Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2016
• 318 pagina's
• Uitgeverij: Ambo Anthos

Flaptekst

Eerste zin

Ik noem haar Sylvia. Dat is niet haar echte naam – haar echte naam zou alleen maar afleiden. Mensen verbinden van alles aan namen, vooral wanneer die naam niet van hier is, wanneer ze geen idee hebben hoe je die uitspreekt, laat staan dat ze zouden weten hoe je hem zou moeten schrijven. Laten we het erop houden dat het in elk geval geen Nederlandse naam is. Mijn vrouw komt niet uit Nederland.

Samenvatting

Personages

Robert Walter

De burgemeester die wel geliefd is bij zijn bevolking is eigenlijk een arrogant mannetje dat ook nog behept is met vooroordelen. zet hij die in de krant dan is het gedaan met zijn loopbaan. Hij heeft niets met de meeste politieke figuren die hij kent , maar ook niet met de leden van het Koninklijk Huis. Hij is in dit verhaal buitengewoon wantrouwend tegenover zijn vrouw die hij van overspel met een onbenullige wethouder verdenkt. Dat neemt groteske vormen aan. Als zijn vrouw maar even weg is of belt, verdenkt hij haar van contact met de wethouder. Dat wordt een zielig verhaal. Hij komt verder in grote problemen als een journaliste onwaarheden over hem vertelt, als zijn ouder euthanasie willen plegen. Van een zelfbewuste stabiele figuur (die je van een burgemeester mag verwachten) wordt hij een zielige vertoning die alleen maar aan het overspel van zijn vrouw kan denken. Pas wanneer hij een spiritueel inzicht krijgt (via zijn moeder en haar lijster) neemt hij een helder besluit: hij gaat naar zijn vrouw in Spanje terug. Ze besluiten nergens meer over te praten.

Bernhard

Bernhard is de vriend van Robert uit het verleden. Ze gingen samen op vakantie en Bernhard was dan wel in het voordeel dat hij er beter uitzag dan Robert. Het "tweede meisje" was dan altijd voor Robert. Hij heeft een briljant idee om de Nobelprijs voor natuurkunde in de wacht te slepen, maar een paar maanden later denkt hij er heel anders over. Hij heeft dan een ongeneeslijke kanker en geeft Robert de raad om meer naar zijn innerlijk te luisteren. Heb je al iets van je moeder gehoord. Robert luistert wel naar hem. Bernhard heeft een keuze gemaakt om zelfmoord te plegen in Death Valley en laat zijn dood er uit zien als een auto-ongeluk.

Sylvia

Hoewel Sylvia een belangrijk personage is, weten we eigenlijk weinig van haar. Er wordt namelijk voornamelijk over haar verteld door Robert. Er is geen reden voor een gewone lezer dat ze veel te verbergen heeft. Ze doet niets vreemd: telefoneert of appt soms naar een vriendin, waar Robert dan wat achter zoekt. Ze heeft vaak een uitgesproken mening: die ambtenaar was een lul. Jullie Nederlanders denken dat je van de wieg tot het graf alles kunt regelen (de euthanasie van Roberts ouders). Je kunt je voorstellen dat je het zat bent als je met zo'n geobsedeerde man getrouwd bent als Robert. Die verzwijgt bovendien alles het liefste. Dan wil je misschien best voor een tijdje terug naar je geboorteland met je eigen familie. Maar ook daar zijn ze vijf jaar later weer gewoon bij elkaar. Ze praten soms over koetjes en kalfjes maar het thema overspel is nooit aan de orde (geweest)

Maarten van Hoogstraten

Hoewel Robert maarten van overspel verdenkt, is er waarschijnlijk weinig mis met Maarten. Robert vindt het een boer die naar de stad is gekomen met zijn eigen mestgeur. Gek van het milieu maar de dingen die geregeld moeten worden lijken weinig functioneel : de glasbak, de windmolens. Hij neemt ten slotte de moeite de burgemeester te waarschuwen dat hij beter geen derde termijn kan doen. Maar is dat eigen zorg of uit eigen belang? Ook bij hem laat Koch veel in het midden. Hij heeft in ieder geval wel een hok met konijnen: dus met die door hem vertelde anekdote waarover Sylvia zo moest lachen, zal weinig mis zijn.

