperus was een dandy die voor zijn romans graag gewaagde onderwerpen koos, zoals homoseksualiteit.