Heksen / heksen vervolging

Inhoud 1)* Wat werd er onder het woord heks verstaan? 2)* Hoe werd een heks gezien in de middeleeuwen? 3)* Heksen nu
4)* Wat had de kerk met hekserij te maken? 5)* Het stereo type van de heks
6)* Wat is Malleus Maleficarum? 7)* Conclusie

Wat werd er onder het woord heks verstaan?

Een heks is iemand, vrijwel altijd een vrouw, die op zoek is naar bovennatuurlijke krachten en die krachten voor goede of slechte doeleinden gebruikt.

Zo kon het begrip heks rond de 16e en 17e eeuw worden uitgelegd. Door die uitleg kon bijna iedereen tot heks gerekend worden.

Zieners, tovenaars, sjamanen, demon aanbidders, magische genezers en al die anderen die op zoek zijn naar occulte macht vallen binnen de brede definitie van hekserij. Samen met tovenaars, nachtelijke samenzweerders, magische genezers, demon vereerders, door de duivel bezeten nonnen, mediums, doden bezweerders, Australische bottenlezers en velen anderen werden talloze mensen met veel zwakkere occulte connecties tot de heksenkring gerekend.

Maar ook ketters werden als heksen beschouwd, net als aanbidders van onaanzienlijke goden, paranormaal begaafde mensen, excentriekelingen en profeten die theebladeren lazen of aan waarzeggerij deden door middel van een glazen bol. IJlende dwazen, hallucinerende personen, kruidkundigen, niet-christenen, mensen die voor heksen opkwamen en vroedvrouwen konden ook op de heksenlijsten terechtkomen.

De heksenvervolgingen werden vaak ook gebruikt als persoonlijke wraakacties. Zodra je iemand ervan verdacht maakte een heks te zijn, werd er een onderzoek opgestart die met grote waarschijnlijkheid zou eindigen op de brandstapel.

Zo werd Urbain Grandier (één van de zeldzame gevallen waarin een man wegens hekserij gestraft werd) veroordeeld tot de brandstapel. Hij stierf op heroïsche wijze om aan een aantal speciale behoeften te voldoen: die van de kardinaal en zijn gekwetste ego, die van een paar nonnen aan een handvol geld en die van een stad die goed de toeristen kon gebruiken die het klooster, met het mooie achtergrondverhaal, kwamen bezoeken. Waar hij precies officieel op veroordeeld werd, is onduidelijk geweest, zelfs voor hemzelf.

Heksen waren vrijwel altijd vrouwen, over mannen wordt vrijwel niet gesproken. Volgens de bijbel waren de vrouwen intrinsiek slecht, daarom was het niet moeilijk de schuld van vrouwen aan te tonen, aangezien de bijbel nog een grote invloed had in de samenleving.

Een machtig persoon met profetische krachten werd vaak door het gezag ingeschakeld, totdat hij of zij in aanvaring kwam met dat gezag of er een bedreiging voor begon te vormen. Dan kreeg het de stempel heks waardoor er een onderzoek op gang werd gezet en er een proces werd aangespannen. Zo werden de kerk ongestraft doen door een samenwerking tussen de wereldlijke en de kerkelijke macht.

Het begrip heks zou rond de 16e en de 17e eeuw ongeveer zo kunnen worden uitgelegd: een heks is iemand, vrijwel altijd een vrouw die op zoek is naar bovennatuurlijke krachten en die krachten voor goede of slechte doeleinden gebruikt.

Hoe werd een heks gezien in de middeleeuwen?

In de middeleeuwen werd vaak de vrouw gezien als heks, terwijl ook de man een heks kon zijn. Maar de vrouw was ondergeschikt aan de man, en zo zou de vrouw zwakker zijn dan de man.

Daardoor dachten ze dat vrouwen gevoeliger zouden zijn voor zaken die met magie te maken hadden. Magie werd verbonden met de duivel, omdat magie als slecht werd beschouwd. De vrouw zou eerder een verbond met de duivel sluiten dan een man, want zij zou een zwak hebben voor magie en ze zou ook gemeenschap hebben met de duivel op sabbats.

