verhaalanalyse Nederlands

Het huis van de moskee 

Kader Abdolah

titelverklaring

Het verhaal is gecentreerd rond een familie en hoe de verschillenden leden van deze familie de Islamitische revolutie in Iran ervaren. Deze familie woont al meer dan 800 jaar in het huis van de moskee, het huis dat aangebouwd is aan de moskee en waar traditiegetrouw ook de Imam woont. Omdat deze familie al honderden jaren in dit huis woont en ook de Imam voortbrengt kan je het huis van de moskee ook wel zien als de familie zelf. Het huis van de moskee verwijst dus eigenlijk naar de familie van het huis, die de belangrijkste personages van het boek zijn.

motto

“Noen waal Galam wa ma jastaroen

Bij de pen en wat je ermee schrijft. “

Dit is een soera uit de Koran. In een interview met Trouw heeft Abdolah gezegd dat dit een van zijn favoriete soera's is. 

Dit is wat hij over deze soera zei:

“Allah zweert bij de pen. Die bezweringen van Allah, oh, die zijn prachtig. Hij zweert bij honing, hij zweert bij de olijf, hij zweert bij al het lekkere eten. Wonderlijk.”

opbouw

Ab ovo. 

In het eerste hoofdstuk wordt meteen een hele duidelijke introductie van het verhaal gegeven, de omgeving wordt beschreven en de personages worden kort voorgesteld.

“Nu bood het huis ruimte aan de gezinnen van drie neven: Aga Djan, de koopman die leidinggaf aan de traditionele bazar in de stad, Alsaberi, de imam van het huis die aan het hoofd van de moskee stond en Aga Shodja, de moázen van de moskee”

gesloten einde

Aan het eind van het boek is de Islamitische revolutie, wat de belangrijkste rode draad in het verhaal was, afgelopen. Van alle personages weten we ongeveer hoe hun verhaallijn eindigd en er zijn geen open vragen meer.

personages

Aga Djan: Hij is het hoofd van de moskee en kent de hele Koran uit zijn hoofd. Hij is een zeer gewaardeerd man in Senedjan. Mensen hebben veel respect voor hem, ook is hij heel aantrekkelijk. Hij is tapijthandelaar en hoofd van de bazaar. Zijn tapijten zijn de mooiste van het land en iedereen wil ze hebben. Hij is een man die goed kan praten en hij oordeelt niet snel en is zeer gastvrij en vrijgevig. Hij is een sterk gelovige man maar heeft moeite met de extreme verandering in Iran.

Fagri Sadat – De vrouw van Aga Djan. Zij is erg mooi en een goede echtgenote voor Aga Djan. Ze praat met vogels en vangt ze om na te tekenen. Deze tekeningen worden gebruikt als inspiratie voor de nieuwe patronen op tapijten. Zij is het hoofd van de vrouwen in het huis.

Djawad - De zoon van Aga Djan en Fagri Sadat. Hij studeert in Teheran en er wordt best vaak over hem gesproken, al is hij er niet vaak. Heeft linkse ideeën en is tegen de sjah, is zo standvastig dat hij uiteindelijk door zijn ideeën wordt vermoord 

Nasrin - De dochter van Aga Djan en Fagri Sadat. Zij komt niet zo vaak voor is het boek, maar is wel een dochter van Aga Djan. Ze is na haar middelbare school naar een lerarenopleiding gaan doen

Ensi - De dochter van Aga Djan en Fagri Sadat. Ook zij is net als haar zus niet vaak aanwezig in het boek, maar ook een dochter van Aga Djan. Ook zij volgt een opleiding tot lerares.

Nosrat - De broer van Aga Djan. Hij is een man die in Teheran woont, niemand weet precies wat hij doet, maar hij komt altijd met leuk cadeautjes terug. De kinderen zijn vaak blij hem te zien, omdat hij spannende verhalen heeft uit de grote stad. Hij is niet erg gelovig en bid niet. Hij neemt soms vrouwen met zich mee naar huis en bedrijft dan de liefde met hen op verboden plakken.

Shahbal - De man die later het verhaal van de moskee vertelt en schrijver wordt. Waarschijnlijk is dit gebaseerd op Abdolah zelf. Hij is het neefje van Aga Djan en wordt door hem ook gezien als zijn opvolger. Hij is erg intelligent en sluit zich op een gegeven moment aan bij een linkse groepering die op een gegeven moment ondergronds moeten gaan omdat ze tegenstanders van het regime van Khomeini zijn.

