Dubbelspel door Frank Martinus Arion

Zakelijke gegevens: Auteur: Frank Martinus Arion
Titel: Dubbelspel, De Bezige Bij, Amsterdam, 1986, 9e druk, 365 blz. Genre: Sociaal-politieke roman

Eerste reactie:

Keuze: Dit boek heb ik gekozen, omdat het een wat dikker boek is, in tegenstelling tot de andere boeken die ik gelezen heb. Ook had ik nog niet echt een boek gelezen, waarin politieke opvattingen een grote rol hebben. Verder kan ik niet echt een duidelijke rede bij mezelf vinden, waarom ik dit werk heb gekozen.

Inhoud: Ik vind het boek nogal langdradig, vooral de passage die het dominospel beschrijft is erg saai. Het eerste gedeelte van het boek zit goed in elkaar. Je leert de karakters van verschillende kanten kennen en je begrijpt waarom ze doen zoals ze doen. De politieke opvattingen spelen hierin nog niet zo’n grote rol. Pas in het gedeelte waarin de vier mannen het dominospelspelen komt dit naar voren. De politieke discussies worden, naar mijn mening, te ver uitgewerkt. Letterlijk elk woord en elke gedachte van de hoofdpersonen worden beschreven. Dit irriteert mij nogal. Wel wordt het duidelijke dat hun haatgevoelens voor elkaar zo duidelijk wordt. Ze grijpen de discussie aan om elkaar aan te vallen. Het einde is een duidelijke climax in het boek, misschien wel te duidelijk.