Als een vrouw een miskraam had, zeiden ze dan ook dat de vrouw gemeenschap met de duivel zou hebben gehad, en dat het kind duivels was. Als ze een heks was en ze zou een baby hebben gekregen, zou de baby vermoord worden, want de baby van de duivel zou nooit bekeerd kunnen worden. De duivel werd in de middeleeuwen gezien als een soort beestmens. De duivel heeft de staart van een rat, de poten van een vleermuis, de vleugels van een draak, de hoorns van een ram en de gedaante van een man. Het was dus letterlijk en figuurlijk een beest.

Tegenwoordig kennen we de duivel als een rood figuurtje met een staf, hoorns en een pijltje op zijn staart, en hij zou het vuur van de hel daar mee regeren. Maar als de heks dan echt een verbond met de duivel had, waarom zou zij dat dan niet gewoon zeggen? Het is moeilijk vast te stellen of een heks echt iets met de duivel had uit te staan. Je zou beter kunnen zeggen dat de hekserij die in de middeleeuwen zo gevreesd was nu met het satanisme is te vergelijken.

Maar heksen waren niet alleen in aanraking gebracht met de duivel. De mensen waren in de middeleeuwen heel bang, voor alles wat een bedreiging heeft kunnen zijn, maar wat eigenlijk nooit een bedreiging heeft gevormd.

Doordat mensen steeds meer dingen gingen verzinnen over de heks, werd de heksenwaan steeds groter. Heksen werden geschetst als mannen maar vooral vrouwen die op een sabbat baby’s offerden. Ze zouden kunnen vliegen op bezemstelen maar niet alleen op bezemstelen, ook op beesten. Ze zouden een zwarte kat hebben.

Heksen nu

Nu bestaan er ook nog heksen, meestal zijn dit witte heksen. Er zijn ook zwarte heksen, die komen bijna niet voor en meestal zijn deze groepen, denk maar aan sektes.

Witte hekserij, moderne heksen noemen het liever wicca, is gebaseerd op het oude geloof en de vroegere hekserij. Het grote verschil tussen witte en zwarte heksen is dat witte heksen hun magische krachten goed gebruiken en het niet tegen mensen gebruiken maar het juist gebruiken om mensen te helpen. Het verschil ligt niet aan de huidskleur witte heksen kunnen net zo goed donkere mensen zij en zwarte heksen kunnen ook net zo goed blanke mensen zijn.

Witte heksen

Moderne witte heksen zijn gewoon mannen en vrouwen die ieder hun eigen leven lijden. Ze hebben ook gewoon gezinnen, gaan naar het werk en gaan uit. Iedere heks beoefent thuis rituelen en eens in de maand komen ze samen onder de maan. Dit noemen ze dan ook de maanfeesten, dit gebeurd bij volle maan.

De witte heksen maken veel gebruik van kruiden, wierook en hun althaar waar allerlei voorwerpen op liggen die gebruikt worden bij rituelen. De cirkel die zich om zich heen trekken is het belangrijkste van het ritueel, de cirkel is de tempel van iedere heks. Een cirkel wordt ter bescherming getrokken, om boze geesten weg te houden. Je kunt de cirkel overal trekken, thuis en in de natuur. De bezem is nog steeds iets wat heksen gebruiken, maar niet om mee door de lucht te vliegen, maar om symbolisch de cirkel mee schoon te vegen.

Witte heksen hebben geen rituelen orgieën, maar voeren hun rituelen soms wel naakt uit om de vruchtbaarheid van hun moedergodin te vereren.

Het boek der schaduwen is ook iets dat elke heks heeft. Dit boek staat vol met recepten, formules, ervaringen, methodes en spreuken. In dit boek schrijven alle heksen zelf dingen op die ze geleerd en ervaren hebben.

Het boek der schaduwen is voor een heks bijna heilig. Je laat het niet zomaar aan anderen zien, het is helemaal van jezelf net als een dagboek. Als een heks overlijdt wordt dit magische boek samen met haar begraven of verbrand.

Een witte heks kan je niet echt herkennen, wel is het vaak zo dat ze de voorkeur voor donkere kleding hebben. Ook hebben ze vaak een vijfpuntige ster om hun nek hangen, deze wordt vaak verward met de satanster, maar heksen dragen hem met één punt boven en satan met twee punten boven.

Wicca heeft eigenlijk maar een paar streefregels zoals deze:

‘do what you want, if you harm no one’

Dat wil zeggen dat je doet wat je wilt zolang je niemand schaad. En dat is natuurlijk een goede regel, maar dat wil wel zeggen dat je dan ook niemand pijn mag doen. Zo ook jezelf, de natuur en zelfs het dode.

