A cinquante ans elle découvrait la mer door Denise Chalem

Externe gegevens

1. A cinquante ans elle découvrait la mer

2. Denise Chalem

3. Zij is geboren op 25 april 1952 in Caïro, Egypte.

4. Denise Chalem woonde de eerste jaren van haar leven in Egypte, maar haar ouders besloten te emigreren naar Frankrijk in 1956 als gevolg van de onrust die de Suezcrisis te weeg bracht. Na het behalen van haar middelbareschooldiploma ging ze theaterstudies en letteren studeren in Censier. Daarna ging ze naar het Conservatoire national supérieur d\'art dramatique waar ze haar opleiding in 1977 afsloot.

Hierna besloot ze te werken als acteur in het theater en in die tijd werkte ze samen met regisseurs als Gabriel Garran en Jean-Pierre Vincent. Ze speelde moderne stukken, maar ook klassieke stukken van auteurs als Molière.

In 1980 schreef ze haar eerste toneelstuk: À cinquante ans, elle découvrait la mer. Ze speelde zelf de hoofdrol in dit stuk dat ze ook zelf regisseerde. Dit stuk was een succes en werd later vertaald in 8 verschillende talen. Na dit eerste stuk schreef ze enkele andere eigen theaterstukken, daarnaast schreef ze scenario’s voor vele Franse telefilms en tv series. Ook bleef ze acteren in zowel theater- als televisieproducties. Daarnaast schreef ze ook een novelle, Yvonne.

Haar nieuwste theaterstuk Aller chercher demain ging in 2011 in première. Chalem ontving voor haar toneeloeuvre de Prix Arletty en de Prix de l’Académie Française.

5. Naast À cinquante ans, elle découvrait la mer zijn andere belangrijke werken La Nuit de cristal, Prague en haar novelle Yvonne. Ook schreef ze zowel bij de verfilming À cinquante ans, elle découvrait la mer (1983) als van Prague (1984) het scenario.

Haar recentste werk is Aller chercher demain dat in 2011 in première ging.

6. Thema’s die terugkomen in het werk van Denise Chalem zijn het Jodendom, de verhouding tussen familieleden en haar eigen leven.

7. À cinquante ans, elle découvrait la mer valt binnen de stroming van het postmodernisme. Het stuk is realistisch met veel aandacht voor het alledaagse leven met een voor deze stroming fragmentarische opbouw met tijdssprongen en flashbacks.

8. In 1980 verscheen A cinquante ans elle découvrait la mer bij Martonplay, nadat het eerder als toneelstuk was opgevoerd. De première van dit stuk was op 4 maart 1980 in het Petit Odéon in Parijs.

9. De door mijn gelezen editie is een herdruk uit 1981 in de serie Bibliothèque Dramatique van uitgeverij Wikor

Interne gegevens

1. Het verhaal gaat over de moeizame relatie tussen een moeder en een dochter. Het begint met de dochter, een schrijfster, die terug komt uit de Verenigde Staten en te weten komt dat haar moeder is overleden. Ze wil een boek schrijven met haar in de hoofdrol en al schrijvend komt het verleden in flashbacks tot leven.

De vader van de hoofdpersoon is al enkele jaren dood en de moeder en de dochter zijn tot elkaar veroordeeld. De verschillen tussen beiden zijn erg groot. Waar de moeder conservatief is en zich alsmaar zorgen maakt over haar dochter, is de dochter rap van tong en maakt ze zich zorgen om alledaagse problemen als haar figuur, haar liefde en de beklemmende bemoeienis van haar moeder.

Tijdens het Chanouka feest is de sfeer wat gemoedelijker. Ze geven elkaar cadeaus, zijn vrolijk en eten lekkernijen. De sfeer slaat echter om wanneer de dochter bekend maakt dat ze het huis uit gaat. De moeder is niet blij met dit nieuws en begint over haar eenzaamheid, hoeveel ze voor haar dochter heeft opgeofferd. Daarnaast heeft ze niet echt veel vertrouwen in de vriend van haar dochter, een fotograaf. Deze woorden irriteren de dochter die hierop losgaat in een tirade dat haar moeder alleen aan zichzelf denkt, alleen maar kan klagen over haar en buiten haar baan ook geen verdere interesse in haar heeft en dat het nogmaals onderstreept dat ze weg moet.

Daarna volgt er een nieuwe flashback waarin de dochter een kaart van de moeder krijgt uit Bretagne, waar ze als vijftigjarige voor het eerst de zee heeft gezien op vakantie met een oom van de dochter. Ze vertelt daarover enthousiast en het lijkt erop dat ze vrede heeft met de beslissing van de dochter om het huis uit te gaan. Ze heeft bij thuiskomst zelfs enkele spullen voor haar dochters nieuwe huis gekocht.

Later moet de moeder naar het ziekenhuis. Ze is wat angstig en de dochter stelt haar gerust. Maar ook in de kwetsbare positie waarin ze nu zit heeft de moeder wat aan te merken op haar dochter, want ze raadt haar ten diepste aan om kinderen te krijgen met als voorbeeld zichzelf. Wat ben je als vrouw als je man is overleden en je geen kinderen hebt? Haar zoon Olivier woont dan wel in Canada, ze heeft haar dochter nog.

