Antroposofische bouwkunst

Antroposofische bouwkunst:
