Vergilius - pensumteksten examen 2016 (naar het avondland)

5.9

Aantekening door een scholier
6e klas vwo | 17639 woorden
1 mei 2016
20 keer beoordeeld

5.9

20 keer beoordeeld

Prooemium – Aeneis 1 Arma virumque cano, Troiae qui primus ab oris 1 Italiam, fato profugus, Laviniaque venit litora, multum ille et terris iactatus et alto vi superum saevae memorem Iunonis ob iram;	Vergilius begint met: “ik bezing” à dit is anders dan zijn voorgangers want die begonnen allemaal met het aanroepen van de muze, Vergilius doet dit pas in regel 8 Virum = boek 1-6 van de Aeneïs, verwijst naar zijn zwerftocht (Odyssee) Arma = boek 7-12 van de Aeneïs, verwijst naar de gevechten (Illias) Cano : onderwerp hiervan = ik à de alwetende verteller Cano betekent “bezingen” oftewel gedichten maken R1 à zin begint met Troiae en eindigt in R7 met Romae = tegenstelling Primus = predicatief vertalen fato profugus = wat Aeneas zo uniek maakt, hij wordt voortgedreven door de macht van de goden. Dit is een terugkerend thema in de Aeneis. Venit litora = enjambement terris iactatus à gaat ook over de virum uit regel 1 superum = superorum saevae Iunonis en memorem iram zijn allebei een hyperbaton. Ook is het een verwisseling, ook wel “enallage” genoemd. Iunonis à Juno is de eerste die met naam genoemd wordt. Je kunt ook zeggen dat iram gepersonifieerd wordt door memorem
multa quoqueet bello passus, dum conderet urbem, 5 inferretque deos Latio, genus unde Latinum, Albanique patres, atque altae moenia Romae.	Quoque staat altijd achter het woord waar het iets over zegt. Et = geeft extra nadruk aan bello Bello à gaat ook over de Arma uit regel 1 Dum + conj. (conderet) = doel aangevend. Vertalen met “opdat” Latio = een dativus van richting moenia Romae. = enallage Trikolon: Genus Latinum (het moment dat Aeneas aankomt) Albani patres (de stad – Alba Longa - die Julus, kind van Aeneas, stichtte) Moenia (Romolus en Remus stichtten Rome) Geeft drie stadia van de Romeinse geschiedenis weer
Musa, mihi causas memora, quo numine laeso, quidve dolens, regina deum tot volvere casus insignem pietate virum, tot adire labores 10 impulerit. Tantaene animis caelestibus irae?	Memora = imperatief Mihi = hiermee wordt dezelfde persoon als in R1 bedoeld quo numine laeso = dominant gebruik van het participium: het gaat niet om de goddelijke macht, maar om het beledigen. Vertalen als: “door welke belediging van haar goddelijke macht” à numine wordt dus genitivus en laeso wordt zelfstandig naamwoord (gesubstantiveerd) Virum = lijdend voorwerp bij impulerit tot adire = anafoor, parallelle constructie en asyndeton Casus = acc. Mv. tot volvere casus àverwijst naar de zwerftocht (virum R1) tot adire labores à verwijst naar de oorlog (arma R1) R11 = een ellips en een retorische vraag. Met de retorische vraag geeft Vergiglius een soort vertellerscommentaar. Het is een aanklacht tegen de goden. Impulerit = conj. In afhankelijke vraag Tantaene= de “ne” erachter maakt er een vraag van R11 à Juno wordt veralgemeniseerd tot alle goden Belangrijkste termen in regel 1 t/m 11: insignem pietate à dit wordt gezegd over Aeneas. Het is een Epitethon, waarmee Aeneas nog steeds niet met naam genoemd wordt. fato à iedereen, zelfs Juno of Jupiter, waren ondergeschikt aan het lot à het was het lot van Aeneas om naar Italië te gaan
Vervolg prooemium: de woede van Juno Urbs antiqua fuit, Tyrii tenuere coloni, Karthago, Italiam contra Tiberinaque longe ostia, dives(A) opum(B) studiisque(B) asperrima belli;(A)=chiasme	Tyrii à Dido komt uit Tyrus en heeft Carthago gesticht. Tenuere = geen infinitief maar een persoonsvorm. Komt van teneo – tenere – tenui R13: Vergilius geeft aan hoe dicht Karthago naderde in de invloedsfeer van Rome, door de twee steden naast elkaar te plaatsen. R14: het chiasme versterkt de 2 eigenschappen die over Carthago gegeven worden, dit is namelijk 1 negatieve eigenschap en 1 positieve. Hiermee wordt vooruitgelopen op de geschiedenis, namelijk de Punische oorlog. Ook in woordvolgorde ligt Italiam tegenover Tiberina Ostia = dichterlijk meervoud R14: studiis(abl) asperrima(nom (superlativus))belli(gen. Object.) Genitivus objectivus = “liefde VOOR de vader”
quam Iuno ferturterris magis omnibus unam 15 posthabita coluisse Samo; hic illius arma, hic currus fuit; hoc regnum dea gentibus esse, si qua fata sinant, iam tum tenditque fovetque.	Iuno fertur + N.C.I. : “men vertelt dat Iuno wordt gekoesterd terris omnibus = abl. Comperationis (vergelijking) posthabita Samo = Abl. Abs. à vrouwelijk want Samos is een eiland hic à slaat terug op Carthago. R16/17 = asyndeton Hic als bijwoord = “hier”, slaat hier op Karthago hoc esse = A.c.I. Hoc verwijst naar Karthago, niet vrouwelijk want het past zich aan aan het naamwoordelijk deel van het gezegde. Sinant = conjunctivus potentialis met ‘si’ wat eigenlijk ‘aliqua’ is hier. tenditque fovetque. = polysyndeton Extra: Vergilius laat in deze teksten zien dat hij veel van aardrijkskunde weet. Hij noemt namelijk veel steden etc. à poeta doctus
Progeniem sed enim Troiano a sanguine duci audierat, Tyrias olim quae verteret arces; 20 hinc populum late regem belloque superbum venturum excidio Libyae: sic volvere Parcas.	sed enim à laat zien dat sinant uit vorige regel ook echt potentialis is. Verteret= doelaangevende conj. R20: Juno was naïef dat ze toch geloofde dat ze kon ontkomen aan het lot R19 tegenover R20 laat de oorsprong van Carthago tegenover de oorsprong van de Romeinen zien. Olim à verwijst duidelijk naar de Punische oorlogen = prospectief element Venturum+ ellips van “esse” = opnieuw een ACI Hincà verwijst naar het Trojaanse bloed (Troiano a sanguine) Het volk = de Romeinen, die waren 2 dingen: “late regem” en “bello superbum” Libyae = Karthago Parcas= schikgodinnen “volvere parcas” = ACI
Id metuens, veterisque memor Saturnia belli, prima quod ad Troiam pro caris gesserat Argis— necdum etiam causae irarum saevique dolores 25 exciderant animo: manet alta mente repostum iudicium Paridis spretaeque iniuria formae et genus invisum, et rapti Ganymedis honores.	Veteris belli = de Trojaanse oorlog, wordt uitgelegd in quod t/m Argis Id= dat de Romeinen Karthago zouden verwoesten Id metuens = de vrees voor de toekomst. Argis = de Grieken R25 = 3 redenen boosheid: Manet t/m paridis (oordeel van paris zit in haar) en spretaeque t/m formiae (onrecht van de versmade schoonheid) Genus invisum (het gehate geslacht = de romeinen) Rapti Ganymedis honores (het ere ambt van de geroofde Ganymedis) Alta= spondee: benadrukt hoe diep die boosheid en het oordeel van binnen zaten
His accensa super, iactatos aequore toto Troas, reliquias Danaum atque immitis Achilli, 30 arcebat longe Latio, multosque per annos errabant, acti fatis, maria omnia circum. Tantae molis erat Romanam condere gentem!	Accensa= ppp Toto Troas= enjambement immitis Achilli = een epitethon bij Achilles. Latio = abl. Seperatief à geeft een scheiding of verwijdering aan Arcebat = een imperfectum deconatum, ‘proberend…’. Het is de persoonsvorm bij Saturnia uit R23. Errabant = imperfectum duratief. Wordt versterkt door multos per annos Tantae molis= 2x spondee R33à kortste samenvatting van de hele Aeneis. Verwijst naar R3 en R5 oftewel: wat hij moest doen om een stad te stichten.
Juno verbijsterd Vix e conspectu Siculae telluris in altum vela dabant laeti, et spumas salis aere ruebant, 35 cum Iuno,aeternum servans sub pectore vulnus, haec secum: 'Mene incepto desistere victam, nec posse Italia Teucrorum avertere regem?	Vix + een imperfectum (dabant) geeft daarna meestal een bijzin met cum, maar in deze bijzin wordt vaak de hoofdmededeling gedaan. Laeti = blij omdat ze weg gaan dabant & ruebant = imperfectum met een duratief aspect (hele tijd door) aeternum … vulnus = hyperbaton à laat zien dat Juno maar boos bleef Siculae = de plek waar ze zijn vader begraven hadden spumas salis = alliteratie: erg beeldend verwoord R37: ellips van “zijn” R38: Trojanen gaan Rome stichten, Rome zou Carthago vernietigen Desistere & avertere zijn twee dingen die Juno niet kan. Let op: verhaal begint bij regel 34 pas écht = verteltechnisch probleem Vergilius wil een nationaal epos schrijven, net als de Grieken Regel 1 t/m 33 is een soort voorwoord Verhaal begint middenin (7^e jaar), alles over de 6 jaar daarvoor komt later = in medias res
Quippe vetor fatis. Pallasne exurere classem Argivum atque ipsos potuit submergere ponto, 40 unius ob noxam et furias Aiacis Oilei?	Vetor = onderwerp van vetor is “ik”, vertalen als: “mij wordt verboden” Fatis: let op, het gaat hier wéér over het lot Quippe vetor fatisà het teken van boosheid Classem Argivom = enjambement Ipsos = henzelf (de Argivum) Oilei = patronymicum
Ipsa, Iovis rapidum iaculata e nubibus ignem, disiecitque (A) rates (B) evertitque(A) aequora(B) ventis, = parallel illum expirantem transfixo pectore flammas turbine corripuit scopuloque infixit acuto. 45	Ipsa: onderwerp = Pallas, antithese tegenover Ast ego (regel 46) NB: alle handelingen die Pallas doet staan in het perfectum Iovis ignem = het vuur van Jupiter = de bliksem Iaculata = deponens Disiecit; evertit; corripuit; infixit à 4x perfectum: eenmalige gebeurtenissen die succes hadden. Rates = veelvoorkomend woord bij Vergilius : “schepen” ventis,illum = adversatief asyndeton (geen verbindingsvorm) transfixo pectore = abl. seperatief Turbine = turbo, turbinis: wervelwind/bliksem; turbare = verwarren
Ast ego, quae divom incedo regina, Iovisque et soror et coniunx, una cum gente tot annos bella gero! Et quisquam numen Iunonis adoret praeterea, aut supplex aris imponet honorem?'	Incedo & gero à praesensvorm in tegenstelling na 4x perfectum. numen Iunonisb = spreekt over zichzelf in de 3^e persoon R49: retorische vraag Imponet= futurum Supplex = predicatief R49: het is een monoloog, Juno praat tegen zichzelf
Juno gaat naar Aeolus, god van de winden Talia flammato secum dea cordevolutans 50 nimborum in patriam, loca feta furentibus austris, Aeoliam venit. Hic vasto rex Aeolus antro luctantes(A) ventos(B) tempestatesque(B) sonoras(A) = chiasme imperio premit ac vinclis et carcere frenat.	Talia à wijst terug naar wat ze net gezegd heeft Flammato= metaforisch taalgebruik Flammato– corde en dea – volutans = beide hyperbaton Loca = bijstelling bij patriam Volutans – nimborum = enjambement De alwetende verteller Vergilius is aan het woord Corde= abl. Van plaats Hic= “hier” = in het vaderland R52 = chiasme Frenat à metafoor, de winden worden telkens gepersonifieerd
Illi indignantes magno cum murmure montis 55 circum claustra fremunt; celsa sedet Aeolus arce sceptra tenens, mollitque animos et temperat iras. Ni faciat, maria ac terras caelumque profundum quippe ferant rapidi secum verrantque per auras.	Illi= de winden magno cum= inversie (omkering) R55 = alliteratie, die het geluid van de winden symboliseerd. à magno murmure montis sceptra= dichterlijk meervoud mollitque animos= ellisie faciat= conjunctivus potentialis mollit t/m iras = tautologie R58 = een trikolon: 1. Maria 2. Terras 3. Caelum à het hele universum

