Nathan der Weise door Gotthold Ephraim Lessing

1. Zakelijke gegevens
titel: ‘Nathan der Weise\' , Reclam Stuttgart, Duitsland, 1964, 140 blz.

genre: ideeëndrama

2. Eerste reactie
keuze: Dit boek heb ik niet zelf gekozen. In plaats van Eldorado Aufklärung lezen we Nathan der Weise, een boek dat in de periode van de Verlichting is geschreven. Ook het thema van dit boek, verdraagzaamheid, komt overeen met deze periode.

inhoud: Ik vond het verhaal leuk om te lezen. Het thema verdraagzaamheid is ook nu nog actueel. Er zijn nog steeds oorlogen tussen mensen vanwege hun verschillende godsdiensten.

3. Verdieping

samenvatting: Als de rijke en edelmoedige jood Nathan van een zakenreis terugkeert verneemt hij dat zijn dochter Recha door een jonge tempelheer van de vuurdood is gered. Recha en haar kindermeisje Daja zijn van mening dat dit een wonder is. Ze zien de man als een engel. De tempelheer, die bij een christelijke ridderorde hoort, is na een gevecht opgepakt en zit nu in de gevangenis. Op laste van de islamitische sultan Saladin zal hij ter dood worden gebracht. Maar als de sultan de jongen ziet herkent hij in hem zijn overleden broer Assad. Hierdoor ontdaan stelt hij het doodvonnis uit. Daja probeert de tempelheer over te halen Recha te bezoeken. Maar de jongeman wil hier niets van weten en heeft eigenlijk spijt van zijn daad. Hij is duidelijk bevooroor deeld. Nathan weet hem echter wel van zijn vooroordelen af te helpen en hem te bewegen Recha te bezoeken. Intussen zit sultan Saladin met een chronisch geldtekort. Omdat zijn schatmeester Al- Hafi vaak over zijn vriend, de rijke jood Nathan, vertelt vraagt hij hem om bij zijn vriend geld te gaan vragen. Nathan heeft nu echter wel andere dingen aan zijn hoofd. De tempelheer komt eindelijk bij Nathan op bezoek en ontmoet Recha. Hij is meteen in de ban van haar. Hij praat met Nathan en de twee raken bevriend. De tempelheer blijkt Curd von Stauffen te heten. Nathan kent wel ene Filnek von Stauffen, maar er gaat verder geen lampje branden. Curd vertelt hem dat sultan Saladin hem zijn leven heeft geschonken.

Saladin nodigt Nathan uit in zijn paleis. Hij wil namelijk de vrijgevigheid en de wijsheid van deze rijke jood weleens testen. Dan komt de vraag waar het hele verhaal om draait, welke godsdienst nu de ware is. Nathan vraagt of hij een sprookje mag vertel len. Saladin geeft hem toestemming en en Nathan begint met de parabel van de drie ringen. Een koningshuis uit het Oosten bezat een kostbare ring, die de eigenschap had de bezitter bij goden en mensen geliefd te maken. Deze ring werd van generatie op generatie overgedragen van koning op koning. Totdat er een koning kwam die drie zoons had. Hij kon alleen niet kiezen aan welke zoon hij de ring zou geven. Daarom bedacht hij een plan. Hij liet bij een kunstenaar twee exact dezelfde ringen bijmaken. Na zijn dood kwamen zijn drie zoons erachter dat ze alledrie een ring hadden gekre gen. De rechter die moest bepalen welke nu de echte was oordeelde dat dat zich vanzelf zou uitwijzen. De sultan is onder de indruk van dit verhaal en biedt Nathan zijn vriendschap aan. Hij durft hem niet eens meer om geld te vragen. Uit dankbaarheid voor het in leven laten van de tempelheer biedt Nathan het echter zelf aan. De tempelheer is inmiddels smoorverliefd geworden op Recha en wil zelfs dat ze zijn vrouw wordt. Nathan probeert het enthousiasme van de jongen te remmen omdat hij denkt dat hij de broer is van Recha. Daja kan het niet aanzien wat Nathan doet en vertelt de tempelheer dat Recha geen joodse is maar een christelijk meisje. Deze gaat daarop naar een bisschop en vertelt hem het hele verhaal. Maar dat had Curd beter niet kunnen doen. De man stuurt een kloosterbroeder als spion op pad om te zoeken om welke jood het gaat. Hij wil hem namelijk straffen voor zijn daad. Gelukkig weet de broeder nog dat hij achttien jaar geleden een kind bij Nathan heeft gebracht. Wat de man vermoedt blijkt waar, het meisje is christelijk in plaats van joods. De broeder is erg behulpzaam en vertelt Nathan alles wat hij nog weet over Recha\'s echte ouders. Hij heeft zelfs een boekje met Arabische gedichten dat hij ooit van Recha\'s vader had ontvangen. Door deze aanwijzingen komt Nathan erachter dat Curd Recha\'s broer is. Omdat Curd spijt heeft dat hij naar de bisschop was gegaan biedt hij Nathan zijn verontschuldigingen aan. Samen gaan ze naar het paleis van Saladin, waar ook Sittah en Recha zijn. Daar doen ze nog een andere ontdekking. Als Saladin het boekje met de gedichten bekijkt herkent hij het handschrift van zijn broer. Recha en Curd blijken kinderen te zijn van Saladin\'s broer, Assad. Het was dus niet zo gek dat Saladin in de tempelheer zijn broer meende te herkennen. Zo ontstaat een grote familie van mensen met allemaal verschillende godsdiensten. En verdraagzaamheid speelt de grootste rol.