Moázen - De vader van Shahbal en de omroeper van de moskee. Hij is blind, maar heeft een heel erg goed gehoor. Moázen betekent omroeper en zijn echte naam is Aga Shodja maar hij wordt door iedereen Moázen genoemd. zijn passie is het maken van potten werk en zijn werk is ook erg gewild. Hij draagt altijd stiekem een radio bij zich en heeft een interne klok waardoor hij altijd precies weet hoe laat het is.

Alsaberi - De imam van de moskee. Hij is een vrij traditionele imam. Mensen zijn niet heel erg negatief over hem, maar ook niet uiterst positief. Hij leest heel vaak en veel en houdt zich eigenlijk niet echt bezig met dingen uit de actualiteit. Dit wordt hem verweten door Shahbal. Hij sterft na een duik in de hooz op een koude winterdag.

Zinat - De vrouw van Alsaberi en de vrouw die verhalen vertelt. Ze kan erg goed verhalen vertellen en zo is het een vaste prik dat elke woensdagavond Zinat leest. Ze wordt langzaam aan steeds radicaler en richt haar eigen vrouwenbeweging op die tegen de emancipatie is van vrouwen. Ook zij wordt uiteindelijk vermoord voor haar misdaden tegen vrouwen uit naam van het regime.

Sediq- De dochter van Zinat, getrouwd met Galgal. Krijgt een gehandicapte zoon genaamd Hagedis (dit is niet zijn echte naam maar hij wordt zo genoemd omdat hij zich hagedisachtig gedraagt). Ze lijkt niet erg gelukkig met haar man en pendelt steeds heen en weer tussen Qom en Senedjan, als haar man dat toelaat. Ze mag haar adres niet vertellen als ze thuis is. Als haar moeder radicaliseren neemt ze Sediq daar in mee en Sediq gaat op een gegeven moment ook een boerka dragen.

Ahmad - De zoon van Alsaberi en de nieuwe imam van Senedjan. Volgt een opleiding tot imam. Hij zal de toekomstige imam van de moskee worden als hij klaar is. Als hij als imam aan de slag gaat blijkt hij echter een opiumverslaving te hebben en erg veel met vrouwen om te gaan. Hij wordt bespied door de geheime dienst die hem later chanteren.

Galgal - De rebellerende inval imam die later de rechterhand van Khomeini wordt. Een man die in leer is geweest bij een bekende ayatollah. Hij is getrouwd met Sediq, maar niet iedereen vertrouwt hem. Hij vergeet op zijn eigen huwelijk zijn identiteitsbewijzen. Ook draagt hij zijn zwarte tulband enigszins scheef, wat betekent dat hij voor vernieuwing is, het zwart betekent dat hij een nakomeling is van de profeet Mohammed. Na de revolutie wordt hij de rechter van Allah wat inhoud dat hij mensen mag berechten uit naam van Allah. Hij laat in korte tijd ook honderden mensen berechten en tot de dood veroordelen.

tijd

Het huis van de moskee wordt chronologisch gepresenteerd. Het is niet-continu. Er zijn flashbacks van verschillende personages zoals Aga Djan en Khomeini

“Hij was zelf pas zevenentwintig toen hij voor het eerst de schatkamer bezocht had.

Toen zijn eigen vader stierf, pakte hij een lantaarn en ging diep in de nacht de grafkelder van de moskee in. Met trillende hand stopte hij de sleutel in het oude slot, opende de deur en ging naar binnen.

Het leek alsof hij droomde want de kamer had niets weg van een normale ruimte. Er lag een oud granaatappel kleurig tapijt op de grond. Er stond een stoel en een tafel met daarop een opengeslagen boek. Daarnaast zag hij een ganzenveer in een inktpotje gedoopt. Er stonden tientallen paren schoenen langs de muur waarop een fijn laagje stof zat en aan elk paar hing een kaartje dat aanduidde van wie het was. Het waren de schoenen van de overleden imams. Tegenover de rij schoenen stonden enkele kapstokken en aan elke kapstok hing het gebedsgewaad en de zwarte tulband van een imam. Bij sommige kapstokken stond ook een wandelstok en een kistje waarin de persoonlijke spullen van de imam en belangrijke papieren uit diens tijd werden bewaard. “(blz. 173)

Ook de tijdverdichtingen zorgden voor een niet-continue weergave. Met name tegen het einde van het boek waren er veel tijdverdichtingen. Een paar voorbeelden:

Eind hoofdstuk, waarin Sediq bevalt: 

“De baby (Hagedis) opende zijn ogen.” (blz. 210)

Begin volgende hoofdstuk:

“Hagedis was nu een jaar oud.” (blz. 211)

“Alef Lam Miem Raa. Er gingen jaren voorbij en het verdriet van het huis groeide als een boom in de tuin.” (blz. 388)

Het verhaal begint rond de lente van 1969. Dit is uit het volgende citaat af te leiden:

“Hij (Shahbal) deed de deur van de bibliotheek op slot, zette twee stoelen voor het televisietoestel en zei: “U kunt hier zitten als u wilt.” 

Toen de imam en Aga Djan plaatsnamen, zette hij de televisie aan en deed het licht uit.

Hij zette het geluid iets zachter en gaf een korte inleiding:

“Wat we zo meteen gaan zien, gebeurt op dit moment in de ruimte. De Apollo II nadert straks de maan en zal dan gaan landen. Een bijzonder moment. Kijk, daar is hij. O, mijn God!”

De imam en Aga Djan bogen zich voorover en keken naar de Apollo op het moment dat hij probeerde te landen. Er viel een diepe stilte.” (blz. 24)

Het verhaal loopt ten einde ergens begin jaren ’90

“De Amerikaanse gijzelaars sliepen allang weer in hun eigen bed, in hun eigen huis. Khomeini was gestorven.

De oorlog was beëindigd en Amerika, dat niks bereikt had met Saddam, had zijn spionagevliegtuigen aan de grond gezet.” (blz. 388)

Khomeini stierf op 3 juni 1989, maar er gaat nog wel enige tijd voorbij tot het einde van het boek. De vertelde tijd is dus een ruime 20 jaar, de verteltijd is 410 pagina’s. 

perspectief

Het is een alwetende verteller. Wel zijn er een aantal kenmerken van de personale verteller doordat het grootste gedeelte vanuit Aga Djan wordt verteld, maar de verteller weet wel alles over wat er in de toekomst gaat gebeuren en hoe alle andere personages zich voelen of waar ze mee bezig zijn.

het boek heeft autobiografische aspecten en is ook grotendeels gebaseerd op waargebeurde (historische) gebeurtenissen.

Abdolah is in het verhaal de persoon van Shahbal. Voorin het boek op de bladzijde met alle namen van personen uit het boek staat bij Shahbal ook ‘de man die later het verhaal van de moskee vertelt’. Dit zou je dus ook op kunnen vatten als de schrijver van het boek zelf en dus de autobiograaf.

Ook heeft hij later in een interview over zijn leven verteld en daaruit is op te maken dat Shahbal is gebaseerd op Abdolah zelf.

thema

godsdienst

Het is overduidelijk dat het thema van dit boek godsdienst is. Het speelt zich af is het gelovige Iran tijdens de islamitische revolutie en de hoofdpersonages zijn gelovige mensen die in het huis van de moskee wonen.

Door het hele boek heen worden soera’s uit de Koran geciteerd en het boek geeft de lezer eigenlijk een dieper inzicht in wat de Islam precies inhoud en het vertelt ook over de geschiedenis van de islam.

In de verhaallijn is geloof ook heel belangrijk omdat het boek laat zien wat de impact is van de Islam en de radicalisering hiervan op de personages

motieven 

de oude kraai

Door het hele boek kwam de kraai terug. Door de personages werd hij beschreven als een eeuwenoude vogel die bij het huis hoorde. 

Seksualiteit

Dit motief komt zowel terug in de literatuur in het boek, als tussen personages, zoals Zinat en de inval imam. 

Politiek

Er heerst grote politieke verdeeldheid in Irak, en een aantal van de personages (zoals Galgal) zijn nauw betrokken bij de politiek. En ook Shahbal en Djawad zijn betrokken in de politiek door hun betrokkenheid bij de linkse ondergrondse organisaties in Iran.

Oorlog

Het verhaal is gebaseerd op historische feiten in Iran, en de bloedige achtjarige oorlog (1980-1988) van Amerika tegen Saddam Hussein komt dus ook voor in het verhaal.

