Marie Curie

Marie Curie gesitueerd in tijd en ruimte

Marya Sklodowska werd op 7 november 1867 in Warsschau geboren. Later liet Marya zich Marie noemen. In 1895 trouwde ze met Pierre Curie. Samen kregen ze 2 dochters. Irene Curie werd geboren op 12 september 1897 en stierf in 1956. Hun tweede dochter Eve Denise werd op 6 december 1964 geboren. In 1896 ontdekten Marie Curie samen met haar man de radioactieve straling en de stoffen die deze voortbrengen. In 1898 ontdekten ze de elementen radium en polonium. In het jaar 1903 kreeg ze samen met haar man evenals haar leraar Becquerel de Nobelprijs voor natuurkunde. Voor de ontdekking en isolering van de elementen polonium en radium kreeg ze in 1911 een tweede Nobelprijs. Marie Curie was de eerste persoon die voor de tweede maal een Nobelprijs kreeg. Vanaf 1922 was Marie Curie vice-voorzitter van de Internationale Commissie voor Intellectuele Samenwerking van de Volkenbond. Marie Curie stierf op 4 juli 1934 aan leukemie, die vermoedelijk veroorzaakt werd door de overmatige blootstelling aan de straling van radioactieve stoffen.

Het levensverhaal van Marie Curie

1. De jeugdjaren van een beroemde vrouw

“Mania..! Mania..! Pas op..! ’n Politika…! Deze waarschuwende woorden, uitgeschreeuwd in de Poolse taal, gelden een zevenjarig jong meisje, dat bezig is met een stuk krijt op de muur van een school in de Nowolipkistraat in Warschau een langgebaarde Russische Kozak te tekenen. Ze heeft hem bespottelijk gemaakt met een lange neus en een bochel; zijn vooruitstekende jukbeenderen verraden een Mongool. Het meisje kijkt verschrikt om. Ze ziet haar oudste zusje staan, die haar dringend wijst dat er gevaar op komst is. Achter haar komt een Russische politieman aanwandelen, met rustige stap, zijn ogen links en rechts de kost gevend. Haastig werpt Marya het stuk krijt weg, steekt dan nog gauw haar tong uit tegen de Rus en maakt dan dat zij als de weerlicht weg komt…”.

Het is het jaar 1874. Het ongelukkige Polen zucht sinds mensenheugenis onder de knoet van de Russische tsaar. De kleine Marya is het jongste kind in het gezin van Wladislaw Sklodowska, dat vier meisjes en een jongen telt. Zij wordt thuis Mania genoemd. Haar vader is leraar in de natuurkunde aan het jongensgymnasium in Warschau en staat om zijn vurig patriottisme niet erg in de gunst bij zijn Russische superieuren. Hij behoort tot hen, die met de wapens van de geest, verder strijden tegen de onderdrukkers. In dit revolutionaire milieu groeit de kleine Marya op. Als zij 4 jaar is kan zij al lezen en schrijven. Haar leraars noemen haar zeer begaafd, maar die uitspraak geldt voor alle kinderen voor alle kinderen van de leraar Sklodowska. Als jong meisje bezoekt Marya het meisjesgymnasium in Krakau, waar zij op 16-jarige leeftijd afstudeert. Meisjes kunnen in die tijd niet verder studeren in Polen en de buitenlandse universiteiten zijn te duur. Er blijft voor Marya niets anders over dan te gaan lesgeven aan huis. Spijtig genoeg telt Warschau honderden jonge meisjes die een goede schoolopleiding hebben genoten. Na een tijdje besluit Marya het lesgeven op te geven en een baan van gouvernante aan te nemen. Zij komt terecht in een achtergelegen buurt in Polen, dat geen enkele verstrooiing heeft te bieden. Terug in Warschau, schrijft zij zich in aan de Vliegende Hogeschool, een geheime Poolse onderwijsinstelling. Hier gaat voor het eerst een lievelingswens uit haar jeugd in vervulling: zij ziet de deuren van een echt laboratorium voor zich opengaan. Het is weliswaar een gecamoufleerd laboratorium, maar de Russen hoeven niet te weten dat men achter de vensters van het museum van landbouw Poolse studenten in de scheikunde onderwijst. Hier herleeft haar oude droom om te kunnen studeren aan de Sorbonne. Haar zus Bronia die ondertussen aan de Sorbonne als vrouwenarts is afgestudeerd, wil Marya in huis nemen en haar laten studeren. Marya gaat op dit voorstel in. Zij heeft evenwel geen te hoge verwachtingen van de toekomst, eerzucht is haar vreemd. Na het voltooien van haar natuurkundige studies zal ze terugkeren naar Warschau. Ze zal zich tevreden stellen met een betrekking als lerares aan een meisjesgymnasium en verder rustig gaan leven met haar vader. Verder reiken haar wensen niet. Maar het grillige lot heeft heel wat grotere dingen met Marya Sklodowska voor…