onderzoek van de verhaaltechniek: De schrijfstijl van dit verhaal is erg ingewikkeld. De schrijver gebruikt veel moeilijke woorden. Bovendien leest het verhaal erg moeilijk omdat het oud Duits is. Duits dat nu niet meer op deze manier wordt geschreven. Maar door het verhaal aandachtig te lezen begrijp je in grote lijnen waar het over gaat. Dit is een ideeëndrama. De eigenlijke bedoeling van Lessing was dat het op toneel zou worden uitgevoerd. Dit heeft hij zelf nooit meegemaakt. Hij was reeds gestorven toen de eerste uitvoering van Nathan plaatsvond. Het verhaal speelt zich af in het centrum van de wereldgodsdiensten, Jeruzalem. Gezien het thema van dit verhaal en de grote rol die de verschillende godsdiensten erin spelen ligt deze keuze voor de hand. In dit verhaal komen verscheidene verhaalfiguren voor. De belangrijkste persoon is natuurlijk Nathan. Hij is een joods zakenman. Door de handel heeft hij grote rijkdom verworven. Bij het volk geniet hij daarom veel aanzien. Ze noemen hem zelfs Nathan de Wijze (Nathan der Weise). Nathan heeft geen vrouw. Zijn vrouw en twee zoons zijn ooit omgekomen tijdens een gevecht tussen joden en christenen. Hij voedt wel een meisje op, Recha genaamd, maar zij is niet zijn eigen kind. Zij is zelfs een christe lijk meisje, terwijl Nathan een jood is. Maar alleen hij en het kindermeisje Daja weten daarvan. Daja is ook een christen. Zij zorgt ervoor dat Curd uiteindelijk bereidt is Recha te ontmoeten. Een andere belangrijke verhaalfiguur is Curd von Stuaffen, een tempelheer. Hij is degene die Recha uit het vuur heeft gered. Nathan wil hem bedanken, maar omdat Curd christen is wil hij er niets van weten. Later in het verhaal raakt hij bevriend met Nathan. Deze ontdekt dat Curd de broer is van Recha en eigenlijk Curd von Filnek heet. Verder komen in het verhaal nog sultan Saladin en zijn zus Sittah voor. Sultan Saladin is een vrijgevig man. Hij geeft zelfs zoveel uit dat hij een voortdurend kaste kort heeft. Daarom stuurt hij Al-Hafi, zijn schatmeester en een vriend van Nathan, op pad om bij alle rijke mensen leningen af te sluiten. Saladin laat bovendien de tempelheer in leven omdat hij hem op zijn gestorven broer Assad vindt lijken. Later blijkt dat Curd een zoon is van Assad en Recha een dochter.

op zoek naar de thematiek: Het thema van dit verhaal is verdraagzaamheid, en dan in het bijzonder religieuze verdraagzaamheid. Voor dit thema zijn verschillende motieven. Nathan is verdraag zaam ten opzichte van Recha. Nathan is jood en Recha is christen. Desondanks voedt hij haar op als zijn eigen kind en accepteert hij haar afkomst en haar geloof. Het tweede motief is de verdraagzaamheid tussen Curd, de tempelheer, en Nathan. Zij worden vrienden terwijl ook Curd een christen is. Later in het verhaal blijkt dat Curd en Recha kinderen zijn van de broer van sultan Saladin. Sultan Saladin is echter een islamiet. Zo wil de schrijver dus aangeven dat verschillende godsdiensten heel goed samen gaan. Het verband tussen de titel en het thema is eenvoudig. Nathan der Weise is de hoofdpersoon van het verhaal. Hij is de meest verdraagzame van alle verhaalfiguren. Hij zorgt door de parabel van de drie ringen dat sultan Saladin zich ook verdraagza mer op gaat stellen.

