Berlijnse Muur

De Berlijnse Muur

Het verhaal van de Berlijnse muur begint eigenlijk na de tweede wereldoorlog. Amerika en de Sovjet-Unie hebben alle twee veel gedaan in de tweede wereldoorlog. Eigenlijk waren dat de twee grote overwinnaars. De Sovjet-Unie had de Duitsers in het Oosten van Europa verslagen, en de Amerikanen hadden het Westen bevrijdt. De Sovjet-Unie had dus bijna alle landen die tussen de Sovjet-Unie zelf en Duitsland lagen veroverd, en aan het einde van de oorlog wilde de Sovjet-Unie die niet meer weggeven. De VS waren het hier niet mee eens.

Er waren altijd al spanningen geweest tussen de VS en de SU, vooral om het feit dat ze beiden een heel verschillend idee hadden over het leven in een maatschappij. De VS waren kapitalistisch. Kapitalisme is een economisch stelsel, waarbij de productiemiddelen van de particulieren zijn en waar geprobeerd wordt winst te maken. De vrijheid van de is heel belangrijk en er is dus een verschil tussen arm en rijk. De fabrieksbazen verdienen bijvoorbeeld meer dan de arbeiders.

De SU was niet kapitalistisch, maar communistisch. De strekking van het communisme is dat iedereen gelijk is, en dat al het bezit dus ook van iedereen is. Alle goederen en producten zijn van de staat, die het dan vervolgens weer gelijkmatig onder de bevolking verdeelt. Er is daar dus juist geen verschil tussen arm en rijk.

Het kapitalisme zijn dus eigenlijk zo’n beetje het tegenovergestelde van elkaar. Vandaar dat de VS en de SU altijd al een gespannen verhouding hadden. De gespannen verhouding die na de tweede wereldoorlog ontstond, mede door het feit dat de SU Oost-Europa weigerde te verlaten, wordt ook wel de Koude Oorlog genoemd. Ondertussen waren er ook nog andere problemen tussen de VS en de SU aan de gang: bijvoorbeeld de ontwikkeling van de atoombom in Amerika. De V.S. hadden de atoombom ontwikkeld. Voor alle andere landen was dit nieuwe wapen onbekend. Door dit wapen te gebruiken in hun strijd tegen Japan, maakten ze duidelijk aan de hele wereld en vooral de SU dat zíj de nieuwe supermacht waren. Dit nam de SU ze niet in dank af.

Na de oorlog vond er dus een scheiding plaats tussen het westelijke, kapitalistische Europa en het oosterse, communistische Europa. De grens tussen die twee werd het IJzeren Gordijn genoemd.

Duitsland had al twee keer een wereldoorlog veroorzaakt, dus besloten de andere landen dat Duitsland geen eigen regering meer mocht hebben. In februari 1945 werd op de conferentie van Jalta afgesproken dat Duitsland en Berlijn zouden worden verdeeld in vier bezettingszones. Één zone werd bezet door Groot-Brittannië, één zone door de Sovjet-Unie, één zone door Frankrijk en één zone door de VS. Berlijn lag geheel in het deel van de Sovjet-Unie, maar er werd besloten dat dit verdeeld zou worden onder de VS en de SU zelf.

Duitsland en Berlijn waren nu dus verdeeld in twee westerse zones en twee oosterse zones. Tussen die zones waren grote verschillen, zoals in de tabel hieronder te zien is.

Westerse zones Oosterse zone
Vrije verkiezingen Schijnverkiezingen
Parlementaire democratie Volksdemocratie (o.l.v. communisten) Kapitalistisch Communistisch
Zwakke denazificatie Sterke denazificatie
Financiële steun (van bijv. VS) Duitse herstelbetalingen als enige inkomsten

In 1946 worden deze tegenstellingen nog groter. De VS willen het communisme indammen en beloven wereldwijd dat ze democratische bewegingen zullen steunen in de strijd tegen het communisme.

De landen in Europa waren zwaar getroffen, daarom besloten de VS hen in 1947 te helpen met de wederopbouw. Door middel van het Marshallplan konden de landen geld lenen van de VS, in ruil daarvoor moesten zij veel Amerikaanse producten kopen. Er was nog een reden waarom de VS financiële hulp boden aan Europa. Zij waren bang dat, als er niet snel wat aan gedaan werd, ook de westerse landen communistisch zouden worden. De landen waren ontzettend arm, en in een arm land willen de mensen vaak dat alles eerlijk verdeeld wordt onder de gehele bevolking.

De Sovjet-Unie weigerde de hulp van de VS. Op deze manier bloeide het westen langzaam weer op tot een welvarende maatschappij, terwijl aan de andere kant van het ijzeren gordijn nog steeds armoede heerste.

In 1948 kregen de westelijke bezettingszones samen een nieuwe munt, dit werd Stalin te veel. Hij maakte een blokkade. Alle wegen naar West-Berlijn werden afgesloten, zodat er geen goederen meer in of uit konden. De Russen hadden verwacht dat de Amerikanen na een tijd wel op zouden geven, maar die gaven zich niet gewonnen, ze onderhielden een luchtbrug. Vanuit het Westen werden met vliegtuigen goederen naar West-Berlijn vervoerd, waar ze werden gedropt. Ondertussen veranderden de drie westerse zones in een nieuwe staat: de Bondsrepubliek Duitsland (BRD). Vlak daarna riepen de Russen de oostelijke zone uit tot de Duitse Democratische Republiek (DDR). In 1949 werd de Russische blokkade weer opgeheven, de Russen hadden door gekregen dat de Amerikanen niet zouden opgeven de mensen in West-Berlijn te helpen.