2. Onder de daken van Parijs.

In de herfst van 1891 komt Marya, die zich voortaan Maria laat noemen, in Parijs aan. Ze neemt haar intrek bij haar zus Bronia en diens echtgenoot, beiden dokters. In Parijs laat de jonge vrouw, die bijzonder graag wil studeren, zich inschrijven aan de Sorbonne-universiteit. Bij Bronia is het echter bijzonder druk en Maria verhuist al vlug naar een zolderkamertje in het studentenkwartier. Om te kunnen studeren maakt ze flessen schoon en let ze op de branders in de laboratoria, net zoals de grote Faraday had gedaan. Twee jaar lang werkt Maria Sklodowska op deze manier. Ze brengt hele nachten door met studeren aan een tafeltje op haar zolderkamertje. Wekenlang eet ze niets anders dan brood en chocolade. Maar toch is ze gelukkig omdat ze zich aan de natuurkundestudie kan wijden.

In 1984 leert Maria bij vrienden de jonge Pierre Curie kennen. Hij is een knappe Franse geleerde die samen met zijn broer natuurkundige onderzoekingen doet. De twee jonge mensen voelen zich tot elkaar aangetrokken. Niet alleen vinden ze elkaar erg aardig, maar ze hebben ook belangstelling voor hetzelfde werk. In 1895 trouwen ze. Pierre Curie

In het eerste jaar van hun huwelijk behaalt Marie Curie, zoals ze nu officieel heet, een Frans diploma dat haar de bevoegdheid geeft les te geven aan een onderwijsinstituut.

Na een tijdje wordt in het kleine gezin een dochtertje geboren dat de naam Irene krijgt (Irene krijgt in 1935 samen met haar man Frédéric Joliot de Nobelprijs voor haar werk op het gebied van de kunstmatige radioactiviteit).

3. Een geheimzinnig element

Marie Curie heeft een druk leven: het huishouden doen, voor haar kind zorgen en haar man assisteren bij zijn proeven in het laboratorium. En toch is zij nog niet tevreden. Zij wil haar studies bekroond zien met een doctoraat.

Terwijl het echtpaar Curie aan de universiteit werkt, doet zich in de donkere kaler van het bescheiden Parijse laboratorium van professor Henri Becquerel een buitengewoon voorval voor. Een pakje uranium-zouten dat de professor in het donker op een fotografische plaat heeft gezet, maakt dwars door het papier heen op de fotografische plaat een afdrukt. Becquerel begrijpt onmiddellijk dat de uranium-zouten een spontane uitstraling uitzenden. En dat niet alleen, want als hij het belangrijkste uranium-erts, pekblende genoemd, onderzoekt, stelt hij vast dat de pekblende een element moet bevatten met een veel sterkere straling dan uranium. Becquerel kent het echtpaar Curie en hun capaciteiten. Hij spreekt met Marie over zijn ontdekking en vraagt haar of ze zich met het onderzoek wilt bezighouden. Marie neemt geestdriftig het aanbod aan en weet ook haar echtgenoot over te halen. “Ik ben er zeker van”, zegt ze tegen hem, “dat de afdruk op de plaat veroorzaakt wordt door een onbekend element”.

De beroemde Mendeljev, de opsteller van het “periodiek systeem van scheikundige elementen” wordt geraadpleegd. Hij laat weten dat er in zijn systeem nog ruimte is voor een dergelijk element. Het echtpaar Curie staakt alle andere proeven om zich volledig te kunnen wijden aan het zoeken naar het nieuwe element.

Ze krijgen toestemming een klein magazijn als laboratorium in te richten op de benedenverdieping van de School voor Natuurkunde. Het is een vochtige ruimte waar oude machines stonden. Het echtpaar Curie schrijft naar de Oostenrijkse regering om inlichtingen over de pekblende-mijnen van San Joachimsthal in Bohemen. De uranium-zouten worden gebruikt om glas te maken! Enkele dagen later stopt een rijtuig op de binnenplaats voor het magazijn en wordt er een ton pekblende afgeleverd. Voor het echtpaar Curie begint een ontzettend zwaar werk. Bijna de hele dag staan ze met een grote ijzeren lepel in de kokende pekblende te roeren. De verstikkende dampen veranderen het kleine magazijn in een ware hel. De scherpe rook prikkelt hun keel en ogen, maar het echtpaar Curie gaat dag in dag uit moedig door met het werk. Vooral Marie Curie heeft veel last van de kwalijke dampen, maar ze klaagt nooit en ze onderbreekt haar werk niet. Inmiddels is de pekblende-massa teruggebracht tot een gewicht van 50 kilo.

