Disgrace door John Maxwell Coetzee

Algeene informatie: Auteur: J.M. Coetzee
Titel: In ongenade
Oorspronkelijke titel: Disgrace
Uitgeverij: Cossee 2003

Titelverklaring: De titel: In ongenade heeft betrekking op de hoofdpersoon David Lurie, die in ongenade valt bij zijn omgeving, wanneer die erachter komt dat hij een verhouding heeft met de 32 jaar jongere studente Melanie Isaacs. Met ongenade wordt bedoeld: uit de gunst vallen, uit de goedheid vallen. Mensen zijn hem geen genegenheid meer verontschuldigd door zijn “misstap”, ze kunnen geen medelijden voor hem voelen. In het begin heeft de onderzoekscommissie nog wel compassie met hem, ze willen hem helpen een zware straf te voorkomen. ‘Je vindt het misschien moeilijk te geloven David, maar wij hier om deze tafel zijn niet je vijanden. (...) We zouden graag een modus voor je vinden, zodat je je carrière kunt vervolgen.’ Maar later verspeeld hij dat met zijn koppigheid: ‘David, ik kan je niet tegen jezelf blijven beschermen. Ik ben het zat en de commissie ook.’ Hij valt ook uit de gunst bij zijn dochter Lucy, maar op een andere manier. Ze heeft hem namelijk niet meer nodig, ze staat op eigen benen. De andere betekenis van ‘Disgrace’ is schande, de schande dat hij Lucy niet kon redden terwijl ze verkracht werd. Als laatste zijn er nog zijn studenten, die kunnen geen respect voor hem opbrengen, omdat hij zijn leerstof zonder enthousiasme en vuur brengt.

Achtergronden: Biografische gegevens: Er is een gelijkenis tussen de hoofdpersoon en Coetzee. Coetzee is hoogleraar Engelse letterkunde aan de universiteit van Kaapstad. Lurie verdiende ook de kost als hoogleraar in Kaapstad, zij het in de Klassieke- en Moderne talen. Maar wegens een grote herstructurering is hij wetenschappelijk hoofdmedewerker Communicatieleer geworden. Hij mag echter ook een collegeblok op eigen vakgebied geven, want dat is goed voor het moreel, en dat is in dit geval Dichters uit de Romantiek. Ook hier is een overeenkomst tussen de Coetzee en Lurie. Coetzee heeft namelijk een voorliefde voor kunst. Coetzee is in zijn werk beïnvloed door filosofische en literaire bronnen zoals Kafka, Daniel Defoe en Dostojevski. Zijn werk wordt daardoor wel eens aangeduid als ouderwets, maar zo komen de problemen van de hoofdpersoon toch mooi naar voren. Want dit soort zaken (aanranding, zedelijke delicten e.d.) kwamen vroeger natuurlijk ook al voor, dus dit onderwerp blijft altijd actueel, ook al is het dan ouderwets geschreven, volgens sommigen.

