Engels A6 Leesverslag Anthony Burgess – A Clockwork Orange (1962) Gelezen editie: Penguin Classics (2000)

Het Verhaal

A Clockwork Orange beschrijft het fictieve verhaal over de roekeloze en zeer gewelddadige tiener Alex. Het verhaal speelt zich in New York af rond de jaren’70. Alex is vijftien jaar oud en heeft met drie vrienden een straatbende gevormd om ’s nachts de stad onveilig te maken. Ze kicken op ‘ultra-violence’, wat inhoudt dat ze ongeveer op alle mogelijke manieren de wet overtreden. Ze deinzen dan ook niet terug voor joy-rides, gewelddadige overvallen, groepsverkrachtingen en zelfs moorden.

Op een avond in de Korova Milkbar, een ‘milk- plus bar’ waar je melk kan bestellen met geestverruimende middelen erin, zitten de jongens te bedenken wat ze die avond weer eens zouden gaan doen. Buiten gekomen mishandelen ze een willekeurige jongen en gaan naar het eerste het beste huis om een stel van rond de veertig te beroven en de vrouw te verkrachten. Alex ziet dat de man bezig is om het boek “A Clockwork Orange” te schrijven. Na deze brute roof plegen de jongens nog wat delicten en hebben voor hun doen een perfect normale avond.

De ochtend erna krijgt Alex bezoek van zijn Post-Corrective Adviser P.R. Deltoid. Deze man moet een oogje in het zeil houden omdat Alex kennelijk al eerder in aanraking met de politie is geweest. Deltoid waarschuwt hem dat hij binnenkort zou worden opgepakt als hij zo door blijft gaan. Deltoid heeft namelijk goed in de gaten dat Alex zich overal behalve op het rechte pad bevindt. Dezelfde avond nog proberen Alex en zijn vrienden een oude vrouw te beroven, maar dit keer gaat het fout. Niet alles verloopt soepel omdat zijn vrienden hem niet helemaal meer accepteren als leider van de bende. Nadat de oude vrouw de politie belt volgt er een gevecht tussen haar en Alex waarbij Alex haar hard op de schedel slaat met een beeldje. Hij wordt als enige opgepakt en de volgende dag blijkt dat de vrouw de klap niet heeft overleefd. Alex wordt veroordeeld voor veertien jaar en belandt in de State Jail.

In de State Jail beleeft Alex twee gruwelijke jaren waarbij de behoefte met de dag groeit om eruit te komen. Hij zit met vijf andere gevangenen in een driepersoons cel. Als er op een dag nog een gevangene naar binnen wordt gesmeten ontstaat er ruzie over de bedden. De nieuwe gevangene kruipt namelijk bij Alex in bed en begint perverse dingen tegen hem te zeggen. Dit pikt Alex uiteraard niet en jut de anderen op om het te grazen te nemen. Nadat iedereen zich heeft uitgeleefd is Alex aan de beurt en slaat helemaal door. Hij schopt en slaat hem net zolang tot de man zich niet meer beweegt. De volgende dag blijkt dat de man bezweken is aan zijn verwondingen.

De dag na de moord krijgt Alex een bezoek van de Minister of the Interior. Het blijkt dat hij is geselecteerd voor een alternatieve straf. Alex tekent met plezier, want alles lijkt op dat moment beter dat de State Jail. De alternatieve straf is de ‘Ludovico’s Technique’. De methode is gebaseerd op het aanleren van nare associaties als iemand aan geweld denkt. De doctoren bereiken dit door Alex elke dag een injectie te geven en hem de meest vreselijke filmpjes te laten zien. Hij wordt dan vast gebonden op een stoel en krijgt oog klipjes zodat hij gedwongen wordt om de filmpjes te zien. Op zich zijn de films niet buitengewoon schokkerend voor Alex, maar door de injecties voelt hij zich vreselijk ziek als hij geweld te zien krijgt. Elke dag krijgt hij ‘s ochtends en ’s middags een martelende sessie, welke erg effectief zijn. Een paar weken zijn behandeling zijn voldoende om Alex te ‘genezen’, zodat hij daarna weer op vrije voeten is.

Een tijdje gaat het erg goed met het gebruik van geweld van Alex. Hij heeft simpelweg de keus niet om het te gebruiken, want elke keer als hij er ook maar aan denkt (wat overigens nog vaak genoeg voor komt) voelt hij zich hondsberoerd wordt hij zo mak als een lammetje. Hij wordt meteen goed op de proef gesteld als hij onverwachts thuis komt en blijkt dat zijn ouders een man in huis hebben genomen als soort van vervanging voor Alex. Vroeger had deze ‘Joe’ het er waarschijnlijk ook niet levend vanaf gebracht, maar Alex wordt gedwongen om zich in te houden en besluit om weg te gaan. Hij ziet het allemaal niet meer zitten en besluit in de bibliotheek op de zoeken hoe hij het beste zichzelf van kant kan maken. Een jongen die ooit het slachtoffer is geweest van Alex’ agressiviteit herkent hem en wordt woedend. Er ontstaat een rel waarbij Alex machteloos staat. De politie wordt gebeld en hij wordt opgepakt door de jongens die vroeger in zijn bende zaten. De overheid houdt namelijk een actie om zeer jonge jongens te werven voor de politie. De jongens rijden met hem naar het platteland om hem te mishandelen. Daarna rijden ze weg.