Islam

Het verhaal speelt zich af tijdens de Islamitische revolutie in Iran en de meeste personages zijn ook gelovig, de familie woont namelijk in het huis van de moskee. In het boek worden ook vaak soera’s uit de koran geciteerd en er wordt veel verteld over de geschiedenis van de Islam.

ruimte

Het decor van het eerste deel in de roman is de islamitische gemeenschap Senedjan. Ook in "Spijkerschrift" heeft Abdolah dit dorpje gebruikt voor zijn vertelling. Het is een plaatsje dat in zijn rituele opvattingen tussen het westerse Teheran en het islamitisch radicaliserende Qom zit. Aan het begin van de roman is de sfeer door o.a. de leiding van Aga Djan relaxt, maar naarmate er meer invloed van de islam komt, wordt men steeds intoleranter. Dat roept natuurlijk ook weer verzet op van een links Russische oppositie.

Verder zijn er een paar scènes die zich afspelen in Teheran, Qom, dorpen in de omgeving van Senedjan, parijs en Afghanistan.

eigen mening

Het huis van de moskee was een heel interessant en mooi. Ik heb het vrij snel uitgelezen en er ook veel van geleerd. Ik ben sowieso een fan van historische romans omdat ik graag dingen leer over de geschiedenis. Dit boek heeft me veel geleerd over verschillende dingen zoals, de Islam, de Islamitische revolutie en de Perzische cultuur. Het was leuk om te lezen over het alledaagse Perzische leven en het was goed om deze onderwerpen door elkaar heen te mengen omdat het zoveel interessanter werd. 

Ik vond het heel goed dat Abdolah de gebeurtenissen in Iran heel objectief heeft beschreven want op deze manier kon ik goed een eigen mening vormen over deze geschiedenis en politieke kwesties. Abdolah kon de dingen ook heel mooi beschrijven en alle details over de omgeving en gewoontes maakte het een mooi boek waarbij je je goed kan inbeelden hoe het er uit zou zien in het echt, wat ik altijd heel prettig vind.

Abdolah maakte ook veel gebruik van arabische woorden en er stond dan ook een korte woordenlijst achterin.

Ook stonden er verschillende soera’s uit de Koran in het verhaal. Ik begreep niks van deze citaten omdat ze nogal cryptisch en symbolisch zijn maar ik kan begrijpen dat voor mensen met verstand van de islam en de Koran het wel toegevoegde waarde heeft.

Ik raakte op een gegeven moment ook echt geïnvesteerd in het boek en kon ook goed meeleven met het hoofdpersonage Aga Djan.

Van alle boeken die ik heb gelezen voor mijn lijst tot nu toe is dit mijn favoriete en ik zal waarschijnlijk nog meer boeken van Abdolah gaan lezen.

recensies 

Het huis van de moskee

Schrijver Abodolah, Kader

Jaar van uitgave 2005

Bron De Tijd

Publicatiedatum 18-02-2006

Recensent Sofie Messeman

Recensietitel De troost van oude wijn

Taal Nederlands

(tijd) - 'Het huis van de moskee' is het magnum opus van Kader Abdolah, de Iranese schrijver die in 1985 op de vlucht sloeg voor het regime van ayatollah Khomeini en vandaag in Nederland woont en in het Nederlands schrijft. Abdolah (1954) vertelt in deze autobiografische roman het verhaal van de familie die al eeuwenlang in het huis van de moskee woont en de imam aanstelt. Stamvader Aga Djan is tevens het hoofd van de bazaar van Senedjan. Aan de hand van de lotgevallen van de familie krijgt de lezer een inkijk in het Iran van voor en na de islamitische revolutie.

Het eerste deel van de roman schetst het traditionele Perzische leven. Abdolah geeft alle kleine gebruiken een plaats. Zo plaatst de familie elk jaar voedsel op het dak van de moskee om de trekvogels te lokken die op weg zijn naar de Perzische golf. Aga Djan en zijn vrouw bestuderen dan minutieus de veren van de vogels, die als inspiratie dienen voor de prachtige Perzische tapijten van Aga Djan. Al even aandoenlijk zijn de twee 'grootmoeders', eigenlijk huisbedienden die al zo lang in het huis zijn dat niemand nog weet waar ze vandaan komen en die de huishouding een vast ritme geven. De familie van de moskee zit niet te wachten op de moderniteit die de sjah in sneltempo wil doorvoeren, maar ze is zeker ook niet fundamentalistisch of fanatiek.

