De aanstoot door Gijs IJlander

1 Zakelijke gegevens. A De auteur van dit boek is Gijs IJlander. B De aanstoot, L.J. Veen, Amsterdam, 2001 tweede druk, 207, (2000). C Het genre is roman. 2 Eerste reactie. A Ik heb dit werk gekozen omdat het me werd aangeraden door mevrouw van de Berg. Ik wilde namelijk graag voor het weekend nog een boek uitzoeken en ik had daardoor geen mogelijkheid u om raad te vragen. B Het boek is me niet tegengevallen, je weet natuurlijk nooit van te voren of een boek leuk is, zeker niet als je nog nooit iets van de schrijver hebt gelezen. Het is een leuk boek over het begin van de 20e eeuw, de tijd speelt een belangrijke rol in het boek, deze zorgt er namelijk voor dat de lezer geboeid blijft. Kortom een leuk boek. 3 Verdieping. A Samenvatting

De schipper Wijnand Kops, kapitein van de Agatha, heeft vroeger geprobeerd een rederij te beginnen dat is mislukt om toch zijn brood te verdienen is hij gaan varen, ook is dit een poging om te vluchten voor het gecompliceerde leven aan wal. Hij vaart samen met zijn hulpje Sjaak van Nieuwediep naar Alkmaar heen en weer met vracht, zo verdient hij zijn geld. Op een middag vindt Sjaak een lijk in het water. Wijnand doet zijn plicht en brengt het lijk aan wal. In het dorpje Koedijk komt, omstreeks 1900, in de oude dokterswoning een buitenlandse kunstschilder wonen. De dorpelingen noemen hem ‘Amigo’. Maar eigenlijk heet hij Paulo. Niemand kan hem goed verstaan, want hij spreekt geen Nederlands, maar hij wordt redelijk geaccepteerd. Neel Muntjewerf, de dochter van de smid, gaat als schoonmaakster bij hem werken. Al gauw blijkt dat Amigo van flirten houdt en een charmeur is. Hij krijgt Neel zover dat hij haar naakt mag schilderen. Ook gaat zij met hem naar bed. Neel weet dat Cor Klaver; de postbode, haar bespioneert als zij naakt poseert. Maar het kan haar niets schelen. Vanaf dat moment komen de roddels en wordt Neel genegeerd en nagewezen in het dorp. Als de postbode een brief bij de familie Muntjewerf moet bezorgen, laat hij er wat over los. De ouders van Neel weten natuurlijk wel dat er iets aan de hand is, maar wat precies, daar hebben ze geen idee van. Cor zegt dat hij zo nu en dan wat hoort, dat Neel geschilderd wordt, en dat ze teveel van zichzelf laat zien. Dan wordt de vader van Neel woedend, en wil naar Amigo toe gaan. Maar Neel weet hem tegen te houden. De volgende dag verstopt ze het schilderij waar zij naakt op staat getekend. En net op tijd, want die dag komt haar vader woedend binnen en richt een gigantische puinhoop aan. Amigo is heel boos en zet hen beide de deur uit. Neel raakt hierdoor in shock en als ze een week later weer hersteld is, krijgt ze te horen dat Amigo vertrokken is. Als het lijk aan wal is gebracht, wordt vastgesteld dat het Cor Klaver is. Sindsdien is Wijnand zichzelf niet meer, de nazomer en de herfst trekken in een waas aan hem voorbij. Dan wordt het winter, het schip ligt vastgevroren. Wijnand besluit op zoek te gaan naar de achtergrond van de moord. Want ook al zeggen velen dat het een verdrinking is, de schedel van Cor was zo misvormd, ‘dat het duidt op moord’. Hij koopt een paar schaatsen en schaatst naar het dorpscafé in Nieuwediep, waar een hoogzwangere meid werkt, die wordt afgebeuld. De oude vrouw is een boosaardig mens en hardvochtig bovendien. Hoe haalt ze het in haar hoofd om de hoogzwangere meid op deze wijze te koeioneren? Langzamerhand komt hij erachter dat de hoogzwangere meid Neel is en dat ze zwanger is van een buitenlandse kunstenaar. Ook komt hij in contact met de weduwe van de postbode, Alie. Maar echt veel verder komt hij niet in zijn onderzoek naar de dood van de postbode zelf. Het lijkt wel of iedereen iets achterhoudt. Hij gaat ook bij de weduwe van de postbode langs, ze heet Alie. Bij Alie hangt een portretje aan de muur, ze verteld dat haar man dat van de buitenlands kunstenaar heeft gekregen. Wijnand besluit een bezoekje aan het oude huis van de kunstenaar te brengen en vindt het schilderij waar Neel naakt opstaat. Hij neemt het mee naar zijn schip en hangt het daar in de kast. Hij voelt zich aangetrokken tot de weduwe en zij zich ook tot hem. Twee keer deelt hij met haar het bed, maar