Bastaardsuiker door Arjen Lubach

Gebruikte editie voor het boekverslag
Gebruikte druk: 1e
Verschijningsdatum eerste druk: april 2008
Aantal bladzijden: 206
Uitgegeven bij: J.M. Meulenhoff te Amsterdam.

Beschrijving voorkant
Een blauwe cover met daarop een oranje luchtballon met daarin de titel en de naam van de schrijver. Op blz. 141 beschrijft de verteller een droom waarin de luchtballon een rol speelt.

Genre van het boek
“Bastaardsuiker”is een psychologische roman over een zoektocht naar het verleden, een queeste naar waarheid van een jonge schrijver die een zg. writers block heeft.

De aangeleverde flaptekst
De jonge schrijver Mattias Wilderberg heeft twee succesvolle romans geschreven maar nu is het vat leeg. Hij gaat op zoek naar het verloren manuscript dat zijn excentrieke grootvader ooit voor hem heeft geschreven, in de hoop daardoor inspiratie te kunnen vinden. Hij raakt overgeleverd aan de louche tussenpersoon Gabor, die hem op allerlei dwaalsporen leidt.
Ondertussen krijgt hij fanmail van een meisje dat Elin heet en verliest hij zich steeds vaker in het beantwoorden daarvan. De briefwisseling met Elin en de zoektocht naar het manuscript voeren hem terug naar zijn jeugd. En naar de periode voor hij geboren werd, die hij alleen uit verhalen kent. Hoe zijn ouders, Anna en Jonas, verliefd op elkaar werden en samen een paar idyllische weken beleefden in de kleine studentenkamer van Jonas. Tot Anna Jonas plotseling verliet en terugkeerde naar haar vader.
Wat is er misgegaan? Steeds weer duikt zijn grootvader op die als een poppenspeler alle draden in handen lijkt te hebben gehad – en nog steeds lijkt te hebben. Arjen Lubach is een meester in het schetsen van absurde situaties. Zijn verwondering over wat mensen zoal tegen elkaar zeggen en met elkaar doen om de leegte van het bestaan te vullen is aanstekelijk, de tederheid voor zijn personages is hartverwarmend. De grondtoon is melancholie.
Bastaardsuiker is een grappige en ontroerende roman over verbroken relaties en familiegeheimen, over mensen die elkaar zoeken maar nooit vinden.

Titelverklaring
Wanneer Mattias’ moeder sterft, moet hij terug naar zijn biologische vader, want de “man die hij zijn vader noemt”, is niet zijn echte vader. Op school wordt daarna duidelijk dat Mattias niet bij zijn stiefvader kan blijven wonen. De kinderen hebben daarover een brief meegekregen. Een van zijn klasgenootjes vertelt tegen hem dat hij een “bastaard”is. Mattias weet niet wat dat is en zijn grootvader laat hem dan een pak “bastaardsuiker” zien. (blz. 156)

Structuur en/of verhaalopbouw
“Bastaardsuiker”is geen chronologisch vertelde roman. In 15 hoofdstukken vertelt Mattias Wilderberg heden en verleden door elkaar. In het heden is hij op zoek naar het tweede deel van een manuscript dat zijn opa Lem moet hebben nagelaten. Met de hulp van ene Gabor probeert hij het manuscript in handen te krijgen. Maar in dezelfde hoofdstukken springt Mattias steeds over naar passages uit het verleden. De tijdlaag die belangrijk is uit zijn verleden is die waarin zijn moeder sterft en hij door zijn biologische vader wordt opgeëist. Maar Mattias vertelt ook terug over de eerste ontmoeting tussen zijn moeder Anna en zijn vader Jonas: de letterlijke vertelling is een feitelijke onmogelijkheid, omdat hij als ongeborene geen getuige van die ontmoetingen kan zijn geweest.
Een derde tijdlaag uit het recente verleden bevat de ontmoeting die hij heeft met Emma, een meisje dat drie huizen verder woont, viool speelt en met wie hij een seksuele relatie onderhoudt.
Daarnaast komen in deze roman brieven voor van ene Elin Sterner: ze beweert dat ze een fan van hem is, maar later blijkt dat deze brieven een belangrijke rol spelen in het spoor naar zijn grootvader.
Een ander structuurkenmerk is dat de lezer deelgenoot wordt van het verleden doordat er uit de manuscripten van grootvader Lem wordt geciteerd.
Hoewel het bovenstaande ingewikkeld lijkt, zorgt Lubach ervoor dat het gehele verhaal heel helder blijft, misschien wel dat alles om het verleden van Mattias Wilderberg draait.

