Allerzielen door Cees Nooteboom

Samenvatting: Arthur Daane loopt door de stad Berlijn verzonken in diepe gedachten. Hij helpt een dakloze en een oud vrouwtje en gaat naar de staatsbibliotheek. Wat later op de dag gaat hij schaduwen filmen op Postdamer Platz. Dan gaat hij naar de Weinstube, waar al zijn vrienden zijn. Ze filosoferen een beetje samen. Aan het einde van de avond gaan ze allemaal naar huis. De volgende dag staat Arthur op en gaat op pad om voeten te filmen bij de U-bahn. Daar ziet hij de voeten van een vrouw die hij de vorige dag in de staatsbibliotheek had gezien en hij besluit haar te volgen. In de bibliotheek gaan ze samen koffie drinken. Er wordt echter verder niet veel gepraat. Op de derde dag ontmoet Arthur de vrouw weer in de bibliotheek. Ze heet Elik oranje. Samen met Elik gaat Arthur naar Arno, Arthur’s vriend, om zijn auto te lenen. Elik en Arno hebben een heftige discussie. Arthur vindt het prachtig maar wil toch vertrekken. Dus gaat hij weer op pad met Elik. Aan het einde van de dag als ze in een kroegje zitten wil Elik weg. Ze wil niet dat Arthur haar terug brengt; ze neemt de bus. Arthur voelt zich diep beledigd en gaat aan de drank… De dag erna wordt Arthur wakker met een kater, maar ondanks alles gaat hij toch naar Arno om zijn auto terug te brengen. Ze praten een beetje over Elik en de geschiedenis. Dan gaat Arthur naar de dierentuin. Als hij weer thuis komt vindt hij Elik bij hem op de stoep. Eenmaal binnengekomen bedrijven ze de liefde samen. In de ochtend neemt Elik op een wat koele manier afscheid en weg is ze. Arthur besluit dan om naar Zenobia te gaan. Zij had wat wolkenfoto’s die ze aan hem wilde laten zien. Arthur is echter te ongeduldig om lang te blijven; hijk wil naar de bibliotheek om Elki te zien. Als hij daar is aangekomen vindt hij haar niet en gaat teleurgesteld terug naar huis. Daar vindt hij Elik weer op het stoepje voor zijn huis en hetzelfde geschiedt als de vorige dag. Vanaf dat moment komt Elik elke dag bij Arthur langs. Hun relatie is echter van korte duur, want Arthur neemt een opdracht aan om te filmen in Estland en Helsinki. Na een paar weken komt Arthur weer terug in Berlijn en gaat hij naar Arno. Samen gaan ze naar de weinstube, waar al zijn vrienden weer zijn. daar hoort hij dat Elik zich bij het ‘groepje’ heeft gevoegd in zijn afwezigheid. Opeens komt Elik de weinstube in. Arthur raak weer helemaal in de ban van haar.ze neemt hem mee naar een disco, waar ze eigenlijk niet gewild is en lokt een gevecht uit, waarbij Arthur een stomp voor zijn gezicht krijgt. Dan neemt Elik hem mee naar haar huis waar ze de liefde bedrijven, zoals eerst, maar aan het einde huilt Elik. Arthur weet niet waarom. Als hij de volgende dag wakker wordt is ze weg. Hij wacht op haar, maar ze komt niet. Dus gaat hij naar Arno om afscheid te nemen, want hij moet die dag nog naar Japan voor een andere opdracht die in Helsinki al had aangenomen. Hij moet Japan rondtrekken en een stuk of tachtig kloosters filmen. Japan is heel erg onder de indruk van de Japans kloosters en het landschap. Het is er zo stil. Je kunt er, als het ware, de tijd voorbij horen gaan. Eenmaal terug in Berlijn ontdekt Arthur dat Elik weg is. Hij gaat naar Arno om te vragen of ze wat voor hem heeft achter gelaten. Er was niets voor hem, maar Arno had zelf wel een brief van haar gekregen. Arthur las de afzender van de brief: Elik Oranje, c/o Aaf Oranje, Westeinde, de Rijp. Meteen besluit hij om te vertrekken. Hij laat zich echter overhalen door Arno om eerst naar de weinstube te gaan om afscheid van zijn vrienden te nemen. Hij vertrekt diezelfde dag nog naar Amsterdam, naar de Rijp. Daar ontmoet hij Elik’s grootmoeder