Samenvatting: Het boek beschrijft een dag uit het leven van de vier hoofdrolspelers. Het eerste deel van het boek: De morgen en de ochtend, bevat vooral veel flashbacks, waarin duidelijk wordt wie de vier hoofdrolspelers zijn. Het tweede en het derde deel worden, wel geheel chronologisch verteld. Soms met behulp van kleine flashbacks, deze gaan dan echter niet zo veel terug in de tijd. In het dorpje Wokota, wat een buitenwijk van Willemstad is, op het eiland Curaçao spelen vier mannen en potje domino. De vier vrienden Boeboe Fiel, Manchi Sanantonia, Chamon Nicholas en Janchi Pau komen hiervoor iedere zondag bij elkaar op het erf van taxichauffeur Boeboe Fiel. Het boek begint echter met de ochtend en morgen van Manchi. Manchi is een vijftig jarige neger en deurwaarder van beroep. Hij wil graag toetreden tot de loge van Vrijmetselaars, mede omdat hij van kinds af aan geleerd heeft, dat zij tegen het geloof zijn. Dit is voor hem een unieke kans om ook de afkeer tegen zijn vrouw te uiten. Zijn vrouw, Solema, is wel gelovig en speelt vaak op het orgel tijdens de kerkdienst. Ook heeft zij gestudeerd en een poging gedaan om een politieke partij op te richten. Zij staat in hoogaanzien. Omdat Manchi vrijmetselaar wordt, zal hij zijn wekelijkse dominospel moeten opgeven. Solema is echter niet gelukkig bij Manchi en ze heeft vaak overspel gepleegd. Ook vier jaar geleden, toen Manchi haar betrapt had met een jonge rechter. Hij eiste vijf gulden van de rechter, dat was immers het gebruikelijke loon van een goedkope inlandse hoer. Om Solema te laten boeten voor haar gedrag, moest ze hem elke zondag na de soep hem die vijf gulden betalen. Manchi is wel trots op zijn vrouw omdat ze zoveel aanzien heeft, maar op deze manier houdt hij haar toch onder zijn gezag. Verder probeert Manchi progressief te zijn, maar uiteindelijk is hij meestal zeer conservatief. Zo heeft hij ook zelf zijn eigen huis gebouwd. Hij wil dat de man de baas in huis is, alles gaat zoals hij het wil. Hij is erg trots op zijn huis en op zijn kinderen. Hij is wel jaloers dat hun meer kunnen dan hij. Zoals pianospelen, wat hem absoluut niet ligt. Het gedrag en de vijf gulden betaaldag werken bij Solema averechts. Sinds een paar weken heeft ze een verhouding met de visser en dominovriend Janchi Pau. Deze werkt nu bij de Texaco. Hij woont in een onafgebouwd huis, omdat hij na de dood van zijn moeder hier geen heil meer in zag. Hij heeft Solema hulp aangeboden en hij vraagt of ze bij hem wil intrekken. Hij geeft Solema haar zelfrespect weer terug. Hij behandelt haar niet als hoer en is kwaad op Manchi omdat hij dat wel doet. Mede omdat Manchi het verhaal van het overspel in beknopte versie aan zijn dominopartners heeft verteld, wordt Manchi’s haat sterker. Die ochtend denkt Manchi dat Solema in de kerk speelt, maar in werkelijkheid ligt ze bij Janchi in bed. Ze besluit dan ook dat ze Manchi gaat verlaten, maar eerst moet Janchi zijn huis afbouwen. Voor Janchi zal het dus waarschijnlijk een van de laatste dominospellen worden. De dominospelers komen bij elkaar bij het huis van Boeboe Fiel. Hij is een vrijgeslagen taxichauffeur. Hij doet wat hij wil en wanneer hij wil. Zo is hij wel getrouwd met Nora, maar ziet dat huwelijk eigenlijk als een soort val. Daarom is hij er ook een keer een jaar vandoor gegaan met een andere vrouw ( hoer). Hij heeft vele buitenvrouwen. Boeboe had die nacht veel geld verdiend maar het het verloren met een kaartspel. Bovendien heeft hij de nacht doorgebracht met een hoer, Micha in het hoerenkamp: Campo Alegre. Hij mocht gratis met de hoer naar bed, omdat het de verjaardag van haar dochtertje was en ze alleen maar lol wilde hebben. Boeboe kan haar maar niet uit zijn hoofd zetten. Ook wordt hij die avond gekozen tot voorzitter van de Curaçaose Vakbond van Taxichauffeur, omdat hij heeft voorkomen dat bussen de taxiritten op het eiland zouden overnemen. Hij deed dit, terwijl de politiek dit niet deed. Hij zal door deze functie ook geen tijd meer hebben voor het dominospel. Door het geldverlies kan Boeboe’s vrouw geen nieuwe schonen kopen voor hun zoontje Ostrik. Hij kan goed leren en zit op school. Zonder schoenen kan hij echter niet naar school, daarom moet zij op een andere manier het geld te pakken zien te krijgen. Dit doet ze door een tientje van de doodgraver Diego af te troggelen. Ze gaat met hem naar bed. Ze heeft echter nog vijf gulden te kort. Dit zal ze wel kunnen krijgen van Chamon Nichlas, waar zij een verhouding mee heeft. Hij heeft immers twee huizen en heeft veel geld. Hier weten maar een paar mensen van waaronder Nora. Zij heeft al eerder geld van hem geleend voor de communie van een van haar kinderen. Nora wacht bij het begin van het dominospel op Chamon, maar die komt later en zij krijgt hem dus niet te pakken. Hij heeft echter besloten de verhouding met haar te beëindigen. Als Boeboe echter achter te relatie van hun dreigt te komen, zal dit ook voor Chamon zijn laatste dominospel zijn. Op die zondag komen de vrienden wederom bij elkaar voor het dominospel. Om de score bij te houden worden de punten geteld in damesschoenen. Degene die het eerste die punten heeft en meer dan vijf punten voorligt op de tegenpartij, geeft de verliezers een paar schoenen. Eigenlijk stamt dit gebruik uit de slaventijd, maar voor de grap wordt dit gebruik vandaag letterlijk uitgevoerd. Voor dit doel verft Manchi tien paar schoenen van zijn vrouw zwart. Hij heeft er eigenlijk geen tien nodig, maar dit is weer een symbool van zijn welvaart en tegelijk behoudt het zijn hoge positie tegenover zijn vrienden. Die middag spelen ze weer hun dominospel. De twee duo’s Manchi/Boeboe en Janchi/Chamon zijn goed tegen elkaar opgewassen. Echter deze keer is Boeboe nog erg vermoeid van zijn nachtelijke avontuurtje. Hierdoor winnen Chamon en Janchi ronde na ronde. Eén ronde wordt zelfs gewonnen met vier dubbelspelen! Dit is een absoluut wereldrecord. Gedurende het speel wordt vooral gepraat over politiek en vrouwen. Janchi heeft er geen vertrouwen in dat er ooit een zwarte een belangrijke positie zal bekleden op het eiland. Boeboe ontgaat intussen niets van het opmerkelijke gedrag van zijn vrouw. Nora probeert steeds de aandacht van Chamon te trekken, omdat ze geld nodig heeft. Chamon wil echter stoppen met hun relatie, omdat hij bang is dat Boeboe achter hun relatie komt. Chamon en Janchi gaan steeds beter en sneleer spelen. Boeboe en Manchi moeten accepteren dat hun schoenenbezit groeit zonder zelf ook maar één ronde te winnen. Boeboe verdenkt de tegenpartij van verraad, omdat ze ook geen rum meer willen drinken. Intussen besluit Norad dat ze de vijf gulden aan Solema zal vragen. Solema neemt op haar beurt het sluit om voorgoed bij Janchi in te trekken. Als Nora naar het huis van Solema vertrekt, beseft Boeboe opeens dat hij zijn vrouw niet kan missen. Solema geeft Nora de vijf gulden, die ze eerder die dag niet aan haar maan had gegeven. Als Nora terug komt schrikt ze van de enorme toeloop bij het dominospel. Er is zelfs een verslaggever van de radio die bericht over de vier dubbelspelen. Nora deelt weer rum rond onder de belangstellenden. Helaas is er te weinig en is ze genoodzaakt Ostrik naar de kruidenier te sturen om van zijn schoenengeld meer rum te gaan halen. Het dominospel eindigt uiteindelijk in tien-nul. Nora krijgt eindelijk de kans om, op het toilet in het washok, Chamon te spreken. Door de aanschaf van de rum, heeft ze weer geld nodig. Chamon weigert haar geld te lenen. Boeboe luistert het betreffende gesprek af en windt zich op voer de manier waarop Chamon zijn vrouw laat vallen. Boeboe gaat in zijn opwinding Chamon met een krik te lijf. Uit zelfverdediging steekt Chamon hem vervolgens met een mes in de borst. Boeboe is herdoor op slag dood. Manchi vindt intussen thuis de afscheidsbrief van Solema. De dubbelde nederlaag, bij het dominospel en het bedrog van zijn vrouw, is de aanleiding tot zijn zelfmoord. Hij schiet zich, zittende aan de piano, met een kogel door zijn hoofd. In het laatste hoofdstuk duikt opeens een ik-verteller op. Deze verteller meldt dat hij, in opdracht van de rechtbank, de aanloop naar de gewelddadige moord op Boeboe moet onderzoeken. Daarnaast vertelt de ik-verteller dat Janchi en Solema samen een aantal coöperatieve bedrijven hebben opgezet.