plaats in de literatuurgeschiedenis
Dit verhaal is geschreven in de periode van de Verlichting, in het Duits Aufklärung. Een geliefd thema in die tijd was verdraagzaamheid. Gotthold Ephriam Lessing werd op 22 januari 1729 geboren in het plaatsje Kamensz, in Saksen. Hij was een Duits dichter, criticus en denker. Zijn vader was predikant en ook hij ging theologie studeren. Nadat hij van 1746 tot 1748 in Leipzig had gestu deerd werd hij onafhankelijk journalist en toneelschrijver. Van 1748 tot 1760 werkte hij voornamelijk in Berlijn en Leipzig. In Berlijn sloot hij vriendschap met Friedrich Nicolai en Moses Mendelssohn. Laatstgenoemde stond model voor de figuur van Nathan der Weise. In 1760 werd hij secretaris van een Pruisisch generaal in Breslau en bleef daar tot het einde van de Zevenjarige Oorlog. Van 1766 tot 1770 was hij als dramaturg en criticus verbonden aan het Nationaltheater in Hamburg. Vanaf die tijd tot aan zijn dood op 15 februari 1781 was hij bibliothecaris in Wolfenbûttel. Hij stierf in Brunswijk. Als dichter is Lessing vooral baanbrekend geweest op het gebied van het drama. Hij legde de grondslag voor het Duitse burgerlijke treurspel met Miss Sara in 1755. Het hoofdwerk van dit nieuwe genre is Emilia Galotti, dat hij schreef in 1772. Dit drama, met het standsverschil als tragisch motief, bleef tot diep in de negentiende eeuw van invloed. Van blijvende waarde zijn ook het karakterblijspel Manna von Barnhelm uit 1767 en Nathan der Weise uit 1779. Dit drama verkondigt in rijmloze vijfvoetige jamben de religieuze verdraagzaamheid, die vooral in de parabel van de drie ringen is neergelegd. Als criticus is Lessing niet minder belangrijk. Hij bestreed in een onnavolgbare stijl de door Gottsched aangeprezen navolging van de klassiek Franse tragedie. Bovendien stelde hij Shakespeare als voorbeeld, die niet naar de letter, maar wel naar de geest aan de drie eenheden van Aristoteles heeft voldaan en het doel van de tragedie, het opwekken van vrees en medelijden in een causaal verlopenden handeling, heeft bereikt. Tot slot was Lessing ook een groot denker. In de eerste plaats was hij theoloog. Hij stak ver uit boven het denkschema van de Verlichting. Vanaf zijn jeugd worstelde hij al met het probleem in hoeverre het menselijk verstand het wezen van de religie kan doorgronden. Vooral de oorsprong en de uitbreiding van het christendom hebben zijn denken steeds opnieuw tot het zoeken van verklaringen aangezet.

Algemeen bekend werd de felle polemiek met de Hamburgse predikant Goeze naar aanleiding van Lessing\'s publicatie van fragmenten uit het werk van de uiterst vrijzin nige Samuel Reimarus. Door een kabinetsbevel werd hem echter belemmerd verdere publicaties te doen. Naar aanleiding hiervan schreef hij Nathan der Weise. Hij hoopte dat ze hem in het theater wel ongestoord zijn mening lieten verkondigen. De bron voor Nathan der Weise is een novelle uit Decamerone van Giovannic Boccaccio. In een reeks korte geschriften, waaronder Duplik en Anti- Goeze beide uit 1778, heeft Lessing zijn standpunt uiteengezet. Hij wilde een historisch-kritisch bijvelonderzoek en streefde ernaar zijn tijdgenoten te bevrijden van vooroordelen en waanvoorstellingen, zoals bijvoorbeeld over de eeuwige hellestraf of wonderverhalen. De grote historische godsdiensten ziet hij als een fase in de ontwikkeling van de mensheid naar een natuurlijke of redelijke religie, een religie niet van historische feiten, maar van eeuwi ge waarheden. Beroemd is zijn uitspraak: ‘Zufällige Geschichtswahrheiten können der Beweis von notwendigen Vernunftwahrheiten nie werden\'. Volgens hem behoort de opstanding van Jezus ook tot deze ‘Geschichtswahrheiten\' die niets bewijzen.

vragen

1779 Nathan der Weise
1.a. Waarom heeft Lessing Nathan geschreven? Hij wilde het religieus kritisch werk dat Samuel Reimarus had nagela ten opnieuw publiceren. Een grote reden was om mensen voorbeelden van verdraagzaamheid te geven, een thema dat in de tijd van de Ver- lichting een zeer grote rol speelde. Tevens worstelde hij al sinds zijn jeugd met het zoeken naar verklaringen voor de uitbreiding van het christendom. b. Wat was de directe aanleiding? De directe aanleiding was de discussie, met o.a. de Hamburgse pas- toor Melchior Goeze, over de door Lessing uitgegeven Wolfenbütteler. Een kabinetsuitspraak verbood hem verdere publicaties. Hierdoor zag hij zich genoodzaakt het toneel te zoeken om zijn mening te verkondi- gen. Het resultaat is Nathan der Weise.

