Vergelijking boeken

INLEIDING

Voor Nederlands kregen we de opdracht om 2 boeken (met een zelfde thema) te gaan lezen, om ze vervolgens te gaan vergelijken. Voor deze vergelijking heb ik \"De Hel\" (Boudewijn Büch) en “Bint” (Ferdinand Bordewijk gelezen). Omdat ik Bint al eens gelezen had, ben ik vervolgens gaan zoeken naar een boek met een zelfde soort thema. Ik kwam daarom al gauw uit op het boek \"\"De Hel\". Achteraf is gebleken dat er hele grote overeenkomsten tussen de beide boeken zijn, die toch allebei in een verschillend tijdvak geschreven zijn. “Bint” is geschreven in 1934 en “De Hel” in 1990, en daar zit toch wel even 56 jaar tussen. Waarschijnlijk is de schrijver van \"De Hel\", Boudewijn Büch\" geïnsprireerd of gefascineerd geraakt van \"Bint\", en dit heeft misschien de aanleiding gevormtom \"De Hel\" te schrijven. (Wie zal het zeggen?). Om alles een beetje duidelijker te maken, begin ik nu met 2 kleine verslagjes van de 2 boeken, om uiteindelijk te eindigen met een slot, inclusief een vergelijking.

BINT Het verhaal begint met de wandeling van de leraar De Bree naar zijn nieuwe school. De Bree ruilt het werken aan zijn proefschrift voor een jaartje met het lesgeven. Hij is geïntrigeerd door de naam die de school heeft gekregen vanwege het regime dat de directeur, Bint, er voert en dat gebaseerd is op een stalen tucht. De Bree wordt meteen in het diepe gegooid. Hij moet les geven aan de meest beruchte klas van de school. De Bree maakt onmiddellijk duidelijk dat híj de baas is. Vanaf dat moment is het oorlog tussen hem en de klas die hij \'De Hel\' noemt. De leerlingen van deze klas vormen een soort eliteklas van directeur Bint. Bint eist een ijzeren tucht en heeft daartoe een speciaal onderwijssysteem ontworpen. De leraar moet niet afdalen tot de leerling, maar de leerling moet stijgen tot het niveau van de leraar. Het kerstrapport bepaalt het eindrapport. Eén leerling, een zekere Van Beek, dreigt met zelfmoord als hij niet de kans krijgt zijn onvoldoende kerstcijfer op te halen. Bint wenst echter geen rekening te houden met Van Beeks problemen en na de kerstvakantie blijkt dat de jongen inderdaad zelfmoord heeft gepleegd. Het oproer als gevolg van dit overlijden, wordt door Bint met behulp van zijn eliteklas hardhandig neergeslagen. Maar het incident Van Beek zal Bint uiteindelijk nekken. Aan het begin van het volgend schooljaar blijkt dat de directeur niet meer terugkomt, terwijl De Bree in de grote vakantie juist besloten had om zijn wetenschappelijke aspiraties te laten varen om Bints \'leerling\' te blijven. Na de kerstvakantie probeert De Bree nog meer dan daarvoor te werken volgens het systeem van Bint. Hij schaft zich net als hij een rietstokje aan en herhaalt vrijwel woordelijk diens lessen over de noodzaak van de tucht. Tegen Pasen maakt De Bree met de helft van \'De Hel\' een fietstocht. Ze trekken door Zeeuws-Vlaanderen en België en zien een tip van Frankrijk. De klas heeft niet veel interesse in de oudheden die De Bree hen toont, maar bouwt wel een groot gevoel van saamhorigheid op. Ze staan dan ook unaniem achter het besluit om de tocht in te korten omdat één van hen moeilijk fietst. Als op een morgen twee leerlingen weg zijn, en later de hele tocht blijken te hebben gefietst, worden ze door de rest van de klas hiervoor gestraft. De rest van het schooljaar gaat voorbeeldig. De Bree leert zelf ook veel, en gaat zich nog meer naar Bints systeem gedragen. Tijdens de examenuitreiking ontdekt De Bree een zwakheid van Bint. Hij staat niet stil. Een stalen tucht, maar géén stalen lijf? De Bree voelt zich alsof hij iets ontdekt had wat niet mocht. Als Bint na de zomervakantie niet meer terugkomt, blijkt dat alle leraren zoiets ontdekt hebben. De Bree probeert Bint nog thuis te spreken te krijgen, maar hij is steeds niet thuis. Dan begrijpt De Bree dat Bint hem niet meer wil zien. Bint was van nu af dood voor hem, maar hij leeft verder in het systeem van stalen tucht.

