Romananalyse Het huis van de moskee

Het huis van de moskee

Kader Abdolah

2005

Psychologische roman

Over het boek

Naast de moskee in Senedjan, Iran, staat het huis van de moskee. Hier woont de familie die al eeuwenlang de imams voor de moskee levert. Aga Djan, de belangrijkste tapijthandelaar en baas van de bazaar, is de leider van de familie. De mensen in het huis willen trouw blijven aan de oude waarden en normen van de islam, en een rustig, vredig leven leiden.

Maar dan komt de Islamitische Revolutie. Deze revolutie verandert de levens van alle inwoners van het huis compleet.

Motieven

Een aantal motieven spelen een grote rol in dit boek. Hieronder wil ik een aantal ervan kort behandelen.

De Koran

Een steeds terugkerend element in dit boek is de Koran, het religieuze boek van de islam, en daarbij de leefwijze die aan de islam verbonden is. De hoofdpersoon, Aga Djan, is diepgelovig. Heel zijn leven staat in het teken van zijn godsdienst. Hij gaat iedere dag naar de moskee, hij bidt veel, soera’s (verzen) uit de Koran zijn steeds in zijn gedachten en hij citeert er vaak uit.

Dit geldt niet alleen voor hem, maar voor veel meer personages in dit boek. De imams preken dagelijks uit de Koran, en imam Alsaberi is vrijwel altijd bezig met de Koran en boeken die ermee te maken hebben. Het hele bewind van Khomeini na de Islamitische Revolutie is gebaseerd op de Koran, en allen die ertegen zondigen worden opgepakt en veroordeeld door de zogenaamde ‘rechter van God’. De beide grootmoeders Golebeh en Golbanoe gaan op bedevaart naar Mekka, omdat dit in de Koran bevolen wordt, en buitenechtelijke relaties komen regelmatig voor omdat dit toegestaan is volgens de Koran.

En zo zijn er nog veel meer voorbeelden te noemen. De meeste (hoofd)personen in het verhaal zijn streng-islamitisch, en dus komt hun leven en alles wat zij doen uit de Koran voort.

Ook is het motto van het boek een soera uit de Koran: ‘bij de pen en wat je ermee schrijft’.

De dood

Een ander element wat steeds terugkeert is de dood. Imam Alsaberi sterft, de grootmoeders Golebeh en Golbanoe blijven tot hun dood in Mekka, de zoon van Aga Djan (Djawad) wordt doodgeschoten en de ‘rechter van God’ (imam Galgal) veroordeelt heel veel oude politici tot de doodstraf. Zinat (de vrouw, later weduwe van Alsaberi) wordt gedood, de oude kennis van het huis Kazem Khan sterft, enzovoorts. De dood heeft dus een prominente plaats in dit boek.

Het sterven hoort bij het leven. Iedereen sterft uiteindelijk een keer, en omdat in dit boek een realistisch verhaal verteld wordt, worden de sterfgevallen even precies beschreven als bijvoorbeeld de politieke ontwikkelingen in Iran.

Wel is het zo dat er door het radicale en gewelddadige islamitische bewind veel mensen de doodstraf krijgen en dus niet op een natuurlijke manier sterven.

Seksualiteit

In deze roman wordt alles wat zich afspeelt in het huis nauwkeurig beschreven. Ook de seksuele relaties van de inwonenden worden niet achtergehouden.

Nosrat, de broer van Aga Djan, komt met zijn verloofde op bezoek en heeft seks met haar in de bibliotheek (eigenlijk is dat een heilige plaats). Dit wordt uitvoerig beschreven.

Ook heeft Zinat Ganoem (op dat moment de weduwe van imam Alsaberi) een seks-relatie met de inval-imam. In de Koran staat namelijk een regeling waardoor dat is toegestaan. Wanneer een man van huis is, bij zijn vrouw vandaan, en hij heeft toch behoefte aan seks, kan hij een bepaalde soera uitspreken tegen de vrouw. Wanneer zij bevestigend antwoordt, is het hun toegestaan met elkaar naar bed te gaan. Toch wordt de inval-imam weggestuurd zodra Aga Djan erachter komt wat er speelt. Dit geeft aan dat dit soort situaties toch niet helemaal normaal gevonden worden.

Ahmad, de zoon van de overleden imam Alsaberi, krijgt een nieuw dienstmeisje. Hij vindt haar leuk en steeds als ze in zijn kamer komt om eten te brengen of iets anders te bezorgen vergrijpt hij zich aan haar.

Opvallend is dat het eigenlijk altijd de man is die graag seks wil, en dat de vrouw in de meeste gevallen eerst aarzelt of zelfs weigert. Toch krijgt de man uiteindelijk altijd zijn zin. Hieruit blijkt ook dat in streng-islamitisch Iran de vrouwen een ondergeschikte positie hebben. Hun mening en wil doet er vaak niet echt toe.

Dieren (leidmotief)

In Het huis van de moskee zijn dieren een leidmotief. Er zijn dus een aantal dieren die steeds weer terugkomen, en erg opvallend of juist op de achtergrond een rol spelen. Vaak draagt een hoofdstuk ook een dierennaam als titel. Een paar voorbeelden:

• ‘De oude kraai’ die op het dak van de moskee zit. Meestal staat er dat hij krast, en dat wordt in veel gevallen opgevat als en teken van onheil. Soms betekent het een soort waarschuwing.
• Het boek begint met een verhaal waarin ineens een enorme zwerm mieren richting het huis komt. In het tweede hoofdstuk wordt daaraan herinnerd, en ook later in het boek worden ze genoemd. De personages weten niet wat dit betekent, en wat de mieren hen duidelijk willen maken. Daarom wordt hun komst, en de herinnering daaraan, opgevat als iets onheilspellends.
• Andere dieren die regelmatig voorbijkomen zijn: de vissen in de hooz, de vijver waarin je jezelf wast om ritueel gereinigd te zijn, de katten en vliegende vogels.