Sed pater omnipotens speluncis abdidit atris, 60 hocmetuens, molemque et montis insuper altos imposuit, regemque dedit, qui foedere certo et premere et laxas sciret dare iussus habenas. Ad quem tum Iuno supplex his vocibus usa est:	Pater omnipotens= Jupiter (epitethon), hij doet 3 dingen: abdidit; imposuit; dedit Hoc: slaat terug op “maris t/m auras” Metuens = vrij vertaald “uit angst hiervoor” Regem = koning Aeolus Sciret = consecutief/definiërend (zie blz. 241), hier hangen 2 infinitivi vanaf: premere en laxasdarehabenas Iussus = congrueert met “qui” R62 Quem = Aeolus Ad quem = relatieve aansluiting usa est : komt van utor (deponens) Iuno supplex = nom. Congrueert met Juno: predicatief vertalen His à wijst vooruit
'Aeole, namque tibi divum pater atque hominum rex 65 et mulcere dedit fluctus et tollere vento, gens inimica mihi Tyrrhenum navigat aequor, Ilium in Italiam portans victosque Penates: incute vim ventis submersasque obrue puppes, aut age diversos et disiice corpora ponto. 70	Divum = divorum = argaïsche genitivus rex = Jupiter Fluctus = object (lijd. Vw.) bij mollere VictosPenates = nadere uitleg Troje Ilium = metaforisch 4 imperativi: incute; obrue; age; disiice Puppes = pars pro toto Diversos = slaat terug op de Trojanen
Sunt mihi bis septem praestanti corpore nymphae, quarum quae forma pulcherrima Deiopea, conubio iungam stabili propriamque dicabo, omnis ut tecum meritis pro talibus annos exigat, et pulchra faciat te prole parentem.' 75	Quarum = betr. vnw. gen. Mv: “van wie” Pulchra - prole = hyperbaton (ablativus) Mihi = dat. Possesivus à “er zijn aan mij” vertalen als “ik heb” R72 à zin staat helemaal door elkaar, zie aantekeningenboek Propriam en dicabo zijn beide futurum, het is dus zeker dat het zal gebeuren. Verwijzen naar een onderdeel van een huwelijksrite. Exigat&faciatzijn beide conjunctivus Na ut
Aeolus haec contra: 'Tuus, O regina, quid optes explorare labor; mihi iussa capessere fas est. Tu mihi, quodcumque hoc regni, tu sceptra Iovemque concilias, tu das epulis accumbere divom, nimborumque facis tempestatumque potentem.' 80	iussa capessere = al eerder voorgekomen in “iussus” R63 optes = conj. Van optare, in een afhankelijke vraag antithese à 'Tuus labor tegen mihi fas est R76 à ellips van “dixit” Tu … tu … tu = trikolon en anafoor Potentem = aanvullen als ellips: “mij” (tot machthebber gemaakt) R80: bijzonder = regel met maar 4 woorden. R80: Aeolus geeft aan dat hij afhankelijk is van Juno, dit is natuurlijk niet zo want hij is afhankelijk van Jupiter, maar hij wil de verantwoordelijkheid zo afschuiven op Juno.
De storm barst los Haec ubi dicta, cavum conversa cuspide montem impulit in latus: ac venti, velut agmine facto, qua data porta, ruunt et terras turbine perflant.	Ubi = vertalen als “zodra” Dicta à hierna komt een ellips van “sunt” cavum – montem = hyperbaton cuspide à waarmee je iets doet staat altijd in de abl. Venti … ruunt = intransitief: betekent zonder lijd. Vw. Het verschil met “ruunt” uit R85 is dat er bij deze “ruunt” wel een lijd. Vw. Is, namelijk “totum” agmine facto = ablativus absolutus porta = de scheur in de berg (gemaakt met de lans), waaruit de winden konden ontsnappen
Incubuere mari, totumque a sedibus imis una Eurusque Notusque ruunt creberque procellis 85 Africus, et vastos volvunt ad litora fluctus.	R85: polysyndeton van que Litora = vertalen als meervoud: “kusten”
Insequitur clamorque virum stridorque rudentum. Eripiunt subito nubes caelumque diemque Teucrorum ex oculis; ponto nox incubat atra. Intonuere poli, et crebris micat ignibus aether, 90 praesentemque viris intentant omnia mortem.	Insequitur à de ‘in’ ervoor geeft aan dat het meteen volgt. Virum = virorum Intonuere = intonuerunt Crebris à versterkt het praesens. Omnia (alles) = onderwerp bij intentant Praesentem – mortem = groot hyperbaton: bouwt de spanning op. De voorafgaande passage komt uit de Odyssee, wanneer Odysseus terecht komt in een storm.
Aeneas wanhopig __Extemplo Aeneae solvuntur frigore membra: ingemit, et duplicis tendens ad sidera palmas talia voce refert: 'O terque quaterque beati, quis ante ora patrum Troiae sub moenibus altis = chiasme 95 contigit oppetere! O Danaum fortissime gentis Tydide! Mene Iliacis occumbere campis non potuisse, tuaque animam hanc effundere dextra, saevus ubi Aeacidae telo iacet Hector, ubi ingens Sarpedon, ubi tot Simois correpta sub undis 100 scuta virum galeasque et fortia corpora volvit?'	__ à het asyndeton versterken de emoties van Aeneas. Aeneae à eerste keer dat Aeneas met naam genoemd wordt. Ante + acc (= ora) R99/100 à trikolon van ubi Talia à wijst niet terug, maar vooruit Quis = quibus, hangt af van contigit R96: “o dapperste (fortissime) van het volk (gentis) van de Grieken (Danaum) Aeacidae = patronymicum: Achilles (hiermee laat Vergilius zien dat hij zijn kennis van Homerus kent à poeta doctus) Volvit hoort bij Simois à gepersonifieerd
Landing op de Afrikaanse kust De eerste noden gelegd Huc septem Aeneas collectis navibus omni 170 ex numero subit; ac magno telluris amore egressi optata potiuntur Troes harena, et sale tabentis artus in litore ponunt.	Huc = de baai die eerder vermeld is Omni (bijv. nw) ex (voorzetsel) numero (zelfs. Nw) collectis navibus = abl. Abs. Magno amore = hyperbaton Troes = onderwerp, pv = potiuntur
Ac primum silici scintillam excudit Achates, succepitque ignem foliis, atque arida circum 175 nutrimenta dedit, rapuitque in fomite flammam. Tum Cererem corruptam undis Cerealiaque arma expediunt fessi rerum, frugesque receptas et torrere parant flammis et frangere saxo.	Excudit à perfectum, want eenmalig en het lukt meteen Corruptam = ppp van corripere Fessi = nom. Mnl. mv. à congrueert met “zij” uit de persoonsvorm Expediunt à praesens, want het duurt wel eventjes. Cererem en Cerealia arma = metonymie
Aeneas gaat op onderzoek uit en schiet zeven herten Aeneas scopulum interea conscendit, et omnem 180 prospectum late pelago petit, Anthea si quem iactatum vento videat Phrygiasque biremis, aut Capyn, aut celsis in puppibus arma Caici. Navem in conspectu nullam, tris litore cervos prospicit errantis; hos tota armenta sequuntur 185 a tergo, et longum per vallis pascitur agmen.	Vanaf hier toont Aeneas zich voor het eerst echt een leider Conscendit = gaat volgens mittere: kan dus zowel perfectum als praesens zijn Petit = praesens, dus videat is ook praesens Si = in afhankelijke vraag Onderwerp bij videat = Aeneas Phrygias = bijv. nw. En betekent “Trojaans” Biremis = iets wat niet in de tijd thuis hoort: bij Vergilius hadden ze twee riemers, maar in de tijd van de Trojaanse oorlog nog niet celsis in puppibus à lezen als “in celsis puppibus” puppibus = pars pro toto In deze tekst 4 objecten: Anthea; Phrygias; Capyn; Caici R184: adversatief asyndeton én chiasme Cervos errantis = ACP Hos à slaat terug op cervos Pascitur à praesens want het is nog steeds bezig. longum – agmen = het onderwerp agmen = militaire term: Aeneas moet zich als een leider ontpoppen. Zelfde geldt voor ductores (R189) vallis = dichterlijk meervoud
Constitit hic, arcumque manu celerisque sagittas corripuit, fidus quae tela gerebat Achates; ductoresque ipsos primum, capita alta ferentis cornibus arboreis, sternit, tum vulgus, et omnem 190 miscet agens telis nemora inter frondea turbam; nec prius absistit, quam septem ingentia victor corpora fundat humi, et numerum cum navibus aequet.	De 1^e que verbindt Constitit en corripuit De 2^e que verbindt arcum en sagittas R187 à twee perfecta, terwijl het vorige stuk alleen maar in praesens was Tela = bijstelling bij sagittas Gerebat = imperfectum, want het is nog niet afgelopen (ook geeft het achtergrond informatie over Achates, hij is de wapendrager.) Primum (eerst) … tum (dan) … alta ferentis = “hoog dragen” à laat zien dat het mooie herten waren, waaruit je op kunt maken dat Aeneas een goede jager was vulgus = de gewone kudde Object bij agens = omnem turbam: bijzonder is dat beide woorden achteraan de zin staan, waardoor het veel nadruk krijgt R190 &191: woordvolgorde staat heel erg door elkaar, staat symbool voor het in verwarring brengen van de kudde. omnem turbam is de reden dat vallis in regel 186 dichterlijk mv is Agens = nom. En slaat terug op Aeneas Prius … quam + conj. = niet eerder dan Victor = predicatief vertalen: “als overwinnaar” fundat & Aequet = conj. Praesens finalis In dit stuk tekst wordt Aeneas weer neergezet als een goede strijder. Dit is iets wat Vergilius haast wel moest doen nadat Aeneas gezegd had “oh waren we maar gesneuveld in Troje”
Hinc portum petit, et socios partitur in omnes. Vina bonus quae deinde cadis onerarat Acestes 195 litore Trinacrio dederatque abeuntibus heros, dividit, et dictis maerentia pectora mulcet:	Hinc à verteltempo wordt versneld, er wordt niet ingegaan op hoe Aeneas de herten naar z’n makkers krijgt. R194 à Aeneas deelt alles uit = toont dat hij een goeie leider is Portum = DE haven Socios – omnes = hyperbaton: “álle vrienden” Onerarat = plusq. Perf. à subject = Acestes (zelfde geldt voor dederat) Bonus Acestes = epitethon Trinacrio = duur woord voor Sicilië Subject van dividit = Aeneas Heros = Acestes Abeuntibus = gesbustantiveerd ptc: “aan hen toen ze vertrokken” kun je ook vrij vertalen als “bij hun vertrek” Mulcet = subject: Aeneas, object: pectora De scene met de herten komt letterlijk uit de Odyssee, maar Odysseus schiet er 10, waarvan hij er 2 voor zichzelf houdt. Dit laat zien hoe arrogant hij was (VERSCHIL met Aeneas.)
Aeneas spreekt zijn mannen toe O socii - neque enim ignari sumus ante malorum - o passi graviora, dabit deus his quoque finem. Vos et Scyllaeam rabiem penitusque sonantis 200 accestis scopulos, vos et Cyclopea saxa experti: revocate animos, maestumque timorem mittite: forsan et haec olim meminisse iuvabit.	Neque ignari = litotes Ignari + gen. (=malorum) Ante = bijv. nw. Bij malorum Passi : zelfstandig vertalen Graviora = comperativus, object bij passi Dabit = futurum: het zal dus zeker gaan gebeuren R200/201: anafoor “Vos et” His = “deze dingen” = de shit waar ze nu in zitten De uitleg van deze ergere dingen vind je terug in: Scyllaeam rabiem en in penitus sonantis scopulos Experti = ellips aanvullen van “estis” Chiasme: revocate animos timorem mittite (wordt ondersteund door een tegenstelling) Haec = de shit van nu (net als his) Iuvabit à hij weet dat het het lot is dat hij Italië zal bereiken en dus kan hij het in het futurum zeggen.
Per varios casus, per tot discrimina rerum tendimus in Latium; sedes ubi fata quietas 205 ostendunt; illic fas regna resurgere Troiae. Durate, et vosmet rebus servate secundis.'	Casus en discrimina rerum à zijn de eerder genoemde rampen Per = repetitio Tendimus = praesens, geeft een handeling aan die niet afgelopen is Latium à hij kon nog niet weten waar hij naar toe ging = anachaïsme Sedes – quietas = hyperbaton Fata = waar alles om draait telkens, namelijk “het lot” regna resurgere = ACI illic = hoort bij resurgere: geeft nadruk De ACI hangt af van fas est (=ellips) Durate = imperatief Vosmet à ‘met’ is een achtervoegsel en betekent ‘zelf’
Talia voce refert, curisque ingentibus aeger spem voltu simulat, premit altum corde dolorem	R208 à Aeneas is vaderlijk bezorgd Aeger à Aeneas zit zelf ook in de shit, maar hij is een echte leider dus laat dit natuurlijk niet zien Talia voce refert à verwijst terug naar R94 Altum = hoort wat betreft grammatica bij ‘dolorem’ maar vertaal je met ‘corde’ dit heet een enallagé Chiasme: spem simulat premit dolorem, versterkt door een adversatief asyndeton. Spem = positief « dolorem = negatief; vultu = uiterlijk « corde = innerlijk.

