Effi Briest door Theodor Fontane

Primaire gegevens: Titel: Effi Briest
Auteur: Theodor Fontane
Vertaling: Pé Hawinkels
Eerste druk: 1895, Berlijn
Gelezen druk: 1992, Amsterdam
Aantal bladzijdes: 330
Uitgever: De Arbeiderspers
Illustraties: Max Lieberman

Over de titel: Effi Briest is de naam van een 17-jarig meisje. Haar treurige leven wordt door Fontane beschreven.

Over de auteur: Henri Theodor Fontane wordt op 30 december 1819 geboren in Neruppin in der Mark Brandenburg. Zijn ouders stammen af van de hugenoten. Zijn vader is apotheker. Theodor Fontane wordt apothekersleerling in Berlijn, dat zijn blijvende woonplaats wordt. Tot zijn dertigste blijft hij apotheker. Als journalist schrijft hij over de oorlog die er dan is. Hij schrijft ook theater- en literatuurkritieken. In 1850 trouwt Fontane Emilie Rouanet-Kummer, ze krijgen samen vier kinderen.

Vanaf 1852 is hij “preussischer Pressereferent” in Engeland, maar zijn familie blijft in Berlijn. De financiële situatie van de familie is erg gespannen. Vanaf 1860 werkt Fontane bij een ultra-conservatief blad. Twee jaar later probeert hij zijn politieke ideaal te verwezenlijken, als kandidaat van de conservatieven. Echter zonder succes.

Na meerdere zenuwinstortingen overlijdt Theodor Fontane op 20 september 1898 in Berlin aan een beroerte.

Literaire stroming: Schrijvers van het poëtisch realisme (1855-1890) geven de werkelijkheid op een poëtische manier weer. Hoofdpersonen zijn niet zoals voorheen de adelen, maar de burgers. Theodor Fontane geldt als een van de belangrijkste vertegenwoordigers van het Duitse realisme: reter des deutschen Realismus. Effi Briest hoort bij deze stroming.

Genre: Effi Briest is een prozawerk, waarin de maatschappij een belangrijke rol speelt.

Samenvatting: Effi Briest is de dochter van de familie Briest. De levenslustige en kinderlijke groeit op in Hohen-Cremmen, een kleine Pruisische plaats. De districtscommissaris Geert von Innstetten, een jeugdvriend van Effi’s moeder, wordt verwacht. De baron vraagt om de hand van Effi. Hij heeft een goede carrière voor zich en staat in een hoog aanzien. Hij is een man van moraal en discipline. Effi trouwt met de 20 jaar oudere, zonder te weten wat trouwen eigenlijk precies inhoudt. De huwelijksreis gaat naar Italië, waar ze de ene galerie en kerk na de andere bezoeken.

Het nieuwe huis in Kessin, een kleine stad in Pommern, vindt Effi angstaanjagend. Ze hoort spookgeluiden, maar haar man geeft haar geen verklaring of troost. Ze merkt de enorme verschillen tussen haar en Innstetten. Het sociale leven in Kessin vindt ze saai, maar het lukt de apotheker Alonzo Gieshübler om af en toe wat lichtpuntjes in haar leven te brengen. Ook na de geboorte van haar dochter Annie verandert er weinig aan Effi’s leven.

Effi hunkert naar aandacht en afwisseling. De komst van een nieuwe landweerdistrictcommandant, major von Crampas, doorbreekt de verveling. In Crampas vindt Effi alles wat ze in Innstetten mist: charmant, complimenteus, bewondering en een luisterend oor. Hierdoor begaat ze ondoordacht overspel. Daarna wordt ze vaak door haar geweten geplaagd en ze heeft te leiden onder schuldgevoelens, maar tot grote hartstocht met Crampas komt het niet, omdat de familie naar Berlijn verhuist, waar voor Effi de betere dagen beginnen. Innstetten had zijn langverwachte bevordering bij het ministerie bereikt. Samen met haar moeder zoekt Effi in Berlijn een woning voor haar en Innstetten. Om niet nog een keer naar Kessin terug te hoeven, doet Effi net of ze ziek is.

