Karel de Grote

1. Inleiding

Karel de Grote volgde in 768 samen met zijn broer Karloman zijn vader Pepijn 3 de Korte op. Pepijn leefde van 714 tot 768. Omdat Karloman in 771 stierf was Karel de Grote van af die tijd alleenheerser. Karel heeft door zijn binnenlands beleid, zijn buitenlandse veroveringen, zijn keizerschap en door zijn persoonlijkheid de bijnaam de Grote gekregen. In het Frans is Karel de Grote samen tot één geheel versmolten tot de naam Charlemagne. Weinig koningen hebben deze betiteling verdiend als deze fysiek zeer krachtige man, van wie het boek Repertorium 3 weet te melden dat hij weinig humaan en zeker niet geniaal was, maar door zijn energie en plichtsbesef als veldheer en als bestuurder de belangrijkste middeleeuwse koning is geweest. Zijn leven is bezongen en verheerlijkt in liederen en sagen (o.a. Karel en de Elegast). Zijn verdediging van het christendom, zijn stichting van het keizerrijk, zijn feodale staatsorganisatie en zijn zorg voor het behoud van de klassieke en oude Germaanse cultuur goederen hebben de grondslagen gelegd voor het moderne Europa.

Ruiterbeeldje van Karel de Grote
Bronzen ruiterbeeldje van Karel de Grote, 9–10de eeuw. Musée du Louvre, Parijs.

2. Chronologisch overzicht van de belangrijkste gebeurtenissen

732 Slag bij Poitiers. Karel Martel verslaat de Arabieren
741 Dood van Karel Martel, grootvader van Karel de Grote
742 Geboortejaar van Karel de Grote
743 Karloman en Pepijn, zonen en opvolgers van Karel Martel, benoemen de Merovinger Childerik tot koning
745 Aquitanië aanvaardt het Frankische gezag
747 Karloman trekt zich terug. 752 Pepijn herovert Septimanië op de Arabieren. 754 Karel en zijn vader en zijn broer worden door paus Stephanus de 2e
gezalfd en gekroond tot koning
758 Pepijn bestrijdt de Saksen in de streek van Münster
760 Begin van de campagnes in Aquitanië 771 Dood van Karloman. Karel blijft alleen over als bewindvoerder. 772 Begin van de oorlog tegen de Saksen. Karel verstoot zijn vrouw, de dochter
van Desiderius
773 Begin van de oorlog Tegen Desiderius en de Longobarden. 774 Karel wordt koning van de Longobarden
778 Expeditie in Spanje. Basken verrassen in de Pyreneeën de achterhoede van
Karels leger. 783 Dood van koningin Hildegard
786 Samenzwering in Germanië tegen Karel
788 Tassilo de 3e wordt afgezet
789 Karel de Grote verordent dat de Roomse ritus door het hele rijk gebruikt wordt
790 Campagne tegen de Avaren. Opstand van de Saksen. 795 Leo de 3e wordt paus
799 Leo de 3e zoekt zijn toevlucht bij Karel, die hem in bescherming neemt. De paus kroont Karel in de kerstnacht van het jaar 800 in Rome tot keizer. 800 Idem. 801 Campagne tegen de Arabieren. Belegering van Barcelona. 813 Lodewijk de vrome, koning van Aquitanië en de enige overblijvende zoon van
Karel, wordt in Aken gekroond. 814 Dood van Karel de Grote op 28 januari 814
3. Het privé leven van Karel de Grote.

Karel de Grote is geboren op 2 april 742 en hij is overleden in de stad Aken op 28 januari 814. Karel de Grote was koning van de Franken (Germanen) , later is hij tot Rooms keizer gekroond. Karel de Grote werd op 25 december 800 te Rome in de St.-Pieterskerk door paus Leo de 3e gekroond tot Rooms keizer. Een schrijver die een lofbiografie over Karel de Grote heeft geschreven, een ene Einhard (een tijdgenoot van Karel de Grote) schrijft in zijn boek over Karel de Grote dat er niets over zijn kinderjaren bekend is. Dit komt omdat er niets over is opgeschreven.

