Ivoren wachters door Simon Vestdijk

Titel Ivoren wachters

Auteur Simon Vestdijk

Gelezen druk Elfde druk Amsterdam, 1972

Eerste druk 1951

Genre Het boek is een psychologische roman. In dit boek ligt heel duidelijk de nadruk op de gevoelens en de gedachten van de hoofdpersoon, waardoor de ontwikkeling die hij doormaakt op de voet te volgen is. In Ivoren Wachters hebben de gebeurtenissen een bescheiden tweede plaats. Andere boeken van Vestdijk zijn onder anderen: ‘Terug tot Ina Damman’, ‘De Koperen Tuin’ en ‘Het vijfde zegel’. ‘Ivoren Wachters’ is Vestdijks eerste psychologische roman.

Opbouw Het boek heeft een verhaallijn; alle gebeurtenissen in het boek hebben direct of indirect met elkaar te maken. Het verhaal begint met Phillip die in een winkel okkernoten en chocolade koopt. Waarom hij dat doet en waarom deze situatie zo typisch voor Philip is wordt later pas duidelijk. Je kunt dus zeggen dat het boek middenin de handeling begint. Het boek heeft heel duidelijk een gesloten eind, je weet hoe het met de hoofdpersonen (Corvage) afloopt.

Handeling Een 19-jarige gymnasiast, Philip Corvage, krijgt door het eten van chocolade en okkernoten zo’n kiespijn dat hij naar de tandarts gaat. De volgende dag is Frits Schotel de Bie’s eerste schooldag, die door een belediging van zijn kant aan Philips adres een een beetje vergalt wordt. Philip wil ’s avonds naar hem toe om een excuus te eisen, maar dan komt hij Lida tegen, die hem naar Frits brengt. Frits weigert z’n excuus te maken en Lida vertrekt weer met Philip. Op weg naar huis krijgt Philip van Lida een kus. Als Philip thuiskomt krijgt hij zo’n ruzie met z’n oom dat hij hem bijna wurgt. Nel, de dienstbode, stuurt Philip weg en zorgt met een slag met een wandelstok dat Selhorst ook daadwerkelijk overlijdt. Philip gaat eerst naar Lida, maar Lida stuurt hem weer weg. Dan gaat hij naar Nels huis, waar haar man Piet, Corvage dronken voert en hem in een auto zet. Bij een verlaten singel stopt Piet en duwt Philip het water in. De volgende dag denkt de politie dat Philip zelfmoord heeft gepleegd, maar de lerarenvergadering vermoedt anders.

Thema Ondergang van een intellectuele en getalenteerde gymnasiast.

Motieven Wraak, arrogantie, gevoelloosheid, innerlijke strijd.

De Idee Je kunt wel proberen jezelf boven de samenleving te plaatsen, maar die positie zal dan uiteindelijk je ondergang betekenen.

Ruimte Het hele verhaal speelt zich af in een middelgrote stad in Nederland. Kenmerkend voor de stad zijn de grachten en singels (waarin Philip uiteindelijk zijn dood vindt). Vestdijk lijkt de omgeving aan het verhaal aan te passen, waardoor je de gevoelens en gedachten van de hoofdpersonen nog beter kunt begrijpen. Een voorbeeld is dat naarmate het verhaal spannender wordt, ook de omgeving duisterder en donkerder wordt: als Philip net Selhorst heeft gewurgt loopt hij door een oude, vervallen buurt zonder verlichting.

Tijd Verteltijd: ‘Ivoren Wachters’ is geen boek dat ‘lekker wegleest’ en daarom heb ik er ook vrijlang over gedaan: zo’n 7 a 8 uur.