De laatste nacht – Aeneis 2

Vertitur intereā caelum et ruit Ōceanō nox 250

involvēns umbrā magnā terramque polumque

Myrmidonumque dolōs; fūsī per moenia Teucrī

conticuēre; sopor fessōs complectitur artūs.

Et iam Argīva phalanx īnstrūctīs nāvibus ībat

ā Tenedō tacitae per amīca silentia lūnae 255

In boek 2 gaat Aeneas 24 uur over de val van Troje vertellen aan Dido.

Het is mogelijk dat er een stuk uit de voorafgaande Nederlandse pensumteksten bevraagd zal worden op het examen.

R250 = parallellie. Daarnaast gaat het verteltempo omhoog omdat het plotseling nacht wordt.
R251 = trikolon met que, eindigt in climax
Involvēns = ptc. En hoort bij nox
Nox à de nacht was medeplichtig, de natuur was dus tegen de Trojanen
Polum = pars pro toto
Myrmidonum « Teucrī = Grieken (met goed leger en list) tegenover Trojanen (niet georganiseerd)
Dolōs = de list van het paard
Moenia = metonymie: pars pro toto
conticuēre; sopor fessōs = 3 woorden voor rusten
Conticuēre = conticuerunt
Fūsī = (ppp) van fundere
Sopor = personificatie
Fessōs – artūs à letterlijk omarmend (hyperbaton)
īnstrūctīs nāvibus à geeft aan dat ze goed voorbereid op weg gingen
ībat = achtergrond perfectum
R255 = chiasme

lītora nōta petēns, flammās cum rēgia puppis

extulerat, fātīsque deum dēfēnsus inīquīs

inclūsōs uterō Danaōs et pīnea fūrtim

laxat claustra Sinōn. Illōs patefactus ad aurās

reddit equus laetīque cavō sē rōbore prōmunt 260

Nōta à ze kenden de kusten
Puppis à pars pro toto (bedoeld is ‘het schip’, er staat ‘het achtersteven’). Het gaat hier om het schip van Agamemnon, de opperbevelhebber van de Griekse strijdkrachten.
Extulerat = plusquamperfectum
Laxat = praesens
Fātīs inīquīs = ongebruikelijke combinatie, ook is het verterllerscommentaar van Aeneas in dit geval.
R259 = omgekeerde volgorde: tweede handeling eerst
Inclūsōs = ppp van includere
Uterō = abl. Van plaats
Sinōn à helemaal achteraan in de zin
Illōs = Danaos
Onderwerp van reddit = equus (gepersonifieerd)
Rōbore = pars pro toto

Thessandrus Sthenelusque ducēs et dīrus Ulixēs,

dēmissum lāpsī per fūnem, Acamāsque Thoāsque

Pēlidēsque Neoptolemus prīmusque Machāōn

et Menelāus et ipse dolī fabricātor Epēos.

Invādunt urbem somnō vīnōque sepultam; 265

Hele lange opsomming: gaat over 9 belangrijke mensen in het paard

Ulixēs = Odysseus, dīrus is een epitethon bij hem.
Neoptolemus = de kleinzoon van Peleus, én zoon van Achilles
Prīmus Machāōn = “als eerste Machaon”, is raar want Machaon wordt eigenlijk pas als laatste genoemd
Invādunt = vijandelijke legerterm
De persoonsvorm bij de Grieken (Invādunt) is actief, terwijl de persoonsvorm bij de Trojanen (caeduntur) passief is, dit geeft aan dat het de Trojanen overkwam.
Urbem = gepersonifieerd (een stad kan namelijk niet “door slaap begraven zijn”
Sepultam = voorbode van wat komen gaat (het ten onder gaan van de stad)

caeduntur vigilēs, portīsque patentibus omnēs

accipiunt sociōs atque agmina cōnscia iungunt.

caeduntur vigilēs = asyndeton
omnēs = acc bij sociōs
cōnscia zegt iets over agmina, enige die niet conscia zijn = de Trojanen. Conscia is hier een beetje negatief bedoelt, “de troepen die goed op de hoogte waren”. Het geeft dus aan dat het een vooropgesteld plan was.

Hector verschijnt in een droom aan Aeneas

Tempus erat quō prīma quiēs mortālibus aegrīs

incipit et dōnō dīvum grātissima serpit.

In somnīs, ecce, ante oculōs maestissimus Hector 270

vīsus adesse mihī largōsque effundere flētūs,

raptātus bīgīs ut quondam, āterque cruentō

pulvere perque pedēs trāiectus lōra tumentēs.

Eī mihi, quālis erat, quantum mūtātus ab illō

Hectore quī redit exuviās indūtus Achillī 275

vel Danaum Phrygiōs iaculātus puppibus īgnēs!

prīma quiēs is onderwerp van incipit (=pleonasme, als je begint ben je altijd de eerste namelijk)
quiēs – aegrīs = antithese (bittere rust)
grātissima = bijv. nw., vertalen als predicatief
serpit = onheilspellend woord (“besluipen”)
maestissimus à in de superlatief komt nog meer het dramatische uit dit boek naar voren.
dīvum = divorum
vīsus (est) = persoonsvorm, deponens van “videor”
aegrīs = hier: uitgeput, kun je opmaken uit R265 waarin staat dat ze sliepen
raptātus = ppp: toen hij was meegesleurd
R273 = alliteratie
lōra = acc. Van betrekking
redit à hij springt opeens over naar het heden, maar dit is in een droom natuurlijk goed mogelijk.
Danaum Phrygiōs à naast elkaar = antithese

Squālentem barbam et concrētōs sanguine crīnēs

vulneraque illa gerēns, quae circum plūrima mūrōs

accēpit patriōs. Ultrō flēns ipse vidēbar

compellāre virum et maestās exprōmere vōcēs: 280

Trikolon: 1: Squālentem barbam, 2: concrētōs crīnēs, 3: vulnera illa
Virum = Hector
Vidēbar à Aeneas noemt voor het eerst letterlijk zichzelf

‘Ō lūx Dardaniae, spēs ō fīdissima Teucrum,

quae tantae tenuēre morae? Quibus Hector ab ōrīs

exspectāte venīs? Ut tē post multa tuōrum

fūnera, post variōs hominumque urbisque labōrēs

dēfessi aspicimus! Quae causa indīgna serēnōs 285

foedāvit vultūs? Aut cūr haec vulnera cernō?’

Tenuēre = tenuerunt
R281: chiasme
R282: ellips van “te”

R282: Aeneas laat merken dat hij plotseling niet meer weet wat er met Hector gebeurd is/dat hij gewond was. Dit is typisch voor wat er in een droom gebeurt. Vervolgens vertelt Aeneas aan Dido wat Hector zei in zijn droom.

Wat hij eigenlijk zegt tegen Hector: “waar bleef je?”
Exspectāte = soort vocativus
Ut – aspicimus

Ille nihil, nec mē quaerentem vāna morātur,

sed graviter gemitūs īmō dē pectōre dūcēns,

‘Heu fuge, nāte deā, tēque hīs’ ait ‘ēripe flammīs.

Hostis habet mūrōs; ruit alto ā culmine Trōia. 290

Sat patriae Priamōque datum: sī Pergama dextrā

dēfendī possent, etiam hāc dēfēnsa fuissent.

Deā = abl. Seperatief
Nāte = vocativus van natus (ppp)
Hīs flammīs = abl. Seperatief
De twee adviezen die Hector geeft: fuge & ēripe. Hector geeft Aeneas dus het advies dat hij moet vluchten. Normaal gesproken was dit laf, maar omdat het door Hector gegeven wordt, die de grootste held was, is het oke.
Datum: “gegeven door”
Dēfendī = infinitief passief
Pergama = onz. Mv. er wordt bedoeld: Troje
Hāc = zijn eigen rechterhand
Fuissent = conjunctivus irrealis

Sacra suōsque tibī commendat Trōia penātēs;

hōs cape fātōrum comitēs, hīs moenia quaere

magna pererrātō statuēs quae dēnique pontō.’ 295

Sīc ait et manibus vittās Vestamque potentem

aeternumque adytīs effert penetrālibus īgnem.

Suōs hoort bij penātēs
Tibī = Aeneas
Comitēs: predicatief vertalen
Cape en quaere = imperatief
Hōs en hīs: aan het begin van de zin à geeft nadruk
Magna hoort bij moenia à door magna aan het begin van de zin te zetten (enjambement) geeft Vergilius weer dat de stad héél groot was
R295: achter magna moet eigenlijk een komma
Quae moet vooraan in de zin
Statuēs = futurum, waarmee ook Hector aangeeft dat het 100% zeker zal gebeuren.
Pererrātō – pontō = hyperbaton en alliteratie, Pererrātō is een abl. Abs.
Sīc ait = Hector

De vlucht

Haec fātus lātōs umerōs subiectaque colla 721

veste super fulvīque īnsternor pelle leōnis,

succēdōque onerī; dextrae sē parvus Iūlus

implicuit sequiturque patrem nōn passibus aequīs;

Haec fātus = “nadat ik dit gezegd had” (wijst dus terug) à fātus is ppp en komt van for, fari
lātōs umerōs = acc. Van betrekking: “wat betreft….”
Que = hier explicatief: “namelijk…”
R721: onderwerp = Aeneas en hij zegt het tegen Dido
Onerī = de last = hier: zijn vader op zijn nek
Implicuit = perfectum (eenmalig); sequitur = praesens
Patrem = Aeneas zelf.

pōne subit coniunx. Ferimur per opāca locōrum, 725

et mē, quem dūdum nōn ūlla iniecta movēbant

tēla neque adversō glomerāti exāmine Grāī,

nunc omnēs terrent aurae, sonus excitat omnis

suspēnsum et pariter comitīque onerīque timentem.

pōne subit coniunx = prospectief element: voorbode dat het niet goed af zal lopen.
R726 = betrekkelijke bijzin met quem
Iniecta = imperfectum iteratief (van herhaling)
Quem = Acc. Boject van quem is movēbant, antecedent van quem = mē
R728 = chiasme (eigenlijk zitten er nog twee andere chiasmes in)
Nunc = antithese met dūdum: nu en vroeger
nōn ūlla = antithese met omnēs: geen enkele en alles.
Terrent en excitat zijn synoniemen
Suspēnsum en timentem zijn beide participia acc. En congrueren met mē
Comitī = Julus (het kindje)
Onerī = de vader

Iamque propinquābam portīs omnemque vidēbar 730

ēvāsisse viam, subitō cum crēber ad aurēs

vīsus adesse pedum sonitus, genitorque per umbram

prōspiciēns ‘Nāte,’ exclāmat, ‘fuge, nāte; propinquant.

