Mata Hari

Inleiding

Wij gaan het houden over Mata Hari, omdat zij één van de beroemdste vrouwen is die Nederland ooit heeft gekend. We willen ook graag meer over haar te weten komen, omdat we haar levensverhaal heel interessant vinden

Wat we tot dusver weten van Mata Hari: Margaretha Geertuida Zelle beter bekend als Mata Hari werd in 1876 geboren in Leeuwarden en groeide later op als een exotische danseres en spionne in dienst van de Duitsers en de Fransen. Tijdens de eerste wereldoorlog werd zij schuldig bevonden aan spionage tegen de franse staat in. Ze werd geëxecuteerd door de franse staat op 15 oktober 1917.

Ook al is Mata Hari geen heldin en heeft ze geen belangrijke informatie doorgespeeld aan Duitsland en Frankrijk toch wordt Mata Hari gezien als een legende. In Friesland is zelfs een museum aan haar gewijd. Waarom zij juist als een legende wordt gezien en niet andere beroemde heldinnen in de geschiedenis is nog maar de vraag. De reden daarachter zou zijn omdat Mata Hari niet alleen in een bepaalde kring bekend was, maar over vele mensen.

Wat we te weten willen komen: Wij gaan onderzoeken hoe het leven van Margaretha Zelle alias Mata Hari is verlopen, welke belangrijke gebeurtenissen zich hebben afgespeeld en op hoe en met welke redenen ze is geëxecuteerd met als vragen:

-Hoofdvraag: Waarom is Mata Hari een legende geworden?

-Deelvragen: Wie is Margaretha Geertruida Zelle? Wie is Mata Hari? Hoe leefde Mata Hari als een spionne? Hoe komt het dat we Mata Hari nu als een legende zien?

We halen deze informatie uit boeken, internetsites en eventueel krantenberichten.

Wie is Margaretha Geertruida Zelle?

De jeugd van Margaretha: Margaretha Zelle beter bekent als Mata Hari werd 7 augustus 1876 in het Friese Leeuwarden geboren. Haar ouders waren Adam Zelle en Antje van der Meulen. Zij hadden vier kinderen, waarvan Mata Hari de oudste was. Voor de rest hadden ze nog drie zoons waarvan één tweeling. Adam Zelle dreef een bloeiende handel in hoeden en petten, waardoor hij genoeg geld verdiende om zijn gezin goed te onderhouden. In september 1882 ging Margaretha Zelle naar Gemeenteschool nummer drie, oftewel het Hofschooltje aan het Raadhuisplein. Het was de school van juffrouw Hielkje Buys, die Mararetha heeft leren lezen, schrijven, rekenen en een beetje Frans spreken. In 1883 was de familie zo welvarend dat ze verhuisde naar een 16de eeuwse patriciërswoning aan de grote kerkstraat in het rijke deel van Leeuwarden. Voor de Zelles ging financieel alles goed, zo goed dat Adam Zelle een klein fortuin verdiende aan olie. Maar in 1889 had Adam Zelle een grote schade geleden, die hij niet aankon, en hij ging failliet. Hij verliet zijn gezin en vertrok naar Amsterdam. Antje Zelle was genoodzaakt haar mooie huis te verkopen, zij en haar vier kinderen verhuisden naar een eenvoudige bovenwoning aan de Willemskade. Toen Magaretha net 14 jaar oud was, en alle klassen van juffrouw Buys had doorlopen, ging ze naar de middelbare meisjesschool in de Grote Kerksstraat. In deze schooltijd, haalde Margaretha redelijke cijfers en voor zingen en gymnastiek zelfs goede cijfers, maar het laatste semester heeft ze niet afgemaakt. In die tijd vonden voor Margaretha dan ook ingrijpende en vervelende gebeurtenissen plaats: in 1890 zocht Adam Zelle zijn gezin weer op, maar het gezin was uit elkaar gevallen, en op 4 september 1890 scheidden Adam en Antje Zelle. In mei 1891, toen Margaretha Zelle 14 jaar was, stierf Antje van der Meulen, en bleven de 4 kinderen alleen achter. Na de dood van hun moeder werden de kinderen bij verschillende familieleden ondergebracht, waarbij Margaretha naar haar oom Visser in Sneek werd gebracht. Haar oom vond haar oud genoeg om haar een beroep te laten leren, dus besloot hij haar naar een opleiding tot kleuteronderwijzeres te sturen. Helaas moest zij de opleiding verlaten toen ze betrapt was terwijl ze ‘bezig was’ met de schooldirecteur. Gelukkig voor de schooldirecteur mocht hij in zijn positie blijven. Na dit incident vertrok Margaretha Zelle op 17 jarige leeftijd naar een andere oom, genaamd de heer Taconis in Den Haag. In Den Haag was een van haar bezigheden de krant lezen, wat ze voor de rest deed om haar dagen te vullen is niet duidelijk. Eind 1894 vond zij in Het nieuws van de dag een interessante advertentie, waarin stond: ‘Officier met verlof uit Indië zoekt meisje met lief karakter, met het doel een huwelijk aan te gaan’ De advertentie was bedoeld voor Rudolph MacLeod was door zijn vriend Balbian Vester in de krant gezet, hij vond namelijk dat zijn vriend nodig een moest trouwen aangezien hij al 38 was, en voor 2 jaar met ziekteverlof was. Die tijd kon hij dus goed doorbrengen met het zoeken naar een vrouw. Margaretha hield al vanaf haar jeugd van mannen in uniform, dus dit was een buitenkansje.