De inwoners van Oost-Berlijn hadden wel door dat het er in de westerse zones veel beter aan toe ging. Het westen van Berlijn was veel welvarender dan het oosten. Steeds meer mensen uit Oost-Berlijn vluchten over de grens naar het westen. Er waren er al ongeveer 2 miljoen mensen gevlucht. De opvolger van Stalin, Chroesjtsjov besloot toen om dwars door Berlijn een muur te bouwen, om te voorkomen dat er nog meer mensen zouden vluchten naar het Westen. Op 13 augustus 1961 werd de Berlijnse Muur een feit. De muur was 45 kilometer lang en er zaten 7 doorgangsposten in. Overal werd de muur zwaar bewaakt door de Oost-Duitse grenspolitie. Aan de oostkant van de muur lagen mijnen, zodat de muur niet te bereiken was.

In de eerste maanden dat de Berlijnse Muur er stond, probeerden nog veel meer mensen naar het Westen te vluchten. Ongeveer 103.000 Oost-Duitsers zagen op risico van hun leven de kans om over de Muur te komen. Soms vielen er slachtoffers, doordat de Oost-Duitse bewakingstroepen geoorloofd waren op de vluchtelingen te schieten en hen tegen te houden.

In 1963 bezocht president John F. Kennedy Berlijn. Hij riep iedereen die het communisme vertrouwde op naar Berlijn te komen. Hij stelde vast dat elke wereldburger die de vrijheid nastreefde solidair moest zijn met de bewoners van de verdeelde stad. Hij sprak zijn beroemde zin uit: “Ich bin ein Berliner”. Deze oproep makte diepe indruk op de bewoners van Berlijn.

De Berlijnse Muur heeft bijna dertig jaar overeind gestaan, voordat de Oost-Duitsers de muur in 1989 letterlijk neerhaalden. Door een misverstand werd in de nacht van 9 november 1989 de grens tussen Oost- en West-Duitsland geopend. De grootste oorzaken van de val waren de hervormingen die Gorbatsjov doorvoerde in de Sovjet-Unie. Hij gaf het volk meer vrijheid, maar door de deur naar de vrijheid op een kier te zetten, bracht hij een vloed op gang die hij zelf niet meer kon stoppen. Gorbatsjov probeerde eigenlijk de hervorming door te voeren binnen de Communistische Unie, maar ook buiten de SU werden zijn hervormingen bekend. Gorbatsjov werd populair bij het Duitse volk, ze geloofden dat hij ook hun de vrijheid kon geven. Een andere grote reden voor het neergaan van de Berlijnse Muur was de economische crisis in de Sovjet-Unie. Die economische crisis werd veroorzaakt door de wapenwedloop met de Verenigde Staten. Het kostte zeer veel geld om te proberen de VS bij te benen in ontwikkelingen in de ruimtevaart en de wapenindustrie. Ook een andere crisis, die van het leiderschap, in de SU was een oorzaak voor het neerhalen van de muur. In het begin van het jaar 1989 waren al de grenzen tussen Oostenrijk en Hongarije opengesteld. Er kwam via deze en andere ‘gaten’ in het ‘IJzeren Gordijn’ een enorme stroom vluchtelingen uit Hongarije naar het Westen. De bevolking van de DDR kreeg ook tv-ontvangst uit het Westen. Ze kwamen te weten hoe het er aan toe ging in de andere helft van het land, dat zorgde voor ontevredenheid.

De spanningen tussen de VS en de SU lopen hoog op tijdens de Cuba-crisis. De Cubaanse leider Fidel Castro is economisch afhankelijk van de SU, omdat de SU de grootste afnemer is van hun exportproduct suiker. Het aan de oostzijde van Zuid-Amerika grenzende eiland heeft nauwe relaties met Rusland. De geruchten die gaan over raketten met atoomlading die Rusland op Cuba zou hebben geplaatst, blijken waar te zijn. Met die raketten kan Rusland doelen aan de oostkust van de VS bestoken. President Kennedy aarzelt niet en stelt een ultimatum aan Chroestsjov waarin staat dat alle Russische schepen op weg naar Cuba door de VS zullen worden aangehouden en op hun lading onderzocht. Chroetsjov’s reactie is dat hij de scheepvaartverbindingen met Cuba stopt en de raketten laat terughalen. Er wordt een ‘hotline’ aangelegd tussen het Witte Huis en het Kremlin, een rechtstreekse telefoon en telexverbinding. In de relatie tussen Rusland en de VS treedt wat ontspanning op. Er worden voorzichtige pogingen gedaan tot een vredesconferentie. Het Westen wil praten over de beperking van nucleaire bewapening. Het wordt duidelijk dat Rusland niet uit is op wereldheerschappij, zoals de anticommunisten in Amerika denken. Het idee van de Koude Oorlog verdwijnt langzaam om plaats te maken voor het geloof in de mogelijkheid van vreedzame coëxistentie.

In de jaren ’70 namen de spanningen tussen de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten langzaam af. Toen Gorbatsjov in de jaren ’80 de leider werd van de Sovjet-Unie, durfden de mensen in Oost-Europa weer langzaam kritiek te geven. Gorbatsjov heeft ervoor gezorgd dat beide delen van Duitsland in 1989 weer herenigd konden worden. De Berlijnse Muur was gevallen en daarmee was het duidelijk dat de oorlog tussen Amerika en de Sovjet-Unie definitief ten einde was.