Half slapend kom je aan op school, om de dag gelijk te beginnen met een toets. In het begin ga je er lekker vlot doorheen, maar al gauw loop je vast en het lukt niet meer om de stof op te halen die je de avond van tevoren in je hoofd hebt gestampt. Waarom maken we deze toets eigenlijk? De meeste informatie is toch uit je geheugen verdwenen zodra je het lokaal uitstapt.

Herkenbaar? Ik en talloze andere scholieren bevinden ons vaak in soortgelijke situaties. Het voelt misschien vreemd om je af te vragen waarom we nog steeds toetsen krijgen, maar het onderwijs heeft zich sterk ontwikkeld de laatste decennia. Misschien wordt het weer tijd voor een verandering. Dus helemaal geen toetsen meer? Nee, maar ik vind dat we een nieuwe manier van toetsen moeten introduceren: formatief toetsen.

Inzicht

Formatief toetsen richt zich meer op feedback geven, om zo het leerproces te versterken. Zo'n toets kan op verschillende manieren worden gegeven, terwijl je bij een normale toets niet echt kan variëren. Een voorbeeld van formatief toetsen is het wekelijks afnemen van bijvoorbeeld een mondelinge overhoring of een kleine quiz. Het voordeel hiervan is dat jij en je docent een beter beeld hebben van waar jij staat in het leerproces. Het gaat dan niet meer om een momentopname door middel van een toets, maar om een reflectie op een langere periode waarin je bezig bent geweest met de stof.

In de tabel hieronder, uit een onderzoek van het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO), zie je kenmerken van formatief toetsen. Die zie je vrijwel niet of nauwelijks terugkomen bij een normale toets. Enkele voorbeelden zijn tussentijdse feedbackmomenten van zowel de docent als van de leerling zelf en reflectieve lessen waarbij bijvoorbeeld wordt gekeken waar je nu staat. Deze manier zorgt ervoor dat zowel de docent als de leerling met een andere blik naar prestaties gaat kijken en niet meer vasthoudt aan een cijfer. Want ja, wat zegt zo'n 5,2 bovenaan je blaadje nou eigenlijk?

Mentaal

De factoren die bij een normale toets zorgen voor stress, zijn over het algemeen niet aanwezig bij een formatieve toets. Cijfers zorgen bijvoorbeeld voor veel druk doordat scholieren dan worden afgerekend op één cijfer, ongeacht hun prestatie over de periode waarin ze met het onderwerp bezig waren.

Dat scholieren dagelijks stress ervaren, is niet ongewoon. Volgens onderzoeker Jolien Dopmeijer van de Hogeschool Windesheim ervaart maar liefst 62 procent prestatiedruk in het dagelijks leven. Dit komt niet alleen door het maken van toetsen, maar volgens haar hebben hoge cijfers halen er wel wat mee te maken. Daarnaast heeft het Landelijk Aktie Komitee Scholieren (LAKS) ook onderzoek gedaan naar prestatiedruk onder leerlingen. Uit hun bevindingen blijkt dat de toetscultuur, deadlines en hoge verwachtingen van de omgeving de grote factoren zijn voor prestatiedruk onder jongeren. Ook worden drukverlagende elementen benoemd die kenmerkend zijn voor het formatief toetsen: zelf meer invloed hebben op de beoordeling van je werk, hulp met deadlines/tijdsplanning en erkenning van je prestaties door je omgeving. Formatief toetsen kan dus helpen bij het verminderen van stress bij scholieren.

Resultaat

Maar dan de belangrijkste vraag: krijg je betere resultaten door formatief te toetsen? Dat is lastig te zeggen, omdat je in de meeste gevallen geen cijfer krijgt. Het ligt er ook aan wat jij waardevoller vindt: wil je liever een bepaalde norm behalen, ongeacht of je het snapt of niet, of wil je dat je zeker weet dat je de stof goed beheerst? Als je liever dat laatste hebt, dan werkt formatief toetsen beter. 

Formatief toetsen heeft een goede kans om het Nederlands onderwijssysteem te helpen verder te ontwikkelen. Toch kleven er ook nadelen aan. Zonder cijfers kan je minder goed inschatten of iemand 'goed' of 'slecht' is in een bepaald vak. Dit heeft vooral invloed op als je verder wil studeren, omdat universiteiten bijvoorbeeld een minimum cijfer voor bepaalde vakken hanteren of een selectie houden waarbij ze kijken naar je cijfers op de middelbare school.

Programmatisch toetsen

Formatief toetsen lijkt hierdoor niet meer een goed idee, maar het tegenovergestelde blijkt juist waar te zijn. Formatief toetsen wordt al in zekere mate gebruikt op universiteiten. Kijk bijvoorbeeld naar de opleiding geneeskunde van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Vanaf dit jaar beginnen ze daar aan een nieuw curriculum genaamd Erasmusarts 2030. Er wordt een nieuwe draai gegeven aan het oude curriculum, waarbij 'programmatisch toetsen' een van de vier nieuwe hoofdlijnen is.

Programmatisch toetsen lijkt erg op formatief toetsen. Bij allebei spelen cijfers geen rol meer, er wordt vooral gekeken naar je prestaties en feedback geven staat voorop. Je krijgt echter wel datapunten, wat erg lijkt op studiepunten, voor het beheersniveau van de stof bij programmatisch toetsen. Deze datapunten geven een indicatie over de ontwikkeling van een student rondom kennis, vaardigheden en houding. Hiermee wordt ook bepaald of je wel of niet voldoet aan een bepaald minimum en hoe het met de voortgang van je studie staat. "Deze aanpak kan voordelen hebben bij simulatieonderwijs, waarbij studenten complexe, realistische scenario's moeten oplossen en waarbij hun beslissingen en acties worden geëvalueerd", aldus onderwijskundige Emely Spierenburg.

Conclusie

Er zijn wat mij betreft genoeg redenen waarom we formatief toetsen een kans moeten geven in het Nederlandse onderwijssysteem. Het geeft beter inzicht over de resultaten van leerlingen, kan voor minder stress zorgen en voor betere beheersing van de leerstof. Hopelijk zullen de meesten van ons dit nog op de middelbare school meemaken, misschien in de vorm van experimenten. Zelf weet ik zeker dat in formatief toetsen het antwoord ligt voor beter onderwijs. De vraag is nu hoe we het in gang kunnen zetten. 

Een toetsrevolutie, anyone?

Dit wil je ook lezen:

Johannes schreef boek over welbekende vraag ‘is het voor een cijfer?’