In 1898 ontdekt het echtpaar Curie een nieuw element waarvan de uitstraling driehonderd maal groter is dan die van uranium. Marie wilt het “polonium” noemen naar haar vaderland.

Het afschuwelijke werk gaat door. Op de oude tafels in het magazijn worden de weinige grammen vaste stof steeds rijker aan uranium. Eindelijk, in 1902, na 45 maanden van onderzoek is Marie de eerste die in één van de reageerbuisjes een heel klein beetje ondoorzichtige witte stof waarneemt dat op keukenzout lijkt. RADIUM!!!! Het grote doel is bereikt.

Het echtpaar Curie maakt het bestaan van een nieuw element dat twee miljoen maal radioactiever is dan uranium wereldkundig.

Enkele maanden na de ontdekking van radium behaalt Marie Curie de zo begeerde titel van doktor in de natuurwetenschappen.

Het echtpaar Curie wordt beroemd en ontvangt van alle kanten gelukwensen en erkenning. Opmerkelijk is dat de Franse wetenschap achterblijft in de waardering voor wat Marie Curie en haar man met hun grootste ontdekking hebben tot stand gebracht. Het zal Engeland zijn dat het eerst van zijn belangstelling voor de Curies blijk geeft. De Curies krijgen de gouden Davymedaille, de hoogste Engelse wetenschappelijke onderscheiding.

Een weinig later, in 1903 kent de Zweedse Academie van Wetenschappen de Nobelprijs voor natuurkunde voor de helft toe aan de Franse geleerde Becquerel en voor de andere helft aan de Curies. Kort daarop ontvangen de geleerden nog de Osirisprijs.

In 1904 wordt het tweede kind van de Curies geboren: Eve Denise (zij trad op als concertpianiste, maar verwierf vooral naam als publiciste. De biografie die zij over haar moeder schreef, werd in vele talen vertaald.

Een jaar later komt Frankrijk tot het inzicht dat het de Curies onrecht heeft aangedaan. Pierre Curie wordt benoemd tot hoogleraar in de natuurkunde aan de Sorbonne-universiteit en Marie Curie krijgt de leiding in het laboratorium van haar man. Het kon allemaal niet beter gaan!

4. De tragedie

Het is donderdag 19 april 1906. Tegen halfdrie steekt Pierre Curie, in gedachten verzonken, de rue Dauphine over. Hij komt vanachter een rijtuig tevoorschijn en staat opeens voor een grote wagen die door paarden wordt getrokken. Pierre is volkomen verrast en probeert zich vast te grijpen aan de borst van een paard. Maar hij glijdt uit op de natte stenen en valt op de grond. De wagen rijdt over hem heen. Pierre Curie is op slag dood.

