Zakelijke gegevens

Auteur: Renate Dorrestein. Titel: Buitenstaanders, Pandora, Amsterdam, 2002 – veertiende druk, 198 blz. (eerste druk 1983). Genre: Moderne psychologische roman.

Eerste reactie

Keuze Ik was in de bibliotheek op zoek naar een boek om voor school te lezen. Toen ik dit boek zag, spraken de titel, de tekst op de achterkant en de eerste bladzijde van het verhaal me wel aan. Inhoud
In het begin vond ik het boek erg vaag en onrealistisch, ik heb toen moeten doorzetten om het toch uit te lezen. Later, toen ik wat meer in het verhaal zat, sprak het boek me wat meer aan en heb ik het redelijk snel uit gelezen.

Verdieping

Samenvatting Ergens in een afgelegen gebied staat een zogeheten fasehuis. Dit huis is een onderdeel van een provinciaal psychiatrische inrichting, die verderop in het bos ligt. In dit huis, dat wat weg heeft van een spookhuis, wonen vijf patiënten en hun psychiater. Hij is de bedenker van het gezinsproject en geeft onopvallend leiding aan dit gezin.

De oudste van de vijf bewoners is Agrippina. Zij heeft in het verleden een relatie gehad met de ‘Allesplakker’, Agrippina vernoemt hem naar het product waarmee hij kolossaal rijk was geworden: allesplakkerlijm. Ze is door zijn toedoen slachtoffer geworden van geweld en seksuele intimidatie.

De zoon van Agrippina woont er ook, zijn naam is Lupo. Hij werd na zijn geboorte ondergebracht bij een pleeggezin en is dus niet door zijn eigen moeder opgevoed. Vroeger is hij met een lelijke vrouw getrouwd geweest uit medelijden. Zijn vrouw is verdronken. Zij had door een ongeluk haar beide benen verloren en kon dus niet zwemmen. Ze was met haar rolstoel in het water terechtgekomen. Hij heeft zijn kind gewurgd uit medelijden. Hij schreef toen gedichten onder andere over zijn vrouw en kind. Hij werd heel beroemd maar wordt later opgenomen in de inrichting. Hier schrijft hij in opdracht van de lezers van zijn advertenties liefdesbrieven.

Biba en Ebbe zijn twee van een drieling. Zij zijn via een lange, moeilijke weg in het fasehuis beland. Ze komen uit een probleemgezin. Biba en Ebbe hebben hun drielingzuster, Sterre genaamd, geholpen bij haar zelfmoord. Sterre dacht dat er een monster in haar huisde (in feite haar menstruatie) en wilde Biba en Ebbe niet besmetten.

Marrie is de jongste in het huis. Ze is een mongooltje. Zij is door Wibbe uit een tehuis voor alleenstaande moeders gehaald en zodoende in het fasehuis beland. Wibbe is de psychiater maar wordt door de anderen als klusjesman gezien. Hij houdt zich voor de domme en laat niet merken dat hij normaal is.

De bewoners treffen voorbereidingen voor een herdenkingsfeest, want het is de sterfdag van Sterre.

Max, Laurie en hun twee zoontjes zijn op weg naar hun vakantiebestemming, Elba. Ze lijken een standaard gezin voor de buitenwereld, maar in werkelijkheid hebben ze een slecht huwelijk. Max heeft namelijk een vriendin, hij blijft alleen voor de twee zoontjes nog bij Laurie. Ze raken door een van de vele ruzies van de weg en komen met hun auto in het water terecht.

Ze zien een klein meisje (Marrie) lopen en ze besluiten haar te volgen. Het gezin komt terecht bij het fasehuis. Hier weet het gezin echter niets van en ze denken aanvankelijk dan ook bij een gewoon gezin te zitten.

Max wordt wakker in een vreemd bed en ziet een naakte Ebbe, hij probeert haar te verleiden. Laurie komt erachter en neemt wraak door Lupo te verleiden. De twee jongetjes gaan het mongooltje Marrie pesten. De kleine Marrie ziet het pesten echter als een spelletje.