Vader van Robert

Een zelfbewuste oude man die bet allemaal wel denkt te weten. Zo energiek dat je er moe van wordt. Heeft hij bewust zijn oude vrouw het leven uit geholpen en misschien zelf een lichtere dosis middelen ingenomen, want hij leeft intussen vrolijk verder tot zijn 100e, is nog alleen op vakantie geweest. De anekdote waarin hij flirt met twee jonge meisjes en de reactie van zijn vrouw zou voer kunnen zijn voor de gedachte dat hij niet geheel onbewust de euthanasiepoging overleeft. Ik vertrouw hem in ieder geval niet.

Quotes

"Nog geen minuut later – ik had de voorzitter net verzekerd dat een huldiging dit jaar hoe dan ook in de stad zelf zou plaatsvinden, ondanks de eventuele bezwaren van de andere twee leden van de driehoek – keek ik even om me heen en zag haar staan, niet in de buurt van de hapjestafel, maar meer achterin, bij de deur die naar de centrale hal van het stadhuis en de toiletten leidde. Haar gesprekspartner stond half met zijn rug naar me toe; een man, zag ik, al kon ik nog niet meteen zien wie. Maar toen Sylvia haar flesje bier omhooghield en het tegen het zijne tikte, en de man zich daarop omdraaide en even de zaal rondkeek, herkende ik wethouder Maarten van Hoogstraten." Bladzijde 18

"Dat is het wat mij altijd het meest heeft tegengestaan aan de wethouder: hij is uit het boerendorp naar de grote stad vertrokken, maar heeft het platteland meegebracht. De windmolens. De blije, zich in de modder rondwentelende biologische varkens. Zijn eigen mestgeur." Bladzijde 74

"Zoals gebruikelijk wanneer twee meisjes samen op stap zijn, was het ene meisje mooier dan het andere. Het zou te ver voeren om te beweren dat het andere meisje lelijk was, nee verre van dat, hooguit iets gewoner- onaanzienlijk, schoot het door me heen: het meisje dat voor mij was voorbestemd als Bernhard en ik met zijn tweeën voor het café zouden hebben gestaan." Bladzijde 125

"En ik vertelde het haar. Sylvia schudde alleen kort haar hoofd. "Wat is dat toch met jullie?, vroeg ze. en ik wist dat zij met 'jullie'zoals zo vaker 'Nederlanders' bedoelde. Waarom laten jullie het leven niet gewoon op zijn beloop? Waarom moet alles van de wieg tot het graf geregeld worden? Ik begrijp dat gewoon niet, echt niet, jullie zijn totaal los van de werkelijkheid geraakt."" Bladzijde 166

"'Maar ik heb goed opgelet. Wij deden misschien braaf de wijnflessen in het groene gat en de jonge jenever in het witte, maar wanneer ze de bak optakelden om hem te legen belandde alles in de laadbak weer bij elkaar. Ik kon vanuit mijn raam in de laadbak kijken, maar daar zaten helemaal geen drie vlakken in voor wit, groen en bruin glas. Daar gingen alle kleuren weer door elkaar." Bladzijde 185

"Het is ze allemaal in de schoot geworpen. Je ziet het aan hun gezichten. Met iedere volgende generatie worden die gezichten leger. Stompzinniger. Koningin Juliana was al moeilijk serieus te nemen, in het gezicht van haar kleinzoon gebeurt al helemaal niets meer. het is niet langer te verhullen: van generatie op generatie holt de kwaliteit van het geslacht achteruit.'(Robert over het Koningshuis)" Bladzijde 246