2.a. Welk ‘verhaal\' bevindt zich in het ‘Nathanverhaal\'? Het verhaal van de koning die een kostbare ring heeft en niet kan kie- zen aan welke zoon hij die ring zal geven. Daarom laat hij een kunste naar twee identieke ringen maken, zodat hij zijn zoons alledrie een ring kan geven. Ze kunnen de echte ring niet meer herkennen. Zo is het ook met de godsdiensten. Er is er niet één de beste.

b. Hoe noemt met zoiets? Men noemt dat een parabel.

3. In beide delen wordt het idee van de tolerantie/verdraagzaamheid getoond. Op welke manier? In de parabel van de drie ringen moet de kracht van de ware ring wor den aangetoond met verdraagzaamheid en trouw aan god. De drie ringen in deze parabel stellen de drie godsdiensten voor. De islam, het christendom en het jodendom. In het Nathanverhaal wordt de verdraag zaamheid anders getoond. Lessing laat mensen van verschillende godsdiensten van elkaar houden en later ontdekken dat ze familie van elkaar zijn. Zo onstaat één grote familie van mensen van verschillende godsdiensten, die verdraagzaam met elkaar leven.

4. In welke vorm is Nathan geschreven? Nathan der Weise is een dramatisch gedicht geschreven in vijfvoetige jamben.

5. Nathan wordt een analytisch Drama genoemd. Wat is dat en bewijs dat aan de hand van de tekst. Een analytisch drama is een drama dat op analyse berust. Lessing analyseert in het Nathanverhaal de familiebanden en godsdienstige verhoudingen tussen de verhaalfiguren. Bijvoorbeeld dat Recha en Curd broer en zus zijn en dat de broer van de sultan hun vader is.

6. Geeft ten minste één bewijs dat het verstand belangrijker is dan hartstocht (gevoel). Als je op je gevoel afgaat wordt je vaak teleurgesteld. Dingen pakken anders uit dan je ze had voorgesteld. Gebruik je echter je verstand dan weet je van tevoren vaak al hoe iets af gaat lopen.

7. Wie wordt negatief beschreven en waarom? De kerkvorst (patriarch). Hij stelt zich niet tolerant en verdraagzaam op. Nadat de tempelheer hem het verhaal verteld heeft over een jood die en christelijk meisje opvoedt stuurt de kerkvorst een kloosterbroeder uit als spion. Hij wil ‘die jood\' erin luizen. Deze man is dus corrupt. Hij maakt misbruik van zijn machtspositie.

4. Beoordeling
Ik vond het een heel mooi verhaal. Het was wel erg moeilijk om te lezen. Moderne Duitse boeken daar vlieg je letterlijk doorheen als je ze hiermee vergelijkt. Maar met behulp van enkele uittreksels is het goed te begrijpen. Ik zal de volgende keer dat ik zo\'n soort verhaal moet lezen zeker dezelfde techniek gebruiken. Eerst uittreksels verzamelen, dan het verhaal gaan lezen. En tijdens het lezen aantekeningen maken. Het thema kwam naar mijn idee goed naar voren. De schrijver heeft het verhaal bovendien zo geschreven dat het heel goed echt gebeurd zou kunnen zijn. Ook in onze tijd is verdraagzaamheid aan de orde van de dag. Zeker vanwege de multicultu rele samenleving waarin wij leven. De parabel van de drie ringen sprak mij in dit verhaal het meest aan. Deze vergelij king is zeer goed gevonden. Eigenlijk zou iedereen die een strijd voert vanwege een godsdienst dit verhaal eens moeten lezen. De parabel bevat een duidelijke les. Alle godsdiensten komen op hetzelfde neer. Er is er niet één de beste.

Ik vond dit boek niet echt te vergelijken met andere boeken. Er zijn natuurlijk veel meer boeken met het thema verdraagzaamheid, maar door de parabel van de drie ringen krijgt dit boek een geheel eigen karakter. Kortom, ik vind dat Lessing er zeker in is geslaagd zijn mening en standpunt duidelijk weer te geven. Als je dit boek hebt gelezen weet je precies wat Lessing bedoelt. Dit boek geeft een goede indruk van verlichte literatuur. Het is dus zeker geschikt ter vervanging van Eldorado. Eldorado is mijns inziens voornamelijk theoretisch en globaal. Op deze manier ga je veel dieper op de literatuur in.