Ieder jaar doen zo'n 200.000 leerlingen in ons land examen, onder meer voor het vak Nederlands. Hoewel tijdens dit examen vooral wordt getoetst op leesvaardigheid, zit er een addertje onder het gras. Als er een taalfout zit in een door jou opgeschreven antwoord dat inhoudelijk correct is, kan dat je alsnog punten kosten. Dit heet taalaftrek.
Ik vind het belachelijk dat op een examen dat leesvaardigheid hoort te toetsen, ook nog eens schrijfvaardigheid wordt beoordeeld. Ik stel dan ook voor: afschaffen die taalaftrek!
Taalaftrek uitgelegd
Je kan taalaftrek voor je antwoord op een vraag krijgen als je bijvoorbeeld een woord niet goed spelt of een werkwoord niet goed vervoegt. Bij sommige vragen gaat het nog een stapje verder en worden er ook punten in mindering gebracht als je bijvoorbeeld een tautologie of een foutief beknopte bijzin (formuleerfouten) gebruikt.
Als je niet uitkijkt, kan je op die manier maximaal vier punten kwijtraken op je CE. Dat is tussen de 0.5 en 0.7 punt van je uiteindelijke cijfer, afhankelijk van het maximale aantal te behalen punten. Ik vind deze taalaftrek onrealistisch, onredelijk, ongenuanceerd, oftewel: ongewenst.
Onrealistisch
Het doel van de taalaftrek is nobel: leerlingen stimuleren om extra te letten op hun schrijfvaardigheid en aansporen om zo min mogelijk taalfouten te maken. Dat streven an sich vind ik best begrijpelijk. Toch is het niveau dat nu wordt geëist buitenproportioneel hoog. Zó streng controleren op ons taalgebruik werkt contraproductief. Voor bijna elke scheet wordt namelijk al een punt afgetrokken, wat ertoe leidt dat het merendeel van de leerlingen het bij voorbaat al opgeeft om te letten op de manier waarop ze hun antwoord opschrijven. Die maximale taalaftrek krijgen ze immers toch wel, redeneren ze. Deze regeling zet dan ook totaal niet aan tot extra zorgvuldigheid, en is allesbehalve van toegevoegde waarde.
Lees bijvoorbeeld eens deze zinnen, die op een Nederlands examen fout zouden moeten worden gerekend:
- Hij besefte zich pas later wat er was gebeurt.
- Het tweede punt wat werd besproken …
- Voor het Nederlands proefwerk heb ik een 9 en Arnoud een 7.
- Ik zag m'n cijfer gister al op magister.
Dit is nog maar het topje van de ijsberg. Zo zijn er nog zo veel meer fouten die kunnen worden gemaakt, waardoor 'simpelweg' goede (werkwoord-)spelling leren zeker geen garantie is dat je geen taalaftrek krijgt. Ik denk echt dat 90 procent van de Nederlanders zeven of meer fouten zou maken op een examen Nederlands. Ik vraag me dan ook af: waarom wordt die perfecte spelling überhaupt zo nagestreefd? Wat mij betreft is dat in de eerste plaats een onrealistisch streven, en is taalaftrek al helemaal niet the way to go om leerlingen beter te laten schrijven.
Onredelijk
Hoewel het examen Nederlands zich niet kenmerkt als een examen waar heel hard voor moet worden geleerd, betekent dit niet dat het landelijk gemiddelde CE-cijfer om over naar huis te schrijven is. Met een gemiddeld CE-cijfer rond de 6.2/6.3 kan je zelfs zeggen dat Nederlands, in vergelijking met andere vakken, slecht wordt gemaakt. Ter vergelijking: het Engels examen wordt op de havo en het vwo gemiddeld afgerond met een 7.0. Omdat het Nederlands CE dus in de regel al niet zo goed wordt gemaakt, helpt het niet dat er ook nog eens een extra regeling is waardoor je nóg meer punten kan verliezen. Voor veel leerlingen zijn het juist de punten die ze verliezen vanwege taalaftrek, die net het verschil maken tussen een voldoende en een onvoldoende. Maximale puntenaftrek, vier punten, betekent immers minimaal 0.5 punt van je CE-cijfer eraf.