Gebruikt perspectief
Mattias Wilderberg is de verteller van deze roman. Hij doet dat in de o.v.t.. Hij is schrijver en wil graag het verleden ontrafelen door middel van een manuscript. De ik-verteller is 28 jaar (zie hieronder bij de tijd van het verhaal)

Tijd van het verhaal
De tijd van het heden wordt niet met concrete data en jaartallen vermeld, maar is wel uit de tekstgegevens af te leiden.
Op 12 juli 1980 schrijft opa Lem een brief aan de kleine Mattias. Die is dan precies 18 maanden wat inhoudt dat hij in januari 1979 moet zijn geboren. (blz. 56) Wanneer Mattias moeder bij een tragisch auto-ongeluk om het leven komt, is Mattias negen jaar: hij wordt dan door zijn biologische vader in huis genomen: en hij ziet zijn opa niet meer: het moet dan 1988 zijn in de zomer. Wanneer Mattias in een van de laatste hoofdstukken plotseling tegenover zijn doodgewaande grootvader staat, vertelt hij dat dit precies negentien jaar geleden is. (blz. 189) Bovendien is het lente. Dat houdt dus in dat het heden zich afspeelt in het voorjaar van 2007.

Plaats van handeling
Het belangrijkste deel van de roman speelt zich af in Amsterdam. Mattias Wilderberg woont daar en in het verleden hebben ook zijn moeder en zijn biologische vader daar gewoond.
De verteller vermeldt namen van plaatsen en straten uit Amsterdam ( bijv. het Vondelpark)

Motto
Er is geen motto en ook geen opdracht.

Samenvatting van de inhoud
De samensteller van dit verslag heeft ervoor gekozen de lijn van het boek aan te houden. Flashback zullen steeds cursief worden aangegeven.

Mattias Wilderberg is een succesvolle schrijver van twee romans, maar kampt daarna met een writers block.( het niet kunnen schrijven) Hij kan niet verder schrijven voordat hij het tweede deel van een manuscript van zijn grootvader onder ogen krijgt. Hij heeft daartoe de hulp ingeroepen van ene Gabor
Die man weet wie het manuscript in zijn bezit heeft. Maar deze Gabor is een alcoholist en bovendien iemand die hem aan het lijntje houdt.
Opa Lem is een blauwe maandag minister geweest, daardoor nooit op staatsbezoek geweest en door het zogenaamde oktoberschandaal aan de kant gezet. Hij heeft over de periode aantekeningen gemaakt, maar ook over het verleden van Mattias en diens inmiddels overleden moeder Anna
Mattias heeft deel 1 van het manuscript in handen(zijn opa heeft hem dat ooit toegestuurd) maar voordat hij aan zijn derde roman gaat beginnen, moet hij ook deel 2 hebben. Gabor zal in een café-restaurant door de bezitter van het manuscript worden gebeld, maar het loopt allemaal anders. Gabor verdwijnt wanneer Mattias een taxi laat aanrukken en dan is hij het tenslotte zelf die de telefoon in het restaurant aanneemt. Later blijkt dat dit de man Vondeling is. Hij geeft aan dat hij de situatie met Wilderberg nog wat wil rekken, waardoor er een hogere prijs kan worden gevraagd voor het manuscript.

Intussen wordt ook aan de lezer duidelijk gemaakt dat er een briefwisseling gaande is tussen een meisje Elin Sterner dat in restaurant werkt, in haar vrije tijd in een bejaardentehuis mensen bezoekt en bovendien een fan is van de schrijver Wilderberg. Ze vindt dat hij haar zo goed begrijpt.

Fb: Jonas en Anna leren elkaar kennen , want Anna wil zijn studieboeken overnemen. Later gaat ze bij Jonas op kamers wonen, waarbij hij voor haar vader net doet of hij haar hospita is. Wanneer ze een keer een griepaanval heeft, kruipt ze bij Jonas in bed en dat is haar manier om de hospita te verleiden die haar tenslotte dan ook ontmaagdt. Wanneer het ooit tot een kind komt, zullen ze het Mattias noemen. Dat is namelijk de figuur die in het boek wordt genoemd, dat steeds door Jonas aan Anna wordt voorgelezen.

