Hoofdstuk 9, Gezondheid

9.1 Goed geregeld
Wat wordt er binnenin je lichaam geregeld?
Je lichaam probeert van binnen zoveel mogelijk constant te blijven. De aanvoer en afvoer van stoffen verloopt via je bloed, je bloed is een ‘graadmeter’ voor de toestand van je lichaam. Je bent gezond als je lichaam op de juiste manier op veranderingen in het bloed reageert.
Wat doet je lever?
Je lever speelt een grote rol bij het constant houden van de samenstelling van je bloed. Er wordt bloed via de leverslagader en de poortader aangevoerd. De leverslagader brengt zuurstof, het bloed uit de poortslagader vervoert (verteerde) voedingstoffen vanuit de darmen naar je lever. De lever zorgt voor opslag, afbraak, opbouw en omzetten van stoffen.
Opslag
Als je teveel glucose in je bloed hebt, neemt de lever het teveel glucose op. Heb je te weinig glucose in je bloed, vult de lever dat tekort aan.
In rode bloedcellen zit hemoglobine, hemoglobine bevat ijzer. Dat ijzer wordt gebruikt bij de afbraak van versleten rode bloedcellen opgeslagen in de lever (en het beenmerg).
Afbraak
Eiwitten zijn opgebouwd uit aminozuren. Als er teveel aminozuren in je bloed zitten breekt de lever deze af. Hierbij ontstaat ureum, en dat word later door de nieren uitgescheiden. De lever breekt versleten rode bloedcellen af, het ijzer wordt opgeslagen en de rest van de hemoglobine wordt afgebroken tot een gele stof, die tijdelijk in de galblaas wordt opgeslagen. Deze gele stof wordt uitgescheiden en verlaat via de darmen je lichaam. Door die stof is je poep bruin.
Omzetten en opbouwen
Van aminozuren worden nieuwe eiwitten gemaakt, glucose wordt omgezet in vet en van vet kan weer cholesterol gemaakt worden.
Wat doen je nieren?
De nieren voltooien het afbraakwerk van de lever, ze filteren afvalstoffen uit je bloed.
Afvalstoffen die je nieren uit bloed verwijderen, bestaan uit:
1. afbraakproducten uit lever, voorbeelden hiervan zijn ureum of afbraakproducten van alcohol en medicijnen.
2. Een overschot aan stoffen in het bloed, zoals zouten en vitamines.
3. overbodige stoffen in je bloed, zoals kleurstoffen.
Uitscheiding betekent het verwijderen van giftige, overtollige en overbodige stoffen uit je bloed.
Hoe houd je de glucosevoorraad op peil?
De hoeveelheid glucose in je bloed wordt geregeld door regelstoffen of hormonen.
Als de hoeveelheid glucose in je bloed stijgt, geeft je alvleesklier meer van het hormoon insuline af, dat regelt de opname van glucose vanuit je bloed in je lichaamscellen. Het regelt ook de opslag van glucose, glucose wordt dan omgezet in glycogeen. Je alvleesklier maakt ook het hormoon glucagon, deze regelt dat glycogeen weer omgezet wordt in glucose als er te weinig glucose in je bloed zit.
Bij mensen met suikerziekte (diabetes) maakt de alvleesklier niet genoeg insuline aan. Daardoor blijft er teveel glucose in het bloed. Nieren filteren de overtollige glucose uit het bloed, waarna suikerpatiënten het uitplassen. Daardoor krijgen ze tussen maaltijden door een tekort aan glucose en worden e moe. Soms krijgen Suikerpatiënten een speciaal dieet of ook insuline-injecties.

9.2 De huid
Hoe is je huid opgebouwd?
De huid bestaat uit drie lagen:
1. De opperhuid bestaat uit de hoornlaag en de kiemlaag, de hoornlaag slijt steeds af en de kiemlaag vult door celdeling de hoornlaag van binnenuit aan.
2. In de lederhuid zitten haarzakjes met haren en spieren, talgklieren, zweetklieren, bloedvaten en zintuigen. Het talg uit de talgklieren houdt de huid en de haren soepel. Zweetklieren en bloedvaten zijn belangrijk bij het regelen van de lichaamstemperatuur, en de zintuigen geven informatie over wat je voelt door aan je hersenen.
3. In het onderhuidse bindweefsel zit vet opgeslagen waar bloedvaatjes en zenuwen doorheen lopen.
Hoe beschermt de huid je tegen de zon?
Als je te lang in de zon zit kun je verbranden, dat komt door ultraviolette straling. In de kiemlaag zitten cellen die korreltjes bruine kleurstof maken: pigment. Hoe meer UV-straling op je huid, hoe meer pigment gevormd wordt.
Mensen met rood haar en een bleke huid maken weinig pigment, zij verbranden sneller dan mensen met een donkere huid.
Hoe geneest een wondje?
Een wondje wordt zo snel mogelijk dicht gemaakt door bloedstolling.
De bloedplaatjes en allerlei stollingseiwitten in het bloedplasma zorgen daarvoor. Belangrijkst stollingseiwit is fibrinogeen.
Hoe helpt de huid om op temperatuur te blijven?
Door inspanning word je warmer, je hersenen sturen dan een seintje naar je huid. De bloedvaatjes in je huid worden wijder -> er stroomt meer bloed door, je huid wordt warmer en geeft extra warmte af aan omgeving: je koelt af. Als je warmer wordt maken je zweetklieren meer zweet.
Als je gaat rillen bewegen veel spieren een beetje -> extra warmte. Het vet in je onderhuidse bindweefsel houdt ook warmte vast.

9.3 Indringers
Welke schade veroorzaken ziekteverwekkers?
Je huid houd de meeste ziekteverwekkers tegen, soms dringen ze toch verder je lichaam binnen -> je hebt een infectie. Bacteriën kunnen een ontsteking veroorzaken, ze scheiden dan giftige stoffen in je lichaam uit
-> je wordt ziek.
Griep en verkoudheid worden veroorzaakt door virussen. Die dringen via je slijmvlies aan de binnenkant van je neus en mond naar binnen.
Door te hoesten kan je het virus doorgeven aan iemand, zo kan er een epidemie ontstaan waarbij veel mensen tegelijker tijd ziek zijn.
Hoe schakel je ziekteverwekkers uit?
Afweer tegen ziekteverwekkers komt snel op gang, de verdedigers van je lichaam de witte bloedcellen, ontstaan in het binnenste van je botten: het beenmerg en ze rijpen onder andere in je lymfeknopen.
Je hebt verschillende typen witte bloedcellen: ‘vreetcellen’ en ‘antistofcellen’.
‘Vreetcellen’ komen in actie als je een wondje hebt waar vuil met bacteriën naar binnen komt. Er komt pus of etter uit waarin de dode witte bloedcellen inzitten, de verteerde bacteriën en de resten van kapotte huidcellen.
‘Antistofcellen’ maken afweerstoffen of antistoffen, zo’n antistof werkt maar tegen één soort ziekteverwekker. Doordat elke ziekteverwekker een specifieke vorm heeft. Witte bloedcellen herkennen ziekteverwekkers aan stoffen (eiwitten) die aan de buitenkant van hun cel zitten, dat zijn antigenen.
Hoe word je immuun?
Als je een ziekteverwekker binnenkrijgt die je nog nooit eerder in je lichaam hebt gehad, moeten de witte bloedcellen die antigenen eerst herkennen. De ziekteverwekker heeft hierdoor de tijd zich te vermeerderen, veel witte bloedcellen gaan dood. Maar er blijven speciale geheugencellen over die de ziekteverwekker een volgende keer aan hun antigenen kunnen herkennen. De volgende besmetting door dezelfde ziekteverwekker wordt daardoor snel de juiste antistoffen gemaakt, je wordt niet meer ziek: je bent immuun voor de ziekteverwekker geworden.
Wanneer heb je een chronische ziekte?
Als je een ziekte hebt, waarvan je er je hele leven last van houd, heb je een chronische ziekte.
Bij suikerziekte of diabetes maakt je lichaam niet genoeg insuline aan.
Patiënten met nierfalen hebben slecht werkende nieren, zij laten een aantal malen per week hun bloed filteren door een nierdialyseapparaat. Het neemt de taak van de nieren over, filtert de afvalstoffen uit je bloed en verwijdert ze uit je lichaam.
Astma is de meest voorkomende ziekte in Nederland, een ziekte aan de luchtwegen. Iemand met astma heeft last van aanvallen van benauwdheid, die wordt veroorzaakt doordat de spiertjes in de wanden van de luchtpijp en de bronchiën zich samentrekken.
Wat is kanker?
Met nieuwe cellen worden beschadigen gerepareerd, als dat gebeurd is krijgen de cellen een seintje om de celdeling te stoppen. Soms snapt een cel het seintje om te stoppen niet meer, meestal worden die opgeruimd door de witte bloedcellen. Maar soms gebeurt dat niet en dan ontstaat er een ophoping van cellen: een gezwel of tumor. Je hebt kanker.

9.4 Gezond blijven
Wat is een gezonde leefstijl?
Je leefstijl zijn al je gewoontes van eten, drinken, roken, slapen, werk, bewegen en ontspannen.
Wat zijn de gevolgen van ongezonde gewoontes?
Door te veel vet eten ontstaan er aan de binnenkant van je bloedvaten ophopingen van vetachtige stoffen, vooral cholesterol.
Bloedvaten worden nauwer -> bloed kan er minder goed doorstromen ->
Hart moet harder pompen om bloed door bloedvat te laten stromen.
Je krijgt hierdoor een te hoge bloeddruk, je hart slijt ook sneller als normaal door het harde pompen.
Ophoping van cholesterol in de slagaders geeft ernstige problemen. De hartspier heeft een eigen bloedvoorziening: de kransslagaders. Vernauwing in de kransslagaders houdt in dat het hart te weinig glucose en zuurstof krijgt, dit deel van het hart sterft af. Je hebt een hartinfarct.

Je kunt hiervoor een klein buisje met een miniballonnetje in de kransslagader schuiven: dotteren.
Je kunt hiervoor ook een bypassoperatie krijgen, er wordt een gezond bloedvat bijv. uit het been gebruikt om het bloed om de vernauwing heen te helpen.

Het teer uit sigaretten beschadigt de trilhaarcellen van je luchtwegen. Teer kan longblaasjes laten knappen, waardoor je longen minder goed zuurstof opnemen.
De nicotine uit sigaretten laat spiertjes uit wanden van bloedvaten samentrekken. Huid wordt hierdoor minder goed doorbloed. Rokers hebben koudere handen dan niet-rokers.

9.5 Donor
Waarvoor zijn bloeddonoren nodig?
Als je bloed verliest krijg je bloed door een bloedtransfusie, dat bloed komt van een bloeddonor en jij bent de ontvanger. Per keer geeft een donor een halve liter bloed, nadat er is gecontroleerd op ernstige ziektes wordt het bloed bewerkt en gescheiden in drie bestanddelen: bloedplasma, rode bloedcellen en bloedplaatjes. Veel patiënten hebben namelijk maar één bestanddeel nodig.
Welke bloedtransfusie kan?
Bloedgroep A: op de cellen zit antigeen A.
Bloedgroep B: op de cellen zit antigeen B.
Bloedgroep AB: op de cellen zitten antigeen A en antigeen B.
Bloedgroep o: op de cellen zit geen antigeen.
Waarom vul je een donorverklaring in?
In Nederland is een tekort aan donororganen. Artsen vervangen een ziek orgaan door een gezond exemplaar, dat heet transplantatie.
Omdat op het vreemde orgaan andere antigenen zitten dan op je eigen organen, herkent de afweer het orgaan niet en zal het proberen het te vernietigen, dat heet orgaanafstoting.
Meestal gaan donororganen minder dan 10 jaar mee, daardoor komen patiënten vaker dan één keer op de transplantatie wachtlijst.