Maar deze regeling is nóg ingrijpender dan je denkt, omdat Nederlands (samen met wiskunde en Engels) een kernvak is. Dat houdt onder meer in dat het belangrijker is om dit vak met een voldoende af te ronden dan een ander, niet-kernvak. Waar je bijvoorbeeld een vier mag hebben op je eindlijst voor geschiedenis (onder bepaalde voorwaarden), ben je sowieso gezakt met een vier voor Nederlands. Ook mag je best met een vijf eindigen voor twee niet-kernvakken, maar geldt dit niet voor twee kernvakken. Vanwege deze extra strenge regels kan taalaftrek dus al snel hét verschil maken tussen slagen/zakken, en op die manier veel leerlingen echt de kop kosten. De taalaftrek oefent naar mijn mening dan ook veel te veel invloed uit op de uitslagbepaling.
Ongenuanceerd
De taalaftrek helemaal afschaffen is natuurlijk een uiterste. Hoewel dat mij ideaal lijkt, vind ik het in ieder geval broodnodig dat deze regeling wat meer wordt genuanceerd. Nu werkt de taalaftrek namelijk voor alle eindexamenkandidaten precies hetzelfde. Hoewel dat ergens misschien wel eerlijk is, vind ik toch dat er uitzonderingen op de regel moeten zijn. Bijvoorbeeld voor mensen met (ernstige) dyslexie en voor scholieren wiens eerste taal niet Nederlands is en/of een immigratie-achtergrond hebben. Van hen kan je niet verwachten dat hun Nederlands op hetzelfde niveau is als dat van de gemiddelde eindexamenkandidaat, en dat is niet iets wat je ze kwalijk kan nemen. Maar dat gebeurt nu in feite wel.
Als je autisme of ADHD hebt, kan je ook extra tijd of een koptelefoon aanvragen. Waarom zouden deze leerlingen wel op solidariteit mogen rekenen, maar anderen niet? Wat mij betreft valt dit niet te rechtvaardigen. Het is hoog tijd om rekening te houden met álle leerlingen. Iedereen over één kam scheren bij de taalaftrek is te ongenuanceerd.
Ongewenst
Hoewel er geen keiharde data is, merk ik als eindexamenkandidaat dat veel andere leerlingen mijn mening delen over de taalaftrek. Op basis van een beetje logisch verstand zou je op zich ook wel kunnen stellen dat – als het aan de scholieren ligt – de taalaftrek linea recta wordt afgeschaft. Er zijn ook docenten die niet bepaald fan zijn van de taalaftrek. Eén daarvan is Ben Salemans. Hij beschrijft in dit artikel waarom hij er geen voorstander van is. Zijn grootste knelpunt van deze regeling is de onduidelijkheid over wat grammaticaal 'incorrect' is en waar hij leerlingen dus op moet afrekenen. Dit zorgt voor veel discussies met tweede correctoren, maar bovenal oneerlijke situaties. Niet alle eindexamenkandidaten worden immers even streng beoordeeld op dit onderdeel, omdat nergens zwart-op-wit staat aan welke normen de antwoorden moeten voldoen. Dus nóg een reden om de taalaftrek af te schaffen.
Op basis van reacties onder het betoog lijken vele andere Nederlands docenten het met 'm eens te zijn. Ik vraag me dan af: voor wie is deze regeling er eigenlijk nog? Het afschaffen van de taalaftrek is al eens eerder gebeurd in 2015. Hoewel het voor mij hoogstwaarschijnlijk te laat zal komen, hoop ik met heel m'n hart dat je volgend jaar niet wordt beoordeeld op (werkwoord-)spelling, contaminaties en andere poespas.