Lupo ziet niets in de onverwachte bezoekers en wil ze zo snel mogelijk kwijt. Wibbe haalt de auto uit het water en het gezin wil alweer wegrijden, maar de auto begeeft het. Hij moet in het dorp gerepareerd worden. Wibbe en Max brengen de auto weg en Wibbe legt Max van alles uit over het fasehuis.

Evertje Polder, de oude hond van Agrippina, wordt door Lupo doodgeschoten. In het bos waar deze moord is gepleegd, probeert Laurie Lupo te verleiden, maar daar heeft Lupo helemaal geen zin in. Waar Agrippina zin in heeft, zijn de twee jongetjes die ongestoord Marrie martelen. Agrippina denkt dat ze door vers bloed langer jong blijft en wil voor de verandering in plaats van muizenbloed eens mensenbloed drinken. Ebbe en Biba hebben zwanenvleugels nodig voor het herdenkingsritueel van Sterre. Lupo schiet een zwaan af en snijdt voor de ceremonie de vleugels af.

Als Biba en Ebbe op het dak, waarvan Sterre is afgesprongen, het ritueel uitvoeren, raken Wibbe en Max in paniek en willen het ritueel onderbreken. Ebbe en Biba waarderen dit niet en sluiten Max op in de kelder en Wibbe op de zolder.

De twee zoontjes willen Marrie een lesje leren. Er ontbreekt een groot mes uit de keuken. Agrippina verdwijnt in het bos, Lupo, Biba en Ebbe gaan op zoek en vrezen het ergste. Laurie gaat achter Lupo aan en verdwaalt in het bos. Uiteindelijk komt ze terecht bij het hoofdgebouw van de inrichting. Zij vertelt daar aan de psychiater wat er in het fasehuis gebeurt. De psychiater vindt het niet verantwoord dat Agrippina \'los loopt\' en neemt via een zender contact op met Wibbe, die nog zit opgesloten op zolder.

Deze zegt echter dat er niets aan de hand is en dat Laurie gek is. Laurie krijgt van de psychiater een paar kalmerende injecties. Lupo, Biba en Ebbe laten Max en Wibbe vrij. Nadat ze Agrippina op bed vinden na een aanval besluit Wibbe haar terug te brengen naar de inrichting. Daar aangekomen neemt hij Laurie weer mee terug naar het fasehuis. Vervolgens volgen ze het spoor van de jongens naar het botenhuis. Het blijft een raadsel wat ze daar aantreffen.

Laurie droomt de volgende dag nog half en heeft een nachtmerrie. Ze ontwaakt versuft op een terras. Max vertelt haar dat ze last heeft van de verdoving en vandaar de nachtmerries heeft. Ze vervolgen hun reis naar Elba. Laurie vraagt zich af of alles een nachtmerrie is geweest, of dat haar al herinneringen kloppen.

Het boek kent een duidelijk open einde. Er blijven enkele vragen over zoals: - Wat is er met Marrie gebeurd? - Welke beslissing neemt Laurie? - Wat gebeurt er met de bewoners van het fasehuis? Onderzoek van de verhaaltechniek

De schrijfstijl Het boek is geschreven in een aparte stijl, die heel goed past bij het bizarre verhaal. Het is een mengeling van clichés, die een parodistische werking hebben, er is verder sprake van overdrijving, herhaling en zeer origineel taalgebruik. De ruimte Het verhaal speelt zich af in het afgelegen huis van Agrippina en haar ‘familie’. Het geheel, huis en tuin, is zeer verwaarloosd. De bijgebouwen, de loods en het oude botenhuis, zijn eveneens verwaarloosd. Het dorpje, waar het verhaal eindigt en de provinciale inrichting hebben eveneens een rol in het verhaal. Het verhaal is niet chronologisch verteld. Dit zorgt voor zowel spanning als verwarring. Het verhaal kent zeer veel belangrijke flashbacks. Deze geven het verleden weer van de bewoners van het fasehuis en verklaren veel. Ook zijn er enkele vooruitwijzingen. Er komen ook enkele tijdvertragingen in voor. De vertelde tijd is een dag en een nacht. De verhaalfiguren Laurie is de echtgenote van Max en de moeder van twee zoontjes. Het verhaal begint en eindigt met haar. Ze is een onderdrukte vrouw en kan niet tegen haar man op. Ze heeft veel medelijden met zichzelf. Ze denkt veel over zichzelf na en vooral over het huwelijk met Max.

