De hele dag techno, podcasts of hardcore in je oren: voor sommigen een hel, voor Lynn en vele anderen de norm. Sterker nog: "Zonder muziek word ik onrustig", vertelt ze. Maar wat doet het met je als het nooit stil is?

Normaal gesproken luistert Lynn van 's ochtends vroeg tot 's avonds laat naar muziek, maar vandaag zit dat er niet in: ze is haar oortjes kwijt. Ze merkt gelijk het verschil: "Toen ik mijn oortjes niet kon vinden, had ik meteen stress. Zonder geluid om me heen kan ik me slecht concentreren en word ik heel onrustig. Ik ga bijvoorbeeld met mijn voet tikken en word chagrijnig."

Het enige moment van de dag dat ze geen muziek luistert, is als ze met mensen praat, hoewel ze het wel zou willen ("maar dat is het asociaal"). Ook 's avonds blijft het geluid doorgaan, maar dan in de vorm van een podcast. "Ik zet Spotify op een timer van een half uur en daarmee val ik in slaap", vertelt ze.

Je zou misschien denken dat het gebrek aan stilte een modern fenomeen is. Jagers en verzamelaars hadden immers geen langsrazende auto's, bovenburen met een drumstel of een Spotify Premium abonnement. Maar geen stilte ervaren is allesbehalve nieuw; stilte bestaat namelijk niet. Zelfs in de stilste kamer ter wereld zijn geluiden te horen; het borrelen van je maag, het kloppen van je hart en het doorslikken van speeksel. Kortom, niemand heeft ooit stilte ervaren en dat is tegenwoordig niet anders.

"Zonder geluid om me heen kan ik me slecht concentreren en word ik heel onrustig" - Lynn

Meer ongewenste geluiden

Toch zijn de geluiden van het dagelijks leven wel degelijk veranderd, zeker in stedelijke gebieden. Het aantal ongewenste geluiden in ons leven is toegenomen. Talloze onderzoeken laten zien dat geluidsoverlast kan leiden tot slaapverstoring en stress, wat vervolgens weer onder andere de kans op hart- en vaatziekten vergroot en een negatieve invloed heeft op leerprestaties van kinderen.

Audioloog, kunstenaar en ACT-therapeut Dyon Scheijen is in zijn werk dagelijks bezig met geluid. Tijdens zijn spreekuur bij het Adelante Tinnitus expertise centrum helpt hij patiënten om te gaan met een constante ruis of piep in hun oren. Scheijen benadrukt dat de ervaring van 'stilte' persoonsgebonden is. "Stilte hoeft niet de afwezigheid van geluid te zijn, het kan ook rust zijn." Waar de één een meditatiesessie als rustgevend ervaart, is dat voor de ander muziek of een rumoerig café.

Sonic bubble

De aard van de geluiden die we dagelijks horen, is niet alleen veranderd door onze verstedelijkte leefomgeving, maar ook door technologie. Dankzij streamingsdiensten, oortjes, koptelefoons en noise canceling kunnen we voor het eerst vierentwintig uur per dag bepalen wat we horen. Marcel Cobussen is hoogleraar auditieve cultuur en muziekfilosofie en noemt deze zelfverkozen auditieve omgeving een 'sonic bubble', oftewel een persoonlijke geluidsbubbel.

Reno maakt dankbaar gebruik van deze sonic bubble. Hij gaat de deur niet uit zonder zijn AirPods en ook tijdens het douchen schalt er muziek door de badkamer. Hij zou nooit sporten zonder muziek, vertelt hij: "Ik draag oortjes met noise cancelling zodat ik geen last heb van andere prikkels, zoals gewichten die op de grond vallen. Anders raak ik geïrriteerd en kan ik me niet goed focussen." Lynn kan zich hierin herkennen. "Als ik geen oortjes heb, ga ik niet hardlopen."

Hoewel de sonic bubble kan helpen om je af te sluiten, is de bubbel niet ondoordringbaar. Dat is zowel positief als negatief, legt Cobussen uit. "Wanneer je door de stad loopt met je oortjes in, krijg je nog steeds visuele en tactiele informatie binnen, maar desgewenst ook auditieve, bijvoorbeeld van toeterende auto’s. Je bent dus eigenlijk de hele tijd aan het switchen tussen de auditieve omgeving en de bubbel waarin je wilt verkeren." Dit geldt zelfs voor noice cancelling. "De geluiden die om je heen gebeuren, komen niet meer via je oren binnen, maar je hoofd of lichaam slaan ze wel op . Je interacteert dus constant met je omgeving, zelfs als je je auditief afsluit. Daardoor kan je alsnog onbewust stress opbouwen."

Dit wil je ook lezen:

Dol op de muziek van onze ouders: hoe kan dat?

Overgevoeligheid voor geluid

Muziek kan rust bieden in een omgeving met veel ongewenste auditieve prikkels. Zo ervaren Reno en Lynn juist rust door altijd zelfverkozen geluid om zich heen te hebben. Dit heeft ook een keerzijde: door altijd oortjes of een koptelefoon op te hebben, kan je overgevoelig worden voor ongewenste geluiden. "Als je iemand met een normaal gehoor drie weken lang met oordoppen laat rondlopen, wordt die persoon gek van de geluiden als hij daarmee stopt", vertelt Scheijen. "Dat kan ook in meer of mindere mate gebeuren als je altijd oortjes draagt. Deze overgevoeligheid voor geluid heet hyperacusis."

Reno herkent dat hij zonder zijn oortjes meer reageert op geluid. "Tijdens tentamens mag je geen oortjes in. Daardoor ga ik me ergeren aan geluiden van bijvoorbeeld mensen die hard typen. Ik denk dat ik dat minder zou hebben als ik tijdens het leren geen muziek op zou hebben."

Emotieregulatie door muziek

Constant muziek luisteren heeft nog een andere functie naast het buitensluiten van ongewenste geluiden, vertelt Cobussen. "Muziek kan helpen om je stemming te reguleren, hetzij door die te bestendigen, hetzij door die te veranderen." Reno maakt hier regelmatig gebruik van: "Als ik in een dipje zit, kan vrolijke of juist sombere muziek me heel erg helpen om me beter te voelen."

Maar ook hier kleven gevaren aan; te veel afleiding kan je eigen (negatieve) gedachten overstemmen, waardoor je bang wordt voor stilte. "Doordat je geen ruimte laat voor je eigen gedachten, kan je juist meer angst krijgen voor datgene wat je wegdrukt. Het wordt steeds lastiger om stilte te ervaren. In zo’n situatie is het goed om hulp in te schakelen om toch de confrontatie aan te gaan met je eigen gedachten", adviseert Scheijen.

Reno merkt inderdaad dat muziek zijn negatieve gevoelens dempt, bijvoorbeeld als hij eenzaam is. "Zonder muziek komen negatieve gevoelens extra hard binnen. Door een filmpje te kijken of muziek te luisteren, hoef ik niet naar mijn eigen gedachten te luisteren." Voor Lynn geldt het tegenovergestelde: "Ik ben niet bezig met de muziek als het opstaat, dus het weerhoudt me er niet van om in mijn hoofd te zitten."

"Zonder muziek komen negatieve gevoelens extra hard binnen"
- Reno

Een balans

Kortom, naar muziek luisteren kan een vorm van rust zijn in een wereld waar absolute stilte niet mogelijk is. Het kan helpen bij concentratie, het vinden van (innerlijke) rust en het reguleren van emoties. Anderzijds leidt het continue dragen van oortjes mogelijk tot overgevoeligheid voor geluid en kan het gevoelens en gedachten overstemmen, waardoor onderliggende problemen weggedrukt worden. Scheijen benadrukt dan ook het belang van balans. "Constant muziek luisteren is een instrument dat je zowel goed als slecht kan inzetten. Mensen zijn vaak op zoek naar stilte, maar stilte hoeft niet de afwezigheid van geluid te zijn."

Dit wil je ook lezen:

Experiment: een week lang leren met muziek