die hem verteld dat zij in Madrid is. Ze waarschuwt hem bovendien ook nog om niet naar Elik toe te gaan, omdat het misschien niet goed met haar gaat. Dan gaat hij naar zijn vriendin Erna, die hem ook waarschuwt. Desondanks helpt ze hem met inpakken, want hij wil meteen vertrekken. In Madrid vindt hij Elik. Ze gaan samen naar een park. Daar vertelt ze dat ze eigenlijk liever had dat hij nooit was gekomen. Terwijl hij in Japan was, was zij namelijk zwanger geworden en had toen abortus gepleegd. Arthur is diep geschokt van wat hij hoort. In een waas hoort hij Elik hem verwijten maken. Ze scheldt hem uit en slaat hem. Dan gaat ze weg. Helemaal verdoofd loopt Arthur terug naar het hotel, waar hij gaat slapen. In de avond gaat hij weer naar buiten om wat te filmen. Dan wordt hij overvallen. Hij raakt zwaargewond en wordt naar een ziekenhuis gebracht. Voor twee weken ligt hij in een coma. Een Spaanse vriend van hem, Daniel zorgt voor hem. Daniel vertelt dat Elik is langsgekomen, maar ze had niets gezegd. Victor, Zenobia en Arno komen naar naar het ziekenhuis om hem te vertellen dat hij wat er gebeurd was achter zich moest laten. De dag dat hij uit het ziekenhuis wordt ontslagen kwam Erna. Arthur moet nog voordat hij naar huis mag een tijdje bij Daniel blijven. In zijn logeerkamer heeft Daniel foto’s opgehangen van vrouwen met bloemen en vrouwen bij graven. Ze vieren allerzielen. Een feest waarbij alle doden worden herdacht. Als Arthur terug naar Berlijn gaat twijfel hij of hij nog naar Elik moet gaan of niet. Hij besluit toch maar naar Berlijn te gaan en zijn verleden achter zich te laten.

Onderzoek naar de verhaaltechniek Arthur Daane is de hoofdpersoon van het boek. Hij had zijn vrouw en kind (Roelfje en Thomas) in een vliegtuigongeluk in Spanje verloren. Hierdoor werd zijn hele leven veranderd, wat niet onbegrijpelijk is. Hij had alle dingen die met hen te maken hadden (het huis, speelgoed, kleding) verkocht en weggegeven alsof ze besmet waren. Vanaf dat moment werd hij “een reiziger zonder bagage, met laptop, portable camera, gsm, wereldradio en een paar boeken” (blz 9). Hij leeft in appartementen van vrienden/ collega’s en zij in die van hem. Hij neemt alleen opdrachten om te filmen aan als hij geen geld meer heeft. Hij heeft veel vrije tijd. Veel tijd om te denken dus. Als hij aan het begin van het boek langs een etalageruit loopt en zijn reflectie ziet, vindt hij het vervelend. Hij kan er niet tegen dat hij ongevraagd bewust wordt gemaakt van zijn bestaan. Hij voelt zich waarschijnlijk schuldig om het feit dat hij er niet bij was toen Roelfje en Thomas stierven, dat hij niet was gestorven. Hij is nu een onvolmaakte kopie van zijn vroegere zelf. Een soort bodemloze put die verzoening zoekt met de situatie waarin hij zich verkeert, door antwoorden te zoeken op existentiële vragen, zoals: Wat is het doel van het bestaan? Is er eigenlijk wel een? Hij kan zich er ook niet bij neerleggen dat de mens leeft om te sterven en dan verdwenen is, weggevaagd van de aardbodem alsof hij/zij nooit heeft bestaan. De tijd gaat gewoon door, het staat niet stil als er een één of ander tragedie gebeurt. Mensen denken er misschien even over na, herinneren zich iets van de gebeurtenis, maar daarna is die herinnering onherroepelijk verdwenen en is alles wat overblijft “de vergetelheid die vrijwel onmiddellijk inzette, de orde van de dag, alsof het er niet meer toe deed op een bevolking van zeven miljard, (…), alsof de soort eigenlijk al zonder namen kon, en alleen nog maar op uit was op de blinde overleving als soort ” (blz 72). Om de tijd te proberen vast te houden maakt hij filmpjes van dingen waar mensen meestal niet op letten, zoals