wijst haar dan af. Hij wil eigen baas blijven. Zij is daar zo kapot van dat ze probeert zelfmoord te plegen. Als Alie later dood gaat, geeft Wijnand zichzelf grotendeels de schuld. Dan gaat het dooien en komt het gewone schippersleven weer op gang. Als Wijnand aan het varen is komt hij Neel tegen, hij neemt haar aan boord om eens rustig met haar te kunnen praten. Zij denkt dat hij haar komt halen en hij laat het maar zo. Ze is ondertussen bevallen en het kind is haar afgenomen. Neel vraagt aan Wijnand of ze mag blijven en dat mag ze. Als Neel het schilderij ziet, verteld ze dat zij het is. Even later varen ze langs de brug, waar Jaap werkt. Jaap is de knecht van Dieuw de baas van het Jagertje, het dorpscafé waar Neel werkte. Van Wijnand moet Neel zich verstoppen maar dat doet ze niet. Ze is niet bang voor Jaap, ze weet zeker dat Jaap haar niet in het water zal duwen. Want dat hij daar toe in staat is weet ze, ze heeft het hem wel een eerder zien doen. Wijnand vraagt wat ze daar mee bedoeld en dan komt het hele verhaal eruit. Nadat de kunstenaar vertrokken was, kon ze eigenlijk niet in het dorp blijven, want iedereen roddelde over haar. Ze kon wel bij Dieuw gaan werken, in het Jagertje in Nieuwediep. Maar vanaf het begin had Jaap haar lastig gevallen. Op een dag was de postbode gekomen en had aan Dieuw gevraagd of hij niet eens met Neel naar boven kon. Voor een gulden kon dat, maar toen ze boven waren was Jaap gekomen en zo boos geworden dat hij de postbode bijna had doodgeschopt. Daarna heeft hij hem `s nachts verdronken. En Neel had moeten zweren niks te vertellen. Even later varen ze langs Koedijk. En komt een man de dijk op en loopt naar de waterkant. Het was Neels vader. Hij keek onbeweeglijk naar hen. Neel verroerde zich ook niet. Wijnand stak aarzelend zijn hand op. B Onderzoek van de verhaaltechniek. De schrijfstijl van de schrijver vind ik zeer aantrekkelijk. Hij gebruik van simpel maar doeltreffend taalgebruik. Het gebruik van lange zinnen is beperkt, waardoor de zinnen lekker vlot lopen. De plaats is denk is bevestigend voor het thema, uit alles in de omgeving blijkt het noodlot. De mensen leven allemaal hun leven, ze werken om te overleven. De mensen hebben niets meer met elkaar dan het roddelen over elkaar. Het is eigenlijk een troosteloze boel. Wijnand probeert dit noodlot te ontlopen door op het water te leven maar uiteindelijk ontkomt hij hier toch niet aan. Het boek is niet chronologisch geschreven, dat maakt het boek juist heel aantrekkelijk. Omdat je als lezer steeds maar weer gedwongen wordt na te denken over de gebeurtenissen in het boek, om de informatie die je krijgt, zelf tot een beeld te vormen. Je komt bijvoorbeeld als lezer iets te weten over de vondst van een lijk in een gracht. Het volgende hoofdstuk gaat over een gebeurtenis die aan de vondst is vooraf gegaan, namelijk de ruzie tussen de smid en de postbode. Nu moet jij als lezer zelf de conclusie leggen dat de smid de postbode wel eens vermoord zou kunnen hebben. Later blijkt trouwens dat dit niet het geval is. Doordat de schrijver dus zo met de volgorde van het verhaal heeft gespeeld maakt dit het boek veel leuker en boeiender. Het verhaal heeft een informatieve opening, de hoofdrol en plaats worden namelijk rustig geïntroduceerd. Het verhaal heeft een gesloten einde, de moord op het de postbode is opgelost en Wijnand heeft een vrouw gevonden. Er komen in het boek tijdversnellingen voor. Tijdversnellingen als Wijnand zijn plannen voor de volgende dag maakt en opeens die volgende dag al beleefd. Flashbacks komen ook in dit boek voor, het kapiteins logboek dat Wijnand gebruikt zorgt ervoor dat er soms terug geblikt word op gebeurtenissen die eerder zijn gebeurd. - (roundcharacter) Wijnand Kop is schipper van de Agatha. Hij heeft het de rederij van zijn vader verknald en zijn toevlucht gezocht op het water. Zijn vrouw is een paar jaar geleden gestorven aan de tering. Wanneer hij een lijk in het water vindt, is hij ervan overtuigd dat er sprake is van moord. Hij heeft eigenlijk nog niet zoveel over zijn leven nagedacht maar door de moord en het vastliggen van zijn boot heeft hij daar nu wel tijd voor. Hij lijkt niet meer