Artikel 36-42

Artikel 50 In een warme omgeving reageert het lichaam door arbeid te ontmoedigen. In warme omgevingen dient de siësta om de activiteit in de heetste uren van de dag te beperken. Waarom is het zoveel warmer in het zuiden-> We kijken naar de richting van de zonnestralen, hoe verticaler de stralen, hoe warmer. De verbreidingssnelheid van epidemieën in de tropen is veel groter, bij de bof is de factor 8, bij malaria 90. Bilharzia en slaapziekte worden overgebracht door parasieten. Malaria wordt overgebracht door een mug. David Landes -> Arm en rijk, klimatologische oorzaken voor ontwikkelingslanden, wij kennen winters, de winter is een stille dood voor insecten en parasieten. Wij danken de winter aan de scheve stand van de aardas, veroorzaakt door een botsing met een ander hemellichaam. Erathostenes -> bracht als een van de eersten temperatuurverschillen op aarde in kaart, 275 voor C, berekende omtrek van de aarde, maakte wereldomsspanende landkaarten, dit werk werd afgemaakt door hipparchus en ptolemaeus (vader van moderne geografie)

Artikel 51 De oudste volken gebruikten bewegingen van de maan om tijd te bepalen, zij telden volle manen. De oudste klokken werden gevonden in oude Egypte, de gnomon, maakt gebruik van de schaduw, de lengte en de richting van de schaduw verandert, hieruit is de zonnewijzer voortgekomen, de voorloper van het uurwerk, voor de donkere uren was er de waterklok. In de 14e eeuw worden de eerste mechanische klokken gemaakt, in de 2e helft was de gemiddelde afwijking nog maar 15 minuten per dag, werd teruggebracht naar een tiental seconden door Galilei. Huygens maakte de eerste slingerklok. Klokken zijn een combinatie van een periodiek verschijnsel en een registratiemechanisme. Het A Priori -> Immanuel Kant, geloofde dat de tijdlijn een natuurverschijnsel is, de lijn is er voorafgaand aan de ervaringen. Een biologische klok moet voldoen aan -> • er moet sprake zijn van een regelmatige stabiele oscillator • het brein moet beschikken over een teller die trillingen bijhoudt

Het verstrijken van tijd wordt pas merkbaar als er veranderingen plaatsvinden, tijd heeft richting, tijd zoals wij die kennen kan niet worden teruggedraaid, wat deeltjes zijn voor temperatuur zijn gebeurtenissen voor tijd. Ruimte en tijd zijn geen abstracte begrippen die apart van elkaar kunnen bestaan, maar 2 verschijningsvormen van ruimtetijd (Einstein). Alain Guth -> oerknal, ruimtetijd werd geboren. Plancktijd -> snelheid van het licht
Energie heeft een korrelstructuur, ruimtetijd ook->

Artikel 52 Een maansverduistering wordt veroorzaakt doordat de maan in de schaduw schuift die veroorzaakt wordt door de aarde. Galilei -> bestudeerde met een telescoop de maan, het oppervlak is niet glas, de bergen zijn minstens vier mijl hoog, niet te vergelijken met de bergen op aarde, later werden zeeën ontdekt. Riccioli -> 17e eeuw, namen net zoals op aarde voor bergketens, en namen van beroemde astronomen voor krater. De zwaartekracht van newton maakte duidelijk dat de maan geen atmosfeer kon vasthouden, kraters op de maan zijn ontstaan door inslagen van meteorieten. Juli 1969 -> Neil Armstrong op de maan, de maan is verantwoordelijk voor eb en vloed. Aan de zijde van de aardie die het dichtst bij de maan is wordt het hardste getrokken -> getijdekrachten -> ovale vorm, het water hoopt zich op. Door het permanente energieverlies zullen we de maan uiteindelijk kwijtraken.

Artikel 53 Over de aarde is een coördinatennet uitgelegd dat bestaat uit meridianen (lengtegraden) en breedteparallellen. Meridianen zijn grote cirkels die over beide polen lopen, breedteparallellen zijn cikels die evenwijdig lopen aan de equator (ontwikkeld door erastothenes en ptolemaeus). Een zeevaarder kan door het meten van de hoogte van de poolster zijn breedtepositie bepalen. De hoogte van de poolster is even groot als de breedtegraad. Hoogtemeters -> • kwadrant, 13e eeuw • astrolabium, zee-astrolabium was minder zijwindgevoelig en ging minder slingeren • kruisstaf jacobsstad • rugstaf (verbeterde kruisstaf), daviskwadrant • octant, John Hadley 18e eeuw, 2 spiegels, de ene is half doorlatend, een lichtstraal afkomstig van de zon gaat via de grote spiegel naar de kimspiegel en vandaar naar het oog, het oog ziet tegelijkertijd de kim door de kijken, de alidade moet nu zo worden ingesteld dat voor het oog de zon en de kim samenvallen, op de wijzerplaat kan dan de hoogte worden afgelezen. • Sextant, tot voor kort werd het gebruikt, tegenwoordig kan men via satellieten zijn positie bepalen.

Artikel 54 De lengtepositie is moeilijker te bepalen omdat de meridiaan langzaam ronddraait. Hemelklok -> een gelijktijdig zichtbaar voorspelbaar hemelverschijnsel wordt gebruikt om de tijd op een andere plek op aarde te bepalen, bijv zonsverduistering. Mechanische klok -> een klok meenemen die de tijd van de thuishaven aangeeft, en zorgen dat deze goed blijft lopen, de eerste zeeklok werd in 1736 door John Harrison gemaakt(de H1 – H4). Sir Nevil Maskelyne, de nulmerediaan in greenwich.

Artikel 57 Dankzij de Arabieren zijn belangrijke werken uit de antieke oudheid van de ondergang gered. In de 13e eeuw werd het voornaamste natuurwetenschappelijke werk van Aristoteles vertaald, werd verborden door de kerk. In de 14e en 15e eeuw was het gezag van Aristoteles groot aan universiteiten, de grondkenmerken van zijn model -> • de aarde staat stil en de hemelsferen bewegen eromheen • de hemel is onvergankelijk, onveranderlijk en ontoegangelijk voor aardse wezens of voorwerpen • de enige mogelijke beweging aan de hemel is de eenparige cirkelbeweging
Het model van ptolemaeus was superieur -> het kon zonsverduisteringen, sterbedekkingen enz. Voorspellen. Een poolse kanunnik, copernicus, schreef de revolutiononibus orbium coeletium (over de omwentelingen van de hemellichamen), de zon en de planeten draaien niet om de aarde, maar de aarden en de andere planeten draaien om de zon -> revolutie -> heliocentrisch wereldbeeld.

Artikel 59 De samenwerking tussen theorie en praktijk is kenmerkend geworden voor de moderne wetenschap. Empirisch onderzoek -> Brahe herbergde een groot aantal waarnemers, zij legden de positie van vele hemellichamen vast, hij vroeg Johannes Kepler op basis van zijn waarnemingen een astronomische tabel van de hemel te ontwerpen, hij gooide het oude platonische ideal van de planetaire cirkelbeweging overboord. Kepler was een mysticus, in 1597 schreef hij “mysterium cosmographicum, naar aanleiding van zijn wiskundige vaardigheden benaderde Tycho brahe hem. De 3 wetten van Kepler -> • planeten bewegen in een ellips om de zon, de zon staat in een van de beide brandpunten • in gelijke tijden doorloopt de planeet gelijke oppervlakten (planeet gaat sneller als hij dichter bij de zon is) • de omlooptijd van een planeet neemt toe naarmate zijn afstand tot de zon groter is. De omlooptijd neemt sterker toe dan de afstand. Ook kometen beschrijven een ellips om de zon, alleen is de ellips veel platter, kometen zijn vuile ijsbollen, de staart van een komeet is van de zon afgekeerd. De eerste die vermoedde dat kometen aan de hemel terugkeren was halley 17e eeuw. De wetten van Kepler gelden voor alle satelletieten die om een zwaar hemellichaam draaien. De geostationaire baan -> baan waarin veel satellieten circuleren.

Artikel 59 De samenwerking tussen theorie en praktijk is kenmerkend geworden voor de moderne wetenschap. Empirisch onderzoek -> Brahe herbergde een groot aantal waarnemers, zij legden de positie van vele hemellichamen vast, hij vroeg Johannes Kepler op basis van zijn waarnemingen een astronomische tabel van de hemel te ontwerpen, hij gooide het oude platonische ideal van de planetaire cirkelbeweging overboord. Kepler was een mysticus, in 1597 schreef hij “mysterium cosmographicum, naar aanleiding van zijn wiskundige vaardigheden benaderde Tycho brahe hem. De 3 wetten van Kepler -> • planeten bewegen in een ellips om de zon, de zon staat in een van de beide brandpunten • in gelijke tijden doorloopt de planeet gelijke oppervlakten (planeet gaat sneller als hij dichter bij de zon is) • de omlooptijd van een planeet neemt toe naarmate zijn afstand tot de zon groter is. De omlooptijd neemt sterker toe dan de afstand. Ook kometen beschrijven een ellips om de zon, alleen is de ellips veel platter, kometen zijn vuile ijsbollen, de staart van een komeet is van de zon afgekeerd. De eerste die vermoedde dat kometen aan de hemel terugkeren was halley 17e eeuw. De wetten van Kepler gelden voor alle satelletieten die om een zwaar hemellichaam draaien. De geostationaire baan -> baan waarin veel satellieten circuleren.

Artikel 62 William en Caroline Herschel -> het bepalen van de afstand van de sterren, 2 sterren, de dichtsbijzijnde ster beweegt ten opzichte van de ver verwijderde ster, parallex
Bessel -> duitser die als eerste erin slaagt door parallexmetingen de afstand tot een ster te bepalen
In de 19e eeuw toename kennis over sterren door • telescopen, • fotografie, waarnemingstijd neemt af • systematisering en catalogisering • 1914, Russel en Hertzprung maken een diagram waarin de absolute helderheid van sterren is uitgezet tegen de temperatuur van het zichtbare oppervlak van de ster. Dubbelsterren = sterren die gevangen zijn in elkaars gravitatieveld, ze draaien om elkaar heen
Witte dwerg = sirius B, (sirius = dubbelster, sirius a en b), hemellichaam waarvan de veldsterkte aan het oppervlak miljoenen keren groter is dan aan het aardoppervlak. Door de zwaartekracht trekt de materie in een ster samen en op een gegeven moment beginnen de atomen te bezwijken, de elektronen zorgen voor tegendruk, de ster ploft niet in elkaar. Witte dwergen zijn kleiner naar mate ze meer massa hebben. De zon en andere sterren betrekken hun energie van de fusie van lichte atoomkernen zoals waterstof en helium. De levensloop van een ster hangt af van zijn massa. Zwart gat = een lichaam met een straal kleiner dan 2 km, licht kan niet ontsnappen aan de kracht.