Ovidius/narcissus

OVIDIUS’ Narcissus

Metamorphoses

Voorwoord

De opdracht voor de praktische opdracht Latijn was ‘doe iets creatiefs’ met een stuk van een Romeinse dichter. Beide kozen we onmiddellijk voor de dichter Ovidius. Allebei hadden we toevallig al een deel gelezen uit het boek ‘Metamorphoses.’ We zagen helemaal voor ons hoe het brutale meisje in een spin veranderde en hoe alles wat koning Midas aanraakte in goud veranderde. Met dit onderwerp wilden we aan de slag gaan. We hebben rond gekeken wat anderen met dit onderwerp gedaan hebben. We lazen nog een paar verhalen en kozen uiteindelijk voor Narcissus. De mensen van onze tijd wordt verweten te ijdel te zijn maar ijdelheid is iets van alle tijden. De persoon in dit verhaal is echt totaal doorgeslagen met het houden van zichzelf. Die manie fascineert ons.

Om een goede tekening te maken moet je weten wat de achtergrond is van het onderwerp. Het is handig om te weten wat de schrijver voor persoon was om zijn bedoeling te snappen. Met een korte biografie hebben we dit achterhaald. Verder hebben we geprobeerd de kunst af te kijken van onze voorgangers die al eerder met het thema metamorfose aan de slag gingen.

Na rond gekeken te hebben kozen we voor het maken van een drieluik, met de situatie voor de metamorfose, de metamorfose zelf en het eindresultaat. Zo is goed te zien hoe iemand op een metamorfose achteruit gaat.

Korte biografie en bilbiografie van Publius Ovidius Naso 43 v. Chr. - 17 n. Chr.

Over Ovidius is weinig bekend en wat er bekend is vaak in grote nevelen gehuld. Veel dingen die wet over hem weten komen uit stukken die hij zelf schreef, hiervan is niet bekend of het literaire fictie of waarheid is.

Ovidius groeide als zoon van bemiddelde ouders op in Sulmo, nu Sulmona. Een mooi gelegen provinciestadje in het midden van de laars, dicht bij de Adriatische kust. Hij en zijn oudere broer werden naar Rome gestuurd voor hun verdere opleiding. Hier kreeg hij contact met literaire kringen en schreef op zijn achttiende het werk Amores, een bundel korte gedichten voor zijn fictieve geliefde Corinna. Voor zijn volgende dichtwerk de Heroides heeft hij een verzameling gemaakt van liefdesbrieven van legendarische vrouwen aan hun verloren geliefden. Zijn broer stierf jong en vlak daarvoor, of daarna maakte hij een lange reis naar Klein-Azië en Griekenland. Toen hij hiervan terugkeerde koos hij definitief voor het dichtersvak. Aan het begin van de jaartelling richtte hij zich op het schrijven van leerdichten. Hij begon met een handleiding over de kunst van het beminnen voor mannen en vrouwen, Ars amandi, een boek dat antwoord geeft op de vraag ‘hoe vind ik een geliefde.’ Het vervolg was ‘hoe kom ik van mijn geliefde af,’ Remedia amoris. Ovidius is driemaal getrouwd, alleen het laatste huwelijk werd een succes. Hij had een dochter en twee kleinzoons. Ovidius moet een populair figuur geweest zijn met vele vrienden. In 8 na Chr. Is door keizer Augustus verbannen naar Tomis, dat lag in wat nu Roemenië is. De reden voor zijn verbanning is ene raadsel, in een van zijn werken staat te lezen ‘het komt niet door een misdaad, maar een misverstand.’ Een andere visie op dit verhaal zou kunnen zijn dat de dichter de verbanning had verzonnen om zo te kunnen beginnen met ‘ballingschappoëzie.’ In de laatste jaren van zijn leven schreef hij dramatische brieven in standbeeld van Ovidius dichtvorm aan familie en vrienden in Rome: Trista en Espistulae ex Ponto. Hoewel hij nog lang hoopte op toestemming om naar Rome terug te keren stierf hij in ballingschap in het jaar 17 na Chr.

Metamorphosen

Na zijn didactische liefdespoëzie begon hij aan zijn hoofdwerk, de Metamorphoses. Ook in dit werk kwam de liefde veelvuldig aan bod. Metamorphoses is een epos in vijftien boeken, verdeeld in 12.000 verzen, over het thema ‘gedaanteverwisseling.’ Een brutaal meisje wordt een spin, van een praatzieke nimf blijft alleen haar stem over, gemene boeren veranderen in kikkers en een huilende vrouw wordt een rotsmassief. De verhalen lopen van het begin van de aarde tot aan Ovidius’ tijd. Zoals t een epos beaamd komen er veel goden en helden in voor. De goden zoals Ovidius ze beschrijft hebben veel menselijke trekjes, ze zijn jaloers, kleinzerig en ondeugend en ook de helden zijn niet altijd verstandig bezig. Koning Midas snijdt zichzelf met zijn eigen wens in de vingers en Icarus’ hoogmoed zorgt voor noodlot.

De Metamorphosen zijn geschreven in hexameters, een versmaat van zes dactylischee voeten, die in de Griekse en Latijnse dichtkunst de meest gebruikte was. Toen Ovidius in de eerste jaren van onze jaartelling zijn meesterwerk dichtte, was hij zich goed bewust van zijn succes. Hij eindigt dit boek met de tekst: Ik heb een werk voltooid dat nooit door ’s hemels ongenade of vuur vernietigd kan worden, noch door strijd of door vraatzucht van de tijd. Nu mag het uur verschijnen, dat mij slechts mijn lichaam ontnemen zal en mij mijn onvoorspelbaar einde brengt, dan nog stijg ik voor eeuwig met mijn betere deel tot boven de hoge sterren en mijn naam zal onverwoestbaar zijn. En tot in verre landen, waar Romeinse macht zal heersen, zal met mij lezen en ik zal door alle eeuwen heen –als dichterswoorden waarheid zingen- roemvol blijven. Gelijk heeft Ovidius gekregen. Vele eeuwen na zijn dood wordt zijn boek nog altijd gelezen. Vanaf de middeleeuwen is het een onuitputtelijke bron geweest voor kunstenaars en literatoren. Vele schilders hebben zijn verhalen gebruikt als onderwerp van hun schilderijen. Maar het had weinig gescheeld of wij hadden de verhalen van de grote dichter niet gekend. Ovidius was nog niet helemaal tevreden over zijn werkexemplaar en verbrandde het tijdens zijn ballingschap. Gelukkig hadden zijn vrienden nog enkele kopieën bewaard waardoor het postuum kon worden uitgegeven.

Narcissus en Echo. Narcissus wijst elke liefde af. Als de nimf Echo, die ooit door Juno is gestraft met een ‘napraatgebrek,’ op hem verliefd wordt, kwijnt zij weg van verdriet. Narcissus had driemaal 5 zijn zestiende verhaardag gevierd, leek nog een knaap, maar was evenzeer volwassen als diepbemind bij vele mannen en bij vele meisjes, maar in zijn prille schoonheid zo hooghartig, dat hij zich nooit aan liet raken door die vele mannen, nooit door meisjes… Als hij een keer schichtige herten naar de netten drijft, ziet echo hem, praatgrage nimf, niet slechts een klank. Toch had zij ook toen, als zij iets zei, diezelfde praatgewoonte als nu om van een heel verhaal de laatste woorden na te galmen. Dat kwam door Juno: elke keer als die vermoedde dat haar Jupiter met nimfen op een bergrug lag te vrijen, hiel Echo haar langdurig en opzettelijk aan de praat, zodat de nimfen konden vluchten. Toen zij dit doorzien had, dacht Juno: ‘Als die tong met mij wil spotten, moet ze maar wat minder praatjes krijgen en van meer beperkte duur!’ Ze voegt de daad bij het dreigen, en nog steeds verdubbelt echo de laatst gesproken klanken en weerkaatst wat zij gehoord heeft. Welnu, als zij Narcissus ziet, op jacht in stil gebied, vonkt liefde in haar hart. Stilletjes gaat zij in zijn voetspoor en voelt, hoe dichter zij hem nadert, des te groter hitte, precies zoals wanneer de zwavel aan een fakkeluiteinde zich licht ontvlambaar meester maakt van toegestoken vuur. En steeds weer wil zij naar hem toegaan met verliefde woorden en zoete smeektaal uiten, maar haar spraakgebrek belet, verbiedt dat zij als eerste spreekt. Wel mag ze blijven wachten op klanken, die zij dan met eigen woordklank weerkaatst. Toevallig riep de jongen, die ver van zijn trouwe jachtgroep geraakt was: ;Is er iemand hier?’ en Echo schreeuwde: ‘hier!’ hij stopt terstond, kijkt om zich heen, spiedend naar alle kanten en roept met luide stem kom dan zij roept de roepende hij kijkt dus om en als er niemand aankomt roept hij nog eens waarom: ,Loop je weg?’ maar krijgt precies dat aantal woorden terug. Toch houdt hij aan. Misleid door t galmen van het echoantwoord roept hij: ,kom hier dan gaan we samen…,’ een verzoek waar zij maar al te graag op in wil gaan, ,Wij samen,’ antwoordt Echo valt dan haar eigen woorden bij en rent te voorschijn uit het bos om zo dat langbegeerde lichaam te omhelzen. Hij zet het op een lopen, schreeuwend: ,Weg die armen, nee, nog liever wil ik sterven dan dat jij mijn hart mag winnen!’ ,Dat jij mijn hart mag winnen…,’ was haar antwoord, verder niets, waarna zij zich in t bos verbergt, versmaad vervuld van schaamte, zich hult in bladgroen en nog slechts in grotten leeft; haar liefde behoudt zij wel, die groeit zelfs door de pijn der nederlaag. Door slapeloze droefheid raakt hij haar lichaam uitgeteerd en schraalheid doet haar huid verdorren, alle levenssappen ontsnappen aan haar lijf, Wat rest zijn botten en haar stem, De stem beklijft, de botten zegt met zijn tot steen geworden. Sindsdien schuilt zij in bossen, is onzichtbaar in de bergen, maar wel alom te horen. ’t Is de klank waarzin zij voortleeft. Narcissus wordt verliefd op zichzelf en sterft
Aldus ontliep hij haar, ontliep ook andere nimfen die bij bos en water wonen, ook, als knaap, verliefde mannen. Ja, een van hen had als beledigd, handen hemelwaarts, gesmeekt: ‘Laat hem ook zo verliefd zijn! Laat ook zijn geliefde ongrijpbaar zijn!’ en Nemesis heeft dat gebed verhoord. Er was een helder meer met zilverachtig, glanzend water, nog nooit door herdersvolk ontdekt, ook nooit door geiten die in t bergland grazen, nooit door ander vee; nooit had een vogel of roofdier het verstoord, zelfs nooit een afgewaaide tak. Rondom veel groen, goed fris gehouden door t nabije water, en bomen die de plek beschutten tegen warme zon. Narcissus, moe van t ingespannen jagen in de hitte, nam daar wat rust, door bron en bronomgeving aangelokt. Maar als hij daar zijn dorst wil lessen groeit er een nieuwe dorst, al drinkend aangetrokken tot zijn spiegelbeeld, voelt hij begeert naar iets lichaamloos; wat lichaam lijkt is water. Hij blijft zichzelf bekijken, onbeweeglijk blijft hij straks dat strakke hoofd aankijken, als een beeld van Parosmarmer. Geknield in t zand ziet hij zijn ogen als een dubbelde ster, zijn haar als Dionysus’ lokken, als die van Apollo;

Andere kunstenaars met het thema Metamorfose

Omdat we van plan zijn van het verhaal van Narcissus een drieluik te maken hebben we rondgekeken wat andere kunstenaars met het thema metamorfose gedaan hebben. De stijlen lopen ver uiteen, we hebben elk kunstwerk voorzien van ons eigen commentaar. Zo zijn we tot ons uiteindelijke ontwerp gekomen.

Veel kunstenaars hebben kunstwerken geïnspireerd op een of meerdere gedaanteverwisselingen. Hieronder worden enkele van deze kunstwerken beschreven.

Metamorphosis II 1940 houtsnede in zwart, groen en bruin.

Maurits Cornelis Escher (1898-1972) is één van de beroemdste grafische kunstenaars van de wereld. Hij is het beroemdst geworden door zijn zogenaamde ‘onmogelijke structuren’, zoals het Stijgen en het Dalen, Relativiteit en ook door zijn Transformaties, Hemel & Water I, Reptielen maar vooral door zijn Metamorfoses. Metamorfose II is hierboven afgebeeld.

Escher gebruikte verschillende beelden om een verhaal in zijn reeks van de Metamorfoses te vertellen. Deze ontwerpen brachten veel van de vaardigheden van Escher samen en tonen de transformatie van één bepaald voorwerp naar een andere, door middel van een reeks lichte veranderingen in een regelmatig patroon. Metamorfose 1 in het bijzonder (gedrukt in 1933) brengt een inzicht in de verandering van de artistieke stijl, die in het leven van Escher op dat moment voorkwamen. Een Italiaanse kustlijn wordt omgezet door een reeks veelhoeken in een regelmatig patroon tot het menselijke motief te voorschijn komt. In de druk is ook een verandering van het perspectief terug te vinden.

De levende vormen van hout waren de originele inspiratie voor de Metamorfose. Later zag ik de continu veranderende hemel en water, vandaar dat ik de titel veranderde in \"Metamorfose\", omdat het me eraan herinnerde dat alles in het heelal constant verandert.

Lynne Saunders ‘Metamorphosis’ oil on canvas
64 x 48

Ook in de natuur zijn metamorfoses te vinden. Denk aan de kleine rups die verandert in een prachtige vlinder. Links zijn de verschillende stadia van de kikker te zien.

Bronvermelding Boeken Ovidius Metamorphosen vertaald door M. D’hane-Scheltema
Tekstboek Via Nova 3 Personae

Cd-roms Encarta encyclopedie editie 2000

Internetsites -bezocht in de periode april-mei 2004 www.literairvertalen.org/filter/ artikelen
www.koxkollum.nl/ovidius/metamorphoses/scheuer03.htm
www.latijnengrieks.nl
soxonet.de

Logboek Naam Activiteit Datum Aantal uren
Nina en Ester Brainstormen Vrijdag 21 mei 0,5
Nina en Ester Verhalen lezen Zaterdag 22 mei 3
Nina Verhaal uittikken Zondag 23 mei 1,5
Nina en Ester Algemene zaken Zondag 23 mei 1,5
Nina Drieluik knippen Maandag 24 mei 1,5
Ester Plaatjes zoeken Maandag 24 mei 3,5
Nina Biografie Ovidius Dinsdag 25 mei 2
Ester en Nina Schetsen Dinsdag 25 mei 2
Nina Voorwoord Woensdag 26 mei 1
Nina Titelpagina Woensdag 26 mei 1,5
Ester Tekenen Donderdag 27 mei 2,5
Ester bronvermelding Vrijdag 28 mei 0,5
Nina Tekenen Vrijdag 29 mei 2
Ester Tekenen Zaterdag 30 mei 3
Nina en Ester Plakken en afronden Zondag 31 mei 2
Totaal 28 uur