Portret van Karel de Grote:

Karel de Grote
Karel de Grote was een van de grootste legeraanvoerders uit de middeleeuwen. Hij veroverde grote delen van West- en Midden-Europa. Het koningschap van Karel de Grote betekende voor een opleving van het politieke en culturele leven, dat vier eeuwen daarvoor verloren was gegaan met de val van het Romeinse Rijk.

Karel de Grote hield van veel vrouwen daarom heeft hij er ook 4 gehad. Nadat Karel de Grote zijn eerste vrouw (de dochter van Desiderius) had verstootten trad hij in het huwelijk met Hildegard een Zwabische vrouw van voorname afkomst. Met deze vrouw had hij drie zonen: Karel, Pepijn en Lodewijk de Vrome, en evenveel dochters: Rotrud, Bertha en Gisela. Hij had nog drie dochters: Theoderada, Hiltrud en Rotheid, twee bij zijn vrouw Fastrada, die van Oost-Frankische en dus van Germaanse afkomst was, en een bij een bijzit van wie de naam mij nu niet te binnen schiet. Na Fastrada’s dood (794) trouwde hij met de Alamanse Liutgard, die hem geen kinderen schonk. Na haar dood (800) had hij 4 bijzitten (bijvrouwen): Madelgarda, die hem zijn dochter rothild schonk, de Saksische Gersvind, met wie hij een dochter had, Adaltrud: Regina, die hem twee zonen schonk, Drogo en Hugo en Adallinda, de moeder van Theoderik. Karel had in totaal 10 of 9 vrouwen. Karels vader heette Pepijn de 3e de korte. Zijn moeder heette Berthrada, Karel behandelde haar met het grootste respect. Hobby’s van Karel de Grote. Karel beoefende onophoudelijk het paardrijden en de jacht, volgens de tradities van de Franken: er is nauwelijks een volk ter wereld dat in deze kunst de vergelijking met hen kan doorstaan. Karel schepte ook genoegen in de stoom van warmwaterbronnen en trainde zijn lichaam door vaak te zwemmen. Hij was daarin zo goed dat werkelijk niemand hem kon overtreffen.

De opvoeding door Karel de Grote
Karel de Grote besteedde veel tijd aan de opvoeding van zijn kinderen. Over de opvoeding van zijn kinderen had hij de volgende ideeën: zowel zijn zonen als zijn dochters moesten zich eerst bekwamen in de vrije kunsten (de ”vrije kunsten” werden als onderwijsprogramma aangehouden door de academici aan Karels hof. Grammatica, retorica en dialectiek vormden het zogenaamde trivium, aritmetica, geometrie, astronomie en muziek het quadrivium. Dat dit ook voor zijn dochters gold, is niet vanzelfsprekend, Karel besteedde ook veel tijd aan de vrije kunsten). Als zijn kinderen oud genoeg waren, liet hij zij zonen, zoals dat bij de Franken de gewoonte was leren paardrijden, wapens hanteren en jagen: zijn dochters moesten wol leren weven en spinnen, en andere eerbare activiteiten beoefenen, om niet uit verveling lui te worden. Zelf kreeg hij ook les in de vrije kunsten, vooral wou hij leren schrijven, dit heeft hij nooit geleerd, zelf zegt hij dat hij er te laat mee begonnen is. Karel kon wel heel goed Latijns spreken en verstaan. Hij kon ook Grieks verstaan maar hij kon het bijna niet spreken.

Het karakter van Karel de Grote. Karel de Grote was een opgewekt figuur, maar ook zeer emotioneel, hij was zeer gemakkelijk geneigd tot vriendschap: hij maakte vlot vrienden en hij was zeer loyaal. Karel hield veel van vreemdelingen of gasten en deed er alles aan om ze goed te ontvangen. Het ging zelfs zover dat hun aantal niet alleen voor het paleis maar zelfs voor het koninkrijk terecht als hinderlijk werd beschouwd. Hij was breedgebouwd en fors, lang van postuur, maar ook weer niet bovenmaats men weet dat zijn lengte zeven keer de maat van zijn voeten bedroeg, en zijn lengte was 1.92 dan kan je wel uitrekenen hoe groot zijn voeten waren. Karels gezicht zag er vriendelijk en opgewekt uit (dit was volgens de biograaf Einhard zo, Einhard had over Karel een lofbiografie geschreven dus alleen de goede dingen van Karel staan er in) Hij had ook een goede gezondheid. Karel kon goed uit zijn woorden komen en kon alles zeer duidelijk onder woorden brengen, hij praatte veel en dat deed hij met een opvallende hoge stem. Hij was zo welbespraakt dat hij zelfs wat babbelziek leek. Een grote drinker was hij niet, wat nogal ongewoon is voor een koning in die tijd. Hij was dol op wildbraad en ander gebraden vlees. Karel haatte zijn dokters haast, dat kwam omdat zei zeiden dat hij maar moest gaan wennen aan gekookt vlees.