Onderzoek van de verhaaltechniek: Het boek kan worden gerekend tot de moderne Nederlandse literatuur. Dit kan je zien aan het taalgebruik en de thema’s als politiek en vrouwen. Het taalgebruik is niet al te moeilijk.

Ruimte: Plaats: Dubbelspel speelt zich af op het eiland Curaçao. Om precies te zijn in het fictieve dorpje Wokota, wat een buitenwijk van Willemstad. De gebeurtenissen van de hoofdpersonen vinden voornamelijk plaats bij het huis van Boeboe Fiel, tussen het kerkhof en het bordeel Campo Alegre. Ook spelen een paar gebeurtenissen in het huis van Manchi af. Dit huis heeft hij zelf gebouwd naar Italiaans voorbeeld. Het huis van Janchi wordt ook nog genoemd, deze is niet afgebouwd en de flora en fauna is en kan daar uitgebreid zijn gang gaan.

Tijd: Het chronologische verhaal wordt afgewisseld door veel en grote flash-backs. Er zijn ook wordt er gebruik gemaakt van vooruitwijzingen, mede door deze twee technieken hoopt de schrijver het verhaal een spannend effect mee te geven. Dubbelspel begint bij de zondagochtend en eindigt bij de zondagavond. Doordat er per verhaalfiguur tijdsverschuivingen plaatsvinden, krijgt het verhaal een niet-chronologisch uiterlijk. Het verhaal speelt zich ongeveer af rond de zeventiger jaren. Hoofdstuk 1 en de proloog zijn geschreven in de tegenwoordige tijd. De rest van het verhaal is geschreven inde verleden tijd.

De verhaalfiguren: Alle karakters zijn ronde karakters, of te wel round characters. Eigenlijk kan je het boek zien als een grote karakter beschrijving.

Boeboe Fiel: Boeboe is een sterke taxichauffeur. Hij is getrouwd met Nora en heeft in totaal zestien kinderen. Zeven van hen wonen nog thuis, drie zijn al uit huis en de overige zes kinderen zijn overleden. Bovendien heeft hij ook nog een paar buitenkinderen. Hij is lui, zorgeloos en mist elk verantwoordelijkheidsgevoel. Hij doet wat hij zelf wil, vandaar ook zijn beroep. Hij gaat ook vaak vreemd en neemt het met het huwelijk niet zo nauw. Doordat hij veel geld kwijt raakt moet Nora zich regelmatig als hoer verkopen. Boeboe heeft veel respect voor de succesvolle Manchi, die een mooi huis en hoogopgeleide vrouw heeft. Ondanks zijn avontuurtjes realiseert hij zich dat hij zijn vrouw niet kan missen. Hij verdedigt haar zelfs al haar minnaar, Chamon, haar afwijst. Bij de vechtpartij die hierop volgt wordt Boeboe vermoordt. Boeboe zou toch moeten stoppen met het spel, omdat hij hoofd van de vakbond van Taxichauffeurs zou worden.

Nora Fiel: Nora Fiel is al jaren getrouwd met Boeboe. Ze is een moeidige en zelfstandige vrouw en heeft een scherp mondje. Ondanks alle vernederingen en slippertjes van haar man, blijft ze bij hem. Sinds vier jaar heeft ze zelf een buitenechtelijk verhouding met Chamon. Om geld te verdienen, moet ze zelf prostitueren. Ze heeft een dillema: ze wil haar man niet kwijt, maar ook Chamon kan ze niet missen. Financieel gezien is ze afhankelijk van het hoereren, anders kan ze haar zoon Osterik ook niet naar school laten gaan. Doordat Chamon Boeboe heeft vermoord moet hij naar de gevangenis. Ze is nu alleen en heeft alleen nog de kinderen als troost.

Manchi Snantonio: Manchi Sanantonio is een zelfingenomen deurwaarder, die sterk overtuigd is van zijn mening dat zwarten net zoveel kunnen bereiken als blanken. Hij is getrouwd met Solema. Deze heeft hij echter betrapt op overspel met een jonge rechter. Hij eistte van de rechter vijf gulden voor het gebruik van zijn vrouw. Dit is het loon van een goedkope hoer. Dit moest Solema dan ook aan hem betalen. Hiermee onderdrukt hij zijn vrouw. Hij is ervan overtuigd dat hij ook rechter kan worden, als rechters zich zo gedragen. Manchi haat godsdienst en haat eigenlijk alles wat zijn vrouw wel heeft en kan en wat hij niet heeft en kan. Hij verzet zich hier ook tegen. Eigenlijk gaat hij hieraan onderdoor. Mede door het verlies van het dominospel en het verlaten worden door zijn vrouw pleegt hij zelfmoord. Eigenlijk is hij dus niet zo sterk als hij doet overkomen. Hij zou uiteindelijk ook moeten stoppen met het dominospel, vanwege zijn lidmaatschap van de Vrijmetselaars.

Solema Sanantonio: Solema heeft gestudeerd in Europa en is uiteindelijk lerares geworden. Ze heeft al eens geprobeerd om een politieke partij op te richten, dit was een conservatieve partij, deze is echter geflopt. Ze heeft veel aanzien en is een redelijk sterke vrouw. Ze is getrouwd met Manchi, omdat hij zo conservatief leek. Ze gaat echter vreemd en ze wordt betrapt door haar man. Deze behandelt haar vervolgens als hoer. Haar verhouding met Janchi maakt dat ze zichzelf meer gaat respecteren. Hij geeft haar immers niet het predikaat hoer. Samen met Janchi begint ze een nieuw leven in de eigen meubelfabriek. Solema is zelfs weer bezig met de oprichting van een nieuwe politieke partij om haar socialistische ideeën te realiseren.