In het heden wordt duidelijk dat Mattias een wat oppervlakkige relatie heeft met Emma: ze woont drie huizen verder, is violiste en na een kennismaking enkele jaren geleden (Mattias was toen 26) hebben ze ook een seksuele relatie al blijkt niet dat dit een erg goede is, want later in de roman klaagt Emma dat Mattias niet veel aandacht aan haar besteedt. In een brief aan Elin klaagt Mattias over de inhoud van recensies. Soms denk je een leuk interview met iemand te hebben en wanneer je dan later de kop boven het interview leest, hebben ze er juist iets heel negatiefs uit gehaald. Gabor laat Mattias een bladzijde uit het tweede manuscript lezen om hem “lekker te houden.” De briefwisseling met Elin Sterner gaat inmiddels gewoon door.

: Fb: Anna is opeens weggegaan bij Jonas, zonder ook maar iets na te laten. Ook het voorleesboek heeft ze meegenomen. Overal zoekt Jonas waar ze kan zijn, want ze is zijn grote liefde. Maar hij vindt haar niet. Dan studeert hij af en wordt arts in een klein streekziekenhuis.

In een andere tijdlaag van het verleden gaat Mattias steeds met zijn moeder en zijn opa op staatsbezoek: d.w.z. ze mogen een plaats aanwijzen waar ze willen heenrijden en Opa Lem rijdt er in zijn Saab 96 naar toe .Hij leeft nog steeds min of meer in het verleden van zijn heel korte ministersbaantje.

In een intermezzo wordt de lezer deelgenoot van een verhaal dat de zestienjarige Mattias op school heeft geschreven en waarin hij de dood van zijn moeder beschrijft. Een vrachtwagen knalt voor hun huis op de Saab, terwijl ze er iets uit wil halen.

Fb: Jonas leest de rouwadvertentie van Anna in De Volkskrant en gaat er vanaf dat moment alles aan doen om zijn kind Mattias terug te krijgen. Na een DNA-onderzoek blijkt dat hij de biologische vader is. De man die Mattias zijn vader noemt, heeft hem nooit willen erkennen en dat is nu de reden dat Mattias weer terugmoet naar Jonas, tot woede van opa. Het is november 1988. Op school wordt Mattias een “bastaard”genoemd (zie de titelverklaring)

Gabor is bereid Mattias mee te nemen naar de contactpersoon van het manuscript. Dat blijkt de verkoper Vondeling te zijn. Die vertelt echter dat juist de dag ervoor een andere koper interesse in het manuscript heeft getoond en het gekocht heeft. Hij weet niet hoe de koper heet, maar heeft wel een 06-nummer van de koper. Wanneer Mattias dat belt krijgt hij de voicemail van Elin Sterner. Wat heeft die nu met het manuscript van opa te maken?

Fb: Jonas haalt Mattias op en die gaat bij hem wonen. Na twee jaar krijgt hij een pakket teksten van zijn grootvader toegestuurd, waarvan hijde inhoud allemaal nog niet kan begrijpen. Jonas vindt het jammer dat opa zo heeft gereageerd. Verder laat hij Mattias vrij in zijn doen en laten. Op een zeker moment vertelt hij dat opa Lem aan een hartinfarct is overleden. Op 18-jarige leeftijd gaat Mattias op zichzelf wonen.