Vertelde tijd 3 dagen; zondag, maandag en dinsdag. Het boek begint op een zonnig septembermorgen, de dag voordat de school weer begint, waarschijnlijk dus zondag. Wel vreemd is dat het winkeltje en de tandartspraktijk op zondag geopend zijn. In hoofdstuk zes begint de maandag, als Schotel de Bie met z’n verloofde Lida naar het lyceum lopen waar Frits die dag voor het eerst les zal geven. Op blz 204 is een aanwijzing te vinden dat het hele middenstuk van het boek zich op die maandag heeft afgespeeld want daar overdenkt Philip ‘alles wat hij deze dag beleefd had’. In hoofdstuk 24 begint de derde dag: ‘Schotel de Bie kwam tegen half negen op school, bijna drie kwartier te vroeg’. ‘Ivoren Wachters’ is chronologisch geschreven: het begint op zondag en eindigt op dinsdag. Er zijn enkele flashbacks, bijv. wanneer Philip over zijn familie en dan met name zijn vader nadenkt. Het is opvallend dat er vrij veel flashforwards in het boek te vinden zijn. Deze flashforwards zijn vooral aanwijzingen naar Philips naderende dood, geschreven op een wat cryptische manier, dus je moet ze wel zoeken. Bijvoorbeeld de zin ‘maakt mijn kop tot minder dan een doodskop’ ,uit het gedicht ‘Ivoren Wachters’, is een flashforward.

Personages Philip Corvage: De hoofdpersoon is een 19 jarige gymnasiast. Op z’n zevende jaar stierf z’n moeder en sindsdien wordt hij opgevoed door z’n oom. Z’n vader was een ‘sujet mauvais’, een oplichter die zelfs z’n familie voor duizenden guldens heeft benadeeld . Philip heeft blond haar, is vrij lang, charmant en aantrekkelijk. Het opvallendste aan z’n uiterlijk is z’n gebit dat hij opzettelijk verwaarloost en door z’n leraar als een ‘afgebrand kerkhof ‘ wordt beschreven. Hij eet extreem weinig omdat hij Latijnse senties heeft gelezen waarin ‘veelvraterij ‘ wordt veroordeeld. Omdat Corvage zichzelf beschouwt als een Romein (op een gegeven moment zegt hij ook dat z’n belangstelling niet verder gaat dan de romeinse tijd), neemt hij deze senties heel serieus. Philip voortdurend bezig zechzelf te bewijzen dat z’n geest sterker is dan z’n lichaam. Zo eet hij heel weinig en verwaarloost hij z’n gebit, om dat maar te kunnen aantonen. Z’n gebit staat hierbij symbool voor het aardse (z’n lichaam) en z’n wil om z’n gebit te verwaarlozen staat symbool voor z’n geest. Philip is heel intellectueel gericht, maar hij is ook liever lui dan moe. Ondanks z’n niet al te beste resultaten (behalve voor Latijn) is hij heel geliefd onder de leraren. In een gesprek van de rector met Schotel de Bie noemt de rector Corvage “ een bijzondere jongen, een dichter die wel wat consideratie verdient” (blz 74 en 75). Z’n gedrag is opvallend , omdat hij voortdurend mensen met woorden te slim af wil zijn. Hij citeert vaak Latijnse spreuken, hij draagt gedichten voor en houdt midden op straat redevoeringen. Door deze houding wordt hij bewonderd, maar hij plaatst zich hierdoor ook boven z’n omgeving. Aan de ene kant bevalt Philip deze positie wel, zo kan hij immers niet gekwetst worden, maar aan de andere kant maakt dit hem ook eenzaam. Hij voelt een enorme angst om alleen te zijn. Corvage probeert door middel van gedichten mensen aan zich te binden, dus door ze te boeien. Philip Corvage staat in een bijzondere relatie met z’n oom Selhorst. Hij is aan de ene kant bang voor z’n oom maar ziet hem ook als een geducht concurrent of tegenpool. Philip is als de dood dat Selhorst hem ‘oplichter’ noemt als ze weer ruzie hebben. Dit woord maaakt hem woedend omdat hij hierbij met z’n vader wordt vergeleken. Ondanks dat Philip z’n vader nauwelijks heeft gekend, voelt hij dit toch als een aanval op z’n vader en wil hij z’n vader verdedigen.