Alex begint te lopen en komt uiteindelijk bij een huis waar hij hartelijk ontvangen wordt door een schrijver. Het blijkt een weduwnaar te zijn, de schrijver van A Clockwork Orange. De man verzorgt hem erg goed, zodat Alex snel weer opknapt. De schrijver, Alexander genaamd, heeft volgens zijn zeggen een sterke afkeer tegen de overheid en haar methodes te hebben, met name de Ludovico’s Technique waar Alex het slachtoffer van is. Dit verklaart waarom de man zo hartelijk is. Hij zegt dat hij Alex wil gebruiken als voorbeeld van een fout van de huidige overheid. Het is niet precies duidelijk op welk moment Alexander het realiseert, maar hij komt erachter dat Alex de moordenaar en verkrachter van zijn vrouw is. De man wil hem dood hebben en sluit hem op in een appartement en zet in de kamer ernaast heel hard Beethoven aan, de muziek waar Alex vroeger erg van hield maar na de behandeling een vreselijke afkeer heeft gekregen. Alex kan het niet meer aan en springt uit het raam. (dit is trouwens een beetje speculatief omdat de mensen van de overheid zeggen dat Alexander erachter zit, maar dit kunnen ze net zo goed hebben verzonnen om Alex’ vertrouwens te winnen)

De kamer was niet op een erg hoge afstand boven de grond en Alex overleeft de val. In het ziekenhuis wordt hij onderzocht en heeft tientallen botten gebroken. Ook blijkt dat hij weer z’n oude gedachtes kan hebben zonder er vreselijk misselijk van te worden. De klap heeft hem dus weer de oude gemaakt.

Als hij genezen is krijgt Alex een baan aangeboden bij de overheid. Hij vormt wel een nieuwe bende, maar daar is hij snel zat van. Hij denkt dat hij, nu die achttien is, te oud is voor dat soort dingen. Hij krijgt plotseling een sterke behoefte om een leuke vrouw te ontmoeten waarmee hij een kind kan krijgen. Hij neemt zich voor om zich daar de volgende dag mee bezig te gaan houden, als een soort nieuwe bezigheid.

Commentaar

A Clockwork Orange wordt vanuit het oogpunt van Alex verteld in chronologische volgorde. Door het hele boek heen, maar vooral aan het eind, adresseert hij de lezers van zijn verhaal. Hij noemt zichzelf dan ook herhaaldelijk ‘Your Humble Narrator’. Hij spreekt de lezers aan door bijvoorbeeld ‘O my Brothers’. Anthony Burgess schrijft dus ook met de ‘slang’ die Alex gebruikt. Burgess gebruikt zeer creatieve en humoristische woorden om alle gruwelijkheden in het boek te beschrijven. De woorden echter zijn wel allemaal ergens van afgeleid. Voorbeelden zijn ‘real horrowshow’, wat zoiets betekent als te gek, of heel goed (afgeleid van het Russische woord ‘kharashó’, wat ‘goed’ betekent, of ‘droogs’ (van ‘drugi’, vrienden in geweld). Dit taalgebruik heeft een heel apart effect omdat het de zeer geweldadige en realistische gebeurtenissen zo onschuldig laat lijken. Dit is ook precies hoe Alex over alles denkt. Verkrachtingen en moorden lijken haast grappig. Wanneer er echter doorheen geprikt wordt, lees je de meest vreselijke dingen. Het is dus even wennen aan het begin, omdat je niet weet wat alle woorden betekenen. Maar als je er niet al te veel door laat imponeren, begrijp je het zeer vlot. Het beste zou zijn om het boek twee maal te lezen, zodat je vanaf het begin snapt wat er gezegd wordt. Een andere oplossing is een woordenregister, welke ik helaas niet had.

De meest indrukwekkende gebeurtenis vond ik de plundering en verkrachting bij Alexander thuis. Dit was meteen al een zeer schokkende scène Het laat zien dat het niet bepaald kinderachtig is wat de bende van Alex uithaalt. Bovendien schetst het meteen hoe gestoord deze jongens zijn. Ik vind Alex een zeer wonderlijk personage. Hij kent geen angst en is zeer egoïstisch. Hij voelt zich heel sterk en is een geboren leider. Ondanks alle agressiviteit houdt hij echter wel van klassieke muziek, wat bijna een contradictio in termino is. Iets wat ik niet bij zijn persoonlijkheid vind passen is dat hij aan het eind van het boek zo onsubtiel omgaat met Alexander. Hij heeft allang door dat hij de man is van de vrouw die hij verkracht en vermoord heeft. Alex echter doet geen moeite om zich in te houden en er tactisch over te zwijgen. Hij verpreekt zich namelijk enkele keren en zijn unieke taalgebruik verraad hem onmiddellijk. Buiten Alex zijn er niet veel andere spraakmakende personages.

Evaluatie

Ik vond A Clockwork Orange een sterk maar schokkend boek. Het is leuk om te zien hoe Burgess met taal heeft gespeeld, maar ik had daarbij liever vrolijke gebeurtenissen gezien. Ik geef het boek een 8 omdat het een grote indruk op me heeft achtergelaten. Mensen die zich snel aan het aparte taaltje kunnen aanpassen zullen geen moeite met het boek hebben en aan hun kan ik het zeker aanraden. Bovendien moet je wel stevig in je schoenen staan om alle moorden en verkrachtingen aan te kunnen, die overigens akelig gedetailleerd beschreven zijn.