Ardentēs clipeōs atque aera micantia cernō.’

Portīs à de poorten van Troje
Propinquābam = achtergrond imperfectum
Videre = zien; videri = gezien worden/schijnen; visus est = hij scheen/hij is gezien
Omnem – viam à groot hyperbaton!
subitō cum = inversie
sonitus = onderwerp

R733: Anchises is aan het woord.

crēber = enallage: hoort bij sonitus maar qua betekenis had het eigenlijk bij ‘pedum’ moeten horen (zie blz. 219 tekstboek voor uitleg)
umbram à heeft drie betekenissen: schaduw; schim; en hier: duisternis
R734: chiasme en pars pro toto

Hīc mihi nescio quod trepidō male nūmen amīcum 735

cōnfūsam ēripuit mentem. Namque avia cursū

dum sequor et nōta excēdō regiōne viārum,

heu miserō coniunx fātōne ērepta Creūsa

substitit, errāvitne viā seu lāpsa resēdit,

incertum; nec post oculīs est reddita nostrīs. 740

Hīc = “hier” want het is een bijwoord
nescio quod hoort bij nūmen; mihi bij trepidō; male bij amīcum à deze zin staat helemaal door elkaar, dit geeft aan dat Aeneas in de war was
excēdō + abl. (seperativus)
miserō + ellips van “mihi”
fātōne à “door het lot” à “ne” = vraagwoord

R738/739 à de woordvolgorde door elkaar, dit onderstreept de verwarring.

Er zijn 3 mogelijkheden: (Aeneas vraagt zich 3 dingen af)
1. fātōne ērepta = of ontrukt door het lot
2. errāvitne = of de weg kwijt geraakt
3. seu resēdit = of gaan zitten nadat ze is uitgegleden.

lāpsa komt van labor (gestruikeld), maar geleerde commentaren zeggen dat er mogelijk ook “lassa” had kunnen staan, wat komt van “lassus” en wat “moe” betekent.
De vragen hangen niet af van incertum, want dan hadden de mogelijkheden in de conjuntivus moeten staan, maar ze staan in de indicatief en dus zijn het directe vragen en niet indirecte vragen.
Oculīs – nostrīs
Incertum + ellips van “est”

Nec prius āmissam respexi animumve reflexī

quam tumulum antīquae Cereris sēdemque sacrātam

vēnimus: hīc dēmum collēctīs omnibus ūna

dēfuit, et comitēs nātumque virumque fefellit.

Prius … quam = comperatief: “eerder dan”
Āmissam + ellips van “eam” (Creüsa) = “verliezen”, maar hier: “verloren was”
omnibus - ūna = antithese
ūna = de vrouw. Hier predicatief vertalen.
Vēnimus à “wij” want: Aeneas, Anchises en Julus.
collēctīs omnibus = Abl. Abs.
ūna – dēfuit = nadrukkelijk enjambement
virum à Aeneas spreekt over zichzelf als ‘haar man’
et … que … que = polysyndeton

Aeneas’ zoektocht naar Creüsa

Quem nōn incūsāvi āmēns hominumque deōrumque,→ 745

aut quid in ēversā vīdī crūdēlius urbe?

Ascanium Anchīsēnque patrem Teucrōsque penātēs

commendō sociīs et curvā valle recondō;

ipse urbem repeto et cingor fulgentibus armīs.

Quem nōn incūsāvi āmēns à wijst terug naar R735. Āmēns = erripuit mentem uit die regel.

R745: Aeneas gedraagt zich niet als een stoïcijnse held.

Quid – crūdēlius (=comperativus)
Ēversā – urbe = hyperbaton
Ēversā = dominant gebruik van het ptc. à het ptc. Is belangrijker dan het zelfstandig naamwoord. Hier vertalen als: “tijdens het verwoesten van de stad” à urbe wordt dus genitivus en Ēversā wordt gesubstantiveerd.

R747: de belangrijkse 3 dingen die hij meegenomen heeft.

Cingor à “ik omgord mezelf”
- Mensen twijfelen eraan of Vergilius dit echt geschreven heeft. Aeneas heeft opeens wapens en dit kan niet kloppen met wat eerder gezegd is.

Stat cāsūs renovāre omnēs omnemque revertī 750

per Trōiam et rūrsus caput obiectāre perīclīs.

Prīncipiō mūrōs obscūraque līmina portae,

quā gressum extuleram, repeto et vestīgia retrō

observāta sequor per noctem et lūmine lūstrō:

horror ubīque animō, simul ipsa silentia terrent. 755

Stat + ellips van “mihi sententia” = vaste uitdrukking en daarom was het mogelijk dat Vergilius dit weg liet. “mihi sententia” slaat terug op Aeneas
R750 = chiasme (ook renovāre omnēs omnem revertī is een chiasme)
Revertī = deponens infinitief
Caput = metaforisch gebruikt
Perīclīs = een synkope: het weglaten van een lettergreep voor metri causa.
Līmina = pars pro toto, er wordt bedoeld: het hele huis
R753 = betrekkelijke bijzin: quā … extuleram (=plusquam perfectum)
Lūmine à betekent normaal “licht”, hier betekent het “ogen”. Let op: ogen mag je als meervoud vertalen, maar er staat in het Latijn een enkelvoud
R755: ellips van “est”
Silentia = onderwerp bij terrent (Silentia = dichterlijk meervoud)

3 fases:

Fase 1: R752 t/m 755. Aeneas is aangekomen bij de poorten.

Fase 2: R755 t/m 759. Aeneas is bij zijn eigen huis.

Fase 3: R760 t/m 767. Aeneas is bij het paleis van Priamus.

Inde domum, sī forte pedem, sī forte tulisset,

mē refero: inruerant Danai et tēctum omne tenēbant.

Īlicet īgnis edāx summa ad fastīgia ventō

volvitur; exsuperant flammae, furit aestus ad aurās.

sī forte … sī forte = anafoor
tulisset = conjunctief plusquam perfectum, irrealis van het verleden
inruerant = plusquam perfectum (=voorafgegaan)
tenēbant = imperfectum (duratief)
tēctum = pars pro toto voor “het hele huis”
īgnis edāx = een personificatie, edāx geeft iets actiefs aan
volvitur à het vuur wentent zichzelf, en niet zoals je zou verwachten “het vuur wordt gewenteld”
exsuperant = GEEN plusquam perfectum

Prōcēdo et Priamī sēdēs arcemque revīsō: 760

et iam porticibus vacuīs Iūnōnis asȳlō

cūstōdēs lēctī Phoenīx et dīrus Ulixēs

praedam adservābant. Hūc undique Trōia gaza

incēnsīs ērepta adytīs, mēnsaeque deōrum

crātērēsque aurō solidī, captīvaque vestis 765

congeritur. Pueri et pavidae longo ōrdine mātrēs

stant circum.

Sēdēs à kan ook metonymie zijn voor “paleis”
Que à geeft hier uitleg over Sēdēs, vertalen als “namelijk” of zelfs “op”
Vacuīs à denk een komma hierna, asyndeton
Ulixēs = Latijnse naam voor Odysseus
Dīrus = epitheton bij Odysseus à “geducht” (een epitheton is een woord wat altijd in combinatie gaat met in dit geval Odysseus)
Ērepta = ppp, komt van ontrukken aan, hoort bij gaza
Congeritur = passief ev. Heeft als onderwerp gaza
Que à is hier niet “en” maar “namelijk” (zelfde als de eerste que)
Aurō = abl. Van eigenschap
R766 à menselijke buit = jongetjes en angstige moeders
Circum = rondom de buit. Ze staan allemaal in de tempel, waar normaal niemand zomaar mocht komen
R767 = niet af!!!

De schim van Creüsa 2.768-794

Ausus quin etiam voces iactare per umbram

implevi clamore vias, maestusque Creusam

770 nequiquam ingeminans iterumque iterumque vocavi.

Quaerenti et tectis urbis sine fine ruenti

infelix simulacrum atque ipsius umbra Creusae

visa mihi ante oculos et nota maior imago.

Obstipui, steteruntque comae et vox faucibus haesit.(=chiasme)

775 Tum sic adfari et curas his demere dictis:

‘Quid tantum insano iuvat indulgere dolori,

o dulcis coniunx? Non haec sine numine divum

eveniunt; nec te comitem hinc portare Creusam

fas, aut ille sinit superi regnator Olympi.

780 Longa tibi +erunt exsilia et vastum maris aequor arandum, (=parallel)

et terram Hesperiam venies, ubi Lydius arva

inter opima virum leni fluit agmine Thybris.

Illic res laetae regnumque et regia coniunx

parta tibi; lacrimas dilectae pelle Creusae.

785 Non ego Myrmidonum sedes Dolopumve superbas

aspiciam aut Grais servitum matribus ibo,

Dardanis et divae Veneris nurus;

sed me magna deum genetrix his detinet oris.

Iamque vale et nati serva communis amorem.’

790 Haec ubi dicta dedit, lacrimantem et multa volentem

dicere deseruit, (+ “me”) tenuesque recessit in auras.

Ter conatus (+ “sum”) ibi collo dare bracchia circum; (=anafoor)

ter frustra comprensa manus effugit imago,

par levibus ventis volucrique simillima somno.

Ausus = ppp en komt van audere. Het is een semideponens.

R768: Aeneas durft voor het eerst te roepen.

Nequiquam à assonantie waarin je als het ware de echo hoort.
Ingeminans à betekent ‘dubbel maken’ en dit is meteen letterlijk gedaan door het herhalen van het woord ‘iterum’.

Maior = comperativus
Nota = ablativus van vergelijking: “groter dan”
Faucibus = poëtisch meervoud

R774: komt ook in boek 3 (R48) voor in het verhaal met Polydoros. In de regel worden de mentale/fysieke reacties van Aeneas beschreven.

Adfari & demere = infinitief historicus, dit moet je vertalen als een normale persoonsvorm indicatief.

R776: Creüsa is aan het woord.

Te portare = ACI
Comitem = predicatief
Creusam = accustativus objectivus, het wordt objectiever doordat Creüsa over zichzelf praat in de 3^e persoon.
Fas à het is een verplichting vanwege regnator Olympi (Jupiter)
Arandum = gerundivum van verplichting.

R780: Creüsa gaat een gedetailleerde beschrijving geven over de reis die hem te wachten staat, vandaar ellips van erunt (futurum)

Arva – opima = hyperbaton en enjambement
Lydius à Vergilius laat weer even z’n geleerdheid zien, door te vertellen dat er al Etrusken in Italië woonden die uit Lydië kwamen.
Hesperiam à het gaat nog niet specifiek over Italië, maar over ‘het westen’.
Illic = vooruitwijzend
regia coniunx = Lavinia.
Ego à nu heeft Creüsa het wel nadrukkelijk over “ik”
Ibo = futurum
Detinet = geen futurum want het is nu al zo
Nati – communis = genitivus objectivus
Crëusa is klaar met spreken. Haec wijst dus terug.
Ubi + perfectum (dedit) = “zodra…”

R792/793 komen letterlijk zo voor in boek 6 en komen rechtstreeks uit de Odyssee.