Samenvatting: David Lurie is tweeënvijftig jaar oud en gescheiden. Hij leeft alleen en werkt als hoofdmedewerker Communicatieleer bij de Kaapse Technische Hogeschool (voorheen Universiteit van Kaapstad). Hij heeft drie boeken gepubliceerd in de loop van zijn carrière, de eerste over een opera, de tweede over Eros (de Griekse God van de liefde) en de derde over de engelse dichter Wordsworth. Lurie speelde de afgelopen jaren ook met het idee om een boek te schrijven over Byron, maar dat idee heeft hij laten varen. Hij wil nu een kameropera gaan schrijven over Byron. Elke donderdag bezoekt hij het kleine flatje van Soraya, een prostituee. Op een dag komt hij haar tegen in een winkelstraat met haar zoontjes. Hun blikken kruisen en Soraya verdwijnt uit zijn leven. Ze vertelden elkaar nooit iets over hun privé leven, en deze ontmoeting heeft een inbreuk op de afstand tussen hen gemaakt. De ongeschreven regel tussen hen is verbroken en van de ene op de andere dag staat het flatje van Soraya leeg. Hij weet zichzelf geen raad meer op donderdag, en gaat onbewust op zoek naar iets anders. Dan komt hij Melanie tegen, een 20-jarige studente die zijn college Dichters uit de Romantiek volgt. Hij nodigt haar uit voor een drankje, ze eten wat en op het einde van de avond omhelst hij haar. Daar had het bij moeten blijven, maar ze krijgen een affaire. Hij zoekt haar op, belt haar, stuurt haar rozen, en zij laat alles over zich heen komen. Ook als ze met elkaar naar bed gaan is ze opmerkelijk passief, alsof ze het eigenlijk niet wil. Op een dag komt ze hem opzoeken, om te vertellen dat ze geen examen kan doen, met haar vriendje bij zich. Vanaf nu weet hij dat het voorbij is. Melanie schrijft zich uit bij de Universiteit, en er komt een officiële klacht tegen Lurie. Lurie is ervan overtuigd dat ze gemanipuleerd is door haar vader en haar vriendje, dat ze te naïef is om zulke stappen te ondernemen. Hij wordt verzocht ontslag te nemen. Na de hoorzitting besluit hij om weg te gaan naar Salem, het dorpje waar zijn dochter Lucy in haar boerderij woont. Hij ontmoet de hulp van Lucy, Petrus, de tuinman en de ‘hondenman’. Langzaam aan went Lurie aan de levenswijze op de boerderij en begint hij ook mee te helpen. Hij gaat mee naar de markt om daar hun aardappelen, uien etc te verkopen. Ook ontmoet hij Bev Shaw, de vrouw met het dierenasiel. Hij walgt een beetje van haar, vanwege haar onverzorgde uiterlijk en de geur van dieren om haar heen. Maar toch kan Lucy hem overhalen om in het dierenasiel te gaan helpen. Hij komt er al snel achter dat de taak van Bev Shaw bestaat uit het steriliseren en afmaken van de lokale dieren. Op een dag zijn Lucy en David buiten aan het werk, als er drie mannen op hen af komen. Ze vertellen en smoesje over een zwangere zus en vragen of ze mogen bellen. Lurie heeft al snel door dat er iets niet in de haak is en snelt het huis binnen. Hij krijgt een klap en wordt even later overgoten met spiritus. Iemand gooit een brandende lucifer tegen hem aan en hij vat vlam. Hij kan zichzelf gelukkig blussen, maar er is grote schade. Lucy is verkracht, hij heeft zware brandwonden en zijn auto en nog wat kostbaarheden zijn gestolen. Ook de honden hebben ze vermoord. Lucy wil wel aangifte doen van de overval maar rept geen woord over de verkrachting. Het is net of ze wil vergeten dat het ooit gebeurd is. David geeft zichzelf de schuld, hij had haar moeten redden, het moeten voorkomen. Maar Lucy zwijgt als het graf en zakt weg in een diepe depressie. Lurie denkt dat Petrus er iets mee te maken heeft, hij denkt dat hij Lucy’s boerderij over wil nemen, en haar op deze manier weg kan jagen. Een tijdje na het ongeval draagt Lucy een stuk van haar land over aan Petrus en ter ere van dat wordt er een feest gegeven. Op dat feest komen ze een van de verkrachters van Lucy tegen. Het blijkt dat hij familie is van Petrus, zijn neefje. David wordt nu wel heel achterdochtig tegenover Petrus, en hij en Lucy krijgen er ruzie om. Ze ontwijken elkaar en hij vlucht vaak naar de kliniek, om Bev Shaw te helpen. Hij helpt haar nu ook om de dieren af te maken die niemand wil, en hij is erover verbaast hoe erg hem dit aangrijpt. Waarschijnlijk heeft het ongeluk toch iets in hem veranderd. Op een dag na het laten inslapen van de honden, gaan Bev Shaw en Lurie met elkaar naar bed. Hij ziet dit als een plicht, zodat Bev Shaw uiterlijk tevreden over zichzelf kan zijn. Ze krijgen een tijdje een verhouding, totdat Lurie weer terug gaat naar Kaapstad. Hij en Lucy hebben het meningsverschil over de verkrachting niet opgelost. David vindt nog steeds dat ze aangifte van de verkrachting moet doen. Als hij teruggaat naar huis, gaat hij eerst even langs bij de familie Isaacs, de familie van Melanie. Hij wil graag weten hoe het met Melanie gaat, en hij biedt ook zijn verontschuldigingen aan haar vader en moeder. Als hij thuiskomt, ziet hij dat zijn huis compleet geplunderd is. Hij zoekt een andere kamer en begint meteen aan zijn opera, want hij heeft besloten die eindelijk te gaan schrijven. Met een kleine banjo die vroeger van Lucy geweest is, schrijft hij de muziek voor de opera over de engelse dichter Byron. Hij raakt nogal in verval door zijn intensieve werk, hij eet niet goed en slaapt te weinig. Dan hoort hij van een opvoering van een toneelstuk waarin Melanie meespeelt. Hij gaat kijken, omdat hij de gedachte aan haar maar niet los kan laten. Hij spreekt haar echter niet aan, omdat haar vriendje hem weer bedreigt. Dan hoort hij van Lucy dat ze zwanger is, dat heeft ze overgehouden aan de verkrachting. Ze wil het kindje houden, en Petrus met haar trouwen, omdat het volgens hem te gevaarlijk is, een vrouw met kind zonder man. Lurie is woedend, hij weet dat het Petrus alleen te doen is om de boerderij, maar Lucy stemt in met het voorstel. Ze noemt het een overeenkomst. Hij beschermt haar en wordt eigenaar van al het land, als hij belooft haar en het kind te beschermen. De boerderij blijft echter wel van Lucy. Ze krijgen weer ruzie, maar dit keer gaat David niet terug naar Kaapstad. Hij neemt een kamertje in de buurt en blijft Bev Shaw helpen met de honden. Hij zoekt weer toenadering tot Lucy, en ze maken een nieuw begin in hun relatie.