Na zes rustige jaren gezamenlijk te hebben geleefd komt er door toeval een stapeltje brieven te voorschijn. Innstettens interesse is diep getroffen; het zijn liefdesbrieven van majoor Crampas aan zijn vrouw Effi. Geheimraad Müllersdorf met wie Innstetten de situatie bespreekt zegt: \"Dat van dat “godsgericht”, zoals sommigen hoogdravend verzekeren, dat is dan wel onzin, niets daarvan, omgekeerd, onze cultus van de eer is afgodendienst, maar we moeten er ons aan onderwerpen zolang de afgod in ere staat.\". Hij laat zich dan ook op sociale voorwaarden van Effi scheiden; tegen zijn eigen wil, zonder Effi te haten. Ook duelleert Innstetten met Crampas. In het duel met pistolen sterft Crampas. Hierna moet Effi haar man en kind verlaten. Ze wil terug naar Hohen-Cremmen, maar het ouderlijk huis is gesloten voor haar.

Effi leeft in Berlijn een teruggetrokken leven met haar dienstmeisje Roswitha. De scheiding van haar kind valt Effi het zwaarst. Het duurt drie jaar voor ze Annie weer ziet: maar haar dochter is een vreemde geworden. Effi stort in. Ze mag uiteindelijk naar haar ouderlijk huis terug keren. Ze zal sterven aan tuberculose, innerlijk verzoent.

Effi zegt als ze op sterven ligt tegen haar moeder over haar Innstetten: “En er is aan mij gelegen, dat hij verneemt hoe mij hier in de dagen van mijn ziekte, die toch bijna mijn mooiste geweest zijn, hoe mij hier duidelijk is geworden dat hij in alles juist gehandeld heeft. In die geschiedenis met de arme Crampas-ja, wat moest hij per slot anders doen? En dan, waarmee hij mij het diepst krenkte, dat hij mijn eigen kind in een soort afwijzing jegens mij heeft opgevoed, hoe hard het mij ook valt en hoe een pijn het mij ook doet, ook daarin heeft hij gelijk gehad. Laat hem dat weten, dat ik in deze overtuiging gestorven ben. Het zal hem troosten, oprichten, misschien verzoenen. Want hij had veel goeds in zijn karakter en was zo edel, als iemand maar kan zijn, die zonder ware liefde is.” (hoofdstuk 36)

Tijd: Het verhaal speelt zich af in de tweede helft van de 19e eeuw. Het verhaal wordt chronologisch verteld. Er komen wel een aantal tijdsprongen in het verhaal voor (bv. er zit drie jaar tussen hoofdstuk 31 en hoofdstuk 32).

Plaats: De roman begint in het klein Pruisische plaatsje Hohen-Cremmen, waar Effi opgegroeid is. Met haar man woont ze eerst in Kessin en later in Berlijn.

Over het huis in Kessin: “[…] een eenvoudig, ietwat ouderwets huis in vakwerk, dat met de voorzijde op de naar de zeebaden leidende hoofdstraat, met zijn puntgevel echter op een tussen de stad en de duinen liggende bosje, dat de ‘Plantage’ genoemd werd, neerzag. Dit ouderwetse vakhuis was overigens slechts Innstettens privé-woning, niet zijn eigenlijke districtsbureau, dat schuin ertegenover aan de andere kant van de straat lag.” (zesde hoofdstuk) Effi vindt dit huis maar eng: het is een spookhuis. Ze hoort er geluiden en er woont een Chinees op zolder (een plaatje op een stoel - maar hier zit een verhaal aan vast).

Over het huis in Berlijn: “Het kwam ook werkelijk zo uit dat men in de Keithstrasse, waarop zich hun wensen van meet af aan gericht hadden, iets volkomen passends gevonden werd, en dat het nieuwbouw was, vochtig en nog onaf.” (hoofdstuk 23)

De personen en hun verhoudingen:

Hoofdfiguren:

Effi Briest: eerst een gelukkig en naïef meisje. Haar huwelijk met Instetten veranderd haar leven. Ze is 17, maar ze lijkt zo nu en dan veel jonger, na haar huwelijk moet ze zich opeens volwassen gedragen.

Landrat Baron Geert von Innstetten: een (38-jarige) jeugdvriend van de moeder van Effi, hij trouwt met Effi. Hij heeft een hoog aanzien.

Major von Crampas: een losbandige versierder en principeverachter. Hij is Effi’s minnaar.