Simillima = superlatief

In de laatste regel zit een korte vergelijking namelijk:

Beeld = de winden (ventis) en de slaap (somno)

Afgebeelde = het beeld (imago)

Punt van vergelijking (tertium comperationis) = het gevleugelde (levibus) en het lichte (volucri)

De groep overlevenden 2.795-804

795 Sic demum socios consumpta nocte reviso.

Atque hic ingentem comitum adfluxisse novorum

invenio admirans numerum, matresque virosque,

collectam exsilio pubem, miserabile vulgus.

Undique convenere animis opibusque parati

800 in quascumque velim pelago deducere terras.

Iamque iugis summae surgebat Lucifer Idae

ducebatque diem, Danaique obsessa tenebant

limina portarum, nec spes opis ulla dabatur.

Cessi et sublato montes genitore petivi.

Verhaaltempo omhoog, voor de rest zegt Aeneas niks meer over Creüsa.

consumpta nocte = Abl. Abs.
Atque hic à geeft aan dat hij er meteen weer is.
Ingentem – novorum = hyperbaton
Ingentem + adfluxisse = ACI
miserabile vulgus à laat zien dat Aeneas medelijden heeft met het volk. Aeneas is dus nog steeds aan het woord en geeft hier een soort vertellerscommentaar.
Deducere à waar ze ook naar toe zullen gaan, overal gaan ze mee en Aeneas wordt de leider.
Velim = conjunctivus in indirecte reden.
Lucifer = de ochtendster = Venus = de moeder van Aeneas = aanwezig op punt van vertrek.
Tenebant = achtergrond imperfectum over hoe moedeloos de situatie was.

R803: Troje is officieel gevallen L

Sublato – genitore = ablativus absolutus
Cessi = perfectum: eenmalige handeling

Uit R804 blijkt opnieuw het plichtsbesef van Aeneas.

8 Op zoek naar een nieuw vaderland Aeneis 3

Na zijn dramatische verslag over de val van Troje vertelt Aeneas nu aan Dido over zijn daarop volgende zwerftochten en alle ontberingen. Anchises speelt in deze episode een leidende rol bij religieuze zaken die voor het toekomstige Rome van belang blijken te zijn. Tijdens deze omzwervingen wordt beetje bij beetje de uiteindelijke bestemming duidelijk.

Eerst bouwen de Trojanen die aan dood en gevangenschap zijn ontkomen een vloot en varen weg van Troje. Hun eerste aanlegplaats is Thracië.

Van Troje naar Kreta 3.1-120

Vertrek

Postquam [res Asiae Priamique evertere gentem

immeritam visum (+ “est”) superis], [ceciditque superbum

Ilium] [et omnis humo fumat Neptunia Troia],

diversa exsilia et desertas quaerere terras

5 auguriis agimur divum, classemque sub ipsa

Antandro et Phrygiae molimur (+ “sub”) montibus Idae,

incerti quo fata ferant, ubi sistere detur,

contrahimusque viros. Vix prima inceperat aestas

et pater Anchises dare fatis vela iubebat,

10 litora cum patriae lacrimans portusque relinquo

et campos ubi Troia fuit. Feror exsul in altum

cum sociis natoque penatibus et magnis dis.

Postquam res Asiae Priamique evertere gentem (=chiasme)
Na Postquam komen er 3 bijzinnen. In dit geval postquam + perfectum dus “nadat…”
Immeritam = vertellerscommentaar van Vergilius, dit is aan Aeneas in de mond gelegd: hij vond het onverdiend
Que verbindt res & gentem
Que verbindt visum & cecidit
Fumat à het is nu nog steeds aan het fikken, in tegenstelling tot visus est wat perfectum is
Neptunia à is erg belangrijk: Neptunus heeft zich tegen Troje gekeerd, denk aan het verhaal van Laocoon.
Divum à het gaat wéér over het lot
Quo = “waarheen”: vragende “eo”
3 hoofdzinnen met eigen persoonsvorm: agimur; molimur; contrahimus
Incerti à dat het onzeker is, is niet helemaal waar, want Creüsa was erg duidelijk. Dus: 1) het is een fout van Vergilius die hij er nog niet uit heeft kunnen halen 2) de reis van Aeneas was ondanks de zekerheid van Creüsa alsnog onzeker
Ferant = conj. In indirecte vraag
Detur = conj. Passief van “dare”
Prima hier vertalen als: “het begin”
Fatis à het is aan het lot waar ze naar toe gaan
Que verbindt litora en portus (allebei van het vaderland)
Cum à in de bijzin met ‘cum’ wordt de belangrijkste informatie gegeven. Dit noem je een “cum inverso”
Fuit à het is afgelopen
Feror = passivum van “ferre” à geeft aan dat hij er zelf ook geen controle over had

Aankomst in Thracië (Aeneas aan het woord!)

Terra procul vastis colitur Mavortia campis (=chiasme) (Thraces arant) acri quondam regnata Lycurgo,

15 hospitium antiquum Troiae sociique penates (=chiasme(

dum fortuna fuit. Feror huc et litore curvo

moenia prima loco fatis ingressus iniquis

Aeneadasque meo nomen de nomine fingo.

Thracië is het land waar ze als eerste landen
Mavortia & acri Lycurgo à geeft aan dat het een slecht land was waar hij terecht kwam
acri Lycurgo = dativus auctoris
socii = hier bijvoegelijk naamwoord bij ‘penates’ ipv zelfstandig
huc slaat terug op Terra Mavortia

R16: verteltempo gaat omhoog omdat hij onbelangrijke zaken achterwege laat

Feror à met het passivum geeft Aeneas aan dat hij een “speelbal” van het lot is
Fatis iniquis = wijsheid achteraf, dus een prospectief element
Aeneadas à het was gebruikelijk om een stad te vernoemen naar je eigen naam

In de nu volgende passage wordt verteld over een wonderbaarlijke gebeurtenis volgend op de dood van Polydorus. Waarschijnlijk is dit – samen met het verhaal over Polydorus zelf – binnen de Aeneas-legende een toevoeging van Vergilius zelf.

De lugubere geschiedenis van Polydorus

Sacra Dionaeae matri divisque ferebam

20 auspicibus coeptorum operum, superoque nitentem

caelicolum regi mactabam in litore taurum.

Forte fuit iuxta tumulus, quo cornea summo (=alliteratie)

virgulta et densis hastilibus horrida (+ “erat”) myrtus.

Accessi viridemque ab humo convellere silvam

25 conatus, ramis tegerem ut frondentibus aras,

horrendum et dictu video mirabile monstrum.

Nam quae prima solo ruptis radicibus arbos

vellitur, huic atro liquuntur sanguine guttae

et terram tabo maculant. Mihi frigidus horror

30 membra quatit gelidusque coit formidine sanguis.

Rursus et alterius (+ “arboris”) lentum convellere vimen

insequor et causas penitus temptare latentes;

ater et alterius (+ “arboris”) sequitur de cortice sanguis.

Multa movens animo Nymphas venerabar agrestes (=alliteratie)

35 Gradivumque patrem, Geticis qui praesidet arvis, (=chiasme)

rite secundarent visus omenque levarent. (=chiasme)

Tertia sed postquam maiore hastilia nisu

adgredior genibusque adversae obluctor harenae,

(eloquar an sileam?) gemitus lacrimabilis imo

40 auditur tumulo et vox reddita fertur ad aures:

‘Quid miserum, Aenea, laceras? Iam parce sepulto,

parce pias scelerare manus. Non me tibi Troia

externum tulit aut cruor hic de stipite manat.

Heu fuge crudeles terras, fuge litus avarum: (=chiasme)

45 nam Polydorus ego (+ “sum”). Hic confixum (+ “me”)ferrea texit

telorum seges et iaculis increvit acutis.’

Dionaeae = dativus: aan wie hij de offers gaf
Ferebam & mactabam = beide een duratief imperfectum
Auspicibus à predicatief vertalen: “de goden worden gezien als beschermers”
Nitentem - taurum = groot hyperbaton, doordat beide woorden achteraan de regel staan, komt er nog meer nadruk op.
Caelicolum = caelicolarum
Quo summo = ablativus van plaats, zonder het voorzetsel “in”, het slaat terug op tumulus
Conatus = ppp van ‘conor’
Tegerem = conjunctivus finalis

Vraag R25: “waarom probeert Aeneas het struikje los te rukken?” Antwoord = om het altaar te bedenken, “ramis … aras”

Vraag R27: “citeer het Latijnse woord waar de uitleg over waarom het “horrendum” is begint.” Antwoord = ‘nam’

ruptis radicibus = ablativus absolutus
guttae = onderwerp bij liquuntur & maculant
alterius = genitivus
causas – latentes = hyperbaton
ater – sanguis = groot hyperbaton!
Alterius = anafoor!
Gradivum à hierin laat Vergilius zijn mythologische kennis zien
Secundarent & levarent zijn beide conjunctivus finalis, waarbij je zal verwachten dat er “ut” voorafgaand staat, maar dit is weggelaten. Daarnaast staan de conjunctivi in de verleden tijd, omdat de persoonsvorm in de hoofdzin (venerabar) ook in de verleden tijd staat
Tertia à staat heel nadrukkelijk vooraan in de zin
Postquam in deze zin niet + perfectum maar + praesens, dus moet je het vertalen als: “wanneer…”
Adgredior; adversae; obluctor zijn woorden waaruit hij doet alsof het takje echt zijn vijand en tegenstander is
(eloquar an sileam?) = een afhankelijke vraag, hierin heb je 3 mogelijkheden, waarbij het hier om mogelijkheid 3 gaat

1: utrum … an

2: ne … an

3: x … an

Imo – tumulo = hyperbaton, imo is dominant gebruikt
pias scelerare= antithese
me tibi = expres naast elkaar gezet
crudeles = een ‘enallagé’ à crudeles gebruik je eigenlijk bij personen, hier bij een land
avarum = een personificatie
R45: ellips van “est”
Ferrea seges = hyperbaton

Tum vero ancipiti mentem formidine pressus

obstipui steteruntque comae et vox faucibus haesit. (=chiasme)

Hunc Polydorum auri quondam cum pondere magno

50 infelix Priamus furtim mandarat alendum

Threicio regi, cum iam diffideret armis

Dardaniae cingique urbem obsidione videret.

Ille, ut opes fractae Teucrum et Fortuna recessit,

res Agamemnonias victriciaque arma secutus (=chiasme)

55 fas omne abrumpit: Polydorum obtruncat, et auro

vi potitur. Quid non mortalia pectora cogis,

auri sacra fames! Postquam pavor ossa reliquit,

delectos populi ad proceres primumque parentem

monstra deum refero, et quae sit sententia posco.

60 Omnibus (+ “esse”) idem animus, scelerata excedere terra,

linqui pollutum hospitium et dare classibus Austros.

Ergo instauramus Polydoro funus, et ingens

aggeritur tumulo tellus; stant Manibus arae

caeruleis maestae vittis atraque cupresso,

65 et circum Iliades crinem de more solutae;

inferimus tepido spumantia cymbia lacte

sanguinis et sacri pateras, animamque sepulcro

condimus et magna supremum voce ciemus.

R47: Aeneas gaat verder met vertellen

Mentem = acc. Respectus

R48: Deze zin komt ook voor in boek 2, regel 774

Faucibus = dichterlijk meervoud, abl. Van plaats
Polydorum alendum = hyperbaton, alendum is een gerundivum

R49 t/m R57 à Het lijkt alsof Vergilius even het stokje overneemt en achtergrond informatie geeft, maar je kunt ook zeggen: Aeneas vertelt het achteraf aan Dido

Mandarat = mandaverat
Cingi urbem = ACI
Cum + conj. (=videret), videret staat in het imperfectum, omdat er in de hoofdzin ook een verleden tijd staat
Ille à slaat terug op de laatst genoemde, dus de Thrasisiche koning
res Agamemnonias = een pars pro toto, bedoeld wordt: de kant van de Grieken
secutus = PPP, hoort bij Ille. Je mag het vertalen als een PPA.
Auro vi potitur = de uitleg van ‘avarum’ in R44
Abrumpit = praesens historicum

R55 & 56 = uitleg over ‘avarum’ uit R44

Quid à de honger naar goud wordt aangesproken (= een apostrofe)
Omnibus = dativus possesivum

Vanaf 62: vraag: “wat hoort er allemaal bij de rituelen?”

