Ook apen apen na

Vragen

1a. Leg in het kort uit wat de evolutietheorie van Darwin inhoudt.

1b. Waarom was het voor sommigen zo moeilijk om de theorie te accepteren?

2. Leg uit waarom de traditionele evolutiebiologen ervan uit gingen dat dieren geen moreel gedrag kunnen vertonen.

3. Hoe verklaart Frans de Waal dat dit morele gedrag juist past in de evolutietheorie?

4. Leg uit hoe de bevindingen onder de zeven chimpanseekolonies ‘bewijzen' dat deze apen niet alleen volgens hun natuur leven, maar ook cultuur bezitten.

5. Het experiment met de resusaapjes heeft maar kort geduurd en daarna zijn de aapjes ook niet als groep bij elkaar gebleven. Daarom weet niemand of hun gedragsverandering blijvend geweest zou zijn. Frans de Waal weet zeker van wel. Om twijfelaars te overtuigen noemt hij een ander voorbeeld:

,,In het Wisconsin Primate Center heb ik twee andere groepen resusapen bestudeerd, gewone groepen. Bij de ene groep stond de Alfa-man, de leider, de Bèta-man niet toe om in zijn gezichtsveld te paren. En de Bèta-man deed hetzelfde met de Gamma-man (de nummer drie in de hiërarchie), enzovoorts. Daarnaast was er een zelfde kooi, met een zelfde soort kolonie, waar het de mannen wel was toegestaan om te paren in het gezichtsveld van een dominante man. Ik heb die groepen tien jaar bestudeerd, met verschillende Alfa-mannen, en het verschil bleef. Het lag niet aan die ene vent. Het is een duidelijk en blijvend cultureel verschil in tolerantie.''

a. Leg uit hoe dit verhaal de theorie van De Waal ondersteunt.

b. Stel dat de gedragsverandering bij de resusaapjes door de makaken niet blijvend zou zijn geweest. Is daarmee dan volgens jou de theorie over cultuur bij dieren tegengesproken? Licht je antwoord toe.

6. Lees het artikel Alles nageaapt

In de tweede helft van het artikel wordt de vraag opgeworpen of het wel goed is als onderzoekers zich inleven in de dieren die zij bestuderen.

a. Waarom zou dat volgens sommige onderzoekers niet goed zijn?

b. Wat is de mening van Frans de Waal hierover?

Antwoorden

1a. Darwins theorie ging uit van twee principes: ‘erfelijke variatie' en ‘natuurlijke selectie'. Hij zag dat de mens bij het kweken van planten en het fokken van dieren de exemplaren kiest met eigenschappen die het meest van pas komen. Zo kwam hij op de gedachte dat de natuur dat ook doet, met het doel soorten te ontwikkelen die steeds beter zijn toegerust om te overleven in specifieke omstandigheden. In de struggle for life waren het volgens Darwin altijd de sterksten die het meeste kans maakten te overleven (survival of the fittest), wat weer een versterking van de soort tot gevolg had.

1b. Ten eerste geloofden in zijn tijd de meeste mensen dat God de wereld had geschapen in zeven dagen en dat valt niet te rijmen met het idee van een miljarden durende evolutie. Bovendien zou de mens als kroon op het werk geschapen zijn, en dat valt moeilijk te rijmen met het idee dat mens en dier niet wezenlijk verschillen.

2. Als je uitgaat van een struggle for life en survival of the fittest dan is het niet logisch dat individuele dieren elkaar ‘beschermen'. Die zouden alleen uit zijn op hun eigen overleving. Vandaar het idee dat in de natuur geen medelijden bestaat, geen moraal.

3. Volgens Frans de Waal is het zeker bij sociale dieren zo dat het beschermen van individuen de kracht van de groep kan vergroten.

4. Niet alle gedragingen komen in alle groepen voor en er zat ook geen systeem in dat paste bij specifieke leefomstandigheden. Dat betekent dat deze gedragingen dus niet per se behoorden tot de natuur van de chimpansee.

5a. De regel van de alfa-man was in de ene groep anders dan in de andere en dat bleef ook zo. Dat betekent dat het gedrag dus werd doorgegeven. Het werd dus blijkbaar bepaald door die ene alfa-man en kan niet tot de natuur van de soort gerekend worden. Maar de alfa-mannen zorgden er wel steeds voor dat het gedrag werd overgenomen.

5b. Eigen antwoord.

6a. Het is niet objectief. Het risico bestaat dat je als onderzoeker je eigen gedrag projecteert op het dier dat je observeert.

6b. Frans de Waal vindt dat het wel kan als je er maar voor zorgt dat je het dier centraal stelt. Dat betekent: kijken wat het dier doet en met behulp van je eigen intuïtie proberen te begrijpen waarom hij het doet.