DE HEL Het boek gaat over de Gymnasiumtijd van Winkler Brockhaus. Deze speelt zich af in de tweede helft van de 50-er jaren in een tijd dat er in de scholen nog zeer strenge regels van gezag golden. Winklers oudere broer Laroux had hem al gewaarschuwd: De school was een hel. Dat werd het inderdaad. Als je het boek leest voel je jezelf opwinden dat mensen zo kunnen zijn. De leraren konden uitgaan van een gezagspositie. Maar het blijken echte serpenten. Ze zijn constant bezig met het pesten van leerlingen. Vele regels gelden er: sommige vastgelegd in het reglement, andere zijn ongeschreven wetten. Je hoort ze te kennen, op overtreding staat straf, zelfs vanaf de eerste dag van je komst op school. De straffen zijn buitensporig: een heel boek overschrijven, lijfstraffen, tot een soort marteling in het gymnas-tieklokaal.

Als Winkler door de leraar Duits (Hundertwasser) en Wiskunde (Latjes) op zijn Joodse afkomst wordt gepakt schrijft deze een brief aan zijn vader. Zijn ouders zijn gescheiden door zijn vaders oorlogstrauma. In het verleden is familie zelfs van naam veranderd (Mantua Brockhaus) en ook katholiek geworden om maar van het Joodse verleden af te komen. Maar de pijn bleef en ook het trauma.

Vader Winkler krijgt de rector klein: zijn ze vergeten wat er 15 jaar geleden is gebeurd? Moet dit openbaar worden? Latjes en Hundertwasser moeten de school verlaten. De schoolinspectie eist ook een film over de geschiedenis van de Jodenvervolging tijdens de oorlog. Die maakt indruk. Sommige leerlingen worden er zelfs misselijk van. Even is Winkler een geziene medescholier: hij durfde toch maar tegen deze leraren in te gaan. Maar langzamerhand slaat dit in zijn nadeel: men is jaloers op al die aandacht - sommige vinden dat ze zelf aandacht te kort komen. Als Winkler eindelijk een streek uithaalt (een traangasbommetje in de klas) staan ze grijnzend klaar om hem van school te sturen. Winkler krijgt een baantje als meteropnemer van gas en licht. Hij leert snel het verschil tussen de spruitjeslucht in de arbeidershuizen en de frisse lucht van gewreven marmer in de villa\'s. Via avondopleidingen maakt hij zijn gymnasium af en ook een studie Nederlands. Hij wordt een geziene gast op TV. Oud-leerlingen en oud-leraren beroemen zich er nu op dat ze hem hebben gekend. De schoolrenie zorgt voor een herconfrontatie van Winkler met zijn schoolverleden. De gemene gymleraar Staal is inmiddels oud en ziek. Hij geeft toe vroeger als Jappenkampslachtoffer jaloers te zijn geweest op de erkenning als slachtoffers van de Europese Joden. Later ontmoet Winkler ook Latjes, inmiddels aan de drank. Hij hoort dan van de gevolgen van de oorlogsherinneringen van Hundertwasser en Latjes. Deze blijken hun eigen trauma\'s te hebben gehad en zich te hebben gewroken op de leerlingen. Na hun verwijdering van de school zijn ze niet meer aan de bak gekomen als leraar.

SLOT & OVEREENKOMSTEN

De eerste overeenkomst die me meteen opviel was dat het tweede hoofdstuk van “Bint” dezelfde naam heeft als het andere boek wat ik hiervoor gelezen heb namelijk “De Hel”. Maar in het ene boek (De Hel) wordt de school vanuit een leerling als een hel gezien en in het andere boek (Bint) wordt vanuit een leraar gekeken die een bepaalde klas een hel vind. Wat ik heel leuk vond aan de beide boeken is dat er allebei leraren in voorkomen die niet helemaal sporen tussen de oren. In “De Hel” is dat onder andere de tekendocent die tijdens de les zijn geslachtsdeel uit zijn broek haalt en in “Bint” is het natuurlijk de geschifte directeur zelf die met zijn ideeën over hoe je een klas moet opvoeden jaren achter loopt op de rest van de school en het hele onderwijssysteem van die tijd. In het taalgebruik zit ook een verschil in beide boeken. Het vergt voor allebei de boeken enige gewenning om in het verhaal te komen maar het taalgebruik bij “Bint” is toch een stuk ouderwetser dan bij “De Hel”. Ook gebruikt Bordewijk in zijn boek meer poëzie. Het thema is in beide boeken precies hetzelfde alhoewel in “De Hel” meerdere thema’s een rol spelen die in “Bint” niet aan de orde komen. Het thema wat in beide boeken centraal staat is ‘schoolleven’ maar in “De Hel” komen daar nog de thema’s ‘antisemitisme’ en ‘WOII’ bij die te maken hebben met de Joodse hoofdpersoon en de oorlogservaringen van de leraren die op “De Hel” lesgeven.