Thema

Het is duidelijk dat dit boek geschreven is rondom het thema islam, en, om specifieker te zijn, de functie van de islam in het gezinsleven en de samenleving van Iran rond de tijd 1965-1985.

Kader Abdolah zegt zelf in een interview* dat hij door zijn boeken de Koran (en dus het islamitisch geloof) toegankelijk wil maken voor Nederlanders. Hij is op 33-jarige leeftijd vanuit Iran naar Nederland gekomen. Hij zelf woonde vroeger in het huis van de moskee. Daarom zou je kunnen stellen dat dit boek veel autobiografische elementen bevat.

In Iran komt in de jaren ’60 een modernisering tot stand, die veroorzaakt wordt door Amerikaanse invloeden. De meeste veranderingen komen van de sjah, de koning van Perzië, en zijn vrouw Farah Diba. Farah Diba probeert overal vrouwenemancipatie te bevorderen wil het onderwijs verbeteren voor zowel jongens als meisjes.

De conservatieve ayatollah’s (letterlijk: ‘oog van God’, dus een religieuze machthebber) proberen in het geheim de bevolking tegen de sjah te keren. In 1979 komt er onder leiding van ayatollah Khomeini een conservatieve revolutie tot stand: de sjah en zijn progressieve vrouw worden verjaagd en de islam neemt de macht over. Vele moderniseringen worden nu weer teruggedraaid. Het regime is intolerant en probeert alle oppositie uit te schakelen. Daardoor ontstaan er weer ondergrondse linkse verzetsgroepen (in dit boek is Shahbal, een inwoner van het huis, lid van zo’n groep).

In de maatschappij wordt dus eerst de islam meer en meer gemoderniseerd. In de ogen van veel conservatieve islamieten is dit een achteruitgang. Volgens de Koran mogen vrouwen niet dezelfde taken hebben als mannen, en mogen zij zich bijvoorbeeld niet in het openbaar vertonen zonder hoofdbedekking. Farah Diba promoot deze dingen juist en roept alle vrouwen op de ‘overheersing’ door de mannen achter zich te laten. Wanneer de Revolutie heeft plaatsgevonden wordt er, om door te gaan op dit voorbeeld, juist een strenge zedenpolitie ingesteld. Deze rijdt rond door de stad en wanneer er een vrouw zonder ‘fatsoenlijke’ bedekking wordt gespot, wordt die de auto in gesleurd en meegenomen naar een zogenaamd heropvoedingsinstituut.

Aga Djan zelf heeft niet veel op met de sjah en de Amerikaanse invloeden, maar zo lang die zich niet roeren in zijn persoonlijk leven maakt hij zich er niet al te druk om. De eerste confrontatie die in Senedjan voorvalt tussen de moderne en de conservatieve stromingen is wanneer Farah Diba naar de stad komt om een nieuwe bioscoop te openen. De preken in zijn eigen moskee worden meer en meer politiek geladen, en zijn eigen familieleden beginnen mee te doen met de anti-Amerikaanse bewegingen. Dan komt de Revolutie. Aanvankelijk is hij wel blij met het vertrek van de sjah, maar wanneer blijkt dat het nieuwe regime heel gewelddadig en radicaal optreedt, krijgt hij hierbij ook zijn twijfels. Wat Aga Djan echt wil, is in rust en eenvoud leven volgens de Koran.

*Bron: https://www.trouw.nl/nieuws/kader-abdolah-mohammed-lijkt-heel-erg-op-mij~bdce915da/

Persoonlijke reflectie

Misschien zeg je nu: natuurlijk, ontzettend interessant allemaal, die politieke ontwikkelingen in Iran, maar is dit boek nu echt een aanrader? Als het aan mij ligt is het antwoord ja. Ik heb ervan genoten om dit boek te lezen, al was het soms even doorbijten als een gedeelte een beetje langdradig was.

De structuur van dit boek is een waar kunstwerk, zonder dat deze verwarrend wordt. De belangrijkste verhaallijn in dit boek, het verhaal van het huis van de moskee, komt steeds weer terug, meestal met Aga Djan als hoofdpersoon. Soms worden anderen een aantal hoofdstukken gevolgd, maar uiteindelijk keert het verhaal steeds weer terug naar Aga Djan. Tussendoor worden de verhalen verteld van bijvoorbeeld imam Galgal, Kazem Khan, Sediq, Zinat Ganoem, enzovoorts. Hierdoor krijg je een duidelijk beeld van hoe verschillende soorten mensen met verschillende visies het leven in het wisselvallige Iran ervaren. Dit alles is doorspekt met sprookjesachtige voorvallen (bijvoorbeeld hoofdstuk 1, de mieren) en soera’s uit de Koran. Ook worden er vaak regels uit Perzische gedichten aangehaald.

Ook vind ik dat dit boek vernieuwend is. Ik heb nog niet eerder een boek gelezen waarin de islamitische leefwijze op zo’n ongedwongen manier wordt tentoongesteld. Door de inleving in de hoofdpersonen kun je niet anders dan ontzag krijgen voor hun diepe geloof, vooral voor dat van Aga Djan. Kader Abdolah heeft met zijn boek iets unieks neergezet: waar in de literatuur de islam vaak negatief wordt afgebeeld, dwingt hij juist respect af.