een kastanjeboom tijdens de vier seizoenen, een stroom voeten bij de U-bahn, schaduw spelingen op het Postdamer Platz en vijvertjes in de avond, verlicht door de maan. Elik Oranje is de persoon waarmee Arthur een relatie mee krijgt. Ze is aan de ene kant net zoals hem. Ze wil het verleden ‘bewaren’ door een biografie te schrijven over een onbelangrijke koningin middeleeuws Spanje. Aan de andere kant is ze een heel erg gesloten persoon, die het liefst geen sporen achterlaat in het dagelijks leven. Die geslotenheid komt waarschijnlijk doordat ze als kind door haar vader werd mishandeld. Toen ze acht was had haar vader een brandende sigarettenpeuk over haar wang getrokken, nu heeft ze een litteken. Haar vader had haar ook seksueel mishandeld, hierdoor heeft ze een grote afkeer van mannen. (Over de hand van Balzac): “Die hand, dood en lijdzaam, brons, (…). Gruwelijk Voor het eerst een vermoeden wat handen zijn. Instrumenten, bediendes, handlangers. Van goed en kwaad. Muzikanten, chirurgen, schrijvers, minnaars, moordenaars, mannelijke handen” (blz 173/174). Elik heeft ook een soort belofte gemaakt met haarzelf om niet emotioneel betrokken te raken met mannen. Dat wordt ze toch op een gegeven moment met Arthur. Als ze de liefde met hem bedrijft op de avond voordat hij naar Japan gaat, moet ze huilen. Ze weet op dat ogenblik dat ze te ver is gegaan. Ze heeft hem te veel toegestaan. Nu heeft ze haar eigen belofte gebroken. Daarbovenop ontdekt ze dat ze zwanger is van zijn kind. Een kind van een man. Een kind van de duivel zelf, dus pleegt ze abortus. Om alles zo ver mogelijk achter te laten, gaat ze naar Spanje, om onderzoek te doen naar haar koningin. Als Arthur haar toch achterna komt, roept dit waarschijnlijk gevoelens bij haar op en scheldt ze hem uit. In het ziekenhuis bezoekt ze hem en zegt ze aan Daniel dat ze naar Santiago gaat. Op het laatste moment wil ze eigenlijk toch dat hij komt. Het koor komt op bladzijde 57 voor het eerst in beeld. Het koor bekijkt alle gebeurtenissen, maar oordeelt niet. Het heeft medelijden met de mens maar ook bewondering: “Jullie vermogen om in de tijd te bestaan is gering, jullie vermogen om in de tijd te denken is onuitputtelijk.” Het koor speelt geen rol in het verhaal zelf. Het kijkt alleen maar, net als in koren van toneelstukken uit de oudheid.

4. BEOORDELING Het was een heel erg diepzinnig boek en erg mooi geschreven. het mooiste stuk vond ik het stuk over gebeurtenissen die vergeten worden op bladzijden 72 en 73. Als ik naar het nieuws kijk (en dat is heel weinig) vind ik het gewoon raar hoe de voorlezers gewoon overgaan van onderwerp naar onderwerp zonder emotie te tonen en dat weken later een onderwerp, zoals Rwanda niet meer aan bod komt omdat mensen het saai vinden. Het is dan ook helemaal vergeten. Alleen als er een toerist uit Nederland wordt neergeschoten komt het weer in de aandacht… Soms vond ik de schrijfstijl irriterend. Sommige zinnen waren zo lang dat ik niet meer begreep waar het over ging. Het was dus in het begin best wel moeilijk om te lezen, maar gelukkig werd het makkelijker naarmate ik verder kwam. De tijdsloop van het verhaal vond ik ook vervelend. In de eerste helft van het boek gebeurt er niets. Daar kan ik niet tegen als ik een boek lees. Er moet gewoon wat gebeuren, of ik lees het niet. Dit werd later in het boek wel veel beter. Ik vond dit eigenlijk een raar boek, maar dat was de bedoeling (Cees Nootenboom heeft zelf gezegd dat hij rare boeken wilde schrijven). Ondanks het rare was het soms wel mooi. Ik zou het boek aanraden aan mensen die heel erg veel vrije tijd hebben, zodat ze rustig en geconcentreerd kunnen lezen, om alles goed te kunnen begrijpen.