Thematiek

Angst/ fobie

Het leven van Robert Walter wordt beheerst door angsten. Angst dat zijn vrouw een relatie heeft met een overigens saaie man, de wethouder van milieu. Hij ziet in alles een mogelijk bewijs daarvoor en ook als er geen enkel bewijs is, vindt hij dat juist een bewijs dat hij gelijk heeft. Daarom komen angst, fobie, wantrouwen allemaal bij elkaar. Hij denkt die de baas te kunnen door steeds te verzwijgen. Wanneer een journaliste zonder bewijs met foto's komt uit het verleden, geeft hij een misdaad uit zijn jeugd toe met in zijn achterhoofd dan te moeten optreden en zijn huwelijk te kunnen redden. Maar alles beter dan dat de pers zou publiceren dat hij en zijn vrouw zouden gaan scheiden. En wat te denken van de mededeling dat zijn heel oude (maar gezonde ) ouders van plan zijn om een einde aan hun leven te maken, omdat ze het genoeg vinden. Ook daar heeft hij geen zeggenschap meer over. Pas als zijn vriend hem vlak voor diens dood gewezen heeft op het spirituele gebied, verandert Robert van inzicht. Heeft hij al tekenen van zijn dode moeder gezien? Ja toch, de lijster die in zijn tuin verschijnt. Ze had die getekend had in de laatste dagen van haar leven. Dan krijgt hij een helder inzicht. Hij besluit niet nog een termijn van burgemeester te aanvaarden, maar te kiezen voor een simpel leven op het (Spaanse?) platteland in de nabijheid van zijn vrouw. Ook na vijf jaar (deel IV) heeft hij er echter met Sylvia nooit over gesproken. Hun dagelijkse hoogtepunt is het samen afwassen. De aanschaf van een vaatwasmachine is door beiden nooit ter sprake gebracht. Je moet sommige dingen niet verstoren. Verzwijgen.

Motieven

Zelfmoord

Dit motief komt enkele keren voor. Een hoge ambtenaar die fraude heeft gepleegd, gebruikt een touw om zich op te hangen. Zijn grote vriend Bernhard pleegt zelfmoord door in Amerika een opzettelijk veroorzaakte val te maken als hij hoort dat hij kanker heeft. De ouders van Robert willen op hoge leeftijd zelfmoord plegen, omdat ze wel klaar zijn met hun leven. Het lukt bij moeder maar vader blijft leven. Er is zelfs een klein vermoeden bij de verteller dat zijn wethouder misschien ook een poging heeft gedaan bij zijn fietsongeluk.

Vriendschap

Robert heeft een jeugdvriend Bernhard, een bekend natuurkundige. Met hem heeft hij in zijn jeugd reizen gemaakt. Bernhard was knapper en had daarom de eerste keus als ze twee meisjes ontmoetten. Alleen bij de eerste ontmoeting met Sylvia was Bernhard afwezig en had Robert de eerste keus. Hij heeft nog steeds contact met Bernhard, maar durft toch niet tegen hem te beginnen over het mogelijke overspel. Bernhard is ernstig ziek en besluit later zelfmoord te plegen in Death Valley. In het laatst van zijn leven geeft de natuurkundige het advies aan Robert om in plaats van uiterlijkheden meer te letten op tekens van binnen. bijvoorbeeld wat spiritueler te kijken: de passage met de lijster (de moeder?)

Moeizame liefdesrelaties

Omdat Robert zo verkrampt omgaat met de mogelijke overspelsituatie van zijn vrouw, wordt de relatie tussen haar en Robert ook veel slechter. Het lijkt alsof ze er niet meer tegen kan en daarom naar Spanje vlucht met haar broer. Robert ziet daarin weer een teken van zijn gelijk: de wethouder is misschien wel door de broer van Sylvia aangepakt om ervoor te zorgen dat niemand het overspel zou kunnen ontdekken.

Fantasie en werkelijkheid

Robert leeft vooral in de verbeelding. Pleegt zijn vrouw overspel of niet, is hij vroeger een relschopper geweest die een agent heeft geslagen met een baksteen of niet, is het ongeluk van de wethouder opzet of niet?

Dood

Dit motief wordt onder het motief zelfmoord al uitgelegd.

Overspel

De vrees dat zijn vrouw overspel heeft gepleegd met de saaie wethouder, is de alles overheersende angst die Robert Walter het hele verhaal met zich meeneemt. het wordt een obsessie. Zelfs de afwezigheid van bewijzen ziet hij als een bewijs van haar overspel. Elk appje of sms'je naar een vriendin legt hij anders uit, elk moment dat ze het huis ontvlucht ook. Maar het grappige is dat ook de lezer niet weet of er nu werkelijk sprake is geweest van overspel. Herman Koch laat je daarover na het lezen van het boek in alle onzekerheid achter.

Milieumaffia

Hij noemt de milieuactivisten de moderne fascisten. Je moet wel vóór de gescheiden ophaal glasbak en de windenergie zijn. Je hebt als modern mens geen keuze. Hij relativeert de behoefte aan windmolens door te stellen dat er geen windmolens nodig zijn als iedereen de verwarming één graad lager zou zetten.