Altaren (arae maestae)
Zwarte Cypressen (atraque cupresso)
Rouwvrouwen (Iliades)
Offers brengen (sacri pateras)
Ziel ten ruste brengen (animamque sepulcro)
Laatste groet brengen (voce ciemus)
Auri = genitivus objectivus
! à retorische vraag in een uitroep zorgt voor “patos”
Sit = conjunctivus in een afhankelijke vraag
Scelerata terra = ablativus seperativus
Excedere; linqui; dare = trikolon
Manibus = de schim van Polydorus
Iliades = Trojaanse vrouwen
Crinem = accusativus respectus
Tepido lacte = hyperbaton

Vertrek naar Delos; een gastvrije ontvangst

Inde ubi prima fides pelago, placataque venti

70 (+ubi) dant maria et lenis crepitans (+ubi) vocat Auster in altum,

deducunt socii naves et litora complent; (=chiasme)

provehimur portu terraeque urbesque recedunt.

Sacra mari colitur medio gratissima tellus

Nereidum matri et Neptuno Aegaeo, (=chiasme)

75 quam pius arquitenens oras et litora circum

errantem Mycono e celsa Gyaroque revinxit,

immotamque coli dedit et contemnere ventos.

Huc feror, haec fessos tuto placidissima portu

accipit; egressi veneramur Apollinis urbem.

80 Rex Anius, rex idem hominum Phoebique sacerdos, (chiasme)

vittis et sacra redimitus tempora lauro ----- (enjambement)

---- occurrit; veterem Anchisen agnovit amicum.

Iungimus hospitio dextras et tecta subimus.

R71: staat in een rare volgorde, eigenlijk zou het andersom logischer zijn

R73 t/m 77 = uitwijding over Delos, dit is in tegenstelling tot Thracië

Portu = ablativus seperativus
Medio = “midden in de zee” dus niet “de middelste zee”
Quam slaat terug op tellus
Pius = predicatief
Nereidum matri zegt iets over Delos
pius arquitenens zegt iets over Apollo

Namen van eilanden zijn altijd vrouwelijk!

Coli = infinitief passief
Huc & haec à slaan terug op het eiland Delos
Fessos = niet zozeer fysiek, maar meer psychisch
Rex rex = anafoor
Sacra lauro = hyperbaton
Tempora = accusativus respectus: “wat betreft zijn slapen”
Anchisen = Griekse accusatief
Tecta = pars pro toto: “woning”
Dextras + ellips “Manus” à dit komt eigenlijk altijd voor

De voorspelling van Apollo

Templa dei saxo venerabar structa vetusto:

85 ‘Da propriam, Thymbraee, domum; da moenia fessis

et genus et mansuram urbem; serva altera Troiae

Pergama, (reliquias Danaum atque immitis Achilli.)

Quem sequimur? Quove ire iubes? Ubi ponere sedes?

Da, pater, augurium atque animis inlabere nostris.’

90 Vix ea fatus eram: tremere omnia visa repente,

liminaque laurusque dei, totusque moveri

mons circum et mugire adytis cortina reclusis.

Summissi petimus terram et vox fertur ad aures:

‘Dardanidae duri, quae vos a stirpe parentum (alliteratie)

95 prima tulit tellus, eadem vos ubere laeto

accipiet reduces. Antiquam exquirite matrem.

Templa structa = hyperbaton
Templa = poëtisch meervoud
Saxo vetusto = hyperbaton
Venerabar = duratief imperfectum

R85: Aeneas gaat meteen allerlei dingen vragen

Da = imperativus
Fessis à thema = ze zijn het zwerven zat
Domum à Gaat niet perse over een echt huis, meer om een eigen plek
Mansuram = participium futurum
(reliquias Danaum atque immitis Achilli.) à komt letterlijk uit boek 1, regel 30, daar wordt het verteld door de alwetende verteller Vergilius

R88: 3 vragen!

Pater = niet zijn vader, maar Apollo
Inlabere = imperativus enkelvoud van een deponens
fatus eram à komt van for, fari, plusquamperfectum
liminaque laurusque = het alles uit de vorige regel
que = polysyndeton
adytis reclusis = Ablativus absolutus

R94: in deze regel zit een stukje antwoord van Apollo, die straks door Anchises verkeerd opgevat gaat worden

prima = predicatief vertalen: “als eerste”
ubere laeto: hiermee wordt bedoeld dat het land erg vruchtbaar is
accipiet = futurum
matrem: hiermee wordt het oude moederland bedoeld.

Hic domus Aeneae cunctis dominabitur oris

et nati natorum et qui nascentur ab illis.’

Haec Phoebus(+ “dixit”); mixtoque ingens exorta tumultu

100 laetitia, et cuncti quae sint ea moenia quaerunt,

quo Phoebus vocet (+ “nos”) errantes iubeatque reverti.

Tum genitor veterum volvens monimenta virorum

‘audite, o proceres,’ ait ‘et spes discite vestras.

Creta Iovis magni medio iacet insula ponto,

105 mons Idaeus ubi et gentis cunabula nostrae.

Centum urbes habitant magnas, uberrima regna,

maximus unde pater, si rite audita recordor,

Teucrus Rhoeteas primum est advectus in oras,

optavitque locum regno. Nondum Ilium et arces’

110 Pergameae steterant; habitabant vallibus imis.

Hic à slaat terug op ‘tellus’ regel 95
Qui = een relativum, zonder antecedent: “degene die…”
Nascentur = futurum passief
Phoebus = een ander woord voor Apollo
Moenia = pars pro toto voor “de stad”
3 conjunctivi in een afhankelijke vraag: sint; vocet; iubeat. Deze kun je een trikolon noemen.
Genitor = een deftige term voor vader, hier is Anchises bedoeld.

R102: Anchises gaat het orakel verder uitleggen.

Spes vestras = hyperbaton, acc. Mv.
Creta à hij gaat er in eerste instantie vanuit dat Kreta het moederland is
Medio ponto = hyperbaton, vertalen als “in het midden van de zee” of “midden in zee” maar NIET: “de middelste zee”
Habitant: onderwerp hiervan = de inwoners van Kreta

R106: deze regel komt rechtstreeks van Homerus

si rite audita recordor à laat zien dat Anchises niet helemaal zeker van zijn zaak was
arces = poëtisch meervoud
imis = dominant gebruikt
steterant = plusquamperfectum; habitabant = achtergrond imperfectum

(Hinc [mater cultrix Cybeli] [Corybantiaque aera]

[Idaeumque nemus)], (hinc fida silentia sacris,)

(et iuncti currum dominae subiere leones.)

In deze regels zit een klein trikolon in een groot trikolon

De kleuren geven het grote trikolon aan: dit zijn de gebruiken van Kreta
De “[ ] “ geven het kleine trikolon aan: dit zijn de drie dingen die hij van de religie had meegenomen

Ergo agite et divum ducunt qua iussa sequamur:

115 placemus ventos et Cnosia regna petamus.

Nec longo distant cursu: modo Iuppiter adsit,

tertia lux classem Cretaeis sistet in oris.’

Sic fatus meritos aris mactavit honores,

taurum Neptuno, taurum tibi, pulcher Apollo,

120 nigram Hiemi pecudem, Zephyris felicibus albam.(=chiasme)

Sequamur; placemus; petamus = conjunctivus adhortativus
Distant = futurum
Adsit = conjunctivus
Mactavit: onderwerp = Anchises

R118: Aeneas is nog steeds aan het vertellen

pulcher Apollo = vocativus

R120 à het is een soort ringcompositie in vergelijking met de aankomst op Delos.

Op weg naar Italië 3.506-569

Vertrek uit Epirus

Provehimur pelago vicina Ceraunia iuxta,

unde iter Italiam cursusque brevissimus undis.

Sol ruit interea et montes umbrantur opaci;

sternimur optatae gremio telluris ad undam

510 sortiti remos passimque in litore sicco

corpora curamus, fessos sopor inrigat artus.

Necdum orbem medium Nox Horis acta subibat:

haud segnis strato surgit Palinurus et omnes

explorat ventos atque auribus (+ “omnem”) aëra captat;

515 sidera cuncta notat tacito labentia caelo,

Arcturum pluviasque Hyadas geminosque Triones,

armatumque auro circumspicit Oriona.

Postquam cuncta videt caelo constare sereno,

dat clarum e puppi signum; nos castra movemus

520 temptamusque viam et velorum pandimus alas. (=chiasme)

R507: ze wilden de zo kortst mogelijke route varen

gremio: Vergilius geeft hiermee aan dat ‘optatae’ en ‘telluris’ bij elkaar horen
sortiti = het onderwerp van ‘sternimur’
medium Nox Horis acta = gepersonifieerd: “middernacht”, letterlijk staat er: “de middelste baan”.
Subibat = achtergrond beschrijving van iets wat nog niet afgelopen is
haud segnis = een litotes: “niet traag” dus: “snel”

R515: omnem aanvullen = “elk briesje”

tacito caelo = hyperbaton: personificatie van de hemel
geminosque Triones = sterrenbeeld de grote en kleine beer
Oriona = Griekse accusativus
Cuncta constare = ACI
Dat = de persoonsvorm uit de hoofdzin
Trikolon: movemus; temptamus; pandimus (deze volgorde kan raar zijn)
Velorum = genitivus explicativus
Alas = metafoor

Italië in zicht!

Iamque rubescebat stellis Aurora fugatis

cum procul obscuros colles humilemque videmus

Italiam.[elisie!!!] Italiam primus conclamat Achates,

Italiam laeto socii clamore salutant. (anafoor van Italiam)

525 Tum pater Anchises magnum cratera corona

induit implevitque mero, divosque vocavit

stans celsa [elisie!] in puppi:

‘Di maris et terrae tempestatumque potentes,

ferte viam vento facilem et spirate secundi.’

530 Crebrescunt optatae aurae portusque patescit

iam propior, templumque apparet in arce Minervae;

vela legunt socii et proras ad litora torquent.

Portus ab euroo fluctu curvatus in arcum,

obiectae salsa spumant aspergine cautes, (=chiasme)

535 ipse latet: gemino demittunt bracchia muro

turriti scopuli refugitque ab litore templum.

Quattuor hic, primum omen, equos in gramine vidi

tondentes campum late, candore nivali.

Et pater Anchises ‘bellum, o terra hospita, portas:

540 bello armantur equi, bellum haec armenta minantur.

Sed tamen idem olim curru succedere sueti

quadripedes et frena iugo concordia ferre:

spes et pacis’ ait. Tum numina sancta precamur

Palladis armisonae, quae prima accepit ovantes,

545 et capita ante aras Phrygio velamur amictu,

praeceptisque Heleni, dederat quae maxima, rite

Iunoni Argivae iussos adolemus honores.

Stellis fugatis = ablativus absolutus
Rubescebat = achtergrond imperfectum
cum procul = cum inversum: de hoofdmededeling staat in de bijzin met cum
colles Italiam = hyperbaton, verbonden door que
videmus = praesens historicum
primus = predicatief vertalen
cratera à de “a” van de Griekse acc. Is altijd kort!
Vocavit = perfectum: de gebeurtenissen worden als een feit weergegeven
Regel 527 is een van de regels die nog niet af was

R528: de goden worden aangesproken

Potentes = gesubstantiveerd PTC: “zij die heersen”
Crebrescunt à ww staat nadrukkelijk vooraan in de zin
Minervae à ze zijn in Italië en dus wordt hier de Latijnse naam gebruikt i.p.v. het Griekse “Pallas”

R533: er wordt iets over de haven gezegd

R533: ellips van “est” maar je moet het vertalen als “ligt” i.p.v. “is”.