De dochter vertelt dat ze haar boek af heeft, waarop de moeder met trots reageert. Daarna vertelt de dochter dat ze naar de Verenigde Staten wil, om los te komen van haar huidige omgeving en haar broer in Canada op te zoeken. Haar moeder reageert wat verbouwereerd, maar de dochter gaat toch. Bij terugkomst uit de Verenigde Staten hoort de dochter van het buurmeisje dat haar moeder is overleden. Ze gaat het huis binnen en krijgt nog een laatste flashback, waarin moeder en dochter liefdevol met elkaar omgaan. Ondanks de problemen deze hadden wil ze haar moeder toch positief herinneren.

2. Het belangrijkste thema in dit boek is de soms problematische maar wel liefdevolle band tussen moeder en dochter. Het verhaal is opgebouwd uit meerdere dialogen tussen moeder en dochter waarin binnen de dagelijkse beslommeringen zaken als kinderwens, liefde en eenzaamheid ter sprake komen. Beiden hebben heel verschillende opvattingen over deze en andere zaken en dat zorgt voor ruzie, maar uiteindelijk komen ze toch weer bij elkaar. Die verzoening komt terug in het boek als de dochter na de dood van haar moeder een goede herinnering naar boven haalt. Daarna zegt ze “C’est cette image-là que je veux garder.

3. De titel À cinquante ans elle découvrait la mer komt in het verhaal letterlijk terug als de dochter de ansichtkaart van haar moeder leest waarin ze enthousiast vertelt over haar vakantie in Bretagne en dat ze daar voor het eerst de zee heeft gezien.

De diepere laag in de titel zit erin dat de moeder na deze ervaring ook iets losser lijkt te worden. Daarnaast krijgt ook de dochter meer begrip voor haar moeder nadat die is overleden. De titel staat eigenlijk ervoor dat je na lange tijd nog steeds nieuwe dingen kan ontdekken die je visie op anderen en jezelf als persoon veranderen. Een op het oog problematische omgang tussen moeder en dochter blijkt aan het einde toch best liefdevol te zijn geweest.

4. La Fille

De dochter blijft lange tijd naamloos, totdat haar moeder in de laatste flashback haar naam noemt: Graziella. Ze is een vrouw van rond de 20 jaar oud met een baan als schrijfster. Ze woont nog bij haar moeder, maar ze wil loskomen uit haar invloed. Daarom wil ze samenwonen met haar vriend Serge, een fotograaf, hoewel haar moeder dat afkeurt. Ze is erg snel gekwest door haar moeder en antwoordt vervolgens snel en in grove bewoordingen om haar punt te verdedigen.

La Mère

De moeder is een Joodse van rond de vijftig jaar oud en van oorsprong Egyptisch. Haar man is enkele jaren geleden gestorven en ze heeft twee kinderen. Een zoon genaamd Olivier, die in Canada woont, en een dochter genaamt Graziella, waarmee ze samen woont.

Ze maakt zich veel zorgen om haar dochter en probeert haar op het volgens haarzelf rechte pad te houden. Haar houding is wat conservatief. Ze heeft niet veel vertrouwen in de vriend van haar dochter die een creatief beroep uitoefent en ze vindt dat haar dochter als echte vrouw eens kinderen moet baren.

Ze voelt zich erg gekwetst als haar dochter zich niks van deze raad aantrekt, omdat ze zelf vindt dat ze alles voor haar kinderen heeft gegeven. Het voelt voor haar nu alsof haar kinderen dit offer verkwanselen dat ze door haar dochter, die het huis uit wil, wordt achtergelaten in eenzaamheid.

5. De relatie tussen de hoofdpersonen is een moeder-dochter relatie. Kenmerk van deze relatie bij deze twee personen is de bij vlagen moeilijke omgang tussen beiden. Er is sprake van een generatieconflict tussen de moeder en de dochter. Ondanks deze moeilijkheden hebben ze elkaar wel lief. Naast ruzies hebben ze ook goede gesprekken en geven ze elkaar cadeaus met een Joodse feestdag als Chanouka. Uiteindelijk wil de dochter het huis uit, maar de moeder lijkt last te hebben van verlatingsangst. Dit leidt tot een groot conflict tussen beiden, maar aan het einde accepteren de moeder en de dochter elkaar en kijkt de dochter op een positieve manier terug naar haar moeder.

6. Het verhaal is geschreven vanuit perspectief van de dochter. Omdat het een toneelstuk is zijn de flashbacks vervolgens als dialogen uitgeschreven, maar tussendoor is er commentaar in ik-vorm van de dochter.

7. Het verhaal speelt zich af in een tijdsbestek van enkele maanden. Tussen de verschillende flashbacks in zijn wel grote tijdssprongen tussen de flashbacks, maar de dialogen op zichzelf zijn wel op een “realistisch” tempo. Zo wordt het verblijf van de dochter in de Verenigde Staten afgedaan met een witregel, terwijl een dialoog van een paar minuten volledig wordt uitgeschreven. Het komt ook doordat dit verhaal van oorsprong een toneelstuk is. Er is gekozen voor eenheid van plaats en daarom vinden bijna alle scènes in de huiskamer van de hoofdpersonen plaats. Er kan niet zoals bij een normale roman geknipt worden, dus de scènes zijn op het tempo van een normaal gesprek. De gebeurtenissen buiten deze omgeving worden door de tijdssprongen overgeslagen.