De kleding van Karel de Grote. Hij droeg de inheemse, dat wil zeggen Frankische, kleren: op zijn lijf een linnen hemd en een linnen kousbroek, daarop een overhemd met een zijden zoom en een lange broek. Rond zijn benen wond hij zwachtels en aan zijn voeten droeg hij schoenen. ‘s Winters beschermde hij schouder en borst met een wambuis van otter af marterbont. Hij was gekleed in een blauwe mantel en er hing altijd een zwaard aan zijn zijde, waarvan het gevest en de koppel van goud of zilver waren. Soms droeg hij ook een zwaard dat met edelstenen was bezet maar alleen op bijzonder feestdagen of als buitenlandse gezanten hun opwachting maakten. Vreemde gewaden, hoe mooi ook, wees hij af en hij wou er nooit in gekleed gaan. Een keer, op verzoek van paus Hadrianus en een tweede keer toen zijn opvolger Leo het hem vroeg ,droeg hij in Rome een lang kleed en een wijde mantel, en schoenen die volgens de Romeinse mode waren gemaakt. Op feestdagen ging hij gekleed in een gewaad dat met goud was doorweven, hij droeg schoenen die met edelstenen waren bezet en een gouden speld hield zijn mantel dicht. Hij was dan ook getooid met een diadeem van goud en edelstenen. Maar op andere gewone dagen waren zijn kleren nauwelijks anders dan die van een gewone man.

4. Oorlogen

De eerste oorlog van Karel de Grote. Van alle oorlogen die hij heeft gevoerd begon hij het eerst aan die in Aquitanië, omdat deze in zijn ogen snel kon worden afgewerkt. Zijn vader Pepijn was deze al begonnen (dit was in 760), maar de oorlog was nog niet beëindigd. Toen Pepijn stierf, in 768, moest zijn zoon Karel er mee doorgaan. Karel ondernam hem toen zijn broer nog leefde en vroeg zijn broer Karloman om hulp te bieden. Zijn broer stelde hem teleur door de beloofde hulp niet te leveren, maar Karel zette toch de expeditie voort.

Rijk van Karel de Grote in 800 n. C. Onder het bewind van Peppijn de Korte en zijn zoon Karel de Grote veroverden de Karolingen in de 8ste en 9de eeuw uitgestrekte gebieden en brachten grote delen van West-Europa onder één noemer. In 800 n. C. werd Karel de Grote door Paus Leo III tot keizer van het Westerse Rijk gekroond, een gebied dat later het Heilige Roomse Rijk werd genoemd. Deze kaart laat de omvang zien van het rijk in het jaar van de kroning van Karel de Grote.

De tweede oorlog van Karel de Grote was in het jaar 772. De oostgrens van het rijk van Karel de grote lag aan de rivier de Elbe (zie kaartje) Aan de oostgrenzen had Karel de Grote problemen met de Beieren en de Saksen. Hij probeerde met de Beieren vrede te sluiten door met de hertog van Beieren te praten. De hertog van Beieren heette Tassilo de 3e. Het lukte niet om vrede te sluiten, daardoor moest Karel de Grote optreden en hem in 788 afzetten wat het einde was van de Beierse onafhankelijkheid. Tegen de niet-christelijke Saksen ondernam Karel vanaf 772 een paar tochten en richtte hij een mark op (Dit is een grensgebied onder militair gezag). Ook ondernam hij de hardhandige kerstening van deze Germanen (Germanen zijn Saksen, Beieren, Vikingen etc.).

De derde oorlog van Karel de Grote was in het jaar 773. Karel de Grote had 4 vrouwen. Een daarvan was de dochter van de koning Desiderius. Door aansporen van Karels moeder was hij daar mee getrouwd. Maar in het jaar 772 verstootte Karel haar om onduidelijke redenen. Karel had nooit onenigheid met zijn moeder, behalve bij zijn scheiding van de dochter van koning Desiderius. In 773 brak er een oorlog uit tussen Karel de Grote en Desiderius (de koning van de longobarden) De reden van de oorlog was: De betrekkingen met de longobarden verslechterde en de vraag om hulp van paus Adrianus 1, die door de longobarden werd bedreigd en ook Karels echtscheiding was misschien een reden. Dit leidde tot een Frankische inval en de verovering van het rijk der longobarden. Karel de Grote werd hierdoor ook koning van de longobarden, dit gebeurde in het jaar 774. Bij dezelfde gelegenheid begaf Karel zich naar Rome en vestigde daar een protectoraat over de pauselijke staat (773-774).

Rijk van Karel de Grote
In 768 regeerde Karel de Grote samen met zijn broer Karloman over het Frankische Rijk. Karloman stierf in 771 en dus werd Karel de Grote alleenheerser. Om zijn rijk te vergroten, veroverde hij vervolgens Saksen, Lombardije, Beieren en andere gebieden in het oosten en het westen.

De vierde oorlog van Karel de Grote was in het jaar 778. In het zuiden bond Karel de Grote de strijd aan met de Islam, dit was een grote vijand (zie kaartje). Zijn Spaanse tocht van 778 werd echter een mislukking en op de terug tocht leed het Frankische leger tegen de Basken in Pyreneeën een zware nederlaag.

De vijfde oorlog van Karel de Grote was in het jaar 778. Na deze vorige oorlog werd de oorlog tegen de Saksen hervat, die als het ware onderbroken leek. Nooit duurde een oorlog die het Frankische volk ondernam langer, was deze wreder en kostte hij meer moeite. Want de Saksen, zoals bijna alle stammen die en Germanië wonen, zijn van nature wildemannen; ze zijn aanhangers van de afgodencultus en staan vijandig tegenover de Frankische godsdienst. Dagelijks waren er incidenten die de vrede in gevaar konden brengen. De Frankische grenzen raken namelijk elkaar bijna overal in een open vlakte, behalve op enkel plaatsen waar uitgestrekten wouden of bergruggen liggen die het territorium van de twee duidelijk afbakenen. Moorden, plunderingen en brandstichtingen waren van beiden kanten aan de orde van de dag (de Saksen plunderden o.a. het Rijnland). De Franken waren hierdoor zo geërgerd dat ze niet langer genoegen namen met deze represailles, maar dit en open oorlog werd tussen de Franken en de Saksen. Karel bond tegen hen de strijd aan en na een bloedige zevenjarige oorlog werd het land veroverd en in 785 aan een terreurregime onderworpen om het politieke gezag van de Franken en de heerschappij van de kerk te verzekeren.

Andere oorlogen van Karel de Grote
Ook tegen de Friezen werd oorlog gevoerd en Oost-Friesland werd bezet. Meer zuidelijk had Karel ruzie met de Avaren. In 791 ondernam hij een tocht tegen hen. Vanaf 785 begon de verovering van het noordoosten van Spanje, waar naderhand zoals in andere grenszones een mark, namelijk de Marca Hispanica, werd opgericht. Ook had Karel wel eens moeilijkheden met de Noormannen (ander woord voor vikingen).

5. Samenzweringen tegen Karel de Grote
Karel had een zoon bij een bijzit: Pepijn, die ik bij de anderen nog niet heb vermeld. Die had een mooi gezicht, maar was misvormd door een bochel. Toen zijn vader tijdens de oorlog tegen de Hunnen in Beieren overwinterde. Deed hij net als of hij een ziekte had en hij beraamde een samenzwering tegen Karel met steun van enkele Frankische edellieden. Die hadden hem verlokt met de ijdele beloften dat hij koning zou worden. De samenzwering kwam aan het licht en de samenzweerders werden veroordeeld. Dit was in 786. Vroeger hadden wel meer mensen tegen hem een aanslag proberen te plegen maar het is nooit gelukt. Karel veroordeelde hen en heeft hen verbannen, nooit heeft hij iemand tot de doodstraf veroordeeld, behalve 3 keer omdat ze zich met een zwaard verzetten tijdens de arrestatie. 6. De kroning van Karel de Grote tot rooms keizer. Karel de Grote werd de beroemdste koning van de middeleeuwen en de Franken. Door Karels beschemheerschap over de Rooms Katholieke kerk (773-774) was Karel zoals later blijkt meer geworden dan een nationale koning van de Franken, zoals zijn voorgangers waren geweest. Hij werd dan ook op eerste kerstdag 800 te Rome in de St.-Pieterskerk door paus Leo de 3e gekroond tot Rooms keizer. Dit moment was gunstig omdat Karel naar Rome was getrokken om de Paus te beschermen tegen zijn belagers. (wie deze belagers zijn is onbekend)

7. Landbouw in de tijd van Karel de Grote

Vooral ging Karels zorg uit naar de landbouw, met zoveel mogelijke manieren probeerde hij zijn opbrengst van zijn domeinen te vergroten (domeinen zijn: Een dorp met land in de omgeving die het eigendom was van een bisschop, klooster of een edelman). Het is onder invloed van de kloosters en de grote domeinen, dat het zogenaamde wilde-veldgrasstelsel plaatsmaakte voor het drieslagstelsel, waarbij het land tussen zomergraan en winterkoren braak lag. Ze legden een stuk land braak omdat het ander haar vruchtbaarheid zou verliezen. DE grote domeinen, gesloten huishoudingen, waar naast de boeren ook allerlei horige ambachtslieden werkzaam waren, waren dan ook produktiever dan het kleine vrije bezet, dat Karel wel heeft pogen te ontlasten, maar dat hoe langer hoe meer in verval kwam door de steeds drukkender heerban die de verplichting van de vrije om de vorst in de strijd te volgen. Vele vrijen stonden hun gebied af aan een groot grond bezitter en werden zijn pachters. Maar naast de economische betrekking tussen de horige en de heer zou ook een rechts verhouding groeien: de horige werd de vazal van de heer. Deze rechtsverhoudingen zouden de gehele maatschappij gaan doordringen: feodaliteit

Lijfeigenschap in de middeleeuwen
In het Europa van de middeleeuwen, van ongeveer de 5de tot de 15de eeuw n. C., werd de agrarische bevolking verplicht op één plek te werken en te leven in dienst van welgestelde landeigenaren. In ruil voor het bewerken van het land van de eigenaar of heer kregen deze lijfeigenen een primitief huisje met een aangrenzend stukje land, een deel van de omringende akkers, een aantal boerderij dieren en werden ze beschermd tegen misdadigers en andere landheren. De lijfeigene betaalde de landheer huur in de vorm van een deel van de opbrengst van zijn stukje land en daarbij kwamen nog andere betalingsverplichtingen en belastingen. De lijfeigenschap verschilde van slavernij in de zin dat lijfeigenen recht hadden op eigen bezit, niet verkocht konden worden en in theorie hun vrijheid konden afkopen.

8. De feodaliteit of leenstelsel in het rijk van Karel de Grote.

De feodaliteit(leenstelsel) is een belangrijke organisatievorm van de maatschappij die in de middeleeuwen en vooral onder Karel de Grote werd ontwikkeld. De feodaliteit laat zich kenmerken door de volgende aspecten: 1. Een militair aspect: beroeps krijgers zijn door persoonlijke banden van trouw aan een heer verbonden en worden op grond daarvan door hem bevoorrecht. 2. Een economisch aspect: de landbouweconomie is zo ingericht dat ze de krijgersklasse een vast inkomen verzekert, zodat deze vrij blijft voor haar specifieke niet-agrarische activiteiten; het accent van het economische leven valt op de landbouw, het handelsverkeer is niet ontwikkeld. 3. Een politiek aspect: de bevoorrechte krijgers oefenen zelf ook talrijke gezagsrechten uit, dit kon zelfs zo ver gaan dat de krijgers volledig onafhankelijk konden worden van het centrale staatsgezag. 4. Een staatsrechtelijk aspect: heel veel functies van openbaar belang, zoals rechterlijke en militaire functies worden uitgeoefend volgens persoonlijke vazallitische verplichtingen in plaats van verplichtingen aan de gemeenschap of aan het staatshoofd.

