hierogliefen

2. INLEIDING Hiërogliefen ook wel hiëroglyphen genoemd betekent letterlijk: hiereus = priester, gluphè = het gegraveerde, dus graverende priester. Hiërogliefen zijn schrifttekens in de vorm van mensen, dieren of dingen. Een soort beeldschrift dus. Dit was met name het Egyptische schrift. Maar er zijn ook andere soorten beeldschriften die ook wel hiërogliefen worden genoemd. Zoals het schrift van de Hettieten, die van de Indus-cultuur en die van de Maya’s.

Oorspronkelijk was het hiërogliefenschrift van de Egyptenaren een beeldschrift met alleen maar plaatjes en geen letters. Het woord wat ze wilden schrijven werd als een tekening afgebeeld. Van de woorden waar geen tekening van te maken is gebruikte ze andere tekeningen met dezelfde klank. Het zelfde systeem als wij nu een rebus noemen. Naast ideogrammen (dat is één teken voor een heel woord) en lettergreeptekens heeft het Egyptisch ook 24 alfabetische tekens. Meestal bestaat het schrift uit een combinatie van de verschillende manieren. Een voorwerp werd getekend, maar de hele alfabetische schrijfwijze werd erbij gezet. Een woord werd ideografisch (één teken voor het hele woord) geschreven, maar voor de duidelijkheid werden er één of meer letters uit het alfabet aan toegevoegd, die dienst deden als fonetisch complement (hoe je het uitspreekt) en niet voor de tweede keer gelezen moet worden. Aan het einde van een woord kan een teken als determinatief ( teken dat helpt bij het begrijpen van wat er voorafgaand staat) worden toegevoegd, dat dus niet gelezen moest worden, maar de bedoeling van het woord duidelijker maakt. Zo schrijft men na het werkwoord eten een man met de hand aan de mond.

In het laatste millennium voor Chr. kregen veel tekens naast de gewone ook andere waarden en tegelijk werden vele nieuwe tekens ingevoerd. Zo waren er in totaal in de tijd van de Ptolemeeën (300-30 voor Chr.) tot ver over de 1000 tekens. Een aantal van die tekens kan wel acht verschillende klanken hebben. Een alfabetisch teken kan aangegeven worden met allerlei andere tekens, die vroeger een heel woord of een lettergreep aanduidde. Het hiërogliefen schrift kan geschreven worden van boven naar beneden, van rechts naar links of van links naar rechts en wordt gelezen tegen de richting van de tekens in. Het schrift werd voornamelijk in steen gehouwen. Op papyrus werd het cursieve hiëratisch schrift gebruikt, dit is de cursieve (scheve) vorm van de hiërogliefen. Aan het begin van de Egyptische geschiedenis, ongeveer 3000 v.Chr., is het hiërogliefen schrift ontwikkeld. De laatste inscriptie (in steen) is gevonden op het eiland Philae en is gemaakt in 394 na Chr.

3. ONTSTAAN VAN HIËROGLIEFEN Het beeldschrift van de Egyptenaren hiërogliefen genoemd betekent: heilig ingekraste tekens. Het schrift is ongeveer 5500 voor Chr. begonnen. Dit beeldschrift werd al een gebruikt door de rijkste en machtigste mensen. Zij hielden de tekens geheim voor de gewone mensen. De gewone mensen konden dus ook niet lezen en schrijven.

Schrijven is ongeveer 5500 jaar geleden begonnen. De mensen schreven op zachte kleitegels. Als je die liet drogen, werden ze hard. De mensen tekenden eerst eenvoudige platjes. Een plaatje van een mens betekende ‘mens’, een tekening van een huis betekende ‘huis’. Na verloop van tijd werden de tekeningetjes steeds eenvoudiger. Verschillende tekeningetjes achter elkaar werden korte zinnetjes Daarna kreeg een bepaalde tekening meer dan één betekenis. Een voet betekende niet alleen ‘voet’, maar ook ‘lopen’. Bovendien werden de tekeningetjes steeds eenvoudiger. Het werden tekens: je kon niet zo goed meer zien dat het tekeningen waren

Door verhalen uit het oude Egypte, is men te weten gekomen hoe de mensen vroeger dachten over hoe die hiërogliefen nou ontstaan zijn. De mensen vroeger geloofden dat één van hun Goden het hiërogliefen schrift had uitgevonden. En dat die God het hiërogliefenschrift toen aan de mensen geschonken heeft.

4. SCHRIJVER VAN HIËROGLIEFEN Als je in Egypte woonde en je was schrijver dan was dat een hele grote eer, want de schrijvers werkten bijna altijd aan het hof van de Egyptische koning. Ze schreven de geschiedenis en de heldendaden van hun heersers op. Ook hielpen ze mee bij het opschrijven van de oogst van de boeren b.v. hoeveel oogst, wanneer er geoogst werd en door wie er geoogst is enz. Ook beschreven ze de belasting die het volk aan de koning moest betalen. Dus kun je de schrijvers van vroeger uit het Egypte wel een beetje vergelijken aan de administrateurs van tegenwoordig.

