Hoofdstuk 1 ‘MEESTERWERK UIT DE JAREN VIJFTIG’

1.1 Inleiding

In dit hoofdstuk gaat het om de achtergrond van het boek Lolita. In de periode dat het boek geschreven is, werd er op een bepaalde manier gedacht. Dit heeft invloed op het boek en is vaak ook belangrijk voor het verloop van het verhaal. Er wordt in dit hoofdstuk duidelijk gemaakt tot welke literaire stroming het boek behoort en de mate waarin die stroming het boek heeft beïnvloed.

1. 2.1 Lolita, Amerikaanse literatuur

Het boek Lolita is pas in 1955 gepubliceerd. Daarvoor was hij al jaren met het idee bezig om de roman te schrijven en in 1954 begon hij te zoeken naar een uitgever.

Van Lolita heeft hij verschillende versies geschreven voor hij het uiteindelijk ter publicatie aanbood. (Kost, 1988: 175)

Deze uiteindelijke versie is in het Engels geschreven in plaats van het Russisch, de moedertaal van Vladimir Nabokov. In het nawoord schrijft hij dat hij zijn natuurlijke idioom voor het Engels heeft moeten verruilen.

Hoewel Nabokov Amerika in 1960 weer verliet en tot zijn dood in Zwitserland bleef wonen, wordt althans het Engelstalige gedeelte van zijn werk – dat meestal in Amerika speelt- over het algemeen tot de Amerikaanse literatuur gerekend. (Kost, 1988: 174)

Zijn boek Lolita is erg belangrijk geweest voor zijn carrière. Pas na de publicatie van Lolita kon hij van zijn pen leven.

Internationaal beroemd werd hij door Lolita (1955), een subtiele satire over seks en de American way of life. (Schrijvers van A tot Z: 135)

Vladimir Nabokov heeft met zijn boek een nieuw genre verder ontwikkeld, namelijk de emigrantenliteratuur. Ook is hij kenmerkend geweest voor de literatuur van zijn tijd en wordt hij gezien als een van de groten in de literaire wereld.

Hij wordt algemeen beschouwd als een van de meest virtuoze naoorlogse schrijvers in de Engelse taal. (Schrijvers van A tot Z 2002: 325)

1.2.2. Lolita, werk van een experimenteel

De Amerikaanse literatuur kent niet heel veel literaire stromingen. De stroming rond de jaren vijftig wordt het postmodernisme genoemd. Het postmodernisme in Amerika stond onder invloed van het postmodernisme in Europa. Vladimir Nabokov behoorde ook tot de postmodernistische schrijvers.

Het postmodernisme kent enkele kenmerken die ook terug te vinden zijn in de roman Lolita.

De schrijver roept een wereld op met taal. (Coenen,1998: 295)

Over het werk van Nabokov wordt het volgende gezegd:

Zijn werk wordt gekenmerkt door virtuoos spelen met taal. (Kost, 1988: 174/175)

Het resultaat van de vele herschrijvingen is een briljante parodie die uitblinkt door geraffineerd taalgebruik en veel woordgrapjes, citaten en toespelingen op het werk van anderen (o.a. Poe, Proust, James) bevat. (Kost, 1988: 175)

Hij probeert door middel van taal personages te creëren. Zo roept hij een fictieve wereld op. Ook leidt dit taalgebruik tot een enigszins ironische houding.

Dit is niet het enige punt waarin duidelijk wordt dat Nabokov een postmodernist was. In postmoderne romans komen ook veel verwijzingen en citaten voor.

Het veelvuldige gebruik van citaten en verwijzingen maken het verhaal op sommige punten onsamenhangend en moeilijk te lezen, terwijl het op andere punten ter versterking dient.

Zoals al eerder is genoemd, heeft Nabokov met Lolita een nieuw genre verder uitgewerkt, namelijk de emigrantenliteratuur. Nabokov heeft het boek geschreven in de tijd dat de roman een enorme bloei kende. Daardoor kent het boek verscheidene elementen.
Verschillende literaire vormen, zoals het reisverhaal, de thriller en de bekentenisroman, worden in Lolita geparodieerd. (Kost, 1988: 175)

Maar het genre emigrantenverhaal is niet het enige genre wat terug te vinden is. Het is een gedenkschrift en een bekentenis. Het is een liefdesgeschiedenis, maar dat niet alleen. Lolita is ook een psychologische roman en dat is misschien wel het meest belangrijke genre dat in Lolita vertegenwoordigt is.

Het gaat hem erom om te laten zien welke desastreuze gevolgen het kan hebben wanneer iemand zo door een passie gedreven wordt dat het besef van wat werkelijkheid is en wat fictie is verdwijnt. (Koning, de 2004:199)

1.2.3. De invloedrijke jaren vijftig

De invloeden van de jaren vijftig zijn overduidelijk aanwezig in het boek. Met name het seksuele aspect is in dit verband erg belangrijk. Het onderwerp is namelijk erg seksueel getint en omdat de seksuele taboe in de jaren vijftig een belangrijke rol speelde had dit grote invloed op het boek. Het boek werd indertijd afgewezen door verscheidene uitgeverijen en uiteindelijk gepubliceerd door een uitgeverij van pornografische boeken. Nabokov spreekt hierover zelf in het nawoord van zijn boek.

Hun weigering het boek te kopen berustte niet op mijn behandeling van het thema maar op het thema zelf, want wat de meeste Amerikaanse uitgevers betreft zijn er minstens drie thema’s absoluut taboe. (Nabokov 1955: 370)

De andere twee thema’s zijn een huwelijk tussen zwart en blank en een volstrekte atheïst die een gelukkig en nuttig leven leidt.

Nabokov wilde met Lolita niet alleen de seksuele taboe doorbreken, maar hij had met zijn opzienbarende verhaal nog meer te zeggen.

Tegenover de dingen die in de jaren twintig tot vijftig in de mode waren ( het ‘nieuwe’ Rusland, Freud, Marx, Hemingway, Thomas Mann, Sartre, psychoanalyse, ‘vervreemding’, geëngageerde literatuur, sociaal protest, de Russische ziel, Dostojevski) stond hij volstrekt afwijzend. (Bachrach, 1982: 299)

Het kenmerk van het postmodernisme, namelijk de ironische houding, is hier dan ook weer terug te vinden.

Daarnaast worden de verschillende verworvenheden van de 20e eeuw, zoals de psychoanalyse, de moderne opvoedkunde en de Amerikaanse ‘motelbeschaving’ op de korrel genomen. (Kost, 1988: 175)

Met deze opzet en behandeling van de thema’s wordt hij wel bekend bij het grote publiek. Tot 1955 was Nabokov namelijk vrij onbekend.

Publiek en kritiek waren meer geïnteresseerd in de sovjetliteratuur over burgeroorlog en ‘socialistische opbouw’ dan in deze zeer originele stilist die tot geen enkele politieke of literaire stroming behoorde. (Bachrach, 1982: 299)

1.3 samenvatting

De invloeden van het postmodernisme zijn, zoals aangetoond, duidelijk terug te vinden in het boek. Daarom kan men Lolita een postmodernistische roman noemen. In de periode dat Nabokov Lolita schreef, heeft hij ook de boeken Laughter in the Dark en Kamera Obskoera geschreven, waarin hij het zelfde thema als in Lolita verwerkte.

Hoofdstuk 2 ‘LOLITA, MEER DAN EEN BOEK ALLEEN’ – een beschrijving

2.1 inleiding

Wat is de structuur van het boek? En is de hoofdpersoon een pedofiel?

2.2.1. Primaire gegevens

Auteur: Vladimir Nabokov
Titel: Lolita
Voor het eerst verschenen in: 1955
Vertaald van: Lolita – Vintage books, New York, 1989
Jaar van eerste druk: 1994
Uitgever: De bezige bij
Plaats van uitgave: Amsterdam
Aantal blz.: 375

2.2.2. Samenvatting

Het is de tragikomische geschiedenis van een gecultiveerde middelbare man die als een blok valt voor Lolita, het 12-jarige dochtertje van zijn hospita. Om haar in zijn macht te krijgen trouwt hij met de moeder. Als deze verongelukt, staat niets zijn geluk meer in de weg -behalve dan het feit dat Lolita helaas een eigen wil blijkt te hebben en haar eigen geluk bevecht. (site 7)

Na 2 jaar van samen rondtrekken in Humbert Humberts auto wordt Lolita ziek en beland ze in het ziekenhuis. Daar wordt ze opgehaald door een man. Humbert Humbert gaat naarstig op zoek naar haar, drie jaar lang. Uiteindelijk vindt hij haar, ze is al getrouwd en zwanger. Ze wil niet meer met hem mee. Dan zoekt hij de man op die haar heeft meegenomen en vermoordt hem.

2.2.3. Tijd en plaats

Het verhaal kan geplaatst worden in de jaren vijftig in Amerika.

Het verhaal speelt zich af op talloze plaatsen, waarvan de Riviera, Ramsdale, De Betoverde Jagers en Beardsley de belangrijkste zijn. (Koning, 2004: 192)

De beschreven tijd, het levensverhaal van Humbert Humbert loopt van 1910 tot 16 november 1952. De relatie met Lolita duurt vijf jaar, van haar twaalfde tot haar zeventiende. Het verhaal is in flashback. De gebeurtenissen worden immers achteraf, in de gevangenis, beschreven. Dat terugvertellen gebeurt chronologisch. Het verhaal staat in de verleden tijd. (Koning, 2004: 192)

Hoewel het verhaal dus in de verleden tijd is geschreven, staat het commentaar dat de verteller geeft in de tegenwoordige tijd.

2.2.4. Perspectief

Het perspectief ligt bij de ik-figuur, Humbert Humbert. Deze ik-figuur is tegelijkertijd ook een alwetende verteller. (Koning, 2004:, 192)

Omdat het verhaal van Humbert Humbert wordt verteld, ligt een identificatie met de hoofdpersoon voor de hand.
De verteller is een alwetende verteller, omdat zoals al eerder genoemd, de verteller de gebeurtenissen achteraf verteld, en dus het verloop van het hele verhaal kent.

2.2.5 Structuur

De roman is ingedeeld in twee delen, een voorwoord en een nawoord.

In deel 1 (tot p. 170) maakt de lezer kennis met Humber Humbert en met zijn geliefde Lolita.

In deel 2 (tot p. 365) wordt de lezer meegenomen op de reis die Humbert en Lolita maken. (Koning, de 2004: 191)

Het gaat in deel 1 om het scheppen, het opbouwen van kansen en mogelijkheden om Lolita dichter te benaderen.

In deel 2 is er sprake van afbraak. Afbraak leidt tot moord. (Koning, de 2004: 192)

2.2.6. Thema

Lolita gaat over een man met een voorliefde voor jonge meisjes, in het bijzonder Lolita, die door zijn wanhopige liefde zichzelf in het ongeluk stort. Toch is de passie en liefde van Humbert voor Lolita niet het thema.

Nee, want Humbert houdt niet van Haze, maar van het meisjesachtige, onschuldige beeld dat hij van haar geschapen heeft: Lolita. (Bergh, 10-9-99, www.parool.nl)

En toch is het wel degelijk een liefdesverhaal - al was het maar door de liefde voor taal die Nabokov hier belijdt. (Bergh, 10-9-99, www.parool.nl)

Maar wat is dan wel het thema?

Het thema gevangenschap is door Nabokov toegespitst op het solipsisme, waar Humbert Humbert aan lijdt. (Koning, de 2004:194)

Ook het Amerika van de jaren '50 wordt prachtig getypeerd. (site 7l)

De passie van Humbert draagt wel bij aan het thema. De passie voor het meisje Annabel, waar het verhaal mee begonnen is, heeft zich vastgezet als een ziekte. Namelijk de ziekte dat hij in de ban is van nimfijnen.

Maar ik was zwak, ik was niet verstandig, het schoolmeisje dat mijn nimfijn was had me in haar ban. (Nabokov, 1955:, 219)

Telkens wordt de lezer geconfronteerd met wat Humbert Humbert wil en hoe hij het realiseert. (Koning, de 2004:195)

Dat komt weer voort uit het thema solipsisme en kenmerkt ook de solipsist, namelijk het maken van keuzes die uiteindelijk leiden tot bevrijding van een obsessie, in dit geval de obsessie voor Lolita.

2.2.7. Motieven

Een aantal motieven in het boek Lolita spelen een grote en belangrijke rol. Bijvoorbeeld het lot. Nabokov geeft het lot zelfs een naam, namelijk McFate.

Nabokov gebruikt het hier als de grote organisator achter de gebeurtenissen.

Het is het lot dat de loop van alles bepaalt. (Koning, de 2004:196)

Een ander belangrijk motief zijn de woorden ‘betoverde jagers’. Ze brengen ook hun eerste gezamenlijke nacht door in een hotel met dezelfde naam.

Het hotel of hotelletje met de verleidelijk naam De Betoverde Jagers. (Nabokov, 1955: 131)

Nam ik niet de moeite de gehele tekst te lezen van De betoverde jagers, het toneelstukje waarin Dolores Haze een rol was toebedeeld. (Nabokov, 1955: 238)

Het adres van het huis waarin Lolita later woont, wordt door Humbert achterhaald.

Ze blijkt te wonen in het laatste huis aan de jagersweg. (Koning de, 2004:, 197)

Derhalve liep ik minstens vijf minuten rond – helder krankzinnig, waanzinnig kalm, een betoverde en zeer beschonken jager – en draaide elke sleutel in elk slot om dat er was en stak ze met mijn vrije linkerhand in mijn zak. (Nabokov, 1955: 348)

Dit is de laatste keer dat het motief de betoverde jagers voorkomt, maar juist deze laatste verschijning van het motief is belangrijk voor het verhaal, omdat het namelijk de gemoedstoestand van de hoofdpersoon weergeeft.

Humbert Humbert is als het ware ‘betoverd’ door het idee Lolita tot de zijne te maken. Humbert is ook een jager. Een man die zijn prooi, Lolita, net zolang opjaagt tot hij haar heeft waar hij haar hebben wil. (Koning de, 2004: 197)

2.2.8. Hoofdpersonage Humbert Humbert

Humbert Humbert voelt zich aangetrokken tot een bepaald ‘demonisch’ type meisje tussen de negen en viertien jaar die hij ‘nymphets’, oftewel nimfijnen noemt. Deze meisjes worden volgens hem alleen maar herkend door mannen die niet als hij ‘kunstenaar en krankzinnig zijn’.

Humbert Humbert is de verteller van het verhaal. Hij beschrijft zichzelf als volgt:

Laat ik met kalme kracht herhalen: ik was, en ben nog steeds, ondanks mes malheurs, een uitzonderlijk knappe man; traag van beweging, lang, met zacht donker haar en een sombere maar des te verleidelijker manier van doen. (Nabokov, 1955: 32)

Humbert Humbert maakt ook een psychologische ontwikkeling door.

Van verliefde tiener verandert hij in een man die in de ban is van zijn obsessie; die een gevangene wordt van zijn eigen bewustzijn en zo zijn eigen ondergang bewerkstelligt.(Koning,de, 2004: 193)

Maar het gaat de schrijver niet om het uiterlijk van de hoofdpersoon. Het innerlijk van Humbert Humbert krijgt veel meer aandacht. Het thema solipsisme komt uitgebreid aan bod bij Humbert Humbert.

De solipsist is een gevangene van zijn eigen gedachten en ideeën. Humbert Humbert kan zich daarom niet voorstellen dat Lolita’s gevoelens anders zijn dan die van hemzelf. (Koning, de, 2004: 194)

Humbert Humbert is een gekwelde geest, die zich in zijn ‘bewustzijnsgevangenis’ gesteld ziet voor de vraag of hij nu de gekwelde is in een functionele en zakelijke wereld. Of dat hij de enige normale is in een krankzinnige wereld. (Koning de, 2004: 195)

Nu rest ons nog de vraag of Humbert Humbert een pedofiel karakter is.

Het merendeel van de pedoseksuelen gebruikt geen fysiek geweld. Deze groep probeert zijn doel te bereiken door manipulatie. (Zalinge, Het Parool, 1999)

Dit is de norm die in onze maatschappij algemeen is voor pedofielen. Maar voldoet Humbert Humber ook aan deze norm?
Humbert Humbert spreekt ook zelf over zijn seksuele voorkeur voor meisjes.

Wij zijn geen seksmaniakken! Wij verkrachten niet zoals brave soldaten doen. (Nabokov, 1955: 106)

Ik ben geen misdadige seksuele psychopaat die zich oneerbare vrijheden met een kind veroorlooft. (Nabokov, 1955: 178)

Omdat ik per se wil bewijzen dat ik geen meedogenloze schurk ben, en nooit ben geweest en nooit had kunnen zijn. (Nabokov, 1955: 158)

Humbert Humbert is ervan overtuigd dat wat hij doet met Lolita goed is. Dat komt voort uit het feit dat hij zich, mede door zijn solipsistische aard, niet goed in de gevoelens van anderen kan verplaatsen.

Ik ga u iets heel vreemds vertellen: zij verleidde mij. (Nabokov, 1955: 159)

Dit is een interessant punt. Aan de ene kant doet hij zichzelf voorkomen als een persoon die het beste met het meisje voorheeft, en dus ziet hij zichzelf niet als pedofiel. Aan de andere kant voldoet hij aan de beschrijvingen die algemeen gelden voor pedofielen. Daarom kunnen we hem, ondanks zijn eigen verklaringen, toch beschouwen als pedofiel.

2.2.9 Hoofdpersonage Lolita

Lolita is de dochter van de vrouw bij wie Humber Humbert intrekt en waar hij later ook mee trouwt.

Op het eerste gezicht is ze niet veel meer dan een slordige, enigszins brutale tiener, maar Humbert Humbert herkent in haar direct de ‘mengeling van prille dromerigheid en griezelige platheid’ die haar tot een perfecte nymphet maken. (Kost, 1988:172)

Lolita heeft meerdere namen.

Ze was Lo, gewoon Lo, als ze met haar één meter vijftig ’s ochtends met één sok aan stond. Ze was Lola in een lange broek. Ze was Dolly op school. Ze was Dolores als ze ergens haar naam onder zette. Maar in mijn armen was ze altijd Lolita. (Nabokov, 1955: 13)

Lolita is een heel belangrijk personage, alhoewel ze zelf niet aan het woord komt.

Over haar wordt gesproken in de derde persoon. Daardoor blijft Lolita voor de lezer op afstand en hoeft identificatie niet het gevolg te zijn. (Koning, 2004: 194)

Toch ontwikkelt Lolita zich tot een round character, omdat haar gevoelens en gedachten wel heel duidelijk naar voren komen in de gesprekken die ze voornamelijk voert met Humbert Humbert, maar ook met anderen.

Humbert Humbert geeft heel veel lofuitingen over het uiterlijk van Lolita.

Dat uiterlijk is voor Humbert Humbert het belangrijkste. Daar valt hij op. (Koning, 2004: 194)

Humbert Humbert wordt verblind door de schoonheid van Lolita, terwijl Lolita van binnen helemaal niet zo aangenaam is. Ze is een puber, een lastig kind, die probeert te ontkomen aan de greep van haar oude minnaar en stiefvader.

2.3 Slot

De manier waarop de schrijver Humbert Humbert neerzet als personage is heel belangrijk, zeker met het oog op de film. Humbert Humbert is een personage die heel psychologisch is en zich ook zo uitdrukt door middel van taal en stijlmiddelen. Het hele verhaal komt van Humbert Humbert en is dus vanuit zijn visie geschreven.

Hoofdstuk 3 ‘LOLITA, DE FILM’ – een beschrijving

3.1 inleiding

In dit hoofdstuk behandel ik dezelfde punten als in het voorgaande hoofdstuk, waarbij extra aandacht wordt besteed aan de motieven en aan de hoofdpersonages.

3.2.1 Gegevens film

Titel: Lolita
Regisseur: Adrian Lyne
Screenwriter: Stephen Schiff
Land van opname: Verenigde Staten
Jaar van opname: 1997
Duur: 137 minuten

3.2.2. Samenvatting

Lolita is een verfilming van de roman van Nabokov, ook al verfilmd door wijlen Stanley Kubrick in 1962. Het verhaal gaat als volgt. Humbert Humbert (Jeremy Irons) vertrekt uit Europa om les te gaan geven in Amerika. Daar trouwt hij de weduwe Charlotte Haze (Melanie Griffith). Zij heeft een dochter, Lolita, die hem doet denken aan zijn eerste jeugdliefde. Na de dood van zijn vrouw beginnen Lolita (Dominique Swain, bekend uit Face/Off) en de man een relatie. En zo ontstaat de basis voor een verhaal over een man van middelbare leeftijd, die valt voor de charmes van een tienermeisje. Samen trekken ze door de wilde weidse wereld van de Verenigde Staten anno 1947 en vallen ten prooi aan allerhande verleidingen en taboes. De schimmen van een verloren jeugdliefde van de man herrijzen in de gestalte van Lolita. Gekweld door zijn herinneringen aan vroeger vertelt de man zijn levensverhaal, dat gaandeweg steeds meer blijkt te zijn vervormd door obsessie dan door liefde. Hij wil niet weten dat ook de relatie, of eigenlijk de strijd met Lolita tot een voor hem noodlottig verlies zal leiden. Het drijft de man tot waanzin. (site 2)

De verhaallijn van de film en het boek zijn grotendeels hetzelfde, zo als ook terug te vinden is in de bovenstaande samenvatting.

Her en der is wat uit het verhaal geschrapt, maar de pseudo-psychoanalytische verklaring van Humberts dwaling bijvoorbeeld (het feit dat hij als jongetje zijn eerste liefde aan tyfus verliest) is direct in het begin van de film verwerkt - als om verwijten over immoraliteit te ontkrachten. (site 1)

3.2.3. Tijd en plaats

De film is gedateerd rond de jaren vijftig in Amerika. Verder komen de plaatsen Ramsdale en Beardsley uitgebreid voor, daar speelt zich namelijk het hele verhaal bijna af.

3.2.4. Perspectief

De film begint met een voice-over van Humbert Humbert.
Humbert Humberts' literaire voice-over ondersteunt veel van de scènes met zijn zwaarwichtige ontboezemingen, lofuitingen en verzuchtingen over Lolita's meestal tergende, en slechts af en toe bevredigende aanwezigheid. (site 1)

Vanuit dat punt gezien ligt het perspectief bij Humbert Humbert, het is immers ook zijn verhaal, maar de andere personages komen ook zelf aan het woord. Humbert Humbert is in de film geen alwetende verteller.

3.2.5. Structuur

Als Humpert Humpert vertelt Irons in éen lange flashback de geschiedenis die tot zijn zondeval heeft geleid. (site 4)

Toch is dit niet helemaal juist. De moord op Quilty wordt namelijk in gedeeltelijke flashbacks verteld. Dat verhoogt ook de sfeer, omdat tussen de fragmenten over de moord, beelden te zien zijn over een dronken Humbert Humbert die op de vlucht is, maar zich eigenlijk niet echt bewust is van zijn daad.

3.2.6. Thema

De relatie tussen Humbert Humbert en Lolita staat centraal in de film

Zijn film spitst zich toe op de verhouding tussen Humbert en Lolita. (site 4)

De stiekeme seksuele relatie tussen de Engelse letterendocent van middelbare leeftijd en de twaalfjarige Amerikaanse 'nimphijn' bleek in de door pedofilie-schandalen beheerste jaren negentig, ruim veertig jaar na het verschijnen van de roman, onverminderd, of zelfs met nieuwe kracht, een taboe te zijn. (site 1)

Er is bewust voor gekozen de film te situeren in het Amerika van de jaren vijftig, omdat er zo meer nadruk zou komen te liggen op het taboe. Echter, de belevingswereld van het duo wordt eigenlijk nooit direct bedreigd door de buitenwereld, zodat er op het taboe ook niet veel nadruk komt te liggen. (site 2)

De film is dus gesitueerd in de jaren vijftig in Amerika, dus dat is eveneens een thema. Maar is pedofilie in deze film wel echt het thema?

Maar Lolita draait niet in de eerste plaats om pedofilie, als wel om de demon die Humbert Humbert met zich mee draagt. (Site 3)

In een andere categorie zijn de verhalen zo subtiel dat van pedofilie geen sprake meer is. Daar gaat het om vaak geestelijke kinderliefde als een symbool voor een verlangen naar jeugdige onschuld en onbevangenheid. (Site 3)

De film behoort tot de hierboven beschreven categorie. Het thema pedofilie is dus vrijwel naar de achtergrond gedrongen. Het eigenlijke thema is geestelijke kinderliefde als symbool voor een verlangen naar jeugdige onschuld.

3.2.7. Motieven

De motieven zijn sterk gereduceerd. De Betoverde Jagers wordt alleen gebruikt als hotel en dit motief wordt verder niet gebruikt.

3.2.8. Hoofpersonage Humbert Humbert

Op het eerste gezicht lijkt Humbert Humbert een pedofiel. Maar het wordt al snel duidelijk dat Humbert Humbert geen gewetenloze pedofiel is.

Met deze versie van Humbert Humbert dien je je te identificeren en zoals Jeremy Irons hem speelt, lukt dat ook. (Site 5)

Hij is een gekwelde Engelsman die bedaard voice-overs uitspreekt en het ook niet kan helpen dat zijn eerste liefde stierf toen hij dertien was evenals zij en dat hij sindsdien naar haar op zoek is gebleven. (Site 5)

Deze maakt van hoofdpersoon Humbert Humbert een tragische held. (Site 4)

Het personage van Humbert Humbert is een round character. Maar de film is te kort om een volledige psychologische ontwikkeling mee te maken. Dat wil niet zeggen dat Humbert Humbert zich niet ontwikkelt, maar de ontwikkeling begint pas vanaf het moment dat hij al een gevangene is van zijn eigen bewustzijn. Dit doet wel af aan de sfeer in de film, omdat juist die volledige psychologische ontwikkelingen zo essentieel is om Humbert Humbert te begrijpen.

3.2.9. Hoofdpersonage Lolita

Lolita speelt een belangrijke rol in de film en is zelf ook vaak aan het woord. Dit heeft belangrijke consequenties voor het verhaal.

Ranzig is de Lolita van Lyne niet geworden, maar opruiend is zij door haar verveelde verdorvenheid nog steeds. (Site 5)

Lolita's beweegredenen waren altijd al ondergeschikt aan Humberts overvloedige hartstocht, Lolita bestond tenslotte niet anders dan als Humberts obsessie, maar nu krijgt ze teveel een eigen gedaante en dan gaat dat wat daaraan ontbreekt toch schrijnen. (Site 1)

Zoals boven beschreven krijgt Dolores Haze nu ook echt de gedaante van Lolita. De gedachten van Humbert Humbert over Lolita worden in deze personage werkelijkheid.

3.3 slot

In grote lijnen zijn het boek en de film gelijk. Maar omdat er kleine dingen zijn geschrapt, die toch wel belangrijk waren voor de sfeer, is de sfeer in het boek en de film niet helemaal hetzelfde. Dat was ook wel te verwachten, want het is nu eenmaal een psychologisch boek.

Hoofdstuk 4 ‘LOLITA EN LOLITA’ – vergelijkingen tussen boek en film

4.1 Inleiding

In dit hoofdstuk zal er dieper worden ingaan op een aantal aspecten die in de voorgaande twee hoofdstukken behandeld zijn. Met name het aspect van het pedofiele karakter komt uitgebreid aan de orde aangezien de hoofdvraag daarover ging.

4.2.1. Verschillen in verhaallijn

In het begin van de film vertelt de dronken Humbert Humbert al rijdend in zijn auto het begin van zijn verhaal. In het boek wordt het verhaal eerst ingeleid door Dr. John Ray jr. Daarna begint het verhaal, maar van een zelfde opening als in de film is er in het boek geen sprake. In het boek wordt uitgebreid het huwelijk van Humbert Humbert met Valeria verteld, maar in de film wordt dit stuk overgeslagen.

Even later verschenen op het toneel drie artsen en de Farlows, die het heft in handen namen. (Nabokov, 1955: 119)

John en Jean Farlow waren kennissen van Humbert Humbert en Charlotte. Zij kwamen vrij veel voor in het boek. In de film daarentegen zijn deze personen buiten beschouwing gelaten.

Humbert spoort Quilty op en vermoordt hem tijdens een van zijn decadente feesten.
(Kost, 1988:174)

In de film is de moord op Quilty heel anders. Het huis is in de film verder leeg, er is dus op het moment van de moord geen feest aan de gang. Daarmee wordt ook de bekentenis van Humbert Humbert teniet gedaan.

Ik bleef staan in de deuropening en zei: ‘Ik heb net Clare Quilty vermoord.’ (Nabokov, 1955:360)

Naar mijn mening is dit citaat van Humbert Humbert vrij belangrijk voor het verhaal, omdat het eigenlijk de onwerkelijke situatie aangeeft waarin Humbert Humbert verkeerd. Niemand neemt hem namelijk serieus, terwijl hij wel iemand heeft vermoord.

4.2.2 Verschillen in behandeling thema

De thema’s pedofilie en Amerika in de jaren vijftig zijn in het boek en in de film gelijk. Het boek spitst het thema iets meer toe op solipsisme en de film spitst het thema meer toe op de relatie tussen Lolita en Humbert Humbert.

Zijn film spitst zich toe op de verhouding tussen Humbert en Lolita. (site 4)

Het thema gevangenschap is door Nabokov toegespitst op het solipsisme, waar Humbert Humbert aan lijdt. (Koning, de 2004:194)

Het accent ligt dus in de film en in het boek op verschillende thema’s. In het boek wordt er namelijk ook veel aandacht besteed aan het solipsisme, waardoor er dus meer inzicht in de hoofdpersoon wordt verkregen. Omdat de film zich toelegt op de relatie wordt de film begrijpelijker, maar verliest het ook iets van de unieke gedachten van de hoofdpersoon, die zo uitermate belangrijk zijn om de relatie tussen hem en Lolita te begrijpen. Maar zowel beide thema’s, de pedofiele relatie als het solipsistische karakter komen aan bod, zij het op een andere manier.

4.2.3. Verschillen in behandeling personages

De film is erg mooi opgezet, met veel oog voor detail.

Het is echter juist deze perfectie die het verontrustende karakter van de relatie tussen man en meisje teniet doet. Alles ziet er even mooi uit, terwijl de pijnlijke kanten van de obsessie voortdurend op de achtergrond blijven. Juist daarom ontstaat er geen betrokkenheid bij de personages. (site 2)

In het boek vertelt Humbert Humbert zijn verhaal en is er van dialogen tussen hem en andere personen geen sprake.

De screenplay van de film bevat enorm veel dialogen, terwijl die niet in het boek verschenen zijn. (site 8)

Dit verandert dus ook het vertelperspectief, want Humbert Humbert is niet langer de enige verteller, alhoewel hij nog steeds de alwetende verteller is.

Zoals al eerder is gezegd, bestaat Lolita in het boek alleen maar in de gedachten van Humbert Humbert. Het omzetten van deze gedachte in een realistisch personage is een moeilijke opgave.

De magie die ik Lolita heb geprobeerd te geven in de screenplay is de magie van een vitaal en levendig jong meisje. (site 8)

Toch is dit aardig goed gelukt in de film, maar toch is juist de kracht van het boek dat Lolita alleen maar in de gedachten van de hoofdpersoon bestaan.

Lolita krijgt dus een eigen wil in de film en het verval van haar zeden wordt heel erg duidelijk in haar karakter. In het boek wordt dit alles wel verteld door Humbert Humbert, maar maakt de lezer deze verandering niet zo duidelijk door als dat in de film het geval is.

Want waar de schrijver altijd maar een gedeeltelijke beschrijving van uiterlijk of een situatie kan geven (als hij te uitputtend is, gaat de lezer zich vervelen), biedt de film in één keer het totaalbeeld van de hoofdfiguur: uit zijn houding, wijze van bewegen enzovoort kunnen we zeker het een en ander afleiden over zijn karakter. (Anbeek, 1987: 122)
In het boek is ook veel meer de wanhoop van Humbert Humbert te proeven, evenals zijn jaloezie.

Hij kan niet velen dat het meisje ook maar een ogenblik uit zijn blikveld is, maar door zijn bezitsdrang vervreemdt hij haar steeds meer van zich. (Kost, 1988:173)

Het boek roept ook meer medelijden op met Humbert Humbert dan dat de film doet. In de film komt Humbert Humbert soms meer over als ‘een viezerik, een stiefvader die zijn dochter verkracht’. Door zijn woordspelingen die Humbert Humbert gebruikt in het boek relativeert hij de ernstigheid van zijn incesteuze relatie en wekt hij medelijden op.

4.2.4. Verschillen tussen sfeer in boek en sfeer in film

Het boek bestaat dus uit de gedachten van Humbert Humbert en een film kan daar niet alleen maar op steunen.

Humbert Humberts wereld van woorden, is natuurlijk niet dé wereld. (site 7)

Dit heeft wel consequenties, want de gedachtenwereld die Humbert Humbert eigen is, moet begrijpelijk gemaakt worden voor het publiek.
De magie van een superieure, originele stijl is in deze versie van Lolita vervangen door de plompe erotiek van iedereen. Humbert Humberts liefde wordt er banaler en begrijpelijker van. (Site 5)

Van gevoel voor ironie heeft Adrian Lyne in die films weinig blijk gegeven, terwijl ironie toch een van de drijvende krachten is in Nabokovs geïnspireerde klassieke verslag van Humbert Humberts allesverterende obsessie voor de puberale 'femme fatale'. (Site 1)

Omdat dus ook de ironie ontbreekt, gaat er nog een belangrijk peiler uit het boek ten onder. De mengeling van ironische opmerkingen en wanhopige gedachten van Humbert Humbert riepen juist ook dat medelijden op. Dit is bepalend voor de sfeer. De sfeer in de film evenaart de sfeer in het boek dus niet.
Zonder de aanwezige humor om zeep te helpen had de film meer een tragedie moeten zijn. (Site 2)

Ondanks de tragische afloop en mooie slotzin van Humber Humbert in de film, die overigens overeenkomt met de laatste passage uit de flashback van Humbert Humbert, roept de rest van de film niet op de zelfde manier medelijden, jaloezie en wanhoop op zoals dat in de film gebeurt.

4.3 slot

De film en het boek komen in de verhaallijn overeen. Maar het is juist de sfeer die de boeken toch enorm laat verschillen. De film komt daardoor oppervlakkiger over dan het boek.

Hoofdstuk 5 ‘VERKLARING’

5. 1 inleiding

Aan de hand van de beschreven verschillen zal ik proberen te verklaren waarom ik denk dat deze verschillen er zijn en of deze verschillen misschien ook wel een functie hebben.

5.2.1 Verklaring van de verschillen in verhaallijn

Het boek is pakweg 375 bladzijden dik. Probeer dat maar eens in een maar 2 uur durende film te krijgen. Dat is zeker geen gemakkelijke opgave en daarvoor moet het verhaal ook zodanig worden aangepast. Dat is wat de screenwriter heeft geprobeerd en waar hij ook redelijk goed in is geslaagd. Na het lezen van het boek en het kijken van de film viel mij op dat er in de film kleine details waren weggelaten. Dat stoorde mij enigszins, omdat het voor mijn gevoel afdoet aan de sfeer die heerst in het boek. Vooral het weglaten van bepaalde personen die toch vrij belangrijk waren voor het verhaal, dat vond ik geen verstandige zet. Maar de gemiddelde filmkijker raakt al snel in de war als hij of zij wordt bedolven onder verscheidene bijpersonen. Om de film voor de kijker die het boek niet heeft gelezen niet te complex te maken, zijn alleen de personen die een belangrijke rol in het verhaal spelen verfilmd. Anders loopt de kijker de kans dat hij al die personen niet meer uit elkaar kan houden, wat waarschijnlijk het verhaal nog meer teniet zal doen dan het feit dat er enkele personen zijn weggelaten. Ook het lot, dat in het boek een gedaante krijgt, is erg moeilijk weer te geven in de film. Dit was wel een motief, maar omdat het alleen maar verwarring zou opleveren in de film is het waarschijnlijk om die reden weggelaten. De screenwriter zelf zegt dat hij niet beweert dat hij het boek van Vladimir Nabokov heeft verfilmd, maar dat hij heeft geprobeerd het boek te vertalen in een spannend soort beeldspraak. Dit in acht genomen, wordt het duidelijk dat het einddoel niet een perfect gelijkende film was, maar dat de sfeer en de thema’s vooral van belang waren en dat daar dus meer aandacht aan is besteed.

Een ander punt is dat Lolita niet zomaar een boek is, maar een puzzel. Er is niemand die het boek na een keer lezen helemaal begrijpt. Na het zelf twee keer te hebben gelezen werd me wel veel meer duidelijk, maar het boek is op verscheidene punten mysterieus en raadselachtig. Dit aspect is erg lastig wanneer het boek verfilmd wordt, want in een boek kan je makkelijk een paar pagina’s terug bladeren zodat alles begrepen kan worden, maar met een film doet men dat niet zo snel. Daarom was het ook van groot belang om dergelijke kleine details, namen, figuren en gebeurtenissen buiten beschouwing te laten. Een film is immers niet bedoeld als diepgaande literatuur. Een film moet toegankelijk zijn voor alle soorten publiek. Dat is de reden waarom het verhaal wat vereenvoudigd is.

5.2.2. Verklaring van de verschillen in behandeling thema

Een van de belangrijke thema’s in het boek, namelijk solipsisme, is een van de moeilijkste thema’s om te verfilmen. Want een gedachtewereld van een persoon beschrijven, dat is nog wel te doen. Met een zwierige stijl kunnen gedachten op de mooiste manieren verwoord worden. Maar in een film ligt dat gecompliceerder. Ellenlange dialogen spreken de kijker niet aan en met weinig woorden een gedachtewereld weergeven is ontzettend lastig. Daarom ligt de nadruk in de film ook niet op het thema solipsisme. Het is ook een vrij onbekend thema en zal ook daarom de kijker niet echt aanspreken. Relaties daarentegen liggen veel dichter bij de kijker zelf en de kijker kan zich dan ook gemakkelijker met de hoofdpersonen identificeren. Want bijna ieder mens krijgt vroeg of laat te maken met een liefdesrelatie. Ook wordt de film eenvoudiger als er een algemeen maatschappelijk thema in wordt verwerkt. Nu is het wel zo dat natuurlijk lang niet iedereen te maken krijgt met een pedofiele relatie. Toch is dit thema uitermate geschikt om te verwerken in een film, want het is wel een maatschappelijke kwestie. Toch wekt deze relatie in de film meer weerzin op dan in het boek. Dat heeft volgens mij te maken met het feit dat in de film beelden te zien zijn. Maar daar is tegen in te brengen dat bij het lezen van het boek je gedachten dusdanig een beeld vormen dat misschien nog wel weerzinwekkender is. Maar toch geeft de film meer het beeld weer van een platte pedofiele relatie, hoe subtiel neergezet ook. Maar dit is ook weer te herleiden naar het feit dat het boek vertaald moest worden naar een begrijpelijke filmtaal. En daarbij hangen de thema’s zodanig samen dat ze moeilijk helemaal los van elkaar zijn te zien. In het boek kunnen de vele gedachten van Humbert Humbert, zijn pedofiele houding binnen zijn relatie met het jonge meisje, enigszins relativeren.Maar als diezelfde gedachten een struikelblok vormen voor de film en daarom weggelaten zijn, dan kan die houding ook niet gerelativeerd worden. Tenslotte nog het thema Amerika in jaren vijftig. In het boek komt dat thema uiteraard aan bod, wat logisch is gezien het feit dat het boek in Amerika in de jaren vijftig geschreven is. Maar eigenlijk was het vrijwel onnodig dit thema in de film te verwerken, aangezien in onze huidige maatschappij er nog steeds een taboe rust op pedofilie. Daarom had het verhaal zich ook in onze tijd kunnen afspelen.

5.2.3 Verklaring van de verschillen in behandeling personage Lolita

Humbert Humbert, solipsist en pedofiel. Een man die leeft in zijn eigen wereld, een wereld van woorden. Lolita bestaat alleen maar in zijn gedachten. Hoe kan een personage dat in iemands gedachten bestaat verfilmd worden? Dan moet er een realistisch personage van worden gemaakt. Maar het gevaar is dan dat het gerealiseerde personage een eigen leven gaat leiden. En dat is het geval bij Lolita. Want Humbert Humbert kan haar gedrag niet meer omschrijven met een omhaal van woorden of relativeren met zijn Franse zinnetjes. Humbert Humbert heeft in de film geen grip meer op haar, zoals hij dat in het boek heeft. Ook op dit punt is dat te wijten aan de ontbrekende gedachten van Humbert Humbert. De dialogen die dit vervangen om er een goedlopende, niet uitputtende film van te maken, doen de zorgvuldig uitgekozen beschrijvingen van Lolita’s gedrag teniet.

Toch is het noodzakelijk om de hoofdpersonen een eigen identiteit te geven, want een hoofdpersonage die alleen maar in de gedachten bestaat van het andere hoofdpersonage, daar kan de kijker niets mee. De film is juist bedoeld een beeld bij het boek te vormen, en dat kan alleen maar gerealiseerd worden door de personages hun eigen gestalte en identiteit te geven. Daartegenover staat dat de film wel een goed totaalbeeld kan geven over het uiterlijk en karakter van de hoofdpersonages.

5.2.4 Verklaring van de verschillen in behandeling personage Humbert Humbert

Dan komen we bij het belangrijkste punt, naar mijn mening, namelijk de vraag of een pedofiel en solipsist kan worden verfilmd. Dit was tevens mijn hoofdvraag.

Het boek is vanuit Humbert Humbert geschreven. Er komen in het boek dus geen dialogen in voor. Omdat een film gebaseerd is op dialogen moest het verhaal op dit punt enorm worden aangepast. Daarom verandert de positie van Humbert Humbert van alwetende verteller naar deelnemer van het verhaal. Dat geeft ook een zekere spanning in de film, die het boek op sommige punten mist. Want in de film weet Humbert Humbert dus niet precies wat er gaat gebeuren, ook al is het een flashback, Humbert Humbert laat het niet duidelijk merken dat hij het verloop van het verhaal weet. Maar ondanks het feit dat hij de rol van alwetende verteller kwijt is, speelt hij nog wel een grote rol, omdat hij sommige scènes van commentaar voorziet. Toch is dit commentaar in de film wel ingeperkt en wordt er meer gebruik gemaakt van dialogen zodat de film niet langdradig wordt. Deze hele dialogenkwestie is erg belangrijk, want vanuit dat punt zijn er zeer veel verschillen te verklaren.

De gevoelens wanhoop en jaloezie nemen een belangrijke plek in binnen het verhaal, althans in het boek. Door een poëtische schrijfstijl creëert Humbert Humbert zinnen die sterke gevoelens van wanhoop en jaloezie opwekken. De film daarentegen maakt geen gebruik van deze poëtische stijl. De film geeft in één keer een totaalbeeld van Humbert Humbert, inclusief zijn gevoelens. Maar deze gevoelens zijn niet altijd aantoonbaar. Gevoelens in de film kunnen
anders geïnterpreteerd worden. En die kans bestaat ook bij Lolita. Waar het boek vrij duidelijk is over de gevoelens die Humbert Humbert heeft, is de film op sommige punten daar enigszins onduidelijk in. En dat heeft een grote invloed op het verhaal. Want juist het medelijden dat Humbert Humbert opwekt met zijn wanhoop in het boek, toont aan dat hij het zelf ook moeilijk heeft met zijn relatie. Dit ontbreekt dus in de film. De film is veel minder gefocust op de gevoelens van Humbert Humbert en dat heeft gevolgen voor zijn relativerende houding. Want het relativeert juist de abnormale pedofiele relatie, terwijl het aan de andere kant, door de jaloezie, ook de scherpe pijnlijke kanten van de relatie toont. Dit laatste is dus wel het geval in het boek, terwijl de film hierin tekort schiet, en daarmee ook afdoet aan de hoofdpersoon Humbert Humbert. Want Humbert Humbert is wanhopig en jaloers en moet medelijden opwekken. En dat komt in de film niet duidelijk naar voren.

Kunnen pedofielen eigenlijk wel verfilmd worden? Of zou dat alleen maar een perverse film opleveren? De film Lolita is het antwoord op deze laatste vraag. Lolita is in geen enkele zin van het woord een perverse film. Toch is de film erotischer dan het boek. In de film moet er namelijk gebruik gemaakt worden van beelden en omdat er dan niets meer aan de verbeelding wordt overgelaten krijgt de film in sommige scènes een erotischer lading. Toch is dit nog wel vrij subtiel aangepakt, om ook de subtiliteit die bestaat in het boek niet te gronde te richten.

Het antwoord op de eerste vraag ligt niet zo makkelijk. Want de gedachtewereld van pedofielen is erg moeilijk weer te geven. In de film wordt het toch al snel banaler, begrijpelijker gemaakt. Dit komt ook door de beelden. In een boek kan er met taalmiddelen een personage gecreëerd worden die niet weerzinwekkend overkomt, terwijl zijn daden ronduit af te keuren zijn. Dit is ook het geval bij Lolita. In de film wordt het al veel sneller duidelijk dat er toch echt sprake is van een pedofiel, die ook nog eens een incestueuze relatie heeft met zijn stiefdochter. De taalmiddelen vallen bij de film weg en dat levert dus een vertekend beeld op van het personage Humbert Humbert vergeleken bij het boek.

5.2.5 Verklaring van de verschillen in behandeling sfeer

Het relativerende karakter van Humbert Humbert in het boek zorgt er niet voor dat de pijnlijke kanten van zijn relatie niet zichtbaar worden. Integendeel, door zijn wanhopige zinnen wordt goed duidelijk dat zijn relatie niet door de beugel kan en dat het zelfs misschien wel tegen zijn eigen moraal in gaat. Maar deze pijnlijke kanten van de relatie ontbreken in de film. Misschien dat dit teveel zou afleiden van de pedofiel, die zelf voor deze relatie kiest. Want als er zou blijken dat Humbert Humbert in de film grote moeite heeft met de relatie, en dat de relatie dus niet alleen op lust gebaseerd is, dan zou het beeld van de pedofiel dusdanig verzacht worden, dat er van een pedofiel eigenlijk geen sprake meer is. En dat is toch waar de film om draait. Dat is immers het thema. Hoewel de film dan wel vrij subtiel is, de subtiliteit in het boek kan niet zomaar worden geëvenaard, want de screenwriter beschikt namelijk niet over zoveel verschillende stijlmiddelen om dit te bereiken. En dat is ook de kracht van het boek, de taal, de stijl, die niet langer een middel is om het boek te schrijven en te laten lezen, maar de taal en de stijl worden een onderdeel van het verhaal. Zonder deze stijl zou het boek niet meer zijn dan zomaar een verhaal. De film moet het dus zonder deze stijl stellen en het blijkt dan ook dat de film veel minder kracht heeft. Het is en blijft een goed verhaal, maar de film moet het hebben van de mooie beelden en details. Naar mijn mening was dit ook de grootste hindernis voor de makers van de film. Daarom beweren ze ook dat ze het boek ook niet wilden verfilmen, maar dat ze het verhaal wilden gebruiken en vertalen.

Doordat de nadruk is gelegd op de details en het perfectioneren daarvan, wordt er minder aandacht geschonken aan de obsessie van Humbert Humbert. Deze obsessie, die door het hele boek te proeven is, wordt in de film naar de achtergrond verdrongen. Het verhaal speelt een grotere rol dan de achterliggende gedachten die ten grondslag liggen aan het verhaal zelf. Misschien dat dan de film teveel diepgang zou krijgen en de film dan niet langer een begrijpelijke versie is van de moeilijke raadselachtige literatuurversie in boekvorm.

Wat erg moeilijk te begrijpen is, is dat de ironische opmerkingen van Humbert Humbert ontbreken. Dit zou namelijk een van de belangrijkste dingen kunnen zijn die zonder al teveel moeite verfilmd zou kunnen worden en er ook niet voor zorgt dat de film onbegrijpelijk wordt. In dialogen zijn er immers talloze mogelijkheden om ironische opmerkingen te plaatsen. Een van de redenen zou kunnen zijn dat door de ironische opmerkingen de film nog meer zou gaan over het personage Humbert Humbert en aangezien de andere verschillen tussen boek en film, was dat niet de bedoeling. Want het verhaal gaat over Lolita en Humbert Humbert samen en niet alleen over Humbert Humbert. Het verhaal is belangrijker dan de thema’s zoals die in het boek behandeld worden, in ieder geval daar lijkt het sterk op.

5.3 Conclusie

Zoals in de bovenstaande verklaring duidelijk naar voren kwam, zijn de dialogen erg belangrijk. De dialogen verklaren namelijk de verschillende behandeling van personages en verhaallijn. Het boek is erg moeilijk en heeft ontzettend veel diepgang. Dit is voor veel mensen heel erg moeilijk en riep daarom om vereenvoudiging. Helaas heeft dit op sommige punten meer weg van domweg versimpelen. De kracht die het boek heeft gaat daardoor grotendeels verloren, maar het is een troost om te weten dat de film draait om het verhaal en niet over achterliggende gedachten. Maar als men de film heeft gezien dan weet men nog steeds niet goed waar het boek overgaat. Film en boek hebben dezelfde titel en verhaallijn, maar zijn verder compleet los van elkaar te zien. Lolita krijgt in de film een even belangrijke plaats toegewezen als Humbert Humbert. Hij staat niet langer in het middelpunt. Deze verschuiving van perspectief brengt overduidelijk veel gevolgen met zich mee, die vaak niet als positief te zien zijn. Want waarom zou Nabokov anders het boek vanuit het personage Humbert Humbert schrijven?