Personages: -David Lurie: De hoofdpersoon van het boek. Hij is een 52 jaar oud en werkt als Hoogleraar op de Universiteit van Kaapstad. Hij gaat nogal ouderwets gekleed en is redelijk in zichzelf gekeerd. Veel vrienden heeft hij niet, wat oppervlakkige contacten met zijn collegia, daar blijft het bij. Zijn leven wordt in het begin van het boek vooral gedomineerd door zijn seksuele lusten. David beschrijft zichzelf in die tijd als een dienaar van Eros. Later ziet hij in dat zijn beste tijd geweest is, en dat hij zich niet meer in moet laten met jonger meisjes zoals Melanie. Hij is helemaal niet enthousiast over zijn leven, zijn levenslust is als het ware opgebruikt. Ook is hij niet erg ondernemend, wat blijkt uit zijn verlangen om al jaren aan een opera te beginnen, maar het er niet van liet komen. Zijn leven maakt echter een ommezwaai na het ongeluk, en hij verandert van een op het eerste oog nogal saaie ontevreden man, in een zeer interessante hoofdpersoon. Toen ik ging zoeken op zijn naam, kwam ik er- achter dat zijn naam ‘de geliefde verlokker’ betekent. Hij is helemaal weg van de dichters Byron en Wordsworth. Byron had nogal een roerig seksleven, en waarschijnlijk kon Lurie zich met hem identificeren, aangezien hij ook een heleboel minnaressen gehad had. Wordsworth was ook een van zijn grote voorbeelden. Maar waarom juist deze twee begrijp ik niet, want volgens mijn encyclopedie stond Byron nogal spottend tegenover grote dichters van zijn tijd, zoals Wordsworth. Dus ik neem aan dat er grote verschillen in hun werk zaten?

-Lucy Lurie: Zij is de dochter van David. Ik schat haar tussen de 25 en de 30 jaar. Ze heeft haar eigen boerderij in het stadje Salem, waar ze terecht is gekomen toen ze zich bij een commune aansloot. Ze woont en werkt daar met haar honden en Petrus. Ze is nogal mollig en onverzorgd, iets dat haar vader nogal tegenstaat. David had liever gezien dat zijn dochter een goede baan kreeg en zich met filosofie en literatuur bezig hield. Maar hij krijgt toch respect voor haar keuze omdat ze op deze manier gelukkig is, en ze is ook zeker niet dom. Ze is zeer precies, ze heeft een dagschema dat elke dag uitgevoerd moet worden. Lucy heeft ook enorm veel energie, ze houdt de hele boerderij draaiende. Totdat het ongeluk zich voordoet, want daarna raakt ze in een diepe depressie. Ze wordt ongenaakbaar, weigert naar de politie te gaan. Waarom is niet echt duidelijk, maar Lucy zegt wel een keer iets over onderwerping, een prijs die ze moet be- talen om als blanke tussen te zwarten te mogen leven. Dit verhaal speelt zich af na de apartheid in Zuid-Afrika, dus de woede naar de blanken toe sluimert er nog. Zij lijkt de mening te hebben dat zij moet boeten voor alles wat haar blanke voorvaders ooit fout hebben gedaan.

-Melanie Isaacs: Een 20 jarige studente aan de Universiteit van Kaapstad. Ze woont samen met haar nicht Pauline, de “lelijke chaperonne”, zoals David haar noemt. Ze gaat nogal apart gekleed en is erg naïef. Als ze een affaire krijgt met David, lijkt het wel of ze zelf niet aanwezig is tijdens de uren die ze samen door- brengen. Ze is erg in introvert en laat weinig van haar gevoelens blijken, zover je haar leert kennen. Haar naam Melanie (Mélani, de donkere) vindt David niet zo goed bij haar passen, maar later verraad ze hem als het ware bij de directie, een ‘donkere’ kant die hij niet verwacht had van het naïeve meisje. Als hij vraagt naar haar favoriete dichters, komt Lurie erachter dat ze zich meer aangetrokken voelt tot Goethe en Blake, waarin godsdienst een grotere rol speelt. Dit heeft waarschijnlijk te maken met het feit dat Melanie van thuis uit nogal godsdienstig opgevoed is.

-Vader Isaacs: Over hem kom je in dit boek niet veel te weten, behalve de omschrijving die Lurie van hem geeft: een klein mager mannetje met een slecht zittend pak die naar sigarettenrook stinkt. Maar ik wil hem hier eigenlijk bijzetten omdat er een overeenkomst is tussen de vader van Melanie en Lurie zelf. Ze willen namelijk allebei hun dochter beschermen tegen het onheil, in dit geval een man die het leven van hun dochter verstoort. Zijn wroeging tegenover de man is daarom ook tamelijk hypocriet, ook al probeert hij het goed te praten door te zeggen dat Melanie al 20 is en voor zichzelf kan beslissen. Maar hij is zelf toch ook enorm kwaad op de mannen die aan zijn dochter gezeten hebben? -Petrus: Een Afrikaanse man die het land van Lucy over wil nemen. Hij is rond de 40 en werkt hard. Zijn achternaam kom je niet te weten in het boek. Hij is getrouwd met 2 vrouwen, en wil Lucy als zijn derde vrouw. Eén van de jongens die Lucy heeft ver- kracht, is een neefje van hem, die hij later ook in huis neemt. Hij komt nogal dom over in het boek, en David kijkt op hem neer. Ook is hij brutaal en schaamteloos en gaat zijn eigen gang. Toch is hij belangrijk voor Lucy, omdat hij haar altijd helpt met allerlei klusjes en haar op het einde wil beschermen in ruil tegen haar grond. Er zijn overeenkomsten tussen Petrus en de Petrus uit de bijbel. Als Lurie naar de verkrach- ter vraagt ontkent Petrus dat hij de jongen kent (Petrus ontkende 3x dat hij Jezus kende) en verraad Lucy op die manier.

-Bev Shaw: Een dikke, onverzorgde vrouw en een vriendin van Lucy. Ze is getrouwd en heeft een eigen dierenasiel/kliniek. Ze krijgt een affaire met David, maar later in het boek slaat dit om in vriendschap. David vraagt vaak raad aan Bev over dingen die met Lucy te maken hebben en ze is ook prettig gezelschap. Je komt niet zoveel te weten over Bev in dit boek.

-Soraya: Een prostituee waar David lange tijd mee omgaat. Ze heeft zwart haar en is een mooie slanke verschijning. Ze heeft twee zoontjes en werkt overdag in een klein kamertje in een flat waar ze elkaar altijd ontmoeten. Ze wil zakelijke en privé niet door elkaar laten lopen, en als dat toch gebeurt verbraakt ze het contact met David. Ze is dus erg zakelijk, en als David haar later opbelt, is ze ook erg koel en stand- vastig.