In het tweede deel van de roman wordt de toon grimmiger. De ayatollahs uit Qom gaan zich steeds heftiger verzetten tegen de sjah en in 1979 komt ayatollah Khomeini naar Iran om de islamitische revolutie door te voeren. De eerste jaren van het Khomeini-regime zijn afschuwelijk: mensen worden geëxecuteerd zonder proces en niemand is nog veilig voor de nietsontziende 'rechters van de islam'. Ook de familie van Aga Djan valt uit elkaar in een groep die overijverig meewerkt aan de islamitische staat en een die zich aansluit bij het communistische verzet.

De tijd en de plek

Dat Kader Abdolah uitgerekend nu een autobiografische roman over zijn geboortehuis en vaderland heeft geschreven, is geen toeval. 'Romans kan je niet plannen, ze worden door je lichaam gedicteerd', licht Kader Abdolah toe. 'Vijf jaar geleden liep ik al rond met het idee voor een roman over een huis met 35 kamers. Ik wist niet wat het zou worden. Ik had enkel dat huis en één personage in mijn hoofd: Aga Djan, een oude, wijze man. Toen ik die roman vijf jaar geleden begon te schrijven, stokte het verhaal op pagina 100. Blijkbaar was ik er nog niet klaar voor. Tot ik drie jaar geleden bedacht dat het niet zomaar een huis met veel kamers moest worden, maar 'het huis van de moskee'. Die moskee kwam heel plots te voorschijn, hij zat heel diep in mij verborgen. Ik had dit keer een titel, een personage en een huis. Ik begon opnieuw te schrijven en drie jaar later was mijn roman klaar.'

'Het was een rijk scheppingsproces. Met dit boek had ik het gevoel dat ik echt iets nieuws deed. Een boek wordt bepaald door je lichaam, maar ook door de plek waar je woont en door het tijdsgewricht. Als ik in Iran was gebleven, had ik dit boek nooit kunnen schrijven. Want dan was ik waarschijnlijk gevangengenomen of vermoord. Bovendien zijn de meeste mensen in Iran vertrouwd met de wereld die ik in mijn roman gestalte geef. Waarom zou ik dat dan allemaal op papier hebben gezet? Het is geen toeval dat ik dit boek geschreven heb op dit moment en op de plek waar ik nu woon. De afgelopen twee decennia is Europa ingrijpend veranderd door de komst van islamitische migranten. Die mensen wekken angst, want ze verzinnen gevaarlijke plannen en vermoorden burgers. Maar ze studeren ook aan de universiteiten. De komst van die migranten leidt tot grondige geestelijke veranderingen, die grote vragen doen rijzen. En schrijver Kader Abdolah, die de islam kent, maar hier in Europa leeft, is door de plek waar hij woont en door de tijd waarin hij leeft, rijp om naar het antwoord op zoek te gaan. Mijn boek bevat dus veel autobiografische gegevens, maar ik werd tot het schrijven ervan gedwongen door mijn westerse medemens.'

Kisten vol geheugen

Voor iemand die al twintig jaar in ballingschap leeft, is het niet vanzelfsprekend een boek te schrijven over zijn vaderland en geboortehuis. Heeft de schrijver zich louter door zijn herinnering laten leiden? 'Tijdens het schrijven van dit boek heb ik iets krachtigs ontdekt', vertelt Kader Abdolah, 'namelijk dat ieder mens een hele kelder vol geheugen heeft, die verschillende verdiepingen telt. In elke kelder staan kisten met archiefmateriaal en personages. De 'grootmoeders', de oude boom en de trekvogels die in mijn roman voorkomen, zaten allemaal verborgen in die kisten van mijn geheugen. Als schrijver maak je telkens een van die kisten open. Je staat er versteld van, wat daar allemaal uitkomt. Als ik in het vaderland was gebleven, was ik misschien nooit in aanraking gekomen met de kisten van mijn geheugen die door het schrijven van deze roman voor me zijn opengegaan. Iedereen beschikt over zo'n kelder, maar helaas komen de meeste mensen nooit in aanraking met hun eigen kisten. Ze kijken nooit zo diep in zichzelf.'

'Toen ik mijn kisten opende, kwam er bijvoorbeeld een personage bovendrijven dat ik niet kende. Het was een jongen die niet kan lopen en daarom over de grond kruipt. Ik heb hem Hagedis gedoopt. Toen die figuur te voorschijn kwam, vroeg ik me af hoe hij in mijn kisten was beland. Ik belde mijn oude oom in Iran, de man die model heeft gestaan voor Aga Djan, om hem te vragen of we in het huis ooit zo'n jongen hebben gekend. Hij moest nadenken, maar toen hij me terugbelde, zei hij dat er in het huis inderdaad ooit een jongen was geboren die niet kon lopen, maar over de grond kroop. Je zou kunnen zeggen dat de familie die gegevens had bewaard tot er een schrijver zou komen om ze op papier te zetten.'