Max is een bazige, zelfverzekerde arrogante echtgenoot. Hij is alleen van plan om carrière te maken. Hij ergert zich aan Laurie en vindt dat een keer vreemdgaan moet kunnen. Hij blijft alleen bij Laurie om de kinderen. Hij vindt dat ze blij moet zijn dat hij zijn verplichtingen als echtgenoot nakomt.

De twee zoontjes van Max en Laurie zijn gemene etters. Als er geen toezicht is zijn ze weerzinwekkend. Ze mishandelen Marrie en laten haar blubber eten. Voor de buitenwereld zijn het lieve jongetjes.

Agrippina is een wat oudere vrouw. Ze is de moeder van Lupo. Ze heeft waanvoorstellingen die waarschijnlijk door een tumor veroorzaakt worden. Haar grote obsessie is om jong te blijven en daarom drinkt ze vers bloed. Ze heeft een rotverleden achter de rug en is daardoor helemaal in de war.

Lupo is de zoon van Agrippina. Hij woont ook in het fasehuis en schrijft liefdesbrieven in opdracht van anderen. Omdat hij medelijden de mooiste vorm van liefde vindt, trouwt hij met een lelijke vrouw. Door een ongeluk raakt ze invalide, ze verliest haar beide benen. Ze krijgen samen een zwak en mismaakt kind. Zijn vrouw overlijdt door verdrinking en hij vermoordt zijn kind uit medelijden.

Ebbe en Biba zijn er twee van een drieling. De zusjes hebben in verschillende pleeggezinnen gezeten en lijken op het eerste gezicht niet zo vreemd. Ze zijn erg aangegrepen door de dood van hun drielingzus Sterre. Ze hebben haar geholpen bij het plegen van zelfmoord. ‘In het dossier over Biba stond dat ze geen eigen identiteit en dus geen eigen stelsel van normen en waarden bezat. Ze werd een zwakke persoonlijkheid genoemd met een onrustbare behoefte aan leiding. Bovendien leed ze aan faalangst.’ ‘In het dossier over Ebbe stond dat ze geen autonome entiteiten buiten zichzelf erkende en dus geen compassie kende. Ze werd een rigide persoonlijkheid genoemd met een onrustbare behoefte om zich te laten gelden. Bovendien leed ze aan megalomanie.’

Marrie is een mongooltje. Zij is door Wibbe in het fasehuis geplaatst. De zoontjes van Max en Laurie mishandelen haar, alleen maar omdat ze ‘anders’ is. Door haar onwetendheid ziet ze dit alles als een spel.

Wibbe is de psychiater van het fasehuis. De anderen denken dat hij een ontsnapte gek is en zien hem als klusjesman. Hij heeft het project van het fasehuis zelf bedacht. Waarschijnlijk ziet hij zijn patiënten als middel om carrière te maken. De situaties De situaties in het boek zijn wat onrealistisch, maar toch leuk geschreven.

De vertelwijze Er is sprake van een ruim beeld: de lezer weet meer van de personages dan zij van elkaar. Dit komt door een alwetende verteller die buiten het verhaal staat. De flashbacks worden allemaal in een versnelling verteld, andere situaties zijn daarentegen vrij uitgebreid en langzaam verteld. Op zoek naar de thematiek

Wat is de hoofdgedachte? Wat ‘gewoon’ is, hangt af van wat iemand in een bepaalde positie daaronder verstaat, wat voor hem op dat moment de realiteit is.

Welke tekstgedeelten en motieven zijn typerend voor dat thema? - De hoofdpersonen hebben allemaal een andere perceptie van realiteit. - Deze verschillende percepties leiden tot miscommunicatie. De personages begrijpen elkaars realiteit niet. - De sleur van het dagelijkse leven (denk aan het huwelijk van Max en Laurie) leidt al gauw tot vluchten uit de realiteit. - Hoe gaat de moderne psychiatrie hiermee om? - Liefde voor de medemens. - De druk van het opgesloten zijn (denk aan de theorieën van Wibbe, de behandelend arts).