Janchi Pau: Janchi was zeeman en staat bekend als een vrouwenjager. Sinds kort heeft hij een relatie met Manchi’s vrouw Solema. Samen hebben ze de grootste toekomst plannen. Hij wil werken aan de toekomst van zijn land en samen met Solema kan hij zijn idealen realiseren. Janchi leeft in een onafgebouwd huis. Hij wilde dit eigenlijk bouwen voor zijn moeder, maar toen deze stierf had hij er geen zin meer in. Voor Solema wil hij het echter wel afmaken. Hij is de beste dominospeler van de vier mannen.

Chamon Nicolas: Chamon Nicolas is geboren op het bovenwindse eiland Saba. Hij woont sinds twintig jaar op Curaçao. Hij leeft van de verhuuropbrengsten van twee kleine huisjes. Een inkomen waar alleen een paar mensen van afweten, waaronder de vrouw van Boeboe. Hij heeft in de gevangenis gezeten omdat hij iemand vermoord had uit zelfverdediging. Chamon is een lafaard en wil niet dat Boeboe achter zijn relatie met Nora komt. Daarom besluit hij te stoppen met het domino spel en zo met Nora te stoppen. In zijn verweer om Boeboe van zich af te slaan, doodt hij Boeboe en moet hij weer een gevangenisstraf uitzitten.

Boeboe Fiel is dus getrouwd met Nora. Nora heeft echter een verhouding met Chamon en de doodgraver. Manchi is getrouwd met Solema. Solema heeft op haar beurt weer een verhouding met Janchi. De deelnemers aan het dominospel zijn verdeeld in twee temas: Boeboe/Manchi en Chamon/Janchi. Eigenlijk zijn de deelnemers geen vrienden. Uit hun gedachten blijkt dat ze ontzag hebben voor elkaar, maar ook angst en woede gevoelens tegen elkaar kennen. Ook hebben Chamon en Janchi een verhouding met de vrouwen van de andere twee vriendin. Dubbelspel.

De situaties: De situaties zijn in dit boek eigenlijk niet zo belangrijk. Tijdens het dominospel worden er over verschillende onderwerpen gesproken. Deze onderwerpen zorgen ervoor dat de situaties tussen de personen spannend wordt. De situaties van het vreemdgaan is wel belangrijk, daar draaien de moorden aan het eind van het boek eigenlijk om. Het dominospel is slecht een opvulling tussen het begin en het eind. Tussen de beschrijvingen van de hoofdpersonen en hun relaties.

De vertelwijze: Uit het einde van het boek blijkt dat er een auctoriale verteller is. Dor de ogen ven een toeschouwer worden de belevenissen geschetst. Deze toeschouwer heeft als opdracht om voor de rechtbank alle gebeurtenissen te onderzoeken die aanleiding gaven tot de moord op Boeboe. Daarbij verplaatst de verteller zich in de gedachten en gedragingen van de verhaalfiguren. Ook wordt er allerlei achtergrondinformatie doorgespeeld, zoals de uitleg van de dominoregels en de toelichting op de rol van de schoenen vanuit het slavenverleden. Het taalgebruik is erg levendig. Er wordt geschreven zoals er letterlijk gesproken had kunnen worden. Er worden ook veel Antilliaanse woorden gebruikt, de betekenis hiervan kan je echter wel herleiden uit de context. Veel politieke ontwikkeling worden door hem behandelt en uitvoering toegelicht. Je kan het boek ook wel beschouwen als een grote beschouwing. Doordat hij de hoofdpersonen verschillende tegenstrijdige meningen geven, kan hij in het boek een politieke discussie beginnen.