8. De opbouw van dit verhaal is min of meer chronologisch. Het verhaal eindigt waar het begint, met de dochter en haar dode moeder en in het verhaal schrijft ze aan haar boek. Tijdens het schrijven wordt de lezer meegenomen in flashbacks die ook chronologisch zijn, met uitzondering van de flashback aan het einde, die een jeugdherinnering weergeeft. De losse flashbacks en commentaren maken het verhaal ondanks de min of meer chronologische opbouw wel fragmentarisch.

9. Het verhaal kenmerkt zich door een erg realistische stijl. Centraal staat de relatie tussen moeder en dochter in een alledaagse omgeving en die alledaagsheid komt terug in het taalgebruik van de hoofdpersoon. Opvallend is wel dat het taalgebruik van beide hoofdpersonen verschilt. De moeder praat echt als een moeder, bezorgd en wat burgerlijk. De dochter heeft een veel directer en grover taalgebruik waarmee ze haar moeder soms schoffeert. Het hanteren van een aparte stijl voor beide hoofdpersonen maakt het verhaal nog realistischer.

10. Het grootste deel van het verhaal speelt zich af in de huiskamer van de moeder en dochter in een niet nader genoemde plaats in Frankrijk. Aan het begin van het verhaal staat nauwkeurig beschreven hoe de huiskamer in elkaar zit: Er is een salon met tafel, bed, stoelen en enkele andere meubels, een WC en een aparte keuken.

Later in het verhaal is er nog een scène in het ziekenhuis en eentje bij de voordeur van het woonhuis.

Over andere plaatsen wordt alleen gesproken, maar het zijn verder geen plaatsen van handeling voor scènes in dit stuk.

11. Het einde van dit verhaal is gesloten. De dochter heeft haar boek af en ze lijkt door het schrijven van dit boek meer begrip te hebben gekregen voor haar moeder. Ze wil haar dan ook positief herinneren. Ze lijkt er echter wel mee te zitten dat het te laat is om nog tegen haar moeder te zeggen dat ze haar begrijpt en liefheeft, ze is immers overleden.

12. Dit verhaal kenmerkt zich niet door spektakel. Het gaat vooral om de psychologie achter de relatie tussen moeder en dochter. Het einde van dit boek is daarom te verwachten, maar het past wel mooi binnen het plaatje. De moeder en de dochter maken een ontwikkeling door van continu conflict naar een soort berusting.

Leeservaring

1. Ik heb dit boek gekozen omdat het enkele thema’s bevat die terugkomen in boeken die ik eerder heb gelezen. Zoals de Joodse hoofdpersoon en een gecompliceerde relatie met familieleden. Daarnaast leek het me ook interessant om voor een ander genre te kiezen en te gaan voor een toneelstuk in plaats van een roman.

2. A cinquante ans elle découvrait la mer is een verhaal dat op indringende wijze een moeder-dochter relatie beschrijft. Doordat de stijl zo realistisch is en de omgeving en de handelingen zo alledaags krijg je als lezer het gevoel dat het ook zomaar in je eigen huiskamer had kunnen gebeuren.

Erg aangrijpend is de manier waarop Denise Chalem de gevoelens van de moeder beschrijft. Als de dochter weer eens niet naar haar luistert en geen begrip toont stort ze in een tirade “Maudit soit le jour où tu es née! Maudite moi-même de t’avoir mise au monde!” eindigend met “Je te souhaite d’avoir une fille qui te fasse tout le mal que tu me fas et pire…”. Ook mooi is dat er enkele autobiografische elementen zitten in het verhaal. Zo komt van moeder uit het verhaal net zoals de moeder van Chalem uit Egypte. In het verhaal wordt dit verweven met de conservatieve visie van de moeder, namelijk: Een vrouw heeft bovenal de functie van het ooit een moeder zijn. “Sa mère est née en Egypte, en 1926, d’un père huissier, d’une mère qui avait pour toute une fonction: être une mère.”

In tegenstelling tot Les Fleurs du Coran speelt geloof hier een veel kleinere rol. Het wordt vooral gebruikt om een sfeer te schetsen waarin de dialogen tussen de moeder en de dochter plaatsvinden. Deze familieband onderscheidt dit boek ook van een verhaal als La petite fille de monsieur Linh. Een vriendschap heeft toch een andere lading dan een bij vlagen explosieve familieband.

Mooi is dat moeder en dochter uiteindelijk toch vrede krijgen met elkaar, al is het voor de dochter net te laat. Het begript komt pas echt als ze beseft dat ze haar moeder naar haar overlijden echt kwijt is. “Tu l’as remarqué, toi aussi, que j’ai vieilli”.

Bronvermelding

- http://www.artmedia.fr/fiche.cfm/124242-denise-chalem.html