Voordat z’n ooms dood lijkt Philip een jongen te zijn die weinig waarde hecht aan gevoelens (zowel die van zichzelf als die van anderen). Hij ziet ze vooral als een mooie bron voor gedichten. Na de dood van Selhorst ontwikkelt Philip meer gevoel en belangstelling. De scene dat Philip van het huis van Lida naar het huis van Nel loopt is erg belangrijk, omdat Philip dan de afgelopen dag overdenkt. Gevoelens als medelijden, duidelijk verdriet, afgewisseld met plotselinge vreugde worden dan voor het eerst beschreven. Philips uiteindelijke ondergang bewijst dat hij niet in staat is geweest het geesteljjke boven het aardse te stellen.

Frits Schotel de Bie: De tweede belangrijke figuur in het boek is een pas afgestudeerde leraar Nederlands. Frits is briljant en laat zijn omgeving merken dat hij zich daarvan bewust is. Hij wordt door zijn omgeving gezien als een pedant persoon en is daardoor niet erg geliefd. Hij lijkt alleen geinteresseerd in zich zelf. Zelfs voor zijn verloofde Lida heeft hij geen oprechte belangstelling. Schotel de Bie gebruikt zijn arrogante houding om zijn onzekerheid te verbergen. Hij is zich ervan bewust dat zijn leven alleen bestaat uit boekenwijsheid en het leraarschap en dat het verder niet zoveel voorstelt. Op bladzijde 128 wordt een mooi voorbeeld gegeven van zijn arrogante houding en van beperkte leefwereld: Schotel de Bie zit op zijn nieuwe kamer en hij hoort dat de bel gaat. Hij verwacht Lida en inplaats van dat hij enthousiast opendoet laat hij zijn hospita opendoen want dat vindt hij ‘exquiser’ staan. Vervolgens pakt hij de ‘Souterliedekens` op en ´keek ernaar zoals een man aan de vooravond van zijn huwelijk naar de bruidssponde kijkt, waarvan hij de zachtheid berekent, het verende, het koele en het warme`. Zijn rug staat symbool voor die leegte in zijn leven: hoe slechter het met Frits gaat, hoe krommer zijn houding is.

Oom Selhorst: oom Selhorst heeft in het verhaal de rol van Philips opvoeder. Hij is een oude, verbitterde ex-brandweerman die na een beroerte niet veel meer doet dan de hele dag in z’n stoel zitten. Selhorst is kinderloos en weduwnaar. Sinds de dood van z’n vrouw ergert hij zich aan alles en maakt veelvuldig van een muis een olifant, vooral waar het Philip betreft. De relatie met z’n neef was altijd goed, maar nu ziet hij Philip vooral als een copie van z’n vader: de oplichter. Als Selhorst kwaad is op Philip (en dat is hij vaak) is hij niet meer voor rede vatbaar. In een van z’n onredelijke woedeuitbarstingen noemt hij Corvage ‘oplichter’ en dat maakt Philip zo woest dat dat Selhorsts dood betekent.

Lida Feltkamp: Lida is de verloofde van Frits Schotel de Bie. Ze heeft haar HBS-opleiding nooit afgemaakt, doordat haar moeder ziek werd. Zodra ze het huis uitkon is ze bibliothecaresse geworden. Naast dat ze heel knap is (ze wordt vergeleken met een Egyptische koningin), is ze ook nog heel intelligent. Omdat ze zo slim is, kan ze goed met Frits meepraten, maar ze wordt door Frits toch niet geheel geaccepteerd als gelijke. Lida is heel erg geinteresseerd in het schoolleven (omdat ze haar school nooit heeft kunnen afmaken), maar Schotel De Bie lijkt haar weinig over z’n school te willen vertellen. Zodra Lida in contact komt met Philip, blijft ze vooral met hem praten omdat ze alles over de school wil weten. Lida is de enige die Philip vertrouwt en vertelt haar ook heel veel over zichzelf. Door die gesprekken ziet Lida in dat ze haar leven wil veranderen: ze gaat alsnog studeren en ze verbreekt haar verloving met de man die toch niet wezenlijk om haar geeft.