Op zoek naar de thematiek: Het verhaal draait vooral om de politieke thema’s macht en bewustwording. Ook liefde speelt een grote rol in dit boek. Dubbelspel is eigenlijk een soort beschouwing over de politieke en sociale misstanden op het Antilliaanse eiland Curaçao. De bevolking wordt al jaren onderdrukt door de blanken. Dit laat de schrijver zien aan de hand dat de blanken veel mooiere en grotere huizen hebben. Hij laat echter ook zien dat zwarten dit ook kunnen bereiken aan de hand van het zelfgemaakte huis van Manchi. Voor de rest wordt er tijdens het dominospel veel over macht en heerschappij over personen en goederen gesproken. Aan het einde van hun discussie kunnen ze concluderen dat de bevolking zich moet ontwikkelen en zich uit deze greep moet bevrijden door moed en liefde te tonen en door het verstand te gebruiken. Manchi zegt bijvoorbeeld dat men de democratie moet respecteren. Maar dat te kunnen moet men eerst weten wat democratie is. Men moet zich ontwikkelen, men moet onderwezen worden. Net als Solema, hun grote voorbeeld. Janchi komt erachter dat hij door zijn liefde voor Solema bereidt is om te werken, en zo een bijdrage te leveren aan de samenleving. De schrijver gebruikt een fictieve discussie om de verschillende posities en standpunten in de politiek duidelijk te maken. Een tweede thema is liefde. Uit liefde voor haar kinderen moet Nora voor hoer spelen. Solema bedriegt haar man met Manchi, maar ze is wel verliefd op hem. Ook de liefde voor het land en voor elkaar spelt een grote rol in het leven van de verhaalfiguren. Zo krijg je ook het dubbelspel.

Titelverklaring: De titel kan op verschillende manieren worden verklaard: - De term ‘dubbelspel’ staat voor het winnen van het dominospel door een steen aan te leggen die aan beide uiteinden van de reeks stenen aansluit. Tijdens dit dominospel wordt er gewonnen met 4 dubbelspellen, wat een unieke gebeurtenis is. - Daarnaast strijden de mannen in het verhaal onderling om de persoonlijke overwinning met betrekking tot politiek en vrouwen. Hierbij heeft de speler Janchi een dubbele overwinning. - De vrouwen Nora en Solema spelen dubbel spel, omdat ze beiden een buitenechtelijke verhouding hebben met de twee tegen dominospelers van hun mannen.

Plaats in de literatuurgeschiedenis: Het boek is voor het eerst gedrukt in het jaar 1973. Dubbelspel is een sociaal-politieke roman en wordt in het hokje van de moderne Nederlandse literatuur gestopt. Vooral omdat het boek ook over overspel gaat is dat een thema wat redelijk goed bij de moderne literatuur past, simpelweg omdat dit daarvoor taboe was. Ook aan de vorm van schrijven kun je dit zien. Het is niet al te moeilijk om te lezen, alhoewel het wat moeilijker is om te begrijpen. Zo zijn de politieke discussies best moeilijk om goed op een rijtje te zetten. Ik denk dat het boek wel redelijk typerend is voor dit genre. De schrijver draait niet om zijn standpunten heen, maar schrijft zoals hij erover denkt. Hij schrijft niet te buitensporig of te grof, het taalgebruik is gewoon normaal. Soms wel met enkele Antilliaanse woorden erdoor.

De auteur: Frank Martinus Arion is het pseudoniem van de op 17 december 1936 geboren Frank Efraim Martinus. Arion wordt geboren op Curaçao, één van de Antilliaanse eilanden. Hij schrijft zowel in de Nederlandse taal als in zijn moedertaal, het Papiamento. Als wetenschapper aan de Amsterdamse Universiteit brengt hij over deze voertaal een bibliografie uit. In 1957 debuteert hij als auteur met de poëziebundel Stemmen uit Afrika. Echte bekendheid krijgt hij pas in 1973 met de roman Dubbelspel, waarvoor hij in 1974 de Van der Hoogtprijs ontvangt. In zijn sociaal-politieke roman, Afscheid van de koningin (1975), gaat hij in op de verhouding tussen Nederland en de vroegere koloniën alsmede de problematiek van de apartheid en intolerantie. In 1979 publiceert hij Nobele wilden en in 1995 De laatste vrijheid. In zijn werk wil Arion de lezer bewust maken van de problematiek waar het volk op de Antilliaanse eilanden mee kampt. Daarnaast wil hij de lezer bekend maken met de cultuur van de Antillianen. Naast zijn werk als auteur was Arion de voornaamste oprichter van het maandblad Ruku, dat bekend werd door de publicatie van een rapport over de achtergronden en onlusten van 30 mei 1969 op Curaçao. Iets wat in zijn boeken ook duidelijk naar voren kwam.