Kon de schrijver, die zelf niet meer naar zijn vaderland terug kan, een beroep doen op informanten in Iran? 'De mensen die in mijn jeugd in het huis van de moskee woonden, zijn elk hun eigen weg gegaan. De familie is na de revolutie en de oorlog uit elkaar gevallen en het huis is nu leeg', zegt Abdolah. 'Maar mijn oude oom woont wel nog in het huis. En er is iets moois gebeurd. Op een bepaald moment kreeg ik mails van jonge meisjes die ik niet kende. Het waren liefdevolle brieven, die afkomstig bleken van de kleindochters van mijn oom, studenten die vandaag in het huis van de moskee wonen. Toen ik bezig was met de laatste versie van mijn boek, deden ze iets ongelofelijks. Ze trokken met een webcam door het huis en toonden me alle verborgen plekjes die ik maar wilde zien. Ik heb dus nog contact met mijn familie, maar dan met de jonge generatie, met diegenen die de oorlog niet hebben meegemaakt. Dat is heel mooi. Zo zie je maar, als een oude boom valt, komen er na verloop van tijd weer jonge scheuten aan.'

Abdolah maakt in het eerste deel van zijn roman veelvuldig gebruik van poëtische beelden, onder meer dat van een oude kraai en van overvliegende trekvogels. Hoe is hij bij die beelden gekomen? 'Op een bepaald moment kreeg ik een mail van mijn redacteur bij de uitgeverij. Hij vroeg of de kraai geen naam had. Het was alsof ik een harde klap had gekregen. Ik haalde mijn tekst en ging op zoek naar het woord 'kraai'. Het bleek dat er maar liefst 37 keer sprake was van een kraai. Ik besloot dat het hier

wel over 'de kraai' moest gaan. Het was een gegeven dat uit mijn kisten van het geheugen te voorschijn was gekomen zonder dat ik me daarvan bewust was. Want wij hadden een kraai die haar nest had onder de koepel van de moskee en die wel 150 jaar oud was, ouder dan de bewoners van het huis. Op dezelfde manier zijn de trekvogels tevoorschijn gekomen. Als schrijver krijg je fragmentarische beelden toegespeeld, die je met elkaar in verband moet brengen. Wij hebben als kind allemaal veel dingen gezien en gehoord. Maar als je klein bent, let je daar niet al te veel op. Pas als je later in gedachte naar die tijd terugkeert, zie je veel dingen. Zo was het huis in mijn kindertijd bevolkt door veel vrouwen. Nu pas, nu ik naar die tijd terugkijk als volwassen man, kan ik zien dat sommigen van die vrouwen heel eenzaam waren.'

Desondanks komt er in 'Het huis van de moskee' nogal wat erotiek voor. Is dat geen taboe in de moslimcultuur? 'Ik ben zelf opgegroeid in die cultuur en geloof dat de islam die dingen makkelijk maakt, op voorwaarde dat je de codes kent', vertelt de schrijver. 'De islam is op zich geen somber geloof. Het zijn de ayatollahs die Iran hebben ondergedompeld in wat ik de 'zwarte islam' noem. Bij ons heb je een islamitische manier van erotiek bedrijven. Voor een man is het geen belemmering andere vrouwen te hebben. Maar beide partijen moeten het wel willen. Ze moeten dat ook bevestigen door in het Arabisch twee zinnen uit te spreken, een vaste formule. De man zegt: 'Ik vraag je of je mijn vrouw wilt zijn.' Hij herhaalt dat meestal drie keer voor de vrouw zegt dat ze akkoord gaat. Het is een islamitische gewoonte die vandaag in Iran vaak wordt toegepast. Er zijn in het vaderland een miljoen mannen gesneuveld in de oorlog. Nog eens een miljoen mannen zijn voor het leven verminkt. Omdat er een overschot aan vrouwen is, wordt het stilzwijgend aanvaard dat mannen naast hun vaste vrouw ook losse relaties hebben. In principe wordt dat natuurlijk wel afgekeurd, maar onder de sluier van de nacht doet bijna iedereen het die het kan regelen. Er zijn wel strikte voorwaarden aan verbonden. De vrouw moet duidelijk 'ja' zeggen en ze moet volledig tevreden zijn over het contact. Bovendien moet de man in al haar behoeften voorzien.'

