Joods historisch museum

Museum verslag godsdienst
Het Joods historisch museum

Achtergrond informatie: De Waag 1932-1987
Het Joods Historisch Museum bestaat bijna 70 jaar! Van 1932 tot 1987 was het gehuisvest in de middeleeuwse Waag op de Nieuwmarkt. In 1987 heeft het museum het gerestaureerde synagogencomplex aan het Jonas Daniël Meijerplein betrokken. Op 23 februari 1932 werd het Joods Historisch Museum officieel geopend. Het museum was gevestigd in een kamertje op de bovenste verdieping van het Amsterdams Historisch Museum. In 1940 werd het museum als gevolg van het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog gesloten. Dit gebeurde ook met vele andere Nederlandse musea. De collectie van het JHM werd in veiligheid gebracht: bruiklenen werden voor het grootste deel teruggegeven aan de eigenaars en de eigendommen werden ondergebracht bij het Stedelijk Museum. In 1943 werden deze eigendommen van het museum als joods bezit door de Duitse bezetter opgeëist. De collectie werd naar Offenbach, in Duitsland, gebracht. Na de oorlog werd slechts een klein deel weer teruggevonden. In 1955 heropende minister-president dr. W. Drees het museum. Nog slechts 20% van de oorspronkelijke collectie was aanwezig. Uit openbaar en particulier bezit waren nieuwe objecten aan de verzameling toegevoegd. Het museum was nu gevestigd op de gehele bovenverdieping van de Waag. In 1975 werden twee verdiepingen van het Waaggebouw in gebruik genomen. Toen was al bekend dat het museum te zijner tijd de vier Hoogduitse synagogen aan het Jonas Daniël Meijerplein zou kunnen betrekken. Het nieuwe museum werd geopend op 3 mei 1987.

Het Hoogduitse synagogencomplex vanaf 1987
Sinds 1943 waren de synagogen waarin nu het Joods Historisch Museum is gevestigd niet meer dan zodanig gebruikt. In 1945 bleken de afzonderlijke gebouwen geplunderd en het synagogaal meubilair verdwenen. Pas na een grondige restauratie konden de gebouwen als Joods Historisch Museum in gebruik genomen geworden. De opening werd verricht op 3 mei 1987 door H.M. Koningin Beatrix. Voor zover mogelijk werden tijdens de restauratie de oude elementen in laat 18e-eeuwse staat hersteld. Ook de kleuren uit die tijd zijn gebruikt. De vier gebouwen werden met elkaar verbonden door moderne materialen, zoals glas, staal en beton. Op deze manier komt tot uiting dat de overgang van synagoge naar museum geen geleidelijk proces is geweest, maar gerealiseerd is na een breuk in de geschiedenis. In 1989 ontving het museum de Council of Europe Museum Prize. De prijs werd uitgereikt vanwege de moderne aanpassing in de historische architectuur, die een voor de wereld uniek museum heeft opgeleverd; ook de inhoudelijke presentatie van het museum werd geroemd. Het complex bestaat uit vier synagogen. In de loop der jaren waren door uitbreiding van de joodse gemeenschap nieuwe gebouwen nodig. Bovendien was er een groot statusverschil tussen mensen die in de Grote Synagoge naar sjoel gingen en mensen die in de Dritt Sjoel de diensten bijwoonden. Het oudste gebouw is de Grote Synagoge. In 1671 werd op de eerste dag van joods Pasen (Pesach), de Grote Synagoge in gebruik genomen. Aannemer en meester-metselaar was Elias Bouman (1636-1686), die korte tijd later ook de Portugese Synagoge zou ontwerpen. De Obbene Sjoel dateert uit 1685-1686 en dankt haar naam aan het feit dat zij gebouwd was boven een vleeshal, die later werd vervangen door een mikwe. Er waren bijna 400 zitplaatsen. De Dritt Sjoel, de derde synagoge, werd omstreeks 1700 opgetrokken op de plek van een reeds bestaand woonhuis. Nu bevinden zich er de kantoren en is het gebouw niet meer openbaar toegankelijk. Tenslotte werd in 1752 de Nieuwe Synagoge ingewijd. Het ontwerp van de Nieuwe Synagoge is toegeschreven aan stadsarchitect G.F. Maybaum ( overleden 1768.) Aanvankelijk stonden hier een kleinere synagoge (1730) en drie huizen. De Nieuwe Synagoge bood plaats aan bijna duizend mensen. Persoonlijke ervaring:

We werden rondgeleid door een vrouwelijke gids, die begon uitteleggen dat het museum eigenlijk 4 gebouwen zijn, de 4 synagogen van de Oost-Europese Joden. Toen de Joden zich hier in Amsterdam vestigden bouwden ze een synagoge, maar omdat er steeds meer Joden kwamen, werd die synagoge te klein en toen moesten ze een nieuwe bouwen. Zo ontstonden na verloop van tijd ook de 3de en de 4de synagoge allemaal vlak naast elkaar. Deze zijn verbonden door een glazen dak dat over de ruimtes tussen de 4 synagogen is gebouwd. Ze vertelde ook dat er 2 stromen Joden zich in Nederland hebben gevestigd; de Oost-Europese en de Spaans - Portugese Joden. Die laatste hadden ook een synagoge die staat aan de overkant van de straat. Daarna gingen we naar binnen en vertelde ze wat over de mezoeza die aan de deur hing. Steeds was de gids verbaasd dat we zoveel wisten. Daarna gingen we naar binnen en liet ze ons een ark zien die daar noch hing en vertelde daar wat dingen over. Ook liet ze foto’s van bekende Joden zien en legde aan de hand daarvan uit dat Joden zich niet altijd gedragen als je denkt. Daarna gingen we door naar de Tora ze liet daar een paar voorbeelden van zien en legde uit wat de Tora voor Joden betekend, na een aantal vragen bleek dat ze het zelf ook niet allemaal wist. Vervolgens liet ze ons een maquette van de tempel zien die de Joden gebouwd hadden, in naam van god, en waar nu noch alleen de klaagmuur van overeind staat. Daarna liet ze ons de situatie voor de Joden zie in de 2de wereldoorlog en vertelde daarbij wat haar vader (net als zij ook Jood) toen geprobeerd heeft te doen voor de Joden. Dit gebeurde allemaal in 1 synagoge daarna gingen we naar een andere. Daar vertelde ze meer over de Sabbat de heilige dag voor de Joden. Er was daar een vitrine waarin een tafel stond die gedekt was met de borden en het bestek voor de Sabbat. . Vervolgens liet ze het altaar zien het enige dat nog over was van de Synagoge na de kristalnacht. Hierna liet ze ons nog een stoel zien die bedoeld was voor de profeet Elia en vertelde ze nog wat over de gebruiken; besnijdenis, barmitswa, batmitswa en de bruiloft aan de hand van foto’s en schilderijen. Tot slot liet ze ons nog een Mikwe (heilig bad) zien vertelde daar nog wat over en wenste ons nog een prettige dag in Amsterdam.