Effi’s ouders: Ze houden erg veel van Effi en ze denken dat het een goede zet is om haar met Innstetten te laten trouwen. Als de buitenechtelijke relatie tussen Effi en Crampas naar boven komt, weigeren ze Effi een plek in hun huis, omdat ze bang zijn voor de reacties van de omgeving. Later, als Effi erg ziek wordt, mag ze toch komen. Als Effi gestorven is, twijfelen ze of ze niet toch te jong was om te trouwen.

Annie: Het dochtertje van Effi en Innstetten.

Roswitha: Effi ontmoet haar in Kessin, ze is dan nog het dienstmeisje van iemand anders. Als die persoon overlijdt vraagt Effi of ze bij hen wil komen werken. Roswitha blijft Effi trouw wanneer blijkt dat Effi en Crampas een relatie hebben gehad. Als Effi weg moet bij Innstetten, gaat Roswitha met haar mee.

Rollo: De Newfoundlander van Innstetten. Effi voelt zich veilig zolang hij in de buurt is. Later komt hij bij Effi wonen om haar gezelschap te houden. Als Effi gestorven is ligt hij steeds bij haar graf en eet hij niet meer.

Thema: Theodor Fontane schrijft in zijn roman over situaties en conflicten die uit het leven gegrepen zijn, bijvoorbeeld het huwelijk en overspel. Het huwelijk was “normal” in de negentiende eeuw. Vrouwen vonden alleen door het huwelijk hun legitimatie in de structuur van die tijd. Vrouwenemancipatie kende men überhaupt nog niet. Effi Briests overspel werd met levenslange uitstoting bestraft. Fontane accepteerde die regels, ook wanneer hij ze niet goed vond.

Taalgebruik: Het taalgebruik is omgangstaal uit de 19e eeuw, dit past bij het verhaal, omdat het verhaal zich in die tijd afspeelt. Het is niet echt lastig om te lezen, al komen er soms woorden in voor die nu niet echt bekend (meer) zijn. Er komen ook vrij veel namen van mensen en plaatsen in voor, dit maakt het lezen soms wat lastig, omdat het lastig bij te houden is wie nou ook al weer wie was, wie wat had gedaan, enz. Veel dingen worden uitgebreid beschreven, toch is dit niet echt storend. Het zorgt er voor dat je je een goed beeld kunt vormen van de omgeving, van wat er gebeurd, enz.

Perspectief: Een alwetende verteller, die vanuit wisselende perspectieven vertelt. Meestal wordt er verteld vanuit het perspectief van Effi.

Opbouw: Effi Briest bestaat uit 36 hoofdstukken zonder titel.

Eigen mening: In tegenstelling tot wat ik verwacht had, sprak het onderwerp me erg aan. Meestal vind ik verhalen die zich lang geleden afspelen niet zo interessant om te lezen, het ligt allemaal zo ver van me af, maar dit verhaal is zo geschreven dat ik me er bij betrokken voelde. Het verhaal is ook heel realistisch en ik houd van realistische verhalen. Niet alle gebeurtenissen waren voor de handliggend (ik ga hier niet vertellen welke gebeurtenissen dit waren, dat mag je zelf lezen), dit maakt het interessant om verder te lezen. De meeste gebeurtenissen worden uitgebreid uitgewerkt.

De personages zijn goed uitgewerkt, waardoor je je betrokken voelt bij wat er gebeurd. Behalve dat ze vreemd ging, vond ik Effi erg sympathiek overkomen. Ook Innstetten kwam niet onsympathiek over, hij en Effi pasten alleen niet echt bij elkaar, waarschijnlijk ook door het leeftijdsverschil. Ik snap de ouders van Effi (en ook Innstetten zelf) niet zo goed. Op een bepaalde manier huwelijken ze hun dochter gewoon uit. Dit onbegrip zal waarschijnlijk door het ‘tijdsverschil’ komen.

De opbouw van en het taalgebruik in het verhaal zijn niet erg ingewikkeld, het verhaal leest vrij makkelijk weg. Sommige stukjes lezen wat lastiger, omdat er dan (bewust?) in niet al te duidelijke taal wordt geschreven. Dit houdt de vaart in het verhaal soms wat tegen. Doordat er vrij veel gebeurd in het boek en doordat de ‘onnodige’ stukken niet of versneld verteld worden, blijf je benieuwd hoe het verder zal gaan en blijf je dus doorlezen.