'Het huis van de moskee' valt uiteen in twee delen: het eerste deel is heel poëtisch, het tweede is hard en grimmig. 'Het Iran van mijn kindertijd was heel rustig, we woonden in dat grote huis met veel mensen, die allemaal de tradities naleefden', mijmert Abdolah. 'Maar abrupt kwam de revolutie en in drie jaar tijd was alles kapot. Even later was mijn land in oorlog met Irak, een oorlog die miljoenen levens heeft geëist. Veel van mijn vroegere vrienden zijn vermoord en ikzelf moest het land uit vluchten. Die episode kon ik niet met dezelfde rust schrijven als de eerste 200 pagina's, die in poëtisch proza gesteld zijn. Zodra de ayatollahs aan de macht komen, wordt de taal agressiever. Je zou het kunnen vergelijken met Duitsland voor en na Hitler. Voor het nazisme de macht greep, leidden die mensen een rustig bestaan. Ze maakten muziek, hielden van literatuur, dronken wijn. Het was een vreedzame samenleving. Maar zodra Hitler kwam, hield dat allemaal op en werd het leven agressief, wat ook in de taal tot uiting kwam.'

Een graf in de bergen

In een uitermate pijnlijke passage zien we hoe Aga Djan samen met zijn zoon in een bestelwagen rondrijdt met het lijk van zijn andere zoon, die zopas door het regime is geëxecuteerd. Ze trekken van dorp naar dorp, maar nergens mogen ze hem begraven. Het thema van de tragische dodentocht kwam ook al voor in het verhaal 'De adelaars'. Is het autobiografisch? 'Ik heb het niet verzonnen, ik heb het zelf meegemaakt dat ik met mijn oom 's nachts rondreed op zoek naar een graf voor mijn broer', zegt Abdolah. 'We mochten hem geen passend graf geven omdat het regime vond dat hij daar geen recht op had. Nog altijd heeft hij niet de laatste rustplaats gevonden die de familie hem zou willen geven: hij ligt gewoon ergens in de bergen begraven. Mijn oom droomt er nog steeds van, zijn stoffelijk overschot vanuit de bergen over te brengen naar een mooi graf. Dat is nog steeds verboden. Daarom heb ik hem in mijn roman een graf gegeven op een mooie, idyllische plek. In mijn boek verloopt het verhaal ietsje anders dan het in de werkelijkheid was, want in mijn verhaal wordt het lijk van de zoon en broer op het laatste moment van Aga Djan overgenomen door een man die in een commune een zelfvoorziend bestaan leidt. En helemaal aan het einde komt Aga Djan bij hem terecht. De zoon is in zijn tuin begraven en er groeien prachtige bloemen op zijn graf. Ik heb de macht van mijn pen gebruikt om de werkelijkheid te veranderen. Want in mijn roman kan ik mijn broer het graf geven dat hij verdient en mijn oom troosten door hem oude rode wijn te laten drinken om zo de gruwel te vergeten.'

Sofie Messeman

Kader Abdolah - 'Het huis van de moskee' - 2005, Breda, De Geus, 413 blz., 22,5 euro, ISBN 90-445-0768-0

Het huis van de moskee

Schrijver Abdolah, Kader

Jaar van uitgave 2005

Bron de Volkskrant

Publicatiedatum 16-12-2005

Recensent Clara Strijbosch

Recensietitel Vogels vangen op de binnenplaats

Taal Nederlands

In 1985 vertrok Hossein Sadgadi Gaemmagami Farahani noodgedwongen uit Iran. Hij kwam in Nederland terecht en begon in het Nederlands te schrijven onder de naam Kader Abdolah. In zijn eerste verhalen probeert hij zijn plaats te vinden in deze onbekende wereld, maar geleidelijk beginnen de gedachten over zijn land van herkomst weer door de verbijstering over het nieuwe land heen te dringen.

Kader Abdolahs nieuwe roman Het huis van de moskee is in volle omvang gewijd aan de dramatische ontwikkelingen in het Iran van de laatste vijfenveertig jaar. Dat verhaal wordt verteld aan de hand van de opkomst en ondergang van tapijthandelaar Aga Djan, de centrale figuur in het huis met de zesendertig kamers in het stadje Senedjan. Uit zijn familie is altijd de imam afkomstig van de moskee naast het huis, en daarmee heeft hij een belangrijk aandeel in de economische, politieke en religieuze macht in de stad.