Het huwelijk van Margaretha Zelle en Rudolph MacLeod: De van schotse afkomstige Rudolph Macleod, die een afstammeling was van een geslacht van beroepsmilitairen, was als jongen toegetreden tot het Nederlandse leger, waar hij snel carrière maakte. Toen hij 21 was besloot hij naar Nederlands Indië te vertrekken. Hij werd onder andere gelegerd op Java, Borneo en Sumatra. Pas in augustus 1894 kwam hij weer terug in Nederland, hij had last van zijn reumatiek en suikerziekte, maar toen hij herstellende was van deze ziektes reageerde Rudolph op de brief die Margaretha Zelle naar hem had gestuurd naar aanleiding van de advertentie. Hij was zelf niet op zoek naar een vrouw, maar hij vond de foto die Margaretha er had bijgestuurd zo mooi dat hij een afspraak maakte met haar in Den Haag. Rudolph die meestal John word genoemd (??) moest de afspraak weer afzeggen, omdat hij een reumatiek aanval had. Toen kwam Margaretha maar naar Amsterdam. Ze spraken in maart 1895 af in het Rijksmuseum, zes dagen later waren ze verloofd en vier maanden later getrouwd. Toen Margaretha Zelle en John MacLeod man en vrouw werden, was Margaretha bijna 19 jaar en John 39. Op 11 juli 1895 vond de plechtigheid plaats in het stadhuis en daarna aten ze in het café van hotel Américain. Ze gingen op huwelijksreis naar Wiesbaden en trokken daarna in bij John’s zuster Frida aan de Leidse kade in Amsterdam. Broer en zus hadden goed contact, maar Margaretha en Frida konden niet goed overweg. Bovendien ging het ook niet zo goed tussen Margaretha en John vanwege het leeftijds- en karakterverschil. De meningsverschillen kwamen ook doordat Margaretha een plezierig en luxe leven had verwacht, maar Macleod bleek niet zo rijk te zijn dat Margaretha onbekommerd geld uit kon geven. Daarbij kwam ook nog dat hij een volgens verschillende auteurs een onbehouwen koloniaal was die Margaretha verwaarloosde en hij ging ook vreemd. John werd onder andere beschreven als ‘een sombere man’ en ‘een onverbeterlijke dronkaard en een halve gek’. Door andere auteurs werd hij beschreven als ‘een hoog ontwikkeld man, en geestig en gezellig causeur, van wien veel bekooring uitging’. Hoe dan ook John en Margaretha konden niet echt goed met elkaar opschieten, maar er was wel passie in hun relatie. Margaretha schreef tijdens de verloving bijvoorbeeld aan John: ’Je vraagt me of ik lust in dwaasheden heb? Nu johnnie, liever tien dan één. ’t Is zo leuk dat wij beiden hetzelfde vurige temperament hebben.’ Ondanks hun verschillen is er wel iets goeds uit het huwelijk gekomen namelijk hun zoon: Norman John Macleod, geboren op 30 januari 1897. Na de 2 jaar ziekteverlof van John, werd hij weer gelegerd in verschillende plekken, maar vrijwel nergens was echt veel gevaar. Hij nam dan ook zijn vrouw en kinderen mee, vooral Margaretha wou veel van het buitenland zien, maar dat kwam er echter niet van. En net zoals thuis, kregen Margaretha en John veel ruzies, hoewel ze toch nog een kind kregen, een dochtertje genaamd Louise Jeanne, het kind werd ook wel Non genoemd. Deze ruzies hielden echter ook voor een moment op, toen hun zoon Norman John stierf. De oorzaak van de dood is onduidelijk, maar men vermoedde dat Margaretha hem vergiftigd had. Toen in oktober 1900 John met pensioen was, verhuisden ze naar Sindanglaja, maar Margaretha maakte haar man het leven zuur omdat ze terug wou naar Nederland. Nadat Margaretha zelfs haar vader had ingeschakeld, gaf John de strijd op. Hij was genoodzaakt om in Nederland in het huis van zijn zuster te gaan wonen, maar daar hielden de ruzies ook niet op, John wou een echtscheiding hebben, maar Magraretha niet. John stuurde zijn advocaat, meneer Heymans naar Parijs om Margaretha over te halen toch een echtscheiding te nemen. Margaretha en de advocaat hadden veel gezellige gesprekken met elkaar, en zo kwam de scheiding nooit ter sprake. Daarom pakte de advocaat een naakt foto van Margaretha uit zijn aktetas, waarvan hij beweerde dat hij die had gekregen van een vriend van de man. De foto zou Mata Hari een slechte moeder laten lijken, omdat een goede moeder zich niet zou hebben laten fotograferen door een vriend van haar man. Daarom stemde Margaretha maar in met de echtscheiding, die plaats vond op 26 april 1906. Hoewel Non aan haar moeder werd toegewezen, bleef ze bij haar vader wonen. Margaretha en John zagen elkaar nauwelijks meer. John hertrouwde snel, en werd een journalist voor de Arnemsche Courant. Maar Margaretha Zelle begon toch naar haar dochtertje te verlangen. Ze deed zelfs een poging tot ontvoering, door haar dienstmeisje haar dochtertje te laten opwachten op school, en mee te ontvoeren naar Frankrijk. Deze poging mislukte echter doordat John persoonlijk zijn dochtertje kwam ophalen. Net zoals het zoontje Norman John, overleed Non, maar deze keer was het een hersenbloeding, die ze kreeg onderweg naar Nederlands-Indië. Margaretha verhuisde naar Parijs, omdat ze dacht dat alle gescheiden vrouwen daarheen gingen, om daar een nieuw leven op te bouwen. Ze probeerde daar werk te krijgen als schildersmodel, en poseerde daar voor de schilders Octave Guillaumet en Gustave Assire. Het werd echter geen succes, en ze keerde hetzelfde jaar nog terug naar Nederland. Ze gaf het echter niet op en keerde het jaar daarop naar Frankrijk en meldde zich aan bij het circus Molier. Volgens sommige heeft ze in die tijd ook gewerkt in een chic bordeel en volgens journalist Jan Brokke danste ze ook een slangendans in een kroegje waar ze werd opgemerkt en uitgenodigd om begin januari 1905 op te treden in de salon van de zangeres Madam Kiréevsky. Daar maakte Margaretha haar debuut als een oosterse danseres, door de aanwezigheid van Emile Guimet die op een kunstreis was naar Japan. Hij nodigde Lady MacLeod uit om op 13 maart naar zijn museum te komen, waar hij allemaal sieraden en kostuums in zijn collectie had. Hij liet haar toe de sieraden en kostuums te gebruiken om een oosterse uitstraling te krijgen. Daarbij raadde hij haar aan een artiestennaam te nemen. Vanaf die dag ging Margaretha Geertruida Zelle door het leven als: MATA HARI, dat betekent in het Maleis de Oog van de Dag, oftewel De Zon.

Wie is Mata Hari?

Het begin van Mata Hari: Het decor waarop Mata Hari danste bestond uit acht met bloemen versierde zeilen en een bronzen Shiva beeld uit de 11de eeuw. Ze droeg een sarong en een met juwelen versierde beha en om haar heen dansten vier danseressen in zwarte toga’s, de sluierdans die Mata Hari beroemd maakte. Haar tweede dans droeg ze op aan de god Shiva, waarbij ze op het einde naakt neerviel voor de godheid. De volgende avond trad Mata Hari weer op in Museé Guimet, en weer was het publiek heel enthousiast. De kranten stonden vol met lovende kritieken over Mata Hari. Na dit optreden was de naam Mata Hari in het uitgaansleven in Parijs algemeen bekend. Per avond verdiende ze wel 10.000 franc, dat is ongeveer 1524,50 Euro, wat voor die tijd heel veel was, zo kreeg ze eindelijk de luxe die ze wou. De roem van Mata Hari bereikte in 1902 ook haar vaderland, Nederland. Het NRC had zelfs al een journalist naar Parijs gestuurd om een stukje over Mata Hari’s dansen te schrijven, waarbij hij haar omschreef als een ‘slank en lang chique meisje, mooi, donker, interessant en levendig’ In 1905 danste Mata Hari in de salons van beroemde mensen zoals de baron Henri de Rothschild, maar ze wou een groter publiek. In mei van dat jaar lukte het ook, en trad ze op in het Trocadéro-theater. Mata Hari kreeg een contract van de bekende Parijse impresario Gabriel Astruc. Ze trad op in het Olympia-Theater waar ze het spektakelstuk van de avond was. In 1906 kende Mata Hari ook veel succes, in interviews vertelde ze dat ze haar oosterse dansen had geleerd in een tempel op Java of India, maar dat vertelde ze alleen om haar Oosterse imago te behouden. Mata Hari trad op in verschillende plaatsen, zoals Madrid, Monte Carlo en Wenen. Haar optredens in Monte Carlo waren niet door haar besloten, haar impresario Astruc, had namelijk namens haar een contract getekend, om op te treden in het ballet van Massenets Le Roi de Lahore. In die tijd liet ze het naaktdansen voorlopig achter zich.

Mata Hari’s relaties: Mata Hari kreeg een Duitse minnaar, Alfred Kiepert, met wie ze een half jaar naar Egypte ging. In tegenstelling tot MacLeod, was Alfred rijk en ook een militair. Mata Hari trad nu op in een serieus theater, ze had haar zinnen gezet op de rol van Salomé. Mata Hari liet dan ook, nadat ze terug kwam uit Egypte, aan haar impresario weten dat ze die rol wou hebben maar Astruc wou dat niet. Daarom besloot Mata Hari met Kiepert mee naar Berlijn te gaan en zich daar in het uitgaansleven te storten. Maar eind 1907 was hun relatie afgelopen en keerde Mata Hari terug naar Parijs met een nieuwe dans: De legende van de roos. Helaas voor Mata Hari bleken vele andere jonge danseressen haar stijl over te hebben genomen. Maar Mata Hari gaf het niet op, ze trad dan ook regelmatig op in liefdadigheid voorstellingen, en behoorde nog tot de societykringen van Parijs, waar ze korte relaties met vele mannen onderhield. In juni 1910 kreeg ze een relatie met de steenrijke bankier Xavier Rousseau en ging in zijn kasteel bij Esvres wonen. De bankier kwam haar alleen in de weekenden opzoeken, omdat hij getrouwd was en door de weeks moest Mata Hari zich vermaken met paardrijden, maar Mata Hari begon zich te vervelen en in 1911 huurde Rousseau een huis vlak buiten Parijs, voor haar en werd niet lang daarna failliet verklaard.

Mata Hari’s come-back: Toen Rousseau niet langer voor haar kon zorgen, moest Mata Hari weer zelf haar geld verdienen en Astruc regelde een optreden voor haar in La Scala, de operatempel van Milaan, dit zou het hoogtepunt uit Mata Hari carrière worden. In januari 1912 kwam Mata Hari hoogtepunt, ze danste als ’Zwarte Venus’ in de moderne opera Bacchus en Cambrinus van Romualdo Morenco. Ze werd de ‘Zwarte Venus’ genoemd, omdat ze met haar eigen zwarte haar danste, terwijl Venus eigenlijk blond was. Door haar optredens als Zwarte Venus, werd Mata Hari weer populair, en veranderde ze van imago. In juni 1913, toen was ze 37, was haar imago veranderd van Oosterse danseres naar Spaanse danseres. Mata Hari was van plan door te breken in Duitsland, aangezien ze Italië, Monaco, Frankrijk en Spanje al had gehad. Het lukte haar dan ook om een contract te krijgen bij het Metropool-Theater in Berlijn. De bedoeling was dat ze een half jaar zou optreden, maar het is anders gelopen toen op 28 juni de Oostenrijkse aartshertog Franz Ferdinand vermoord werd door een Servische nationalist. Door de moord kwam het begin van WOI waardoor de Berlijnse theaters gingen sluiten. Uit angst voor de oorlog verbrak Mata Hari haar contract, en verliet ze Berlijn. Omdat ze een schuld had bij haar kostuummaker, doordat ze een voorschot had gekregen op haar loon, werden al haar juwelen en bontmantels ingenomen.

Waarom was Mata Hari zo succesvol als danseres? Europa kende voor de wereldoorlog een tijd van vrede. Zo kon geld worden uitgegeven aan iets anders dan oorlog voeren. Zo werd er vooral geld uitgegeven aan handel en industrie. Nadat Mata Hari in 1903 Nederland had verlaten, kwam ze dan ook in een rijke wereld terecht. Mata Hari was eigenlijk een amateur, het is dan ook wel vreemd dat zij als danseres zo een succes had, ze had in haar jeugd wel dansles gehad, waaronder Polka’s, Mazurka’s, Walzen en Quadrilles. Maar aan deze dansstijlen had ze eigenlijk niets, volgens sommige mensen kon ze zelfs niet een dansen, maar kwam het publiek alleen naar haar kijken omdat zij de eerste naakte danseres was. Ze was ook wel in Nederland-Indië geweest, waardoor ze wat Indische dansstijlen heeft kunnen bekijken, en met de combinatie van exotische, naakte, Indische dansen schoot ze het publiek iets heel nieuws voor. Mata Hari’s dansen leken dan wel een stripact, maar de manier waarop zij zich ontkleedde, maakte het toch eerder een exotische dansact waardoor de harten sneller gingen slaan. In interviews fantaseerde
Mata Hari nogal veel. Zo heeft ze wel eens beweerd dat ze de dochter was van een Javaanse prins. Ook al was het zo overduidelijk dat Mata Hari erop los fantaseerde, schreven de journalisten maar al te graag haar onzin op.

Hoe leefde Mata Hari als een spionne?

De 1e Wereldoorlog: Door de moord op de Aartshertog van Oostenrijk-Hongarije Franz Ferdinand en zijn vrouw, die vermoord was door een Servische nationalist, moest Mata Hari, omdat ze een buitenlander was, vluchten. De moord op Franz Ferdinand betekende ook het begin van de 1e wereldoorlog. De oorzaak van de 1e wereldoorlog was voornamelijk het nationalisme in Europa en de verschillende bondgenootschappen, maar de uiteindelijke aanleiding was de moord op Ferdinand en zijn vrouw. Mata Hari’s vluchtpoging mislukte, ze werd als buitenlandse indringer gezien op Duits grondgebied. Toen ze probeerde te vluchten naar Parijs lukte dat niet, omdat ze geen uitreisvisum had, en werd ze terug gestuurd naar Berlijn. Ze ontmoette een Nederlander, die haar hielp aan een treinkaartje naar Nederland. Helaas toen ze in Amsterdam aankwam, had ze nog steeds geen geld, en verbleef ze in het chique Victoria-Hotel. Toen ze op een dag een wandelingetje door de stad maakte, merkte ze dat een man haar volgde. Ze maakte deze heer, de bankier van Der Schalk, wijs dat ze een Russische vluchtelinge was. Uiteindelijk kwam de heer er wel achter dat Mata Hari gewoon een Nederlandse was, maar omdat hij zo een heer was, betaalde hij toch maar haar rekeningen. Mata Hari ging desondanks toch op zoek naar een andere bron van inkomsten. Zo kwam ze weer terecht bij een oude minnaar, Baron Eduard Willem van der Capellen. In die tijd verhuisde ze naar Den Haag, waar ze uit verveling dingen ging doen als poseren voor haar vriend, de schilder Piet van der Hen en optreden in de Koninklijke Schouwburg en de Stadsschouwburg. Omdat haar optredens niet zo’n succes waren, besloot ze eind 1915 via Engeland en Dieppe terug te keren naar Parijs. In maart 1916 was ze alweer terug in Amsterdam, maar in mei besloot ze weer terug te keren naar Parijs, waar ze op zoek was naar een nieuw avontuur en een nieuwe minnaar. Voor Mata Hari was het niet makkelijk om terug te gaan naar Parijs, het was niet mogelijk om met de passagierstrein terug te keren naar Parijs. In Nederland was het dan ook alleen mogelijk om Parijs te bereiken via schip. Dit was nogal gevaarlijk, aangezien ze de kans hadden getorpedeerd te worden.

Mata Hari’s begin als spionne: Door Mata Hari’s goede contacten met militairen en officieren, kreeg ze in mei bezoek van de Duitse consul Karl Cramer. Deze man vroeg Mata Hari aan huis of zij voor zijn land wou spioneren in Frankrijk. Mata Hari zou in ruil voor haar spionage 20.000 franc ontvangen. Toen Mata Hari ermee instemde, kreeg ze drie flesjes onzichtbare inkt, en haar nieuwe spionne codenaam H21. Cramer vertelde de nieuwe spionne, dat zij met de onzichtbare inkt brieven moest ondertekenen met haar nieuwe codenaam. Vanaf het moment dat zij in Frankrijk was aangekomen, zou ze al in de gaten zijn gehouden door de Franse dienst. Mata Hari arriveerde half Juli in Parijs. Ze ging door met haar leven alsof er nooit iets gebeurd was. Ze leerde een Russische kapitein kennen, die bijna gestikt was in Duitse gifgassen, en aan een oog blind was. Desondanks was deze man voor Mata Hari haar grote liefde, er was alleen één probleem, ze mocht hem alleen bezoeken op militair gebied als ze een speciaal pasje had.

Mata Hari als dubbelspionne: Mata Hari ging dus naar het Militair Bureau voor Buitenlanders, om zo een speciaal pasje te halen, maar in hetzelfde gebouw was het Deuxième Bureau gevestigd, dat was de Franse Contraspionage Dienst. Er wordt gedacht dat Mata Hari in het gebouw de verkeerde deur in liep, en per ongeluk terechtkwam bij het kantoor van kapitein Georges Ladoux, die het hoofd van het bureau was. Hij zou door de Britse Contraspionage Dienst op de hoogte zijn gebracht over dat de consul Cramer Mata Hari twee bezoeken had gebracht. Ook al hadden de Engelsen Ladoux gewaarschuwd, nam Ladoux Mata Hari toch in dienst bij het Tweede Bureau. Hij gaf haar het speciale pasje, zodat Mata Hari haar grote liefde kon bezoeken in Vittel. Haar grote liefde vroeg Mata Hari ten huwelijk in Vittel. Omdat dit huwelijk veel geld zou gaan kosten, besloot Mata Hari ook te gaan spioneren voor de Fransen, waarvoor ze 1.000.000 franc zou krijgen. Mata Hari sprak met Ladoux af dat ze via Spanje naar Nederland zou reizen. Ze zou in Nederland nog verdere instructies krijgen van een Franse agent. Op de reis naar Nederland op het schip de ss. Hollandia werd het schip echter aangehouden door de Engelsen, voor een controle onder de passagiers. De Engelse zagen Mata Hari echter aan voor de Duitse spionne Clara Benedix, en op 14 november werd ze gearresteerd. Ze werd naar Scotland Yard in Londen gebracht, waar haar bagage werd gecontroleerd, maar er werd niets gevonden. Hoewel Mata Hari ontkende dat ze Clara Benedix was, wilde ze haar niet geloven en werd ze overhoord door Sir Basil Thompson, hoofd van Scotland Yard. Na vele overhoringen zei ze opeens dat ze voor de Franse inlichtingen dienst werkte. De Engelsen waren geschokt, omdat zij degenen waren die de Fransen hadden gewaarschuwd voor Mata Hari. In een telegram naar Ladoux, eiste Thompson een verklaring. Ladoux, die zijn goede naam niet wou verliezen, schreef terug dat ‘hij het niet begreep’ en dat Mata Hari ‘vermoedelijk voor de Duitse inlichtingendienst werkte’. Maar omdat Ladoux Mata Hari niet wou verliezen, vroeg hij aan Thompson de gevangene terug te zenden naar Spanje. Toen Mata Hari, op 11 december 1916 in Madrid aankwam, hoorde ze niets meer van Ladoux. Doordat Ladoux aan zijn mensen de opdracht had gegeven alle geheimen Duitse boodschappen te onderscheppen, stuitte hij op twee belastende telegrammen voor Mata Hari, waaruit bleek dat ze geld zou krijgen voor haar spionage voor de Duitsers, en ze werd gezien als agent H21. Mata Hari besloot zelf iets te ondernemen omdat ze geen instructies meer kreeg van Ladoux. Ze nam contact op met een Duitse militair, genaamd Von Kalle. Van hem hoorde ze dat baron Von Roland in Barcelona de Duitse spionage zaken regelde, Duitsland een landing op de Marokkaanse kust aan het voorbereiden was, en dat de Duitsers de Franse radiocode hadden gekraakt. Mata Hari had in Madrid ook contact opgenomen met de Franse kolonel Danvignes. Ze had hem de gegevens gegeven die ze van Von Kalle had gehad. Het was de bedoeling dat de Franse kolonel deze gegevens in Parijs door zou geven. Von Kalle dacht dat Mata Hari alleen een Duitse spionne was. En gaf haar de opdracht naar Parijs terug te reizen. Toen ze op 4 januari 1917 aankwam, stortte ze zich in het nachtleven en voelde zich blijkbaar niet bedreigd. Ze hoorde van haar grote liefde, dat hij voor haar gewaarschuwd was, en besloot via Zwitserland en Duitsland naar Nederland te reizen. Maar haar uitreisvisum werd door de Fransen geweigerd, en een maand later, op 13 februari arresteren 6 agenten haar op verdenking van spionage voor de Duitsers. Het bevel waarop ze gearresteerd werd, zag er zo uit: “de vrouw Zelle, Marguérite, bijgenaamd Mata Hari, wonende in het Palace Hotel, religie Protestants, vreemdelinge, geboren in Nederland op 7 Augustus 1876, lengte 1.76, in staat te lezen en te schrijven, word beschuldigd van spionage en van pogingen tot samenwerken met en het verstrekken van inlichtingen aan de vijand, teneinde deze bij zijn handelingen te helpen.” Mata Hari werd drie dagen overhoord door de MI5 en Special Branch. Ze maakte een diepe indruk op haar ondervragers, omdat ze én geen bekentenis aflegde en ook geen medeplichtigen noemde. Mata Hari werd na haar arrestatie naar de Saint-Lazare gevangenis geëxporteerd. Nu moest de exotische danseres, gewend aan luxe en interessante mannen in mooie uniformen overleven in een gevangenis zonder luxe met oninteressante mannen in lelijke uniformen.

Mata Hari’s proces: Mata Hari trad 24 Juli 1917 zonder handboeien op 13:00 uur de zaal van het Parijse gerechtsgebouw binnen, waar haar proces plaats zou vinden. Omdat de veiligheid van de staat in gevaar zou kunnen worden gebracht, als het proces openbaar zou worden gemaakt, vond de zitting plaats achter gesloten deuren. Tijdens het proces, vertelde Mata Hari dat ze had toegestemd om voor de Duitsers te spioneren om twee redenen. Ten eerste omdat ze het geld terug wou dat ze had verloren, toen haar spullen in Berlijn in beslag waren genomen, en ten tweede omdat ze de Fransen wilde helpen. In proces vertelde ook de Russische kapitein, haar grote liefde, dat hij nooit een relatie met haar had gehad, maar later verklaarde hij dat hij wel een relatie had gehad, maar dat het niets voorstelde. Om het nog erger te maken, beweerde kapitein Ladoux, dat hij al van het begin had vermoed dat Mata Hari een Duitse spionne was, en ontkende hij haar ooit in dienst te hebben gehad. Ook de Franse kolonel Danvignes bleek niets van de gegevens te hebben doorgegeven in Parijs die Mata Hari hem had gegeven. In het proces verdedigde Mata Hari zich alleen door zich te beroepen op haar voorliefde voor mannen in uniformen. Het proces duurde 2 dagen, de eerste dag werd het proces om 19:00 uur verdaagd, en aan het eind van de 2e dag werd haar vonnis uitgesproken. Het vonnis was: “In de naam van het Franse volk verklaart de derde permanente Raad van Oorlog Zelle, Marguérite, bijgenaamd Mata Hari, schuldig aan alle haar ten laste gelegde feiten. De Raad van Oorlog veroordeeld haar ter dood. De beklaagden moet alle kosten van het proces aan de staat terugbetalen.” Mata Hari was geschokt en riep geschrokken: “C’est impossible”. Haar advocaat, die niet geloofde dat Mata Hari helemaal onschuldig was, maar niet vond dat zij de doodstraf verdiende, huilde. Er wordt ook geloofd dat Mata Hari geëxecuteerd werd omdat de Fransen aan de verliezende hand waren en omdat Mata Hari, die van buitenlandse afkomst was, waarschijnlijk meer slechte daden op haar geweten had. Mata Hari werd op 8 punten beoordeeld, maar van punt 2, 5 en 7 wist de jury niet of zij helemaal schuldig was. De 8 punten waren: 1. Of Mata Hari in december 1915 in Parijs documenten of gegevens heeft bemachtigd in het voordeel van Duitsland. 2. Of Mata Hari in 1916 in Nederland documenten en gegevens aan consul Cramer over het Franse leger had geleverd. 3. Of Mata Hari in mei 1916 contact heeft gelegd met Cramer, om de handelingen van de vijand te begunstigen. 4. Of Mata Hari in Juni 1916 in de vesting Parijs was binnengedrongen, en documenten en gegevens heeft bemachtigd voor het vijandige Duitsland. 5. Of Mata Hari vanaf mei 1916 in Parijs contact heeft gelegd met de vijand, om de handelingen van Duitsland te begunstigen. 6. Of Mata Hari in december 1916 in Madrid contact heeft gehad met Von Kalle, om zo de handelingen van de vijand te begunstigen. 7. Of Mata Hari in december 1916 in Madrid inlichtingen had gegeven aan Von Kalle, die een gevaar konden zijn voor de veiligheid van plaatsen, posten of andere militaire vestigingen, of het leger kon belemmeren in haar activiteiten. 8. Of Mata Hari in januari 1917 te Parijs contact met Duitsland had onderhouden om de oorlogsinspanningen van Duitsland te begunstigen. Kapitein Pierre Bouchardon, officier-commisaris van de Derde Krijgsraad, word omschreven als ‘een kille vooringenomen drijver’ en een man die geobsedeerd was door zijn jacht op spionnen, is degene die de aanklacht heeft gemaakt. Bouchardon is ook degene die Mata Hari heeft overhoord, waardoor hij tot de conclusie kwam dat zij een slimme spionne was, maar hier is niet iedereen het over eens. Zijn conclusie was ook dat haar leven vooral bestond uit het naar bed gaan met mannen in uniformen, waarvan ze de informatie kreeg die ze aan de Duitsers door speelde. Bouchardon, die niet geloofde dat Mata Hari zoveel geld had gekregen van haar minnaar, concludeerde dat dat haar spionage geld was. Toch had hij nog steeds niet genoeg bewijs, en liet hij haar een maand lang in haar cel zitten, tot hij eind april 1916 en 6 maart 1917 2 telegrammen kreeg, waarin stond dat agent H21 opdrachten kreeg en waarin haar ‘biografie’ werd omschreven, die precies voldeed aan alles wat Mata Hari had gedaan. Maar ook na dit bewijs bleef Mata Hari alles ontkennen, behalve het feit dat ze contact had met Cramer, maar ze beweerde dat ze alles deed ten gunste van Frankrijk. Zelfs na haar proces, waarin iedereen tegen haar was, bleef ze nog hopen op een goede afloop, en schreef ze aan Bouchardon dat hij haar moest vertrouwen, en dat hij haar moest laten spioneren voor de Fransen.

Mata Hari’s executie: Mata Hari werd in de vroege ochtend op 15 oktober 1917 om 4:00 uur gewekt, hoewel ze nu de dood tegemoet ging, bleek Mata Hari niet bang, en verklaarde ze tegen de zuster Léonide dat ze niet bang hoefde te zijn, en dat ze een mooie dood tegemoet ging. Waarna Mata Hari naar haar laatste gesprek met de dominee en het schrijven van enkele brieven, ze haar mooiste kleding aantrok, en de gevangenisarts, dokter Bizard en zuster Léonide bedankte voor de goede zorgen. Uiteindelijk werd Mata Hari overgedragen aan het militaire gezag, en per auto werd ze vervoerd naar het kasteel Viencennes, dat even buiten Parijs was. Ze werd daar opgewacht door een peloton van 12 soldaten. Om 6:15 uur, weigerde Mata Hari vastgebonden te worden en een blinddoek om te hebben, en al gauw, met een opgeheven hoofd werd ze beschoten met tientallen kogels en ze stortte neer. Niet alle mensen denken dat ze echt dood zou zijn gegaan, maar dat de soldaten zo verblind zouden zijn geweest door haar schoonheid, dat zij haar niet durfden neer te schieten.

Hoe komt het dat we Mata Hari nu als een legende zien?

Wat is er in Nederland gedaan om de executie van Mata Hari te voorkomen? Uiteraard heeft Mata Hari toch geprobeerd haar executie te voorkomen, ze probeerde onder andere wanhopig brieven te sturen aan het Nederlandse gezantschap in Parijs. In die brieven beweerde ze ook dat ze onschuldig was, hoewel dat niet uit alle zaken bleek. Zij was niet de enige die zich zorgen maakte. Ook haar trouwe vriend Van der Capellen, die al lang niets had vernomen van zijn vriendin, maakte zich grote zorgen over Mata Hari. Hij informeerde bij het Ministerie van Buitenlandse Zaken, waarna minister Loudon een telegram naar Parijs stuurde, om het adres van Mata Hari te achterhalen. Mata Hari, die brieven schreef vanuit de gevangenis, schreef ook een brief naar haar dienstmeisje, Anna, ze schreef dat ze een probleem had om het land te verlaten, maar ze moest zich vooral geen zorgen maken. Maar de dag daarna kreeg Minister Loudon te horen dat mevrouw Zelle in de gevangenis werd vastgehouden op verdenking van spionage. Loudon schreef dat hij op de hoogte wou worden gehouden over de activiteiten rond Mata Hari. Ook is geprobeerd om Mata Hari naar Nederland te halen, maar volgens de Franse Militaire Justitie kon dat niet, omdat Mata Hari haar daden in Frankrijk had gepleegd. Het Nederlandse ministerie heeft ook geprobeerd om gratieverlening te ontvangen, maar pas na Mata Hari’s dood kregen ze de afwijzing van de gratieverlening binnen. Hieruit blijkt dus dat Nederland haar best heeft gedaan om Mata Hari’s executie te voorkomen. Het is niet zeker dat er wel genoeg bewijs was om Mata Hari’s executie door te laten gaan. Er is ook wel beweerd dat de Fransen Mata Hari gingen executeren omdat zij een Nederlander was en aangezien Nederland neutraal was geen bondgenootschappen wou sluiten. Bovendien was het Nederland die de Engelse marine blokkade belemmerde die bedoeld was voor de uithongering van Duitsland.

De verhalen na Mata Hari’s dood: Op de dag van Mata Hari’s executie, na Mata Hari’s dood, begonnen de verhalen. In de Londense Daily Express schreef de Parijse Correspondent, onder de titel ‘beeldschone spionne geëxecuteerd’ een artikel over Mata Hari’s verleden en haar arrestatie. Er gingen ook verhalen rond dat Mata Hari helemaal niet geëxecuteerd was, maar dat ze bijvoorbeeld op het moment dat de soldaten haar wouden neerschieten, ze haar mantel opengooiden en dat de soldaten verblind werden door haar schoonheid, of dat ze op het moment van de executie door een onbekende op een paard meegenomen werd het bos in. Ook word beweerd dat ze in de zee zou zijn beland, doordat de terechtstelling een toneelstuk was geweest, en dat ze al die tijd in een militaire gevangenis zat. Dit verhaal is ontstaan nadat een onbekende vrouw, bewusteloos aan het strand is aangespoeld van Montalivet, bij Bordeaux. Mata Hari werd door meerdere mensen omschreven als óf een schuldige, slimme spionne die de dood verdiende, óf als een mishandelde, door haar man vernederde, sympathieke vrouw, waarvan de dood een tragedie was. Mata Hari’s naam werd na haar dood wel nog gebruikt voor luxueuze producten als sigaretten. Mata Hari was een merknaam geworden.

Was Mata Hari’s dood terecht? Het droevige van Mata Hari’s dood is dat het niet zeker was of zij de dood wel verdiende. Op 26 januari 1999 zijn de dossiers van de Britse geheime dienst over Mata Hari openbaar gemaakt. Uit die dossiers blijkt dat haar spionage niet veel voor de Duitsers heeft uitgemaakt. Alle franse documenten over de zaak van Mata Hari worden pas 100 jaar na haar dood, dus in 2017 volledig vrijgegeven. Veel informatie zal daar niet uitkomen omdat Sam Waagenaar, schrijver van Mata Hari boeken en een goede kenner de archieven over Mata Hari al helemaal heeft uitgepluist en er ook over geschreven heeft. De belangstelling voor Mata Hari zal in 2017 toch nog steeds groot zijn. Haar leven en haar dood hebben veel publicaties opgeleverd. Mata Hari’s verhaal heeft iedereen geraakt. Door sommige mensen wordt ze als een heldin gezien voor de vaderlandse geschiedenis. Het is vreemd dat ze als een heldin word gezien, aangezien ze niets heeft betekend in de Nederlandse geschiedenis, ze heeft namelijk geen belangrijke rol gespeeld in de Nederlandse oorlogvoering, aangezien Nederland neutraal was. Ze had ook geen ideaal of een politiek doel, en je kon haar ook niet zien als een groot kunstenares of danseres.

Het Mata Hari museum in Friesland: Het Fries Museum in Friesland bezit allerlei museum stukken uit de Friese geschiedenis. Het Fries Museum heeft ook zaal gewijd aan Mata Hari. Helaas zijn er van Mata Hari nauwelijks authentieke voorwerpen bewaard gebleven, doordat Mata Hari na haar dood zoveel schulden had, dat al haar bezittingen zijn verkocht. De zaal die aan Mata Hari gewijdt is, bestaat dan ook alleen uit twee persoonlijke knipselboeken, een orgineel servet, een parfum flesje en originele foto’s van haar. Maar exact 85 jaar en 2 dagen na haar dood heeft het Fries Museum het voor zover enige bekende bestaande kostuum gekocht van de vorige eigenaar, mevrouw Joyce Chorney uit Vancouver, Canada. Met dit kostuum bestaande uit een hoofdtooi en 2 metalen buste houders, heeft Mata Hari haar beroemde Dans van de Zeven Sluiers uitgevoerd rond 1905 in Parijse theaters. Het unieke kostuum is gelijk al voor het publiek te zien. De aankoop van het kostuum is mede gedaan door de stichting Mata Hari, omdat ze plannen hebben in het originele woonhuis van de familie Zelle in Leeuwarden, een presentatie te geven van de Mata Hari collectie, die daarin een centrale rol krijgt. Ook onderzoekt het Fries Museum de haalbaarheid van een Mata Hari museum, totaal aan haar gewijd.

Conclusie:

Onze hoofdvraag was: Waarom is Mata Hari een legende geworden? Veel mensen vagen zich nog steeds af of Mata Hari het wel waard is om als legende te worden gezien. Sommige mensen denken zelfs dat het aan een Fries minderwaardigcomplex is te wijten, dat in het Fries museum juist aan deze vrouw een hele zaal is gewijd. Ze vonden Mata Hari slim en gehaaid, maar eigenlijk heeft ze niets van waarde gedaan. Toch is Mata Hari er in geslaagd een plaats in de herinneringen van mensen te veroveren. Na haar dood word de naam Mata Hari gebruikt als naam voor de verleidelijke vrouw die de geheimen van de vijand te weten komt en hen vervolgens verraad, maar was of is Mata Hari eigenlijk wel een heldin te noemen? Mata Hari is een naam die vrijwel iedereen kent, wat eigenlijk wel vreemd is, aangezien ze niet zoveel bereikt heeft of veel betekent heeft als bijvoorbeeld de politica Marga Klompé of de Haarlemse Kenau Hasselaarsdochter die vooral meer bekent is in de uitdrukking: Wat is zij een Kenau zeg! dan omdat ze de Spanjaarden hielp te verdrijven. De vraag is ook of Mata Hari wel meegerekend moet worden tot de Nederlandse geschiedenis, want hoewel ze wel uit Nederland kwam, heeft ze hier slechts optredens gegeven. Haar grootste danssuccessen vonden vooral in het buitenland plaats, net zoals haar acties als spionne, vandaar dat ze internationaal zo bekent is geraakt. Waarschijnlijk is het vooral het levensverhaal van Mata Hari, dat de mensen zo geraakt heeft, en niet wat ze (niet) heeft gedaan voor Frankrijk of Duitsland. Na haar dood was er veel belangstelling voor Mata Hari, en voor hoe ze aan haar einde is gekomen. Na haar dood is er ook veel publiciteit geweest rond Mata Hari, waardoor steeds meer mensen zich met haar bezig gingen houden. Er zijn zelfs films van Mata Hari’s levensverhaal uitgekomen, waarin internationale beroemde sterren de rol van Mata Hari hebben vertolkt. Onze conclusie is dus dat het niet zo zeer Mata Hari’s acties voor de Duitsers of de Fransen zijn geweest, die haar beroemd hebben gemaakt, maar dat het meer haar levensverhaal en haar levenswijze zijn geweest, die haar tot een legende hebben gemaakt. Misschien zijn het ook wel de verhalen na haar dood geweest die er voor hebben gezorgd dat mensen haar tot op de dag van vandaag herinneren.

Nawoord:

We hadden dit onderwerp in de eerste plaats gekozen omdat dit het onderwerp was wat ons het meeste aansprak. We zijn blij dat we dit onderwerp hebben gekozen omdat Mata Hari een interessant levensverhaal heeft. Er is ook veel informatie te vinden over Mata Hari. Toen we begonnen hadden we verwacht dat ze wat meer had gedaan op het gebied van spionage, maar dat bleek tegen te vallen, wat ook weer bewijst dat het niet haar activiteiten als spionne zijn geweest die haar beroemd hebben gemaakt. We vinden dat het een mooi werkstuk is geworden, we hebben er veel tijd, moeite en zaterdagmiddagen ingestopt.

Literatuurlijst:

Boeken: Huisman, Marijke, “Mata Hari de levende legende” (1876-1917). Waagenaar, Sam, “Mata Hari” (1876-1917).

Internetsites: http://www.gemeentearchief.nl/matahari00.html
http://www.rnw.nl/hollandnl/html/matahari990127.html
http://www.terugblik.com/1910-1919/1917/matahari/matahari.html
http://www.friesmuseum.nl/html/pages/nieuws-meer.asp?nid=23