Het leenstelsel heeft een meer juridische betekenis namelijk: die van een complex van persoonlijke verplichtingen, waarbij de leenman trouw en bepaalde (militaire) prestaties belooft aan de leenheer, die hem in ruil bescherming belooft en hem materieel de mogelijkheid verschaft zijn verplichtingen na te komen, dit laatste gewoonlijk door het verlenen van een leen, dat de leenman een bepaald inkomen moet verschaffen.

Akkerbouw in een feodale manor
Tijdens het feodale tijdperk leefden mensen in zelfvoorzienende gemeenschappen, waar ze hun eigen voedsel en kleren produceerden. Een typische Engelse manor (landgoed) gebruikte een systeem met drie akkers, waarbij elke akker weer onderverdeeld was in stroken. Bij dit systeem werd het gebruik van de akkers om en om gerouleerd, zodat steeds een van de akkers braak lag, om te voorkomen dat het land zijn vruchtbaarheid zou verliezen.

9. Cultuur en onderwijs van het Frankische rijk
Groot was Karels zorg voor het onderwijs: naast de hofschool werden dom- en kloosterscholen gesticht. De Engelse monnik Alcuin stond Karel de Grote bij in zijn streven om het onderwijs in het Frankische Rijk nieuw leven in te blazen. De hofschool: Karel is een onderwijsvernieuwer, hij wil niet alleen leermeester zijn, hij geeft lessen in de vorm van discussies, de leerlingen moeten zelf ook meewerken. Karels voorkeur ging uit naar grammatica, filosofie, sterrenkunde plus natuurlijk theologie. Karels succes om het priesterlijk cultuurbesef te vergroten blijkt uit de beschavingsinvloed van klooster als Sankt-Gallen ( een muziek centrum),St.-Denis , Corvey, Fulde en Reichenou. Bijzonder belangrijk is geweest, dat de monniken, hiertoe door Karel aangemoedigd, overgingen tot het kopiëren van oude handschriften, waardoor de antieke beschaving, die dreigde verloren te gaan, gered is. Daarnaast liet Karel ook de Frankische heldenliederen overschrijven. De handschriften werden niet alleen gekopieerd, maar ook verluchtigd: de miniaturen, de beginletters zijn prachtig versierde handschriften. De Gallicaanse liturgie, zowel als de Keltische werd door de Franken gebruikt tot vlak voor het eind van de achtste eeuw, toen zij verboden werd door Pepijn en zijn zoon Karel de Grote, die het gezang van Rome, het Gregoriaans aan hun domeinen oplegden. Deze (de Gallicaanse en Keltische) liturgie werd met zoveel succes de kop ingedrukt, dat er erg weinig over bekend is. Ook de heidense muziek beoefening werd verboden. De Roomse liturgie heeft een fundament gelegd voor de hedendaagse West-Europese muziek. 10. Het christendom in het rijk van Karel de Grote
Karel beleed het Christendom al vanaf zijn kinderjaren, waar zijn interesse voor het christendom vandaan kwam weet niemand. Karel was uiterst toegewijd en vroom. Om deze reden bouwde hij in Aken een schitterende basiliek. Karel stond bekend om zijn vrijgevigheid en het schenken van aalmoezen aan de armen. Karel de Grote staat ook vooral bekend om zijn hardhandige kerstening van Keltische volken zoals de Saksen en andere niet-christelijke volken.

11. Het uiteenvallen van het rijk van Karel de Grote
Na de dood van Karel de Grote in 814 viel het rijk spoedig uiteen. Dit had verschillende oorzaken:  De Germanen hadden de gewoonte om het rijk te verdelen onder alle zonen van de vorst. (dit was hier niet het geval)  De opvolgers van Karel de Grote voerden oorlogen tegen elkaar.  Andere volken deden aanvallen. De Noormannen (ook wel de Vikingen genoemd) vielen van uit het noorden aan en de moslims vanuit het zuiden.