Hoofddoekjes

Voorwoord

Ik heb voor casus 5 gekozen, omdat het gaat over een onderwerp dat erg actueel is. Je leest vaak in de krant over de gang van zaken van buitenlanders. Hierbij gaat het ook over de status van allochtone vrouwen en meisjes in Nederland. Die speelt ook een grote rol op basis- of middelbare scholen. Niet op elke school zijn bijvoorbeeld hoofddoekjes toegestaan. Op de Vliegerschool in Den- Haag is hierover een probleem ontstaan. Hetzelfde is ook in deze casus aan de orde. Met behulp van een stapsgewijze analyse probeer ik een oplossing te vinden voor dit lastige probleem.

In het hoofddoekjesdebat domineren de stoere, goedgebekte, doorstuderende moslimmeiden. Zij kiezen \'heel bewust\' voor de islamitische hoofdbedekking en zijn daar trots op. Probeer er dan nog maar iets van te zeggen. Maar hoe zit het eigenlijk met de vrije wil van al die gehoofddoekte meisjes op de basisschool? Er zijn meisjes die zijn kaalgeschoren door broerlief, zodat ze zich niet snel zonder hoofddoek op straat wagen. De Vliegerschool heeft als enige school met veel islamitische kinderen in Den Haag (en misschien wel in Nederland) de regel dat hoofddoekjes in het leslokaal niet zijn toegestaan, net als petjes trouwens. Dat is al jaren zo, het staat in de schoolgids en het is goedgekeurd door de medezeggenschapsraad. Iedereen die zijn kind komt inschrijven, krijgt het te horen. ,,De moskee roept op om meisjes die geen hoofddoek dragen te corrigeren. Dat wil zeggen dat kinderen elkaar moeten verraden, en dat niet-draagsters worden gepest en voor gek worden gezet. Moslims die beweren dat een hoofddoek ook voor kleine meisjes een heilige plicht is, zijn behoorlijk zwaar op de hand. In de Koran staat dat \'de vrouwen en dochters van de profeet en de vrouwen van de gelovigen\' zich dienen te bedekken met \'iets van overkleding\', om de andere sekse niet in verleiding te brengen. Over leeftijd meldt de Koran niets, maar volgens een gangbare interpretatie is de eerste menstruatie het sein om een dochter te sluieren.

Het openbaar onderwijs draagt bij aan de ontwikkeling van de leerlingen met aandacht voor de godsdienstige, levensbeschouwelijke en maatschappelijke waarden zoals die leven in de Nederlandse samenleving en met onderkenning van de betekenis van de verscheidenheid van die waarden. Openbare scholen zijn toegankelijk voor alle kinderen zonder onderscheid van godsdienst of levensbeschouwing. Openbaar onderwijs wordt gegeven met eerbiediging van ieders godsdienst of levensbeschouwing.

Gelijkwaardigheid, respect voor andersdenkenden en verdraagzaamheid staan op een hoog plan.

Deze ouders vinden dat de vrijheid van godsdienst in het geding is en beklagen zich (verder) over het gegeven dat de desbetreffende basisschool de enige openbare basisschool in Den Haag is waar een voorschrift als bedoeld geldt. De school wijst er op dat het verbod gericht is tegen het dragen van elk hoofddeksel (en dus niet uitsluitend op het dragen van een hoofddoekje) in de klas en dat dit verbod is gebaseerd op praktische overwegingen.

Er is dus geen sprake van het afwijzen van een leerling in de betekenis van een weigering om toe te laten of een voornemen tot verwijdering. Voor de goede orde wijs ik er verder op dat in kwesties als deze geijkte (juridische) kanalen openstaan: de Commissie Gelijke Behandeling en de rechter.

In het algemeen gesproken ben ik, mede gezien de lijn zoals die totnogtoe is aangehouden door de Commissie Gelijke Behandeling, overigens van mening dat het dragen van een hoofddoekje uit godsdienstige overwegingen op zich geen afbreuk hoeft te doen aan het neutrale karakter van het openbaar onderwijs en dat binnen het openbaar onderwijs ruimte behoort te zijn voor godsdienst of levensovertuiging. Toen Leyla\'s ouders haar opgaven voor een katholieke school, kregen ze te horen dat ze daarmee kozen voor katholiek onderwijs en de daarbij behorende \'eigen normen en waarden\'. Maar de school beroept zich op hygiëne: \'\'We willen niet met hoofdluis geconfronteerd worden.\'\' Daarom geen baseballcaps of hoofddoekjes in de klas! Heerst er zo veel hoofdluis in Weert? De leiding durft kennelijk evenmin te beamen terecht aan Elmahtouchi te hebben verteld dat \'ouders die hun kinderen islamitisch willen (laten) opvoeden ze naar een islamitische school moeten sturen\'.

Men verschuilt zich achter het schoolreglement en gaat daarmee het principiële debat uit de weg: wat moet voorrang hebben, het recht op gelijke behandeling of de vrijheid het bijzonder onderwijs in te richten volgens de leefregels van de betreffende geloofsrichting

De Commissie Gelijke Behandeling is van mening dat het dragen van een hoofddoekje uit godsdienstige overwegingen op zich geen afbreuk hoeft te doen aan het neutrale karakter van het openbaar onderwijs en dat binnen het openbaar onderwijs ruimte behoort te zijn voor godsdienst of levensovertuiging. Hierover moet worden beslist samen met de rechter.

Fase 1

Erika is lerares Engels. Ze geeft les aan 1-,2- en 3-Havo-klassen. Ondanks haar strenge regels is ze wel populair op school. Eén van haar regels is dat jongens en meisjes geen petten mogen dragen in de klas. Gisteren kwamen er twee nieuwe meisjes in de klas van Marokkaanse afkomst. Zij dragen altijd een hoofddoek vanwege hun islamitische geloofsovertuiging. Nu zit Erika met een dilemma. Moet ze de hoofddoekjes verbieden, net zoals ze dat bij de petjes doet of moet ze voor de twee meisjes een uitzondering maken en de hoofddoekjes toestaan? Hierover gaat deze casus.

Fase 2

In deze casus spelen verschillende optieken een belangrijke rol:

• De juridische optiek We moeten bekijken of het afschaffen van de hoofddoekjes in strijd is met de wet. In de wet staat dat je mensen gelijk moet behandelen. Ook als ze een andere geloofsovertuiging, geslacht, ras, politieke gezindheid of iets anders hebben. (zie bijlage) Het verbieden van deze hoofddeksels blijft natuurlijk wel een aantasting van de godsdienstvrijheid. Deze mensen zijn er vanuit gegaan dat ze in Nederland ongestraft hun geloof mogen uitdragen. Waar ook het dragen van hoofddoekjes bij hoort voor meisjes op de middelbare school. Als de meisjes zich inschrijven op de school krijgen ze wel te horen of de hoofddoekjes op die school toegestaan zijn of niet. Zo niet, dan kunnen ze beter naar een andere school gaan waar het wel mag, om confrontaties uit de weg te gaan. Aan de andere kant komen deze twee meisjes uit een cultuur, waarin de hoofddoekjes verplicht zijn. Dat kun je niet zomaar verbieden. Daar moet je ook rekening mee houden, voordat je beslist. In deze casus is niet precies duidelijk of het om een openbare school gaat of om een school met een bepaald geloof. Als het om een openbare school gaat, is het voor Erika geen probleem, want dan is de school toegankelijk voor alle kinderen zonder onderscheid van godsdienst of levensbeschouwing. Dus moet ze de twee meisjes net zo behandelen als alle anderen. Maar als het een andere school betreft, zal ze rekening moeten houden met het schoolreglement. Het is een dilemma over wat nou voorrang moet krijgen: het recht op gelijke behandeling of de vrijheid van de school om regels vast te stellen volgens eigen waarden en normen.

• De sociale optiek Voor dat je een beslissing neemt, moet je rekening houden met je omgeving. Wat gaan bijv. de ouders van de twee meisjes doen als ze horen dat de hoofddoekjes niet toegestaan zijn. Ze kunnen hun dochters naar een andere school sturen, zodat het probleem opgelost is, maar ze kunnen het ook hogerop zoeken en misschien een rechtzaak aanspannen wegens discriminatie. Als school zijnde lijkt me dat niet prettig, want zo krijg je wel een slechte naam. Ook moet je denken aan de hele Islamitische gemeenschap in Nederland. Zij voelen zich extra betrokken bij dit probleem en geven hun negatieve oordeel aan deze school. Het is logisch dat ze het voor hun ‘aanhangers’ opnemen en actie ondernemen. Andere scholen zullen hun regels ook eens moeten nalezen en kijken of zij hoofddoekjes toelaatbaar vinden. En wat te denken als de twee meisjes wel hun hoofddoekjes op mogen houden. Dan zullen de andere kinderen in de klas zich wel achtergesteld voelen, omdat petjes en andere hoofddeksels (zonder samenhang met een of ander geloof) niet toegestaan zijn. Dat is niet rechtvaardig. Dit zijn de gevolgen van het wel of niet afschaffen van de hoofddoekjes waar je aan moet denken.

• Levensbeschouwelijke optiek In deze casus zijn twee levensbeschouwingen in conflict: de Islam en het geloof dat de school heeft. In de Islam zijn de hoofddoekjes bedoeld als bescherming van meisjes en vrouwen. Het is traditie en behoort tot de cultuur. Volgens de islam moeten de vrouwen en meisjes hun figuur niet kenbaar maken aan de maatschappij, om ongewilde contacten te voorkomen. Deze overtuiging hoort bij een bepaalde cultuur en als die niet aanwezig is op de school waar Erika werkt, dan kunnen ze de hoofddoekjes niet toestaan vind ik. Erika vindt dat de hoofddoekjes voortkomen uit het geloof, dus mag je die niet zomaar verbieden. De petjes zijn als versiering, dus niet uit geloofsredenen. Je moet dus kijken of de hoofddoekjes accepteerbaar zijn in de levensbeschouwing van Erika’s school

Bij de optieken horen verschillende waarden. • Gelijkheid: de twee Marokkaanse meisjes moeten net zo behandeld worden als alle andere leerlingen in de klas. Gelijkheid is een vereiste voor een goede school. Deze waarde kun je zowel plaatsen bij de juridische optiek als bij de sociale optiek. • Legaliteit: hier is het de vraag of het afschaffen van de hoofddoekjes in de klas legaal is. Is het toegestaan om de regels te veranderen op een school, terwijl er in de wet staat dat iedereen recht heeft op gelijke behandeling? Deze waarde hoort bij de juridische optiek. • Eerlijkheid/rechtvaardigheid/redelijkheid: Is het rechtvaardig tegenover de leerlingen die wel hun petjes e.d. af moeten zetten om voor de twee Marokkaanse meisjes een uitzondering te maken? Erika zal deze afweging moeten maken. Het lijkt mij niet eerlijk. Zo trek je mensen voor, wat nadelen heeft voor de andere groep. Deze waarde hoort bij de sociale optiek. • Arbeid: Erika werkt als lerares in de klas. Maar je weet natuurlijk niet wat er gebeurt als ze de partij van de Marokkaanse meisjes kiest. Misschien wordt ze wel beschuldigd van discriminatie en kan ze haar baan verliezen, wat weer consequenties heeft voor haar salaris (de waarde ‘welvaart’). Deze waarde hoort bij de sociale optiek. • Vrijheid: de meisjes van Islamitische afkomst hebben recht op godsdienstvrijheid. Dat wordt aangetast als ze hun hoofddoekjes af moeten zetten. Hier hooft ook de waarde ‘menswaardigheid’ bij. Deze waarde past bij de sociale optiek en de levensbeschouwelijke optiek

Fase 3

De waarden gelijkheid en menswaardigheid kunnen niet tegelijk gerealiseerd worden in deze casus. Aan de ene kant wil Erika regels hebben die voor iedereen hetzelfde gelden: geen petjes, walkmans en jassen in de klas. Dus ook de hoofddoekjes horen daar in principe bij. Maar aan de andere kant is het ook niet menswaardig om de meisjes hun hoofddoekjes af te laten zetten. Het is een onderdeel van hun geloof. Daarvoor moet ruimte zijn op een school. Als je het verbiedt heeft dat gevolgen voor de school zelf. Moet Erika de waarde rechtvaardigheid kiezen en de hoofddoekjes toestaan of moet ze de hoofddoekjes verbieden en daardoor de meisjes kwetsen?

Fase 4

Om tot een oplossing te komen, kijk ik eerst naar het probleem door middel van een beginsel- ethische visie. Voordat de twee Marokkaanse meisjes op school kwamen, waren er al regels in de klas die Erika had gesteld met de leerlingen. Bij het inschrijven op de school krijgen de meisjes te horen wat de voorschriften zijn, waar ze zich aan moeten houden. Dan krijgen ze heus wel te horen of hoofddoekjes wel/ niet gewenst zijn. Zo niet dan zullen ze een andere school moeten opzoeken. Van tevoren weten ze dus wat ze kunnen verwachten. Nu de meisjes in de klas komen, moet het reglement ineens veranderd worden. Dat vind ik niet kunnen. Het is niet rechtvaardig tegenover de andere leerlingen. Zij moeten zich aan de regels houden, dus zij ook. Het is natuurlijk wel iets anders, want petjes kun je niet vergelijken met hoofddoekjes uit de Islamitische cultuur. Maar als je naar het principe kijkt van Erika’s regel, zou ze wel één lijn moeten trekken om misverstanden te voorkomen. Het is handiger om je vast te houden aan de bestaande regel, dan een uitzondering te maken. Dat schept ook meer duidelijkheid in de klas en het zorgt voor gelijkwaardigheid op de hele school.

Fase 5

Het is naar mijn idee de beste oplossing om de hoofddoekjes te verbieden in de klas. Het verbod is dan gericht tegen het dragen van elk hoofddeksel, dus niet specifiek een hoofddoekje. Deze regel kan dus voorkomen, dat mensen denken dat het verbod bedoeld is om de Islam niet toe te staan op de school. Er is dus geen sprake van afwijzing van de twee Islamitische meisjes, maar gewoon het nastreven van de regels in de klas. De Islamitische meisjes kunnen als ze toch op die school willen blijven, hun hoofddoekjes afzetten in de les en ze na school gewoon weer opzetten. Zo kunnen ze hun geloof uitoefenen buiten schooltijd. Het is beter om dezelfde regels te stellen die voor iedereen bedoeld zijn. Het voorkomt misverstanden en elke leerling weet waar hij/ zij aan toe is. Uiteindelijk zitten er meer voordelen dan nadelen aan deze oplossing.