Heksen geloven maar in twee goden, een god en een godin. Maar omdat deze vele namen hebben voor hun vele kanten, willen mensen nog wel eens denken heksen in honderden goden geloven. Ook geloven zij dat er geen beeld is van deze god en godin dan alleen de natuur die zich voorstelt als de god en godin. Zo wordt de godin vaak als maan gezien, maar dat betekent niet dat de man gelijk de zon is.

Zwarte heksen

Zwarte heksen zijn meestal een groep en aanbidden wel de duivel. Zwarte heksen houden zich helemaal niet aan het wicca geloof, zwarte heksen zijn meer door een latere populariteit van magie ontstaan. De groepen zwarte heksen kun je tot een sekte benoemen, omdat ze een leider hebben.

Amerika´s meest beruchte zwarte heksenmeester is Anton Szandor La Vey. Op 30 april 1966 richtte hij de eerste kerk van satan op. La Vey en zijn volgelingen beoefenen zwarte magie in het openbaar. Ze beheksen hun tegenstanders, sluiten huwelijken, leiden begrafenissen en dopen in de naam van ‘Here Satan’.

La Vey doet zijn uiterste best om er duivels uit te zien. Hij loopt rond met een zwart puntbaardje, een hangsnor en een kaalgeschoren hoofd. Hij heeft ook de bijbel van satan geschreven.

De kerk van La Vey groeit, maar er zijn veel leerlingen die beweren dat niemand met zwarte magie kan omgaan zonder gevaar te lopen. Dit blijkt door een gebeurtenis die in 1967 plaatsvond. Een man van middelbare leeftijd zakte in elkaar in zijn flat, hij en zijn gezin waren leden van de kerk van La Vey. Toen zijn vrouw en zoon naast hem neerknielden om te proberen hem weer bij te brengen, hoorden ze een vrouwen stem uit zijn mond komen die zei: ’ik wil niet sterven’. De moeder en zoon herkende de stem meteen van de actrice Jayne Mansfield. Later bleek dat diezelfde avond Jayne mansfield door een auto-ongeluk om het leven was gekomen.

Ze reed met haar advocaat op een smalle weg, toen een vrachtwagen zich slingerend in hun auto boorde. Jayne Mansfield werd onthoofd en haar advocaat verloor ook het leven.

Later bleek dat de advocaat was vervloekt door La Vey, omdat hij had geprobeerd Jayne te laten breken met de kerk van satan, waarvan ze lid was. Hoewel ze door La Vey was gewaarschuwd om niet in één auto te gaan zitten met haar advocaat, negeerde ze zijn advies en kwam vervolgens om het leven.

Zwarte heksen gebruiken hun krachten dus duidelijk voor verkeerde dingen en doen andere mensen ermee kwaad. Eigenlijk kunnen de zwarte heksen geen heksen genoemd, omdat hekserij een geloof is waarin satan niet voorkomt. Ook beelden de zwarte heksen het pentagram andersom af, met twee punten boven. Zwarte hekserij is meer ontstaan door het satanisme en de populariteit van magie.

Wat had de kerk met hekserij te maken?

Al heel lang houden mensen zich bezig met tovenarij. Men wilde invloed krijgen op het leven van mensen, dieren en planten. De hekserij had zich door alle eeuwen heen ontwikkeld en er waren in deze tijd verschillende groepen ontstaan, die allen een plaatsje binnen de hekserij hadden. Vele eeuwen hadden de verschillende religieuze groepen samengeleefd en elkaar geaccepteerd. Het leek allemaal gewoon goed te gaan, af en toe werd een heks of tovenaar veroordeeld. Meestal was daar een goede reden voor, omdat de persoon iemand letterlijk kwaad had gedaan of gedood had met gif omdat de magie niet scheen te werken.

De aangeklaagde waren meestal oudere alleenstaande vrouwtjes die voor hun levensonderhoud deels afhankelijk waren van hun buurtgenoten. Ze zagen er wat angstaanjagend uit, gedroegen zich afwijkend en waren geneigd voor zichzelf op te komen door hun buren uit te schelden of te bedreigen. Als je zo´n kwaadaardig mens b.v een kan melk weigerde en vervolgens getroffen werd door een storm die je oogst ruïneerde, door impotentie of door een sterfgeval in je familie, dan lag de oorzaak al snel bij haar.