Wat is het verband tussen de titel en het thema? De titel van dit boek, \'Buitenstaanders\' kan op verschillende manieren worden uitgelegd. Wibbe, de psychiater, ziet de onverwachte bezoekers als buitenstaanders. De lezer ziet daarentegen de vijf patiënten van het fasehuis als buitenstaanders.

Plaats in de literatuurgeschiedenis

Wanneer is het werk voor het eerst gepubliceerd? Het werk is voor het eerst gepubliceerd in het jaar 1983. Wat weet je van de schrijver? Renate Dorrestein werd op 25 januari 1954 geboren te Amsterdam. Ze wilde niet studeren en volgde daarom een cursus tijdschriftjournalistiek. In 1972 kreeg ze een baan bij het weekblad ‘Panorama’. Na ‘Panorama’ werkte ze voor ‘Het Parool’, ‘De Tijd’, ‘Viva’ en ‘Opzij’. Ze is ook nog een jaar hoofdredactrice van het maandblad ‘Mensen van nu’ geweest.

Renate Dorrestein heeft achtereenvolgens de volgende boeken geschreven: - Buitenstaanders, 1983 - Vreemde streken, 1984 - Noorderzon, 1986 - Een nacht om te vliegeren, 1987 - Het perpetuum mobile van de liefde, 1988 - Korte metten, 1988 - Vóór alles een dame, 1989 - Het hemelse gerecht, 1991 - Ontaarde moeders, 1992 - Heden ik, 1993 - Een sterke man, 1994 - Verborgen gebreken, 1996 - Want dit is mijn lichaam, 1997 - Een hart van steen, 1998 - Het geheim van de schrijver, 2000 - Zonder genade, 2001 Wat weet je van de tijd waarin het werk geschreven werd? Dit boek valt onder de moderne literatuur. In hoeverre is dit werk typerend voor de schrijver? Omdat dit het eerste boek is dat ik van Renate Dorrestein lees, kan ik hier niet over oordelen. In hoeverre is dit werk typerend voor de tijd waarin het ontstaan is? ‘Buitenstaanders’ is een modern verhaal. Dat is te zien aan de psychiatrische inrichting en het experiment van Wibbe met het fasehuis. Ook zien we, dat Renate Dorrestein een feministische schrijfster is. De positie van de vrouw komt in dit boek duidelijk naar voren in de beschrijving van Laurie.

Beoordeling

Welke verhaalelementen hebben voor jou een positieve werking? Het is erg leuk om te lezen over de sterke band die de drieling in het verleden met elkaar heeft gehad, ze hadden bijvoorbeeld een eigen taaltje.

Welke verhaalelementen hebben voor jou een negatieve werking? Ik vond het echt verschrikkelijk om over het trieste verleden van Agrippina te lezen. Haar leven is kapot gemaakt door geweld en seksueel misbruik. Ook vond ik het verleden van Lupo erg tragisch. Hij verliest zowel zijn vrouw als zijn kind. Met Laurie heb ik eveneens te doen. Zij heeft een slecht huwelijk en probeert wraak te nemen op Max. Dit is echter zonder succes.

Kun je dit boek met een ander boek of met een film vergelijken? Ik kan dit boek niet met een ander boek of met een film vergelijken.

Wat is je oordeel over het thema van het boek? Het thema vind ik erg origineel. Je standspunt over wie er ‘gek’ is, verandert in de loop van het verhaal.

Wat vind je van het taalgebruik? Het taalgebruik was heel duidelijk. Ik vond het boek niet moeilijk om te lezen.

Hoe luidt je eindoordeel over dit werk? ‘Buitenstaanders’ is een origineel boek. Een nadeel is alleen dat het erg verwarrend is door de vele tijdsprongen. Ook ontstaat er verwarring door de vele illusies die bij de lezer worden gewekt. In het begin snapte ik daardoor weinig van het verhaal. Later, toen er voor mij steeds meer zaken duidelijk werden, begon ik het boek te waarderen.

Zou je een ander aanraden om dit boek te lezen? Ja, het boek ‘Buitenstaanders’ is niet moeilijk om te lezen wat het taalgebruik betreft. Het boek is ook niet erg dik, 198 bladzijdes. Wel moet je jezelf even door het verwarrende begin heen worstelen.