Met de woordplaatsing van het chiasme, laat Vergilius als het ware zien dat de haven omarmd is

Het gevolg van de gedetailleerde beschrijving is dat het verteltempo langzamer wordt.

turriti scopuli = onderwerp: de rotsen zien eruit als een torentje
Quattuor equos = A; tondentes = P dus ACP
candore nivali. = tautologie
ait = de persoonsvorm die bij Anchises uit R530 hoort
maxima = superlatief: predicatief vertalen als “zeer nadrukkelijk”
Iunoni Argivae = pars pro toto voor???????????????
Iussos = een PPP, maar je moet er een bijv. nw. Van maken en vertalen als “de bevolen eerbetuigingen”
Iunoni à er waren een aantal goden die je niet mocht negeren, o.a. Juno

De reis wordt voortgezet

Haud mora, (+ “est”) continuo perfectis ordine votis

cornua velatarum obvertimus (+ “vento”) antemnarum,

550 Graiugenumque domos suspectaque linquimus arva.

Hinc sinus Herculei (si vera est fama) Tarenti

cernitur, attollit se diva Lacinia contra,

Caulonisque arces et navifragum Scylaceum.

Haud mora à vanaf hier wordt het verteltempo versneld, door o.a. het asyndeton
Perfectis votis = Ablativus absolutus
Ordine = hetzelfde als ‘rite’ uit R546

R549 = regel met een versus spondiacus, ook is het een erg technische regel met maar 4 woorden, waarvan het tweede en vierde woord op elkaar rijmen.

Que verbindt obvertimus & linquimus
Que verbindt domos & suspecta arva
suspecta arva = de twee dingen die achtergelaten worden

R550: Graiugenumque domos suspectaque linquimus arva (parallel)

Hinc = “hier”: waar ze de offers gebracht hebben, waar ze nu op zee zitten
(si vera est fama) kan twee dingen zijn: vertellercommentaar van:
1. Aeneas: commentaar op zijn eigen verhaal
2. Vergilius: commentaar op Aeneas zijn verhaal
diva Lacinia à Vergilius laat zien dat hij een poeta doctus is

Tum procul e fluctu Trinacria cernitur Aetna,

555 et gemitum ingentem pelagi pulsataque saxa

audimus longe fractasque ad litora voces,

exsultantque vada atque aestu miscentur harenae.

Et pater Anchises (+ “ait”) ‘nimirum hic illa Charybdis:

hos Helenus scopulos, haec saxa horrenda canebat.

560 Eripite, o socii, pariterque insurgite remis.’

Haud minus ac iussi faciunt, primusque rudentem

contorsit laevas proram Palinurus ad undas;

laevam cuncta cohors remis ventisque petivit.

Tollimur in caelum curvato gurgite, et idem

565 subducta ad Manes imos desedimus unda. (=chiasme)

Ter scopuli clamorem inter cava saxa dedere,

ter spumam elisam et rorantia vidimus astra.

Interea fessos ventus cum sole reliquit,

ignarique viae Cyclopum adlabimur oris.

e fluctu = pars pro toto voor “de zee”
Trinacria à zijn we al eerder tegengekomen bij koning Achates
Cernitur = ze zien opeens verschijnen
Pulsata à dominant/zelfst. gebruikt = “het beuken van de zee”
Aestu = hier: “de branding”
Illa à verwijst naar het verhaal waar Helenos het over had

R558: net als in R539 spreekt vader Anchises

R559: niet helemaal waar wat Anchises zegt, hij heeft het niet over de rotsen gehad

R560 = dat wat hun bevolen is

Haud minus = litotes: ze roeien dus echt heel hard
Laevas – undas = hyperbaton

R564/565 = veel spondeeën: dit maakt het erg zwaar

In het chiasme zitten 2 antitheses
Subducta unda = ablativus absolutus in hyperbaton
Imos = zelfstandig gebruikt: “het diepst”
Elisam = dominant gebruikt: “het opspatten van het schuim”
Rorantia astra = ACP
vidimus astra = dominant gebruikt: het druipen van het water
fessos = een terugkerend thema in boek 3: ze zijn het zat

Belangrijk om te weten:

Het verhaal wat komt is ook “gepikt” van Homerus, zie blz. 131.
De verhalen van Homerus en Vergilius liepen dus vrijwel gelijk

Boek 2: verhaal van 24 uur, wordt in één boek verteld

Boek 3: verhaal over 7 jaar zwerftochten vertelt hij tijdens één feestmaal

9 Aeneas en Dido: onmogelijke liefde Aeneis 4

Jupiter grijpt in 4.219-237

Talibus orantem dictis arasque tenentem

220 audiit Omnipotens, oculosque ad moenia torsit

regia et oblitos famae melioris amantes.

Tum sic Mercurium adloquitur ac talia mandat:

‘Vade age, nate, voca Zephyros et labere pennis

Dardaniumque ducem, Tyria Karthagine qui nunc

225 exspectat fatisque datas non respicit urbes,

adloquere et celeres defer mea dicta per auras.

Non illum nobis genetrix pulcherrima talem

promisit Graiumque ideo bis vindicat armis;

sed fore [qui gravidam imperiis belloque frementem (=chiasme)

230 Italiam regeret 1], [genus alto a sanguine Teucri

proderet,2] [ac totum sub leges mitteret orbem.3] (=trikolon)

Si nulla accendit tantarum gloria rerum

nec super ipse sua molitur laude laborem,

Ascanione pater Romanas invidet arces?

235 Quid struit? Aut qua spe inimica in gente moratur

nec prolem Ausoniam et Lavinia respicit arva?

Naviget! Haec summa est, hic nostri nuntius esto.’

Talibus à verwijst naar de voorafgaande Nederlandse tekst
Audiit = audivit
Omnipotens = Jupiter
Moenia regia = de muren van Carthago
Melioris = comperativus
Rood = allemaal imperativus
Que verbindt labere & adloquere
Qui slaat terug op ducem
Urbes = Lavinium
Celeres – auras = hyperbaton
Illum – talem = hyperbaton à predicatief vertalen: “als een zodanig iemand”
Illum = Aeneas
Talem – fore (=inf. Futurum) = ACI
Pulcherrima à vertalen als “zeer mooie” want hij heeft natuurlijk maar één moeder
Genetrix = Venus, de moeder van Aeneas
Vindicat = praesens historicum
Regeret = conjunctivus, want na een betrekkelijke bijzin in de ACI komt een conj. In de indirecte reden, definiërende conjuncitvus?
Totum – orbem = een mooi hyperbaton: “de hele wereld” omringt letterlijk de zin waarin het staat

R231: hierin komt de filosofie van Augustus terug: hij wilde beschaving in de wereld brengen.

Accendit à mooie woordkeuze van Vergilius: Aeneas is natuurlijk in brand gezet door liefde van Dido
Super + abl. (=sua laude)
Pater = predicatief vertalen
Inimica gente à Jupiter veroordeelt de Carthagers als een vijandig volk, dit is een prospectief element
- Is een echo van Tyria Karthagine (R224)
Naviget = conjunctivus adhortativus
Haec = onderwerp, summa = naamwoordelijk deel v h gezegde

Mercurius4.238-278

Mercurius op weg

Dixerat. Ille patris magni parere parabat

imperio; et primum pedibus talaria nectit

240 aurea, quae (+ “eum”) sublimem alis sive aequora supra

seu terram rapido pariter cum flamine portant.

Tum virgam capit: hac animas ille evocat Orco

pallentes, alias sub Tartara tristia mittit,

dat somnos adimitque, et lumina morte resignat.

245 Illa fretus agit ventos et turbida tranat (=alliteratie)

nubila. Iamque volans apicem et latera ardua cernit

Atlantis duri caelum qui vertice fulcit,

Atlantis, cinctum adsidue cui nubibus atris

piniferum caput et vento pulsatur et imbri,

250 nix umeros infusa tegit, tum flumina mento

praecipitant senis, et glacie riget horrida barba.

Hic primum paribus nitens Cyllenius alis

constitit; hinc toto praeceps se corpore ad undas

misit avi similis, quae circum litora, circum

255 piscosos scopulos humilis volat aequora iuxta.

Haud aliter terras inter caelumque volabat

litus harenosum ad Libyae, ventosque secabat

materno veniens ab avo Cyllenia proles.

Dixerat = plusquam perfectum, onderwerp = Jupiter
Ille à slaat terug op Mercurius in R222
Patris = Jupiter
Parabat = een duratief imperfectum, het zorgt ervoor dat het verteltempo omlaag gaat
Primum – Tum = tegenstelling
Sublimem = predicatief vertalen
Hac slaat terug op virgam
Illa (=ablativus) slaat terug op hac en dus op virgam

R239 t/m 244 = een uitwijding over alle attributen van Mercurius. Deze lange uitwijding zorgt ervoor dat het verteltempo vertraagd wordt.

Orco – somnos = antithese: mensen in slaap brengen en mensen naar de onderwereld brengen.
Grijs à allemaal menselijke lichaamsdelen die in de uitbreiding over de Atlas (R246 t/m 251) staan. D.m.v. het gebruik van deze lichaamsdelen wordt de Atlas gepersonifieerd.
Cyllenius à zo wordt Mercurius genoemd omdat men denkt dat hij hier geboren is
Quae slaat terug op avi
aequora iuxta à zouden eigenlijk omgedraaid moeten zijn, maar iuxta is expres achteraan geplaatst à stijlfiguur = anastrofe
ab avo Cyllenia proles à Atlas is de opa van Mercurius

Mercurius vaart uit tegen Aeneas

Ut primum alatis tetigit magalia plantis,

260 Aenean fundantem arces ac tecta novantem

conspicit. Atque illi stellatus iaspide fulva

ensis erat Tyrioque ardebat murice laena

demissa ex umeris, dives quae munera Dido

fecerat, et tenui telas discreverat auro.

265 ----Continuo invadit: ‘Tu nunc Karthaginis altae

fundamenta locas pulchramque uxorius urbem

exstruis? Heu, regni rerumque oblite tuarum!

Ipse deum tibi me claro demittit Olympo

regnator, caelum et terras qui numine torquet,

270 ipse haec ferre iubet celeres mandata per auras:

Quid struis? Aut qua spe Libycis teris otia terris?

Si te nulla movet tantarum gloria rerum

[nec super ipse tua moliris laude laborem,]

Ascanium surgentem et spes heredis Iuli

275 respice, cui regnum Italiae Romanaque tellus (=chiasme)

debetur.’ Tali Cyllenius ore locutus

mortales visus medio sermone reliquit

et procul in tenuem ex oculis evanuit auram.

Aenean (A) met dubbele participium: fundantem & novantem
Aenean fundantem arces ac tecta novantem (=chiasme)
Illi = Aeneas

R260 à de Romeinen moesten meteen aan Antonius denken want Aeneas doet precies wat Antonius ook in Egypte gedaan heeft, ook is Aeneas gekleed als een echt oosters iemand. à Dido wordt haast als een soort Cleopatra opgevat.

---- à asyndeton onderstreept dat hij meteen tekeer gaat
Altae à werd ook gebruikt in regel 7, boek 1, toen het over Rome ging. Dit is een prospectief element dat Karthago en Rome uiteindelijk vijanden worden.
Uxorius = predicatief gebruikt: “als slaaf van je vrouw”
Teris – terris = leuk woordspel ha ha

R273 à regel had er eigenlijk niet moeten staan, het is een herhaling van R232/233

11 De bestemming bereikt Aeneis 7.1-147

Aankomst in Latium 7.5-45

In de eerste regels van dit boek vertelt Vergilius dat Aeneas’ oude voedster in Caieta overleed. Als de begrafenisplechtigheden voltooid zijn zetten de Trojanen koers naar Latium.

Langs de kust van Circe

5 At pius exsequiis Aeneas rite solutis,

aggere composito tumuli, postquam alta quierunt

aequora, tendit iter velis portumque relinquit.

Aspirant aurae in noctem nec candida cursus

luna negat, splendet tremulo sub lumine pontus.