Het was niet eenvoudig om iemand voor zulke praktijken te laten boeten, omdat er geen sterke bewijsmaterialen waren. Als de aangeklaagde niet bekende of als de bewijzen niet sterk genoeg waren kon de rechter opdracht geven de verdachte geboeid in het water te gooien, indien zij zonk, voordat ze weer werd opgehesen, was haar onschuld bewezen.

Toch begon er langzamerhand iets te veranderen. Tot de 12de eeuw was er nooit over gesproken dat heksen de duivel aanbaden, maar door meerdere oorzaken werden de heksen opeens beschuldigd van duivelsaanbidding, kindermoord en seksuele uitspattingen op heksenbijeenkomsten.

Op dit zelfde moment had de kerk het moeilijk en raakte zijn macht kwijt, dit kwam omdat het slecht ging met het volk en die gaven de kerk de schuld. De kerk zag toen hun kans om de schuld te verschuiven. Wat deden ze, ze gaven de schuld aan de duivel, die inmiddels de grootste vijand van kerk en dus van de hele mensheid was geworden. De heksen werden vanaf die tijd aangewezen als aanhangers van de duivel en zij waren het dus die de schuld kregen van alle ellende.

Vervolgens gaf de paus het sein tot een grote heksenvervolging, die meer dan twee eeuwen zou duren. De heksen werden nog wreder behandeld dan de ketters: ze kregen meestal geen kans om aan de brandstapel te ontkomen.

Na deze invoering werd het veel makkelijker om heksen aan te klagen. Omdat er bij hekserij nooit ooggetuigen zijn, werd er veel gebruik gemaakt van martelingen om een bekentenis af te leggen. Heksen werden extra hard aangepakt om hun toverkracht te verbreken. Ledenmaten werden uit de kom gedraaid of de botten van hun benen werden kapotgeslagen. Ook werd gebruik gemaakt van duimschroeven, de pijnbank, het rad, de beenschroeven, roodgloeiende tangen en de strappado waarbij de verdachte met zware gewichten aan de voeten in de lucht werd gehesen. De rechters waren echter niet geïnteresseerd in het kwaad dat de heksen hun buren hadden aangedaan, maar in hun connecties met de duivel. Ze gebruikte een standaard vragenlijst om de heksen te laten bekennen dat ze op een bezemsteel naar hun bijeenkomsten met de duivel vlogen, aan orgieën deelnamen, het kruis verstampte en kindervet voor toverzalf gebruikte.

Als de heks, gedwongen door martelingen, had bekend werd ze vervolgens gedood. Vele honderdduizenden mensen, waaronder vooral veel oudere vrouwen, werden opgehangen, verdronken of op de brandstapel verbrand. Dit is ongeveer 300 jaar zo doorgegaan.

De heksenjacht vervaagde omdat er te veel mensen gedood waren door beschuldiging van hekserij. Er kwamen groepen tegen de heksenvervolging. Degene die toen aan de macht stonden hebben toen naar hen geluisterd. In 1748 is er voor het laatst een vrouw veroordeelt voor hekserij, dat was in Duitsland.

Natuurlijk zaten er wel echte heksen bij, maar het was helemaal niet hun bedoeling om andere kwaad te doen en ze aanbaden ook niet de duivel. Hekserij is namelijk gewoon een geloof wat wicca genoemd wordt, met hun eigen god en godin, de duivel is een deel van het christendom.

Er waren ook vrouwtjes die wel andere kwaad deden en kindervet in hun recepten hadden staan, maar deze waren geen heksen maar psychisch gestoord. Dit werd door de samenleving door elkaar gehaald en verdraaid, door het steeds doorvertellen van verhalen.

Het stereo type van de heks

De stereotype heks is in de vroegere middeleeuwen ontstaan. Het feit dat een heks gezien wordt als een eng oud vrouwtje komt omdat de vroeger beschuldigde van hekserij meestal oude alleenstaande vrouwen waren en die gedragen zich nou eenmaal wat anders. Dit waren bijna nooit mannen, want die werden in die tijd minder oud dan vrouwen.