te kunnen rusten, voordat hij dit heeft uitgezocht. Dus gaat hij, als zijn schip vastgevroren is en hij toch niets beters te doen heeft, op onderzoek uit. - (flat character) Neel Muntjewerf: is een niet al te slimme boerenmeid. Ze laat zich verleiden door een buitenlandse kunstenaar, voor wie ze schoonmaakt, en raakt zwanger van hem. Hierdoor roept ze veel schande op zichzelf en haar ouders af. Ze gaat bij het Jagertje werken en woont daar ook. Omdat ze slecht behandeld wordt vlucht ze daar met Wijnand weg. Zij is degene die de moord van boven uit het raam heeft zien gebeuren, en zij verteldt dat uiteindelijk ook aan Wijnand. - (flat character) Paulo is een buitenlandse kunstenaar, uit Frankrijk. Hij komt naar Nederland om de lucht te schilderen, maar schildert veel meer dan dat. Hij spreekt en verstaat geen Nederlands, toch weet hij zijn schoonmaakster Neel te verleiden. Maar wanneer er gedonder van komt, pakt hij zijn biezen en is de volgende dag nog vertrokken, zonder te weten dat hij Neel heeft bezwangerd. - (flat character) Cor Klaver is postbode. Cor houdt altijd alles in de gaten en is erg nieuwsgierig, op een dag ontdekt hij dat Neel naakt poseert voor de buitenlandse kunstenaar. Niet alleen zet hij hiermee de roddel op gang, want hij houdt dit nieuws natuurlijk niet voor zich. Ook gaat hij vaker kijken, want hij is onder de indruk van Neels lichaam. Hij blijkt het lijk te zijn dat Wijnand uit het water vist. - (flat character) Alie Klaver is de weduwe van Cor Klaver. Ze doet alle mogelijke moeite om de nette weduwe te zijn. Toch gaat ze twee keer met Wijnand naar bed, met als gevolg dat ze door de buurvrouw voor hoer wordt uitgemaakt. Als Wijnand dan ook nog laat blijken dat hij liever alleen blijft, kan ze het niet aan en probeert zelfmoord te plegen, wat uiteindelijk ook haar dood wordt. De belangrijkste situaties in dit boek zijn: de moord op de postbode, de vondst van het lijk in de gracht. Neeltje die bij de kunstenaar gaat werken, het vastvriezen van de boot van Wijnand waardoor hij niets te doen heeft, Neeltje die in het cafe werkt, de zelfmoord poging van Alie, en het vertrek van Neeltje samen met Wijnand. Het is een auctoriaal verhaal, de schrijver weet alles over de hoofdpersonen, hij kent hun gedachten en gevoelens. C Op zoek naar de thematiek. Het thema van dit boek is Noodlot. Wijnand heeft een noodlottig leven, zijn vrouw is overleden aan tering. Hij heeft de rederij van zijn vader verloren waardoor hij niet zo’n goed toekomst perspectief meer heeft. Verder is hij ook nog opgezadeld met het gevoel de moord op te moeten lossen. Ik vond het moeilijk het thema aan de titel te koppelen omdat ik de exacte betekenis van het woord aanstoot niet kende, daarom heb ik het opgezocht in een woordenboek. Aanstoot betekent letterlijk; oorzaak van zedelijke val of aanleiding tot zonde. Neel kiest ervoor zich te laten verleiden door de kunstenaar, dit is dus een oorzaak van een zedelijk val. Die zelfde keuze is de aanleiding tot zonde. Misschien heeft dit ook weer met noodlot te maken, als de kunstnaar nooit naar Nederland was gekomen om te gaan schilderen waren al deze problemen nooit aan de orde geweest. De moord was dan niet gepleegd en Neeltje had haar goede naar behouden. Een belangrijk motief in het boek is water. Wijnand leeft op het water om zijn leven aan wal te ontvluchten. Hij vindt het leven op wal chaotisch. Ook vindt hij een lijk in het water. Het lijk dat zijn leven uiteindelijk volkomen veranderd. Water is voor hem ook het belangrijkste levensmiddel. Want als het water bevroren is, en zijn schip dus ingevroren is, kan hij geen vracht vervoeren en heeft hij geen werk. Het geroddel in het dorp is denk ik ook een motief in het boek. En dan vooral de angst voor het geroddel. Iedereen is er bang voor, dat ze een zodanige aanstoot geven, dat het hele dorp over je roddelt en je de rug toekeert. Zoals b.v. Alie, die met de grootste moeite de nette weduwe probeert te blijven. Maar met de komst van Wijnand valt ze toch uit haar rol en wordt ze al snel door de buurvrouw voor hoer uitgemaakt. De enige die zich niet veel van het geroddel aantrekt is Wijnand, omdat hij altijd met de gedachte