In het huis naast de moskee leven Aga Djan en zijn uitgebreide familie volgens de traditionele Iraanse cultuur. De vrouwen vangen vogels op de binnenplaats en brengen de patronen van de veren over in de gloeiende kleuren van de Perzische tapijten, de grootmoeders bidden met hun gezicht naar Mekka en de imam preekt over soeraâs uit de Koran.

Maar de tijden veranderen. In het begin van het boek dringt de14-jarige Shahbal er bij zijn oom Aga Djan op aan, de eerste stap van een mens op de maan â het is 1969 â op de verboden televisie te bekijken. Nog geen twintig jaar later zal Shahbal zijn land moeten verlaten. In de tussentijd heeft er een storm over Iran geraasd. Het regime van de Shah is omvergeworpen, Khomeini heeft de republiek van de ayatollahs gevestigd en na bliksemprocessen zijn duizenden tegenstanders geëxecuteerd.

Aga Djans huis begint af te brokkelen. De twee oude grootmoeders keren nooit meer terug van hun vurig gewenste bedevaart naar Mekka, Aga Djans zoons worden gevangen genomen, en zijn neef Shahbal verdwijnt in het linkse verzet. Zijn vrouw Fagri zegt tegen het einde van de roman: 'Ik begrijp nog steeds niet hoe mensen van de ene op de andere dag kunnen veranderen.' Aga Djan antwoordt: 'Ik neem het ze niet kwalijk. Het zijn simpele mensen en ze zijn bijna allemaal analfabeet.'

Maar dat zegt lang niet alles. De gesel van de ayatollahs wordt beschreven als een natuurramp, een storm die over het land komt en die wordt voorafgegaan door een sprinkhanenplaag. Verklaard worden de gebeurtenissen in Het huis van de moskee niet, maar ze worden door de invloed op het leven van Aga Djan en zijn familie angstwekkend invoelbaar.

Naar goed Perzisch gebruik bevat ook dit boek de nodige versleutelde passages. Er is het bekende verhaal over 'een lijk, een vader en geen graf', dat verwijst naar Abdolahs eerste verhalenbundel en naar de radeloze reis om een laatste rustplaats voor de vermoorde broer van de schrijver te vinden. Er is Shahbal, die net als Kader Abdolah natuurkunde gaat studeren in Teheran, daar terechtkomt in de linkse beweging en uiteindelijk het land moet verlaten. Hij schrijft daarna aan Aga Djan, in een brief voorzien van een postzegel met tulpen: 'ben van schrijftaal veranderd.'

Het is niet moeilijk in deze passages gedeelten uit Abdolahs levensverhaal te herkennen. Wat er precies gebeurde rondom zijn vertrek uit Iran, daarover heeft hij zich altijd in stilzwijgen gehuld. Begrijpelijk. De Iraanse geheime dienst heeft lange oren. En aan het slot schrijft hij nadrukkelijk dat alle namen en gebeurtenissen, gelezen mogen worden naar de wetten van de literatuur.

Gelezen naar de wetten van de literatuur is Het huis van de moskee een grootse prestatie met zwakke momenten. Waarom krijgt geen intelligente meelezer die navraagt of een vreemdsoortige uitdrukking als 'gewichtige billen' echt is wat de schrijver bedoelt, en die zijn stijl in het Nederlands een beetje oliet? Voor een deel zal de hoekigheid Kader Abolah eigen zijn. Vooral bij het beschrijven van politieke ontwikkelingen gaat hij zijn onderwerp te lijf alsof hij met een bijl op een blok graniet inhakt, maar in andere gedeelten weet hij met mooie beelden het onbegrijpelijke te verwoorden.

Aan het einde van zijn omzwervingen mag Aga Djan een dag en een nacht doorbrengen in een aards paradijs bij de kasteelheer Hoeshan, die gemodelleerd is naar de eerste grote Perzische koning die de beschaving in het land bracht en de valse demonen en priesters versloeg.

Daarmee wordt voor Iran een ander perspectief geschetst dan het islamitische paradijs met de tweeënzeventig maagden: de toekomst ligt in het rijke Perzische verleden. Voor Shahbal ligt de toekomst in een tulpenland. Dat land mag de schrijvers koesteren die het in de schoot geworpen krijgt.

Clara Strijbosch