Perspectief: Het verhaal wordt vertelt door een onzichtbare verteller, maar wel vanuit het perspectief
van David Lurie. Ik denk dit omdat David altijd aanwezig is terwijl het verhaal vordert. Het
is dus geen alwetende verteller, want het verhaal speelt zich nooit af bij andere mensen als David er niet is.

Tijd en Ruimte: Het verhaal speelt zich af in Kaapstad en op het platteland van Zuid-Afrika. De omgevingen hebben zeker invloed op David. In de stad is hij onrustig, ontevreden en in de war met zichzelf, terwijl hij op het platteland bij Lucy weer tot rust komt. Het verhaal wordt chronologisch verteld. Op het einde van het boek zijn niet alle vragen beantwoord, bijvoorbeeld of Lucy nu daadwerkelijk met Petrus trouwt, wat er met de verkrachters van
Lucy gebeurt, of David nog les gaat geven. Het is dus een open einde, maar ik denk niet dat het de bedoeling is dat er een vervolg op komt. Vragen kun je na het lezen van een boek natuurlijk altijd stellen.

Mening: Ik zag dit boek liggen in de boekhandel, en de voorkant sprak me erg aan. Ik las op dat moment graag historische romans, en de voorkant suggereerde dat dit boek ook een historische roman was. Het is namelijk een schilderij van Johann Baptist Reiter uit de 19e eeuw, van een slapende vrouw (Schlummernde Frau). Toen zag ik dat het de Nobelprijs in 2003 gewonnen had, dan word ik altijd nieuwsgierig. Ook had ik al vaag van de naam Coetzee gehoord, ik had een recensie gelezen over een andere roman van hem, Portret van een Jongeman, en die was heel lovend. Maar toen ik de achterkant van het boek las, kwam ik erachter dat het over een 52 jarige man ging die op donderdagmiddag altijd een prostituee bezocht. Nu vind ik dat achteraf gezien erg slecht gekozen, omdat het boek daar maar een heel klein gedeelte over gaat. Maar dat zal wel te maken hebben met het nieuwsgierig maken van de koper, en dat is in mijn geval wel gebeurd. De gebeurtenissen kwamen erg waarschijnlijk over, de schrijver heeft erg goed rekening gehouden met de omstandigheden in
Afrika op dat moment. De apartheid en de gevolgen ervan komen in dit boek ook naar voren. De personages in dit boek kwamen goed naar voren, ze werden ook heel beeldend beschreven. Ik kon me bijvoorbeeld Lurie al helemaal voor de geest halen, terwijl hij zijn leerlingen aan het doceren was, en Lucy dit samen met Petrus de honden aan het verzorgen was op het platteland van Afrika. Sommige dingen die Lurie doet of denkt, vond ik echt geweldig om te lezen. Zijn kijk op vrouwen en zijn minachting voor het boerenleven zijn erg vermakelijk, vooral omdat je eigenlijk al weet dat hij die mening nog bij gaat stellen, naarmate de gebeurtenissen in het boek zijn leven veranderen. Coetzee schrijft hier: “Jij vindt dat ik stillevens zou moeten schilderen of mezelf Russisch zou moeten leren. Je keurt vrienden als Bev en Bill Shaw af, omdat ze mijn leven niet op een hoger plan brengen.” Ook is het leuk om te lezen hoe hij steeds weer gestraft wordt voor de regels die hij overtreedt. De opbouw van het boek was heel eenvoudig, omdat het chronologisch verteld is. Het verhaal was daardoor helemaal niet moeilijk te volgen, maar dat heeft niet echt inbreuk gemaakt op de kwaliteit van het boek. Het taalgebruik vond ik niet indrukwekkend, maar Coetzee maakt mooie zinnen en heeft een grote variatie aan woorden gebruikt, zodat je je niet gaat vervelen door oppervlakkige zinnen.

Argumenten: Structurele argumenten: Het verhaal wordt chronologisch verteld. In het begin van het boek is Lurie nog bij Soraya. Als dat misloopt ontmoet hij Melanie waar hij een korte affaire mee krijgt. Maar ook dat gaat fout, en hij ontvlucht de stad door naar zijn dochter Lucy te gaan. Als daar problemen komen gaat hij maar weer naar de stad, omdat hij en Lucy niet meer samen kunnen leven. Maar als hij hoort dat ze zwanger is gaat hij toch maar terug naar het Afrikaanse platteland. Hij is dus eigenlijk het hele verhaal op de vlucht, misschien ook wel van zichzelf, want hij is heel ontevreden. Het taalgebruik is erg eenvoudig, wat een contrast vormt met de gebeurtenissen die hij ermee omschrijft.