Er waren alleen maar mannelijke schrijvers. Hun beroep was zo belangrijk dat je het kon vergelijken met het beroep priester of geleerde. Jongens die schrijver wilden worden, moesten vanaf hun negende jaar een opleiding bij een meesterschrijver volgen. Zo’n opleiding duurde vijf jaar. In die (ik vind het een korte tijd) tijd leerden ze ALLE tekens van hiërogliefen uit hun hoofd. En dat was niet alles wat ze moesten leren, ze moesten ook die hiërogliefen kunnen schoonschrijven en schilderen. Daarnaast moesten ze kunnen rekenen en brieven opstellen.

Een Egyptische schrijver had veel spullen nodig. Als schrijver moest je die spullen zelf maken. Ze droegen de spullen vaak in een tas en namen die tas ook mee als ze rondreisden. In zo’n tas zat bijvoorbeeld: een pen- en penseelhouder, twee inktpotjes (rode en zwarte inkt), kwasten, een palet, krijtsteen om zelf inkt en verf te maken, linealen, een kleine hamer en smalle beitels. Dat laatste gereedschap was nodig om een tekening in steen uit te kunnen hakken. Voor het maken van vellen papyrus sneden ze de stengels van papyrus-riet in smalle, dunne stroken. Die legden ze dan in horizontale en verticale lagen over elkaar heen. Dan bedekten ze dat met een laag linnen. Door die lagen met een steen of houten hamer te bekloppen, kleefden de stroken papyrus aan elkaar vast. Na een tijdje drogen in de zon was het papyrus vel klaar om te beschrijven.

Zo zat het beroep van schrijver dus in elkaar vroeger. Lijkt mij best moeilijk om al die tekentjes en kriebeltjes te leren. 5. CARTOUCHES Een koning nam bij zijn troonsbestijging vijf ‘verheven namen’ aan, waarvan de belangrijkste werden gevormd door wat Egyptologen het prenomen (voornaam) en het nomen (naam) noemen. Deze namen zijn gemakkelijk te herkennen omdat ze worden omgeven door zogenaamde cartouches: Een cartouche is een ovalen vorm op een standaard met daarin de naam van de Farao. Het is een onderdeel van het beeldschrift. Je vindt ze in de taal. Dus zodra je een ovalen vorm ziet betekent dat, dat daarin de naam van de farao is ingetekend. Ze waren overal te vinden: op de muren van piramides, grafkamers en paleizen.

Zo’n cartouche is om aan te geven wat de naam van de toen regerende farao (koning) is. De Egyptische naam voor een cartouche was shenoe. Dat betekent:” Dat wat omringt”

Men denkt dat de cartouche een symbool is voor het feit dat de drager van de naam over alles heerst wat de zon omsluit. 6. ONTCIJFERING

Men vond het Egyptische schrift op de muren gebeiteld en op muren en kruiken geschilderd.Ook was hetgeschreven op leer en papyrus, maar de kennis van de betekenis was verloren gegaan. Eeuwenlang probeerde men het te ontcijferen. Als mensen iets niet begrijpen, denken ze dat er grote geheimen achter zitten. Zo ook hierbij: men dacht dat er magische betekenissen en religieuze geheime leren achter verborgen zaten. In 1798 stuurde Frankrijk, dat in oorlog was met Engeland en dat het machtige Engelse rijk wilde verzwakken in het oosten, een leger naar Egypte. Napoleon Bonaparte leidde de expeditie. Hij was niet alleen een buitengewoon veldheer, maar hij interesseerde zich ook voor wetenschap en kunst. Daarom nam hij op zijn schip wetenschapsmensen mee. Zij moesten in het veroverde Egypte voor het eerst systematisch de cultuur van de farao’s bestuderen. Onze kennis van het oude Egypte werd door deze expeditie in één klap vele malen vergroot. Er werden ontelbare inscripties gevonden, maar één was anders dan alle andere: die van de zogenaamde steen van Rosette, die in 1799 werd ontdekt. Op een groot stuk zwart basalt stond een priesterdecreet in drie talen: in hiërogliefen, in demotisch schrift (een late vorm van hiërogliefen) en in een Griekse vertaling. Daarmee kon men nu aan het werk. Toch moest er nog een knappe taalgeleerde aan te pas komen om het juiste spoor te vinden. In 1819 lukte het Thomas Yong om de naam Ptolemaeus in het hiërogliefenschrift te ontcijferen. Het was uiteindelijk Jean Franςois Champollion, die in 1821/1822 het geheim oploste. Hij begreep dat de afzonderlijke hiërogliefen het voorwerp uitdrukken in beeldschrift, maar ook gelijkluidende woorden met een andere betekenis aanduiden. Bedoeld wordt gelijkluidend wat betreft de medeklinkers. Wat in de hiërogliefen vastgehouden wordt, zijn de medeklinkers van de taal. Door deze scherpzinnige vondst werd het eindelijk mogelijk het oudegyptisch te lezen, en zo dit volk en zijn vreemde cultuur te gaan begrijpen.

9. Gebruikte literatuur 1. Informatie boekje: ”Hiërogliefen” (N47, uitgave van De Ruiter/Educatieve Partners) 2. ”Toetanchamon in goud begraven”, van G.P. Ceserani,(1985) 3. WP Encarta encyclopedie
4. “Egyptische Hiërogliefen” van W.V. Davies, (1989) 5. Schoolboek:“Studiewijzer”(H6)