Mattias trekt de stoute schoenen aan en gaat naar Elin Sterner. Wanneer hij bij haar binnen is, zegt ze dat ze helemaal geen fan van hem is en dat de brieven niet van haar zijn. Ze brengt Mattias naar het tehuis waar zijn inmiddels zeer oude grootvader zwaar ziek is. Hij is dus niet overleden zoals Jonas heeft gezegd. In feite heeft hij de brieven van Elin aan haar gedicteerd en hij wacht op zijn einde. Hij is blij Mattias nog één keer te zien: het is 19 jaar geleden. Hij krijgt het 2e deel van het manuscript mee.
Daarin leest hij dat Anna in een opwelling naar het ouderlijk huis was gegaan, dat ze verteld heeft dat ze zwanger was, dat opa Lem gelogen heeft dat Jonas niets meer van haar wilde weten en dat Anna bij een poging tot abortus te laat was geweest.
Het zijn flinke klappen voor de jonge Mattias, wiens geboorte dus aan een zijden draadje heeft gehangen. Hij is teleurgesteld: Jonas heeft gelogen over zijn opa, Opa heeft tegenover Anna gelogen over het oordeel van Jonas en de abortus is mislukt, anders was Mattias niet eens ter wereld gekomen. Dat is toch wel een drama. Hij bezoekt nog een keer zijn bijna stervende opa en laat hem achter. Het allerlaatste is een brief van Mattias aan Elin, waarin hij zijn melancholie duidelijk maakt over de mensen die in zijn omgeving hebben geleefd. Nu die storende invloeden van de mensen om hen heen zijn verdwenen, kunnen ze weer door met het leven: Mattias, Emma, Elin, Gabor, Jonas.
En wel volgens het oude axioma van opa: “ Tenzij anders aangegeven, altijd rechtdoor

Thema, motieven en interpretatie
De schrijver van twee succesvolle romans, Mattias Wilderberg, is op zoek. De queeste naar het tweede deel van het manuscript van zijn grootvader is in feite in queeste naar de reden van zijn bestaan. In de zoektocht krijgt hij hulp van de vreemde Gabor, die alcoholist is en de uitvinder van de zwarte ansichtkaart ( hij maakt Amsterdam by night, Zierikzee by night, etc) Het bestaan van Mattias is licht melancholisch, ondanks de tragische gebeurtenissen is hij geen “angry young man”, maar hij lijkt enigszins gelaten het leven over zich heen te laten komen. Zijn moeder overlijdt door een tragisch ongeluk, waarna hij terug moet naar zijn biologische vader. Op zeventienjarige leeftijd verlaat hij zijn huis maar wat hij in die tussentijd doet, wordt niet verteld. Dan ontmoet hij Emma, omdat hij reeds een tweetal romans op zijn naam heeft staan. Door zijn inspiratieloosheid moet hij op zoek naar deel 2 van het manuscript van opa Lem. Maar eigenlijk is het een zoektocht naar de wortels van zijn bestaan.
Waarom heeft zijn moeder zijn biologische vader verlaten? Die vraag wordt tenslotte ook beantwoord. Het is een onthutsende ontdekking voor de jonge schrijver: hij was er bijna niet geweest. Als gevolg van de leugens die opa Lem heeft opgehangen, wil de aanstaande moeder Anna abortus laten plegen, maar ze is een week te laat. Het bestaan van Mattias heeft derhalve aan een zijden draadje gehangen. Mattias weet de spanning van de zoektocht tot het einde te bewaren. De oplossing komt voor de lezer toch nog vrij onverwacht: opa blijkt nog te leven maar heeft in het verleden tegen zijn dochter gelogen. Wanneer de ex-minster van een paar honderd uur aan het einde van de roman waarschijnlijk zijn laatste adem uitblaast, kan iedereen verder met zijn leven. De succesvolle derde roman van Mattias Wilderberg zal niet lang op zich laten wachten.

De belangrijkste motieven zijn daarom:
- queeste (de zoektocht)
- familiegeheimen
- leugens en bedrog
- eenzaamheid
- moeder-zoonverhouding
- vader-zoonverhouding
- writers block
- het verdwenen manuscript

Mijn mening
“Bastaardsuiker”is een vlot lezende en goed gecomponeerde roman over een jonge schrijver die op zoek gaat naar zijn bizarre verleden. Hij is deze queeste op zoek naar het manuscript van zijn grootvader die ervoor moet zorgen dat hij weer verder kan met het schrijven van een derde roman. Lubach vertelt helder en het spoor blijft ondanks de ingewikkelde structuur duidelijk te volgen.
Ook de stijl van Lubach is fraai. Hij vertelt met een ironiserende humor en geslaagde beeldspraak.
Enkele voorbeelden:
- Er lagen enveloppen met rekeningen op tafel. De stapel werd steeds hoger. Er komt een moment dat ik met de opbrengst van al dat papier een van de rekeningen kan betalen (blz. 58
- Hij had een merkwaardige manier van spreken. Zijn woorden dwarrelden als herfstbladeren naar beneden, dan weer omhoog alsof de wind er grip op had gekregen. Zo nu en dan belandde er een woord op het dak van een schuurtje. (blz. 129)
Lubach kan goed schrijven en is een aanwinst voor de moderne Nederlandse literatuur. Lang houdt hij de lezer in spanning en de oplossing is zeker geen “deus –ex -machina.”
De puntenwaardering voor de literatuurlijst is 2. De amusementswaarde voor scholieren van havo en vwo is minstens een 7.