Euthanasie

De ouders van Robert willen samen op hetzelfde moment euthanasie plegen, omdat ze het leven mooi genoeg vinden. Daarmee voert Koch discussiestof aan voor een zeer actueel onderwerp in oktober 2016, omdat er een meerderheid in de politie is die mensen de gelegenheid wil geven een einde aan hun leven te maken, ook als ze niet ondraaglijk lijden.

Vooroordelen

De burgemeester van Amsterdam zit vol met vooroordelen: over de mensen in het geboorteland van Sylvia, over de leden van het Koningshuis en de Minister-President, over de lobby (het moderne fascisme) van de milieu-activisten. Hij geeft ook toe dat hij vooroordelen heeft.

Motto

Er is geen motto en geen opdracht

Titelverklaring

"De greppel" is een plaats in een niet nader bij name genoemd land (Spanje waarschijnlijk) waar de broer van Sylvia Robert na de bruiloft duidelijk maakt dat die zijn nieuwe vrouw geen kwaad moet berokkenen, omdat de broer hem anders weet te vinden.

In deel IV komt de greppel opnieuw terug, wanneer Robert naar het land van zijn vrouw geëmigreerd is. Vier jaar geleden heeft hij r weer gezeten met de broer van Sylvia.
Hij vertelt daarna op de plaats van de greppel dat Sylvia's grootouders in die greppel om het leven zijn gebracht nadat hun huis in de fik was gestoken. Waarschijnlijk gebeurt dat tijdens de Spaanse Burgeroorlog. Ze werden vreedzaam naast elkaar gevonden. Het dorp had wel stiekem wraak genomen. 
De greppel wordt daarom wel het symbool van het verzwijgen van een "daad." 

Structuur & perspectief

Het verhaal wordt onverdeeld in IV delen. Die delen worden op hun beurt weer onderverdeeld in relatief korte hoofdstukken. Er zijn geen titels.

Deel I Ho 1-12: het vermoeden van overspel 
Deel II Ho 13-22: de kennismaking tussen Robert en Sylvia; dood van zijn moeder
Deel III: Ho 23-29: vriendschap met Bernhard, herstel vader, vertrek Sylvia, einde burgemeesterschap.
Deel IV: Ho 30: vier jaar na dato in het geboorteland van Sylvia.
De meeste flitsen naar het verleden zitten in deel II, waarin Robert op vakantie Sylvia leert kennen.

Het perspectief ligt bij de zestigjarige ik-verteller, Robert Walter, de burgemeester van Amsterdam. Hij vertelt in de o.v.t. voornamelijk over zijn wantrouwen met betrekking tot het overspel van zijn vrouw Sylvia.
Een ik-perspectief betekent natuurlijk wel een onbetrouwbare verteller. Je zit gevangen in de visie van de verteller en je moet aannemen dat datgene wat hij vermeldt ook waar is. Hierin schuilt wel de spanning van de roman.

Decor

Het decor in Deel I, II en III is natuurlijk Amsterdam, de stad waarvan Robert burgemeester is. In deel IV is hij geëmigreerd naar het land van zijn vrouw. Je kunt uit vrijwel alle beschrijvingen opmaken dat dit land Spanje is, al verzwijgt de verteller de naam met opzet. Koch is zelf getrouwd met een Spaanse vrouw.

De tijd wordt in feite ook verzwegen. Wel weet je dat de eerste drie delen heel actueel zijn door het gebruik van moderne social media. Robert lijkt verder een samensmelting te zijn Job Cohen en Eberhard van der Laan. Die waren burgemeester tijdens de feiten die de verteller aan het licht brengt: het huwelijk van Willem-Alexander met maxima en later de kroning. Er wordt in deel I-III verteld van donderdag 16 januari (geen jaartal! 2015-2016 kunnen niet - weer een verteltrucje om te mystificeren?) tot aan het eindexamen dat Diana moet doen (eindexamens zijn in mei) De vertelde tijd van die drie delen is dus ongeveer 4 maanden.

Deel IV speelt zich vijf jaar later af, wanneer Robert geen burgemeester meer is en zijn vrouw die daarvóór al naar haar geboorteland was vertrokken, achterna is gegaan.