Nel: Nel is de dienstbode in Huize Selhorst. Zij is een beetje verliefd op Philip, maar ze is al getrouwd. De gedichten die Philip voor haar schrijft strelen haar ego. Als Philip weer eens is uitgekafferd door z’n oom, vangt zij hem op en verzorgt hem. Wanneer Philip z’n oom bijna vermoord heeft, stuurt ze Philip weg en zorgt ervoor dat Selhorst ook werkelijk doodgaat. Zij wil dus Philip helpen, maar uiteindelijk helpt ze hem alleen maar van de wal in de sloot.

Elly Temminck: Philips beste vriendin. Veel mensen denken dat ze iets met elkaar hebben, maar zelf ontkennen zij dit hard.

Piet: Piet is de jaloerse echtgenoot van Nel. Hij is taxichaffeur en voormalig crimineel. Omdat hij wraak wil, is hij uiteindelijk degene die Philip aan z’n einde helpt.

Rector Hovenius: De rector is een man die voortdurend allerlei Latijnse spreuken uitkraamt. Hij beschouwt Philip als een van z’n lievelingsleerlingen

Verder zijn er nog de leraren, wat vrienden van Philip, het winkelpersoneel en de tandarts.

Perspectief Ivoren wachters heeft duidelijk een auctoriaal perspectief. Hierdoor kunnen de personages heel goed beschreven worden, ze worden echt uitgediept. De mogelijkheid voor ‘flashforwards’ zijn bij een auctoriaal perspectief ook groter en daar maakt Vestdijk dan ook veelvuldig gebruik van.

Titel De titel komt van het gedicht Ivoren Wachters, dat Philip voor de tandarts schrijft. Met ‘ivoren wachters van het maagdarmkanaal’ worden tanden bedoelt. De tanden staan weer symbool voor het ‘aardse’ waar Philip voortdurend tegen strijd.

Bijzondere Passages In het boek komen verschillende gedichten voor, zowel de gedichten van de hand van Corvage, als die van anderen. Omdat Philip voortdurend mensen met woorden te slim af wil zijn, vind je spreuken, gedichten en zelfs hele redevoeringen in het boek terug. Vele spreuken zijn in het Latijn, want Philip heeft van de rector de gewoonte overgenomen om te pas en te onpas latijse spreuken en dichters te citeren. Een lijst met vertalingen staat achter in het boek.

Eigen Mening Toen ik voor het eerst in het boek begon, wist ik niet of ik wel in staat zou zijn het uit te lezen. Vestdijk mag dan wel niet al te moeilijke woorden gebruiken, maar wat hij nou met die woorden bedoelt is een constante vraag. Op een gegeven moment was ik aan z’n manier van schrijven gewend en ging het lezen steeds makkelijker. Naarmate ik verder in het boek kwam, werd het ook interessanter en spannender. Ondanks dat ik het einde al in de film gezien had, heeft het boek me tot de laaste bladzijde geboeid. Daaruit blijkt dat ‘Ivoren Wachters’ niet om de gebeurtenissen, maar om de ontwikkeling van de personages draait. Ik denk dat Ivoren Wachters een boek is dat als je het nog een keer leest, alleen maar interessanter wordt. Er zit zoveel stof tot nadenken in het boek, dat ik er eigenlijk nog veel meer in dit verslag wilde zetten. Maar je moet een keuze maken en ik heb geprobeerd de belangrijkste aspecten van het boek op te schrijven.