Recensies
In Pauze van april 2008 wordt een korte recensie van Joukje Atveld gegeven. Arjen Lubach houdt van absurde situaties. En hij is grappig. Erg grappig. Die combinatie leidt tot een absurd grappig boek. Of een verhaal dat grappig absurd is, het is maar hoe je het bekijkt. In Bastaardsuiker is Mattias Wilderberg aan het woord. Hij is jong, hij is schrijver en hij is volkomen leeg. Geen enkel idee voor een nieuw verhaal wil nog in zijn hoofd opduiken. Mattias is ervan overtuigd dat het verdwenen manuscript van zijn opa hem zal helpen de inspiratie terug te krijgen. Daarom gaat hij op zoek, geholpen door de zonderling Gabor en voortdurend afgeleid door de fanmail van meisje Elin, dat hem steeds meer fascineert.Tijdens zijn zoektocht komt Mattias niet alleen dichter in de buurt van het verdwenen manuscript, hij stuit ook op zijn eigen verleden, de tijd voor hij geboren was en zijn ouders Anna en Jonas nog helemaal geen ouders waren, maar twee smoorverliefde studenten. Tot Anna op een dag haar biezen pakt en verdwijnt. Jonas begrijpt er geen klap van, wat ging er fout? Dat vraag je je als lezer ook af, maar het antwoord laat een behoorlijke tijd op zich wachten. Slim bedacht natuurlijk van Arjen Lubach – nu moet je wel doorlezen. Het is in elk geval niet zo fraai wat er vroeger is gebeurd. En opa’s rol in het geheel is ook niet helemaal zuiver. Bastaardsuiker is een roman vol familiegeheimen, waarbij veel te grinniken valt. Lezen, dus deze tweede Lubach.

Over de schrijver en zijn werk
Arjen Lubach (1979) is schrijver, tv- en theatermaker. Na een drietal onafgemaakte studies en een nummer-twee hit in de top 40 werkte hij als programmamaker en presentator bij 3FM, waarvoor hij in 2004 werd genomineerd voor een marconi-award in de categorie aanstormend talent.
In 2006 verscheen zijn debuutroman Mensen die ik ken die mijn moeder hebben gekend en werden er al binnen enkele maanden rond de 4000 exemplaren verkocht. Zowel CJP magazine als NL20 riepen hem uit tot hét literaire talent van 2007.

Ook in 2007 werd Mensen die ik en die mijn moeder hebben gekend gekozen als \'lijster\' en verschijnen er 12.000 extra exemplaren voor middelbare scholieren.
Arjen is samen met Edo Schoonbeek en Pieter Jouke eigenaar, oprichter en maker van de satirische website Buro Renkema. Arjen leest voor in het land, speelt theatervoorstellingen bij Op Sterk Water, schrijft aan columns, satire en niet te vergeten: zijn tweede roman.

Bijlage: Interview van Cindy Hoetmer met Arjen Lubach.
De publicatie van Bastaardsuiker komt vrij snel na Mensen die ik ken die mijn moeder hebben gekend, werk je zo hard? Toen MDIKDMMHB uitkwam was ik al een half jaar bezig aan dit boek. Bovendien hou ik wel van een rappe productie.

Hoe is het verhaal van Bastaardsuiker ontstaan? Het begon met de grootvader van de hoofdpersoon. Ik ben gefascineerd door mensen die hun hele leven een probleem met zich meedragen. In het geval van deze grootvader is het probleem dat het kabinet viel terwijl hij nog maar zeshonderdachttien uur minister was, en dat kon hij niet verkroppen. Met dat gegeven wilde ik iets doen. Eerst ging een groter gedeelte over de opa, maar ik vond het lastig om direct in zijn huid te kruipen. Dus toen ben ik vanuit zijn kleinzoon gaan vertellen, hem kon ik mijn leeftijd geven. Ik vond het voor dit boek fijner om meer uit mezelf te kunnen schrijven.