Realistische argumenten: Het is een heel actueel boek, dat de situatie weergeeft zoals die nu in Zuid-Afrika is. De reactie van de Lurie’s op de mishandeling is ook erg realistisch. Terwijl David zijn dochter’s verkrachting wil wreken en de daders wil pakken, berust Lucy min of meer in de situatie, hoe erg ze daar ook onder lijdt. David wil, zoals een echte vaderfiguur, zijn dochter beschermen tegen al het kwaad en neemt het zichzelf ook kwalijk dat hij haar niet gered heeft. Lucy ziet de situatie van de mishandeling op grotere schaal, alsof ze moet boeten voor de fouten van haar blanke voorouders, terwijl David alles meer individualistisch bekijkt. Dit kan te maken hebben met de generatie die tussen hen zit. David denkt namelijk nog steeds in oude normen en waarden, terwijl Lucy weet dat ze als blanke een plaats in Zuid-Afrika moet verdienen. Maar kan ook met de kortzichtigheid van David te maken hebben die je ook terug ziet in zijn neerbuigendheid naar het boerenleven en vrouwen toe. Deze karaktertrekken zijn allemaal zeer werkelijk en zeker niet teveel uitvergroot of iets dergelijks.

Vernieuwingsargumenten: Het nieuwe Zuid-Afrika na de apartheid is natuurlijk een teer onderwerp om over te schrijven. Toch doet Coetzee alles niet mooier voor dan het is, ook al is hij zelf een Zuid-Afrikaan. Er zijn naar mij weten niet veel boeken geschreven over dit onderwerp. Zijn boek Disgrace is wel vergelijkbaar met het boek House Gun van Nadine Gordimer, dat ook over geweld in het nieuwe Zuid Afrika gaat.

Morele argumenten: De normen en waarde van David zijn nogal ouderwets als het gaat over vrouwen maar ook over wraak nemen op de verkrachters van Lucy. Lucy kijkt hierin meer over algemene schaal, dit geeft de barrière tussen hun generaties goed weer. In dit boek komt ook zeer goed naar voren hoe erg de impact op mensen kan zijn na een verkrachting, en hoe de situatie er in
Zuid-Afrika voorstaat op dit moment op het gebied van normen en waarden. Het is schijnbaar normaal daar dat blanken hun plek moeten verdienen en hun plaats moeten kennen.

Emotivistische argumenten: Het boek heeft niet echt veel emotie in me los gemaakt, maar sommige stukken vond ik wel heel erg mooi. Zo kon ik me helemaal inleven met Melanie, maar ook met de strijd van Lurie tegen anderen en tegen zichzelf. Hoe hij Lucy loslaat en berust in de situatie is ook prachtig. De laatste regel in het boek gaat over een hond, maar die hond symboliseert volgens mij het hele einde van het boek: “Ik dacht dat je hem nog een week wilde sparen, zegt Bev Shaw. Laat je hem gaan? Ja ik laat hem gaan”. Dit staat volgens mij voor het loslaten van Lucy, haar de ruimte geven om een volwassen vrouw met eigen keuzes te zijn, maar ook het berusten in de situatie zoals die nu is in Zuid-Afrika. Hij kan er toch niks aan veranderen. Toen ik die las moest ik wel even huilen, omdat het een prachtig einde is van een prachtig boek.

Intentionele argumenten: Ik heb uit het boek afgeleid dat Coetzee in dit boek vooral de kloof tussen blank en zwart naar voren wil brengen, maar dat vind ik nogal moeilijk te zeggen omdat je dit eigenlijk aan de schrijver zelf moet vragen. Ik denk ook dat hij de kloof tussen de generaties van hem en Lucy (en Melanie natuurlijk) naar voren wil brengen. Zijn bedoeling is natuurlijk ook geweest dat ik meer boeken van hem ga lezen, en dat is hem zeker gelukt. Ik ben van plan ‘Portret van een Jongeman’ ook te lezen, en/of ‘Elizabeth Costello’.