leeft: als het gaat dooien, ben ik hier toch weer weg. Wijnand gaat vaak schaatsen, hij doet dit om zijn geest te legen. Om zijn gedachtes op een rijtje te zetten. Daarom is het schaatsen van Wijnand ook een motief. Misschien karakteriseert het volhouden met schaatsen hem ook wel als hoofdpersoon in het boek. Hij geeft niet op. Het logboek dat een echte en goede schipper bijhoudt heeft Wijnand al jaren niet bijgehouden. Dit leg ik in verband met het vroegere leven van Wijnand. Het leven zonder overdenking, het leven om het leven en verder niets. Nu Wijnand over zijn leven begint na te denken, is hij zijn logboek ook weer aan het invullen. Wijnand heeft het gevoel de moord op te moeten lossen pas dan kan hij weer rustig leven, dit heeft ook met het op een rijtje krijgen van Wijnands leven te maken. Omdat de vondst van het lijk de oorsprong van al deze motieven is denk ik dat dit het leidmotief is. Het lijk wordt gevonden in het water. Dit lijk zorgt ervoor dat Wijnand zijn logboek weer gaat bijhouden en invullen om zo zijn leven weer op orde te krijgen. Verder is het lijk de aanleiding van veel van de dorps roddels. Als de postbode niet dood geweest zou zijn zou Wijnand tenslotte nooit met Alie een relatie hebben kunnen beginnen. Verder is de zoek toch van Wijnand naar de moordenaar van de postbode het gevolg van de vondst van het lijk. D Plaats in de literatuurgeschiedenis. Gijs IJlander (1947 tot nu) Gijs IJlander is het pseudoniem voor Gijs Hoetjes. Gijs Hoetjes werd op 19 mei 1947 in Alkmaar geboren. Hij was het kind in een eenvoudig plattelandsgezin. Hij ging naar het gymnasium in Alkmaar en daarna Engels en vertaalwetenschap studeren in Amsterdam. Toen hij in 1974 zijn studies had beëindigd, ging hij werken voor het CITO in Arnhem. In 1975 verhuisde hij met zijn vriendin en zijn eenjarig dochtertje naar Slijk-Ewijk in de Betuwe, waar hij in een kleine boerderij ging wonen. Hij ging veel minder werken, want het schrijven kwam voor hem op de eerste plaats. Tegenwoordig woont hij alleen met zijn tweede dochtertje. Zijn boeken: Debuut: De kapper, verschenen in 1988
Andere werken: een fabelachtig uitzicht
Zwartwild
De lichtval
Vis voor iedereen
Twee harten op een schotel 4 Beoordeling Ik vond de aanstoot een heel mooi boek, het mooiste verhaalelement vond ik de spanning. Het boek was nooit saai omdat je altijd wilde weten wie de moord had gepleegd, en omdat je wilde weten wat er zich af had gespeeld in de tijd voor het stuk wat jij op dat moment leest. Het zal misschien een beetje raar klinken maar de laatste en de eerste regels van elke alinea vond ik het mooist. Hiertussen licht namelijk het moment waarop jij je als lezer helemaal in leeft op de gebeurtenissen in het boek. Je slaat aan het denken over de conclusies die je kunt trekken uit de informatie die je tot nu toe hebt gekregen. Ik vind het jammer dat de schrijver zijn hoofdpersonen niet heel diep uitwerkt. Je leeft niet echt met de hoofdpersonen mee, je leeft mee met het verhaal waardoor je de emotie in het boek een beetje mist. Ik ken geen film waarmee je dit boek zou kunnen vergelijken, ik ken zelfs geen enkele film die zich afspeelt in 1900. Ik vond het thema best goed, noodlot is iets wat van alledag is. Het leeft in alle eeuwen. Ik geloof niet in lot maar ik ben het wel met de schrijver eens dat sommige mensen wel heel veel dingen meemaken, je mag dit gerust noodlot noemen. Ik vind het taalgebruik goed; simpel maar krachtig zonder overbodige franjes. Hierdoor leest het boek lekker en snel weg. Ik vind het heel mooi als een boek iets met je doet, als ik aan een boek begin heb ik vaak het idee dat het niet zo een goed boek is, tot je op de helft ontdekt dat het iets met je doet. Je wordt geraakt, je bent er vol van. Dit boek waardeer ik om de techniek van schrijven, het gebruik van een niet chronologische vertelwijze, dat waardeer ik aan dit boek. Maar is voor mij niet het belangrijkste in een boek, zoals ik als zei een boek moet me raken. Dat had ik niet met dit boek terwijl ik dat juist wel had bij boeken zoals Geweten en Hersenschimmen. Ik mis de emotie, de spanning, het niet kunnen stoppen met lezen. Kortom een leuk boek maar verder niets.