Oude mensen zijn toch niet wezenlijk anders dan jonge mensen?Ik vond het mooier de oude man van een afstandje te bekijken. Als je in zijn hoofd zit moet je je in hem verplaatsen. Nu kon ik hem de boeman maken. Het is ook niet erg als karakters externe factoren zijn.

De hoofdpersoon, lijkt die dan erg op jou?Niet één op één, maar hij lijkt wel op me. Ik maak nu zoveel dingen mee, en ik denk zoveel. Het zou zonde zijn daar niets mee te doen.
Heb je zelf ook moeite emotioneel betrokken te raken bij je omgeving? Minder. Zowel Benjamin uit Mensen die ik ken die mijn moeder hebben gekend als Mattias uit Bastaardsuiker, gaan heel ver daarin. Ze hebben allebei niet het idee dat ze heel erg moeten deelnemen aan het leven. Veel mensen vinden het zwak om te vluchten maar ik vind het dapper. Het is zoals ik zou willen zijn. Ik bewonder hun afstandelijkheid. Zelf ben ik er veel meer ingestonken, ik heb banen aangenomen en ben vriendschappen aangegaan. Ik leef wel afzijdig van de ruis maar niet zo extreem als mijn hoofdpersonen.

Gaat je volgende boek weer een dergelijke hoofdpersoon hebben?Het is niet erg dat die thematiek in beide boeken zit, maar het hoeft niet per se een leidraad te worden. Ik zou wat aardsere karakters kunnen verzinnen, maar ze zullen altijd met een kritische blik naar de mensen om zich heen blijven kijken. Dat gebrek aan emotionele grip zal zich dan wel op een andere manier manifesteren.

Ook in dit boek is de moeder dood. Is het niet pijnlijk steeds weer nieuwe overleden moeders te verzinnen?
Uiteindelijk wil ik ook wel levende moeders gaan gebruiken, maar zowel bij het eerste als bij het tweede boek voelde het heel natuurlijk dat de moeder niet in het volwassen leven bestaat, omdat ik dat zelf ook niet ken. Ik heb er niet over getwijfeld. Misschien doe ik het in mijn derde boek anders, maar ik wil me niet beperken. Ik zou geen contract tekenen waarin stond dat ik een levende moeder moet beschrijven. Daarin wil ik vrij zijn.
Een verhaal is toch iets wat je verzint, of komt het aangerold als een golf?Het wordt niet van hogerhand ingefluisterd en er is ook geen muze. Het komt uit mezelf, maar er zit ook een groot onbewust aspect aan het creëren van een verhaal. Er doen zich dingen voor die me verrassen. Ik verzin het zelf maar het komt op een ander niveau binnen.

Je boeken zitten vol eenzaamheid en melancholie, terwijl je andere werk te maken heeft met hardop lachen. Moet je veel dijenkletsers schrappen?Nee, het is een ander metier. Als ik schrijf aan een roman zit ik in een heel andere modus dan als ik grappen zit te verzinnen voor televisieprogramma’s. Humor is zeker belangrijk in mijn boeken maar niet op een cabareteske manier. Er ontstaan wel eens grappen in mijn hoofd die ik snel terzijde schuif, ik moet waken voor een zekere lolligheid en dat is in mijn tweede boek nog beter gelukt dan in mijn eerste.
Ik heb je eens op een podium horen reageren op een recensie. Dat was heel grappig.Daar was ik voor gevraagd, maar het was eenmalig. Ik wil er geen gewoonte van maken om in te gaan op besprekingen - goed of slecht. Waar ik zelf van hou is ook maar een kleine deelverzameling, dus ik snap wel dat niet iedereen het even mooi zal vinden wat ik schrijf. Er gaan meer mensen naar Mysterieland dan naar een klein poëziedingetje, maar ik zit toch liever bij het poëziedingetje. Je kunt wel voor de massa gaan schrijven, of voor recensenten maar dat schiet ook niet op.