Zwarte kleding werd niet door alle heksen gedragen, maar de heksen die het droegen het om meer natuurlijk energie, denk maar aan warmte, aan te trekken en vast te houden. Hierbij gaat het dan wel om echte heksen.

De zwarte kat, die werd gezien als de geleidedemon van de heks, hadden de eenzame oude vrouwtjes gewoon als huisdier. Ook is het zo dat de zwarte kat alleen in Europa ongeluk brengt, in alle andere werelddelen brengt hij juist geluk en omdat het wicca geloof uit het oosten afstamt hadden de heksen hem juist als gelukbrenger.

Voor het vliegen op de bezemsteel zijn er meerdere verklaringen, nooit heeft namelijk iemand een heks zien vliegen, dit is alleen ontstaan doordat heksen dit aan buurtgenoten vertelt hebben. Er zijn verklaringen, zoals er in psychiatrische kringen is verondersteld, dat veel heksen psychisch gestoord waren. Omdat er namelijk ook heksen waren die zonder marteling vrijwillig bekentenis hadden afgelegd. Dan zou het kunnen zijn dat ze dachten op hun bezemsteel naar de duivel te zijn gevlogen om dat ze schizofreen waren.

Een andere verklaring is dat heksen de vliegezwam verwerkte in de zalf, die hun naakte lichamen tegen de kou beschermde tijdens rituelen in de openlucht, daar zouden ze mogelijke hallucinaties van gekregen hebben waardoor ze dachten dat ze vlogen. Ook zijn er recepten gevonden waarin, monnikskap(dat is een giftige plant), opium en soms hasj in moesten.

Wat is Malleus Maleficarum?

Malleus Maleficarum, ook wel heksenhamer genoemd, is een boek. Het boek is geschreven door twee monniken, Jacob(us) (ook wel James genoemd) Sprenger en Heinrich Kramer. Het boek is uitgebracht in 1486 en het werd gelijk een berucht boek. In het boek zelf staan allemaal stellingen en soms ook een paar vragen, waar dan antwoord of uitleg op volgt. Een aantal vragen uit het boek zijn:

- Wat is de bron van het minderen van het werk van hekserij? Waardoor komt het dat het werk van hekserij zo is ingedaald? - Door welke duivels zijn de operaties van nachtmerrie beoefend? - Wat betreft heksen die paren met duivels. Waarom is het dat vrouwen zo verslaafd zijn aan het slechte bijgeloof? - Wie zijn de gezonde en nette rechters in de vervolging van heksen?

Een aantal stellingen uit het boek zijn:

- Of heksen mannen kunnen omtoveren tot beesten. - Hoe ze zijn getransporteerd van plek naar plek. - De methoden om hekserij te genezen en te vernietigen - Genezing omschreven tegen hagelbuien, en voor dieren die zijn behekst.

De stellingen en vragen uit het boek, komen erg overeen met wat men in de middeleeuwen dacht van de heksen. Het boek heeft er ook voor gezorgd dat men zulke beelden van de heksen in de middeleeuwen kreeg. Maar er stond niet alleen in het boek hoe de heksen konden reizen, of waarom vrouwen eerder aan hekserij deden. Er zijn in totaal drie delen. Het eerste deel, het tweede deel en het derde deel.

Als je in deze tijd naar het boek zou gaan kijken, zou je menen dat de mensen in die tijd gek waren om de inhoud van dit boek te geloven. Volgens mij zijn de mensen deze fabels gaan geloven omdat ze zo bang waren voor heksen. Maar heksen in die tijd waren eigenlijk geneesvrouwen. Dit boek geeft aan dat heksen toch heel gewelddadig waren, dat geeft de titel van het boek ook weer: zie volgende bladzijde

“Malleus Maleficarum” : Malleus: hamer; moker, waarmede offerdieren gedood werden.

Maleficarum: - Maledicus: kwaadsprekend, schimpend, lasterend. - Maleficum: misdaad begaan, schade, gewelddadigheid, tovermiddel - Maleficus: misdadig, slecht, schadelijk, afgunstig.

Uit deze vertaling vanuit het Latijns blijkt dat het woord maleficarum toch echt iets met gewelddadig heeft te maken. Malleus Maleficarum wordt ook wel Heksenhamer genoemd, dat verklaart dus dat Malleus wel degelijk hamer betekend. En dat Maleficum ook tovermiddel is verklaard dat de vertaling als heks ook wel degelijk klopt.