Stijl

Herman Koch gebruikt in dit boek de techniek van dingen te verzwijgen, er om heen te draaien hoe zijn vrouw en zijn dochter daadwerkelijk heten en zelfs omzichtig de naam van het geboorteland van Sylvia niet te noemen. Hij doet dat met meer feiten bijv. het jaartal. Dat is best een opmerkelijk stijlgegeven. het is bovendien bijzonder dat je in een actuele roman waarbij iedereen weet wie de burgemeester van Amsterdam is, een fictief alter ego neemt. 

Daarnaast beschrijft hij enkele zaken met het voor hem kenmerkende sarcasme, bijvoorbeeld de mening van Robert over ons Koningshuis en de Minister-President. Met beiden heeft hij niet veel op en ook prachtig is het afkraken van het milieufascisme: de anekdote over de glasbakken en de onzin van de windmolenenergie. (Als iedereen de verwarming één graad lager zou zetten) heeft Nederland helemaal geen windmolens nodig, want er is alleen maar sprake van een windmolenlobby van mensen die er goed aan verdienen)

Ook de meeste metaforen zijn grappig en goed gekozen.
(blz. 66) Ik werd een undercoveragent in mijn eigen huis. Van achter de krant bestudeerde ik mijn vrouw. Ik liet mijn ogen over de artikelen glijden, ik las niets, ik lette er alleen op dat ik zo nu en dan de pagina's omsloeg.
(blz. 128) Daarna barstte hij los. Hij had maar weinig aanmoediging nodig. Alsof je een brandende lucifer bij een stapeltje droge takjes houdt.
(blz. 156) Reizen in Nederland is als hardlopen op een loopband in een sportschool. Als je na een half uur van de band stapt ben je nog steeds op dezelfde plek.
(blz. 234) Welke minister-president kan ze dat nazeggen? Achter de lege gezichten gaat ook echt uitsluitend leegte schuil. Een gezicht waarvan alleen de gevel nog overeind staat, het gebouw achter de gevel is aangebroken, er ligt zelfs geen puin meer, ook dat is al lang geleden weggehaald.

Slotzin

Vanochtend zat ik op het rotsblok bovenop de heuvel en zag ik Sylvia naar buiten komen. Ze liep een eindje de tuin in en keek om zich heen. Toen keek ze naar boven. Ik zwaaide; zij zwaaide terug. Daar is ze, dacht ik. Mijn vrouw Ik stond op; ik ging naar beneden.

Beoordeling

Hoewel je veel plezier kunt beleven aan de humoristische, ironische en soms sarcastische stijl van Koch en ook aan zijn kritiek op politieke figuren en leden van het Koninklijk Huis, is de roman over het mogelijke overspel van de vrouw van de burgemeester een roman die niet volledig afgehecht wordt. Er wordt veel ongemakkelijks opgeroepen (het overspel van zijn vrouw, de vreemde euthanasie van zijn ouders, de mogelijke wandaad van Robert bij een demonstratie, het onverklaarbare ongeluk van zijn wethouder, de zelfmoord van een ambtenaar) maar niet elke verhaaldraad wordt door de schrijver afgemaakt. Dat is natuurlijk ook de bedoeling van de schrijver: "Laat alles maar lekker open." Zet de fantasie van de lezer maar aan het werk.

Scholieren hebben vaak echter behoefte aan een gesloten einde. Wat is er uiteindelijk gebeurd?
Stilistisch dus een aanrader voor scholieren, als ze accepteren dat niet alles aan het einde wordt ingevuld. De roman is goed te volgen voor havo-en vwoleerlingen.
Bovendien : een goed gecomponeerde, mooi uitgegeven en plezierig te lezen roman.

Recensies

"Veel, lijkt Kochs overvolle verhaal te suggereren: Walter krijgt het zwaar te verduren. Nog bovenop de overspelparanoia en de zelfeuthanasie-wens van zijn ouders, komt er een journaliste langs die iets fataals wil onthullen. Maar echte afstraffing (voor die racistische vooroordelen, bijvoorbeeld) blijft uit. En pas als er herhaaldelijk een lijster opduikt die hij bovennatuurlijke betekenis toedicht, komt Walter tot inkeer. Dat voelt in de roman als een toevlucht, zoals de kennelijk noodzakelijke veelheid aan actualiteiten ook wat onmachtig aanvoelt." https://www.nrc.nl/nieuws...6-a1530179