10 Proxima Circaeae raduntur litora terrae,

dives inaccessos ubi Solis filia lucos

adsiduo resonat cantu, tectisque superbis

urit odoratam nocturna in lumina cedrum

arguto tenues percurrens pectine telas.

15 Hinc exaudiri gemitus iraeque leonum

vincla recusantum et sera sub nocte rudentum,

saetigerique sues atque in praesepibus ursi

saevire ac formae magnorum ululare luporum,

quos hominum ex facie dea saeva potentibus herbis

20 induerat Circe in vultus ac terga ferarum. = chiasme

Quae ne monstra pii paterentur talia Troes

delati in portus neu litora dira subirent,

Neptunus ventis implevit (1) vela secundis,

atque fugam dedit (2) et praeter vada fervida vexit (3). = trikolon

Pius à tekst begint meteen met plichtsgetrouw
Exsequiis solutis & aggere composito tumuli = abl. Abs.
Postquam + perfectum (hier quierunt, eigenlijk quiverunt) à vertalen als “nadat + plusquam perfectum.
portumque relinquit = verliet de haven en dus de plaats Caieta
Aspirant aurae luna negat = chiasme, maar ook luna negat, splendet pontus is een chiasme
Cursus is accusativus meervoud, hier dus een poëtisch meervoud
Als je regel 9 scandeert, zie je dat het er een dactylus in zit, hier staat deze dactylus symbool voor het trillen van de maan
In = accusativus van tijd: “tot in…”
Proxima à predicatief vertalen
Raduntur is een meervoud, maar omdat je het passief moet vertalen, vertaal je het als “men …”
Solis filia à wordt mee bedoeld: Circe
Ubi moet eigenlijk vooraan in de zin, Vergilius taaleigen
Resonat is een transitief woord, dus met een accusativus (lijd. Vw.) erbij
Superbis is een enallagé / personificatie: staat bij een znw. Waar je het niet bij verwacht
Tectis is een pars pro toto, eigenlijk dak, huis, maar hier ‘paleis’
Odoratam cedrum is een groot hyperbaton, wat laat zien dat het hele paleis ernaar ruikt
Regel 10 t/m 14 = een uitwijding over aan welk gevaar Aeneas met zijn makkers ontsnapt is, dit is een soort cliffhanger
Hinc à slaat terug op het laats genoemde, dus hier op het paleis
Exaudiri = een infinitivus historicus: moet je gewoon vertalen als normale persoonsvorm
recusantum & rudentum = 2x een ppa als betrekkelijke bijzin
vincla = eigenlijk ‘vincula’
dikgedrukte woorden zijn 4 verschillende dieren
ululare = een onomatopee
quos slaat terug op de 4 verschillende dieren
ferarum is daarnaast een antithese met hominum, dit wordt versterkt door het chiasme.
Monstra staat symbool voor het veranderen van mensen in dieren
Quae = een relatieve aansluiting
Ne = opdat niet; neu = en opdat niet
litora dira = gepersonifieerd
atque à wordt gebruikt al ser iets onverwachts volgt

Aeneas landt bij de Tiber

25 Iamque rubescebat radiis mare et aethere ab alto

Aurora in roseis fulgebat lutea bigis,

cum venti posuere omnisque repente resedit... = enjambement

…flatus, et in lento luctantur marmore tonsae.

Atque hic Aeneas ingentem ex aequore lucum

30 prospicit. Hunc inter fluvio Tiberinus amoeno

verticibus rapidis et multa flavus harena

in mare prorumpit. Variae circumque supraque

adsuetae ripis volucres et fluminis alveo

aethera mulcebant cantu lucoque volabant. = chiasme

35 Flectere iter sociis terraeque advertere proras

imperat et laetus fluvio succedit opaco.

Rubescebat = een achtergrond imperfectum
Mare = gepersonifieerd
Posuere is eigenlijk ‘posuerunt’ zonder accusatief, dus intransitief
Tonsae = gepersonifieerd
Hunc slaat terug op lucum
Variae volucres à met deze woorden laat Vergilius het paradijselijke zien van de Tiber
Regel 36: gek! Hoe weet hij dat dit de Tiber is? Vergilius geeft deze informative aan Aeneas.
Imperat à onderwerp hiervan is Aeneas
Mulcebant & volabant = achtergrond imperfectum
Laetus = een grote tegenstelling met de ‘fessos’ van de eerste paar boeken waar ze telkens erg moe waren. Nu zijn ze blij.

De dichter roept de Muze aan: hij gaat nu een groter werk verrichten

Nunc age, qui reges, Erato, quae tempora, rerum

quis Latio antiquo fuerit status, advena classem

cum primum Ausoniis exercitus appulit oris,

40 expediam, et primae revocabo exordia pugnae.

Tu vatem, tu, diva, mone. Dicam horrida bella,

dicam acies actosque animis in funera reges,

Tyrrhenamque manum totamque sub arma coactam

Hesperiam. Maior rerum mihi nascitur ordo,

maius opus moveo.

Vanaf hier start er eigenlijk een soort 2^e prooemium: de muze wordt opnieuw aangesproken, hier met “Erate”, dit is de muze van de liefdespoëzie.

Vanaf hier is ook het ‘Odyssee gedeelte’ klaar en begint het ‘illias stuk’: dit wordt door Vergilius veel belangrijker gevonden (zie R45)

Fuerit = fuerenit = conjunctivus
Advena – exercitus = hyperbaton; Vergilius heeft het ipv over de Trojanen over het leger, dit doet hij in aanloop naar de komende boeken
Ausoniis = de naam van de eerste bewoners van Italië
Primae pugnae = de oorzaak van het eerste gevecht
Diva = de Muze
Dicam à onderwerp is “ik” = Vergilius
horrida bella à slaat terug op de ‘arma’ uit boek 1 R1
Maior ordo - maius opus = anafoor
3 dingen die in boek 7 t/m 12 aan bod zullen komen: horrida bella; acies; reges

De bestemming bereikt 7.107-147

Aeneas primique duces et pulcher Iulus

corpora sub ramis deponunt arboris altae,

instituuntque dapes et adorea liba(1) per herbam

110 subiciunt epulis (sic Iuppiter ipse monebat)

et Cereale solum(2) pomis agrestibus augent.

Consumptis hic forte aliis, ut vertere morsus

exiguam in Cererem(3) penuria adegit edendi,

et violare manu malisque audacibus orbem

115 fatalis crusti(4) patulis nec parcere quadris(5):

‘Heus, etiam mensas consumimus?’ Inquit Iulus,

nec plura, adludens. Ea vox audita laborum

prima tulit finem, primamque loquentis ab ore

eripuit pater ac stupefactus numine pressit.

120 Continuo ‘salve fatis mihi debita tellus

vosque’ ait ‘o fidi Troiae salvete penates:

hic domus (+”est”), haec patria est. Genitor mihi talia namque

(nunc repeto) Anchises fatorum arcana reliquit:

“Cum te, nate, fames ignota ad litora vectum

125 accisis coget dapibus consumere mensas,

tum sperare domos defessus, ibique memento

prima locare manu molirique aggere tecta.”

Haec erat illa fames, haec nos suprema manebat

exitiis positura modum.

130 Quare agite et primo laeti cum lumine solis

quae loca, quive habeant homines, ubi moenia gentis,

vestigemus et a portu diversa petamus.

Nunc pateras libate Iovi precibusque vocate

Anchisen genitorem, et vina reponite mensis.’

135 Sic deinde effatus frondenti tempora ramo

implicat et geniumque loci primamque deorum

Tellurem Nymphasque et adhuc ignota precatur

flumina, tum Noctem Noctisque orientia signa

Idaeumque Iovem Phrygiamque ex ordine matrem

140 invocat, et duplices caeloque Ereboque parentes. = chiasme

Hic pater omnipotens ter caelo clarus ab alto

intonuit, radiisque ardentem lucis et auro

ipse manu quatiens ostendit ab aethere nubem.

Diditur hic subito Troiana per agmina rumor

145 advenisse diem quo debita moenia condant.

Certatim instaurant epulas atque omine magno

crateras laeti statuunt et vina coronant.

Regel 107 is een versus spondiacus (bijzonder) à de regel begint met Aeneas en eindigt met Julus. Julus wordt de volgende leider en krijgt in het komende verhaal veel nadruk.

Dapes & epulis à komt vrijwel alleen in het meervoud voor, hier acc. Mv.

Regel 109: vaste terugkerende scène/ritueel: ze gaan de tafel dekken en eten

Regel 110: tussen haakjes is een tussenopmerking van Vergilius, Aeneas herinnert dit zich pas later.

1 t/m 5 à zijn allemaal andere termen voor ‘de speltkoek’. Dit is een bewuste terminilogie van Vergilius, zie blz. 189.
Augent à is om aan te geven dat Italië een vruchtbaar land is, net zoals Juno voorspeld had.
Hic = hier temporeel gebruikt
Consumptis aliis = Abl. Abs.
Vertere; violare; parcere = 3x infinitifi bij adegit
Edendi = gerundium, bijv. Nw. bij penuria

Regel 112 t/m 115 is allemaal bijzin, hoofdzin is pas Regel 116

Violare = een zwaar word voor schenden, ze hadden honger en schonden de religieuze gewoonten.
Heus = een woord wat eigenlijk niet in een epos thuis hoort, maar maakt hier de vraag van Julus levendig.

Adludens is een ppa wat bij Iulus hoort.
Ea vox audita = onderwerp, letterlijk: “dit gehoorde woord”

Prima is net als Ea vox audita ook nominativus, dus moet je het hier predicatief vertalen.
Laborum à is vaak “ellende” en niet “inspanning” of iets dergelijks.
ab ore = ablativus seperativus
Continuo = een bijwoord, niet zoals het misschien lijkt een persv.
Tellus = hetgeen wat hij toespreekt, dus het land

Regel 120: Aeneas schiet te binnen wat Ascanius (OF ANCHISES?) ooit tegen hem gezegd heeft, namelijk????

Hic & haec = anafoor
Genitor – Anchises = hyperbaton, Genitor is een erg plechtig, archaïsch woord.

Regel 124: Aeneas gaat letterlijk het citaat herhalen wat Anchises gezegd heeft, maar dit klopt niet want Anchises heeft het niet letterlijk zo tegen hem gezegd. Het was namelijk de Harpei Celaino die dit zei. Dit is een mogelijk bewijs dat Vergilius nog niet klaar was OF dat Aeneas het zich fout herinnert.

Accisis dapibus = Abl. Abs.
Sperare = infinitives pro imperative

illa fames à verwijst naar de honger uit R124
anafoor van Haec
positura = PTC futurum: “om te…”

R131: 3x een afhankelijke vraag.

Vestigemus & petamus = conjunctivus adhortativus
Er wordt een plengoffer gebracht = offer van wijn, honing, melk, olie, wat geschonken wordt aan goden/overledenen om hen gerust te stellen.
Trikolon: libate; vocate; reponite
Sic effatus à staat vaak na een toespraak: “nadat hij zo gesproken had”
Tempora à komt van ‘temporis’ en betekent in het mv “je slapen”

De 10 dingen die Aeneas aanspreekt/voor bid:

1: genium loci; 2: primam deorum; 3: Tellurem; 4: Nymphas; 5: ignota flumina; 6: Noctem; 7: Noctis orientia signa; 8: Idaeum Iovem; 9: Phrygiam matrem; 10: duplices parentes.

orientia signa = mooie epische omschrijving voor de sterren
Let op: er waren twee Ida’s Bergen: die op Kreta en die bij Troje.
Phrygiam matrem = de Sibylle.
Erebo = de Erebus = de onderwerpeld

R140: z’n beide ouders want Venus (hemel) en Anchises (onderwereld)

pater omnipotens = Jupiter. Jupiter laat hier weten dat hij het goed vindt dmv natuurgeweld.
ipse à staat erg nadrukkelijk vooraan
condant = conjunctivus.
advenisse diem = ACI

-THE END-