Module 2 H1+2

Ondernemen in Nederland
Bij de productie van goederen en diensten speelt het ondernemen in ondernemingen een belangrijke rol.
Ondernemingen zijn organisaties die naar winst streven.

Bij ondernemingen zijn veel mensen betrokken: de deelnemers of participanten in de onderneming. Denk aan de ondernemingsleiding, de werknemers, de mensen die geld in de onderneming steken (de vermogensverschaffers), de leveranciers, de overheid en de afnemers (vaak consumenten, soms ook andere ondernemingen). Ondernemers en ondernemingen hebben vaak verschillende doelstellingen: zo groot mogelijke omzet, zo groot mogelijke winst; zo hoog mogelijke beurswaarde.

Ondernemingen hebben dus een belangrijke maatschappelijke functie.
Ze hebben grote invloed op het maatschappelijke leven van iedereen; ze vervullen maatschappelijke behoeften. Ze leveren ons goederen en diensten, ze zorgen voor werkgelegenheid en inkomen. Ze hebben een spilfunctie bij de allocatie (toedeling) van productiefactoren.

Ondernemingen hebben ook negatieve kanten. Ze beschadigen soms het milieu. Globalisering en massaontslagen kunnen ingrijpende sociale gevolgen hebben.

Ondernemingen dienen rekening te houden met het milieu, met politieke aspecten en emancipatoire ontwikkelingen.

Nederland telt ruim 600 000 ondernemingen; wij horen en lezen meestal maar over een paar van de grootste. De ondernemingsgrootte kan worden gemeten door de omzet, het aantal werknemers of de beurswaarde van de aandelen te meten.

Ondernemers (of de overheid) combineren de productiefactoren om daarmee waarde toe te voegen. De toegevoegde waarde is gelijk aan de waarde van de eindproducten, verminderd met de waarde van de ingekochte grondstoffen, hulpstoffen en diensten van derden.

Elke onderneming is verplicht boekhouding bij te houden. Uitgangspunt in de boekhouding is de balans, een vermogensoverzicht op een bepaald tijdstip van bezittingen, schulden en het eigen vermogen.

De begroting geeft een overzicht van de verwachte opbrengsten, kosten en winst. Aan het eind van een periode wordt de resultatenrekening opgesteld: een overzicht van de feitelijk gerealiseerde opbrengsten en kosten over die periode. Balans en resultatenrekening vormen samen met een toelichting en een accountantsverklaring de jaarrekening van de onderneming.
Aan de aandeelhouders kan een deel van de winst in de vorm van dividend worden betaald.

Behalve het financiële jaarverslag publiceren ondernemingen ook vaak een sociaal jaarverslag. Ondernemingen met meer dan 35 werknemers moeten een ondernemingsraad hebben. Sommige ondernemingen maken ook een milieuverslag.

Kosten, opbrengsten en winst
Ondernemingen maken kosten. Kosten worden onderscheiden in constante kosten en variabele kosten. Constante kosten zijn de kosten van de gegeven productiecapaciteit.
Voor de eenvoud wordt in eerste aanleg uitgegaan van recht evenredig variabele kosten.
De constante en de variabele kosten vormen samen de totale kosten.
In het break-evenpoint zijn de totale opbrengst en de totale kosten aan elkaar gelijk. Bij een gegeven capaciteit kan de productieomvang worden vergroot door het aantrekken van nieuwe werknemers. Bij de keuze of hij extra personeel zal aannemen maakt de ondernemer een afweging tussen de extra kosten en de extra omzet die de komst van een extra personeelslid tot gevolg heeft.

In de arbeidsovereenkomst worden de primaire, secundaire en tertiaire arbeidsvoorwaarden opgenomen. Er bestaan individuele en collectieve arbeidsovereenkomsten. Bij een loonsverhoging gaat het om: incidentele loonsverhoging, prijscompensatie en de reële loonstijging.

De arbeidsprodctiviteit stijgt onder andere door specialisatie, scholing en de beschikbaarheid van meer kapitaalgoederen. Door investeringen in nieuwe kapitaalgoederen wordt de capaciteit van de onderneming vergroot. Er is sprake van schaalvergroting. Speciale arbeidsverdeling binnen de organistatie noemen we interne arbeidsverdeling; specialiseren bedrijven zich dan spreken we over externe arbeidsverdeling. De productiviteit stijgt door innovaties. Deze worden toegepast in diepte-investeringen. Hierdoor verandert de verhouding tussen kapitaal en arbeid. Bij breedte-inversteringen blijft deze verhouding gelijk. Vergroting van de productiecapaciteit wordt vaak gerealiseerd door middel van schaalvergroting, soms door zelf te investeren, soms door fusie of door overname.