5. De kroon op een welbesteed leven

Marie vraagt zich af wat zij nu zal moeten beginnen. Van haar salaris aan de meisjesschool kan zij niet leven en haar betrekking als hoofd van het natuurkundig laboratorium is zij kwijt nu de leerstoel voor fysica door de dood van haar man onbezet is geraakt. De Franse regering wil iets doen om de nagedachtenis van Pierre Curie te eren en biedt haar een staatspensioen aan. Zij wijst dit echter van de hand. Op voorstel van haar vrienden, waaronder professor Perrin, komt evenwel het onbestaanbare tot stand: mevrouw Curie wordt in de plaats van haar echtgenoot als eerste vrouw benoemd tot hoogleraar in de natuurkunde aan de universiteit van Parijs. De taak die mevrouw Curie nu wacht, is zwaar. Ze bekleedt een gewichtig professoraat, ze moet in haar laboratorium aanschouwelijk onderwijs geven, de onderzoekingen van haarzelf en van haar man voortzetten en daarbij nog 2 kinderen opvoeden. Deze inspannende levenswijze wreekt zich op den duur. Zoals in haar studententijd wordt ze opnieuw overvallen door flauwtes. Maar aan rusten wil ze niet denken. In 1910 geeft ze een standaardwerk uit over radioactiviteit. Tussen al haar werkzaamheden door blijft ze onvermoeid haar onderzoekingen voortzetten. Het gelukt haar enige decigrammen gezuiverde radiumchloride af te scheiden en stelt hiermee opnieuw het atoomgewicht van het element vast. Niet lang daarna vindt zij een methode uit om de hoeveelheid radium af te meten naar het gas dat ervan afvloeit. Tenslotte slaagt zij er nog in een methode te vinden om de radioactieve stoffen te wegen door middel van de stralen die zij uitzenden. De samenstelling van een internationale standaardmaat voor het radium voltooit haar onderzoekingen in deze vruchtbare jaren. De roem van mevrouw Curie als geleerde evenaart nu die van het echtpaar Curie. Het aantal erediploma’s en andere onderscheidingen die haar nu ten deel vallen, zijn bijna niet meer te tellen. In december 1911 wacht haar een nieuwe verrassing. Het Genootschap voor Exacte Wetenschappen in Zweden verleent haar voor haar schitterend werk, verricht na de dood van haar man, de Nobelprijs voor scheikunde. Deze keer krijgt ze de prijs alleen. Dit wekt temeer bewondering omdat het nog nooit eerder is gebeurd dat een man, of vrouw, waardig werd bevonden tweemaal dezelfde onderscheiding te ontvangen. Op 29 december 1911 wordt ze stervende naar een ziekenhuis vervoerd. Een nieroperatie is noodzakelijk. Boven verwachting herstelt zij snel. In mei 1912 verzoekt een delegatie van Poolse professoren mevrouw Curie de leiding op zich te nemen van het nieuwe Instituut in Warschau. Ze besluit echter in Frankrijk te blijven en belooft het nieuwe instituut vanuit Parijs te zullen leiden. Het Pools Instituut opent zijn deuren in 1913.

Tijdens W.O. I doet een toeval haar ontdekken dat het de Franse militaire geneeskundige dienst geheel ontbreekt aan de Röntgenapparatuur, een onmisbaar hulpmiddel om op de snelst mogelijk manier geweerkogels en granaatscherven in de verwondingen op te sporen. Zij richt de eerste radiologische auto in waarmee zij van het ene oorlogshospitaal naar het andere rijdt. De rijdende hulpposten die alzo ontstaan krijgen spoedig een typische naam: kleine Curies worden ze genoemd. Niet alleen haar tweede vaderland bewijst zij belangrijke diensten. Ook de geallieerden, België en Italië roepen haar hulp in. Bovendien ziet ze nog de kans een aantal Amerikaanse soldaten op te leiden voor haar radiologische dienst. In één opzicht stelt de afloop van de oorlog haar echter teleur, geen enkele militaire onderscheiding wordt haar aangeboden. Amerika reageert heel anders op de enorme activiteiten van mevrouw Curie. In 1920 krijgt ze het bezoek van mevrouw Meloney. Deze dame, die in Amerika de leiding heeft van een belangrijk tijdschrift, is getroffen door het armelijk laboratorium waarin Marie Curie moet werken. Terug in Amerika sticht zij er het Madame Curie Radiumfonds, een fonds dat geld inzamelt om voor Marie Curie één gram radium te kopen. Zodra de nodige fondsen zijn verzameld, wordt Marie Curie naar Amerika ontboden. De reis door de Verenigde Staten wordt een ware triomftocht. Marie Curie komt tot het besef dat ook andere delen van de wereld haar nodig hebben. Ze doorkruist Europa. In België beschouwt men haar als een landgenote en haar veelvuldige bezoeken aan Brussel eindigen gewoonlijk met een diner bij het koninklijk echtpaar, koningin Elisabeth en koning Albert. In Genève wordt zij door de Raad van de Volkenbond benoemd in de Internationale Commissie voor Intellectuele Samenwerking, in Madrid bekleedt men haar met het presidentschap van een congres. Er is bijna geen plaats in de wereld waar haar naam onbekend is. Zelfs in het verre China wordt zij vereerd. Intussen blijft haar gezondheidstoestand voortdurend achteruit gaan. In 1922 wordt ze benoemd tot lid van de Academie Française, het illustere genootschap van de grootste geesten van Frankrijk op ieder gebied. Het is een benoeming met algemene stemmen en bij deze gelegenheid spreekt de president haar toe in de volgende huldigende bewoordingen:

“Wij begroten in u een grote geleerde, een vrouw met een hart, dat slechts heeft geklopt voor haar toegewijde en onbaatzuchtige diensten
aan de wetenschap; een vaderlandslievende vrouw, die zowel
in oorlogs- als in vredestijd meer dan haar plicht heeft gedaan. Uw tegenwoordigheid hier schenkt ons de morele weldaad van
uw voorbeeld en de glorie van uw grote naam. Wij danken u daarvoor! Gij zijt de eerste vrouw in Frankrijk die tot de Academie wordt toegelaten. Maar wie zou het meer waardig kunnen zijn….?”

Als de Stichting Curie het feit herdenkt dat vijfentwintig jaar geleden het radium werd ontdekt, schenkt de Franse regering haar een jaarlijks staatspensioen. Aan blijken van waardering ontbreekt het Marie Curie dus in haar laatste levensjaren niet. Toch blijft zij een eenvoudig persoontje, altijd in het zwart gekleed en met een dodelijk vermoeid gezicht. In 1933 wordt zij opnieuw ziek. De dokters staan voor een raadsel. Beetje bij beetje verergert haar toestand en na een doodstrijd van 16 uur houdt haar vermoeide hart op 3 juli 1934 op met kloppen. De beroemde vrouw is niet meer…. Later op de dag stellen drie bekende geneesheren de doodsoorzaak vast. In alle avondbladen verschijnt die dag het volgende opzienbare bulletin: “Het is gebleken dat mevrouw Curie is overleden aan een zware bloedarmoede die een snel en koortsachtig verloop had. Het ruggenmerg is waarschijnlijk aangetast door de langdurige inwerking van de radioactieve stoffen, die zij en haar echtgenoot zelf hebben ontdekt….” De zesde juli 1934 wordt het stoffelijk overschot van mevrouw Curie in alle eenvoud ter aarde besteld, zonder praal en zonder redevoeringen, geheel in haar geest. De grafsteen van Pierre Curie krijgt er een inscriptie bij: “Marie Curie-Sklodowska 1867-1934”. Deze steen dekt de laatste rustplaats van een heldin der wetenschap die met haar ontdekking haar gezondheid en haar leven offerde voor wat in onze dagen wordt beschouwd als een schrikbeeld en een zegen tegelijk: DE RADIOACTIVITEIT.

Ter informatie:

Wat is radioactiviteit eigenlijk?

Gewoonlijk is een atoomkern stabiel. Ze blijft zichzelf. In sommige stoffen echter hebben de atoomkernen de neiging om spontaan een aantal veranderingen te ondergaan. Dat gebeurt wanneer het evenwicht tussen de deeltjes in de kern zoek is of verstoord. Men zegt in dat geval dat de atoomkern onstabiel is. De onstabiele kern gaat spontaan op zoek naar een nieuw en beter evenwicht. Daarbij zendt ze overtollige energie uit (straling). Dat kan in de vorm van deeltjes of golven. Het verschijnsel noemt men radioactiviteit. Het proces waarbij de samenstelling van het atoom verandert en er zich een nieuwe atoomvariant of een nieuw atoom vormt, noemen we radioactief verval.

Enkele toepassingen van radioactiviteit in de hedendaagse maatschappij : - Ziektes opsporen en genezen - Insectenplagen uitroeien - Voedsel bewaren - Ouderdom van kunstwerken en archeologische vondsten bepalen - …

Ter nagedachtenis aan Marie Curie

- in 1996 wordt een film” Les Palmes de M. Schutz” over het leven van Marie Curie gemaakt met Isabelle Huppert als Marie en Charles Berling als Pierre Curie; - op de maan en op mars zijn er kraters naar Marie Curie genoemd; - NASA noemt een maanwagentje naar Marie Curie; - in 1967 verheerlijkt Polen Marie Curie door muntstukken met haar beeltenis te slagen; - de honderdste verjaardag van de ontdekking van polonium en radium wordt in Polen herdacht op muntstukken; - In Frankrijk krijgt een biljet van 500FF haar beeltenis; - Polen geeft postzegels uit met de beeltenis van het echtpaar Curie en met de beeltenis van Marie Curie alleen.

Wist je dit al?

° Marie Curie was de eerste persoon die gebruik maakte van de term radioactiviteit.

° Marie Curie was de eerste Europese vrouw die een wetenschappelijk doctoraat kreeg.

° In 1903 kreeg ze als eerste vrouw de Nobelprijs voor fysica.

° Ze was de eerste vrouwelijke professor en hoofd van het laboratorium in de Sorbonne universiteit in Parijs.

° In 1911 won ze onverwachts een tweede Nobelprijs (deze keer in de chemie) voor haar ontdekking en de isolatie van radium.

° Ze was de eerste persoon die ooit 2 Nobelprijzen ontving.

° Ook haar dochter Irene Joliot-Curie ontving in 1935 een Nobelprijs voor werk op het gebied van kunstmatige radioactiviteit.

° Ze is de eerste vrouw die begraven ligt onder de beroemde kerk van het Panthenon in Parijs.