De Heksenhamer heeft een grote rol gespeeld in de heksenvervolgingen, zoals ik al eerder zei. De Heksenhamer heeft er voor gezorgd, dat elk mens een heks kon zijn. Maar dan zouden de heksenvervolgingen nog niet zo erg geweest zijn als ze nu waren. Maar meer omdat de Heksenhamer heeft gezegd hoe je kon zien dat iemand een heks was, kwamen er steeds meer valse beschuldigen.

Elke vrouw die ook maar een paar kruiden in haar tuin verbouwde en die gebruikte om mensen te genezen, werd opgepakt en vervolgd. Waarom er weinig mannen vervolgd werden komt ook goed naar voren in de Heksenhamer. Hij werd behekst door de vrouw en zo werd hij ook de hekserij ingelokt. De Heksenhamer legt ook haarfijn uit hoe een heks al zijn werk kan doen. Daarom gingen ook de mensen in die eeuw steeds meer denken dat er wel zoveel heksen moesten zijn. Er werd toch een verklaring voor alles gegeven, dus dan moest alles waar zijn. En waarom zouden ze liegen? Op het laatst kon je je eigen buurvrouw niet meer vertrouwen.

Deze heksenwaan kwam voort uit angst, en liep zo uit op heksenvervolgingen. De heksenwaan werd alleen nog maar versterkt door zulke boeken als de Heksenhamer.

Je zou eigenlijk kunnen zeggen dat de Heksenhamer een aanleiding was om nog meer heksen op te pakken en te vervolgen. Het is dus ook heel goed mogelijk dat van het hele aantal verbrande ‘heksen’ er misschien maar 500 tot 1000 echt ‘heks’ waren.

Heksenvervolgers in de latere tijd van de eeuw geloofden niet alles wat er in de Heksenhamer stond. Maar wel dachten ze dat alleen vrouwen schuldig konden zijn. In de praktijk betekende eigenlijk dat een beschuldigde altijd op de brandstapel kwam.

Conclusie

Het is nu heel duidelijk waarom er heksenvervolgingen waren. Het kwam gewoonweg door de heksenwaan die is ontstaan doordat de mensen in de middeleeuwen een totaal verkeerd beeld van heksen hebben gekregen. De heksen werden als een bedreiging gezien voor de wereld, en zouden met hun magische krachten dingen kunnen doen die slecht zijn. Maar er werd niet over nagedacht dat ze met hun magie ook goed konden doen. Ik vraag me steeds af waarom de vrouw in zulke gevallen altijd minder benadeeld wordt. Sommigen zeggen dat omdat het in de bijbel staat dat Eva van de rib van Adam is gemaakt, en dat ze toen al Adam zijn dienaar hoorde te zijn. Daarom is het ook zo mooi dat er in de hekserij van tegenwoordig een godin en een god is, en eigenlijk de godin bovenaanstaat. De heksenvervolging is een gevolg van de angst van het gewone volk. Maar er zijn zoveel onschuldige gestorven alleen om de heksenwaan. En nog steeds worden er heksenjachten gehouden in India en omstreken, terwijl veel mensen daar niet eens meer bij nadenken.

Zoals ik al eerder zei dat er misschien maar 500 tot 1.000 echte heksen verbrand zijn in de heksenvervolgingen. Toch wordt dit onderwerp in de geschiedenis maar kort behandeld, terwijl dit toch echt een vrij grote rol heeft gespeeld in de geschiedenis. Het is me eigenlijk niet bekend hoe men er bij kwam om de heksen te wegen op een heksenwaag of om een waterproef te doen, dat zou gewoon betekenen dat iemand met te weinig gewicht al een heks was. Dus dan zou misschien een derde van onze bevolking een heks zijn, lijkt me raar. Maar het is het toppunt eigenlijk nog dat als een heks beschuldigd was, eigenlijk nooit meer vrijkwam, terwijl ze misschien nooit iets gedaan had. De mensen in de middeleeuwen waren eigenlijk gewoon paranoia, maar dat terzijde.

Het is dus duidelijk waarom er heksenvervolgingen waren, gewoonweg omdat de mensen bang waren dat de heksenkringen te veel aanhangers zouden krijgen, en dus daarom ze maar uit te moorden. Maar je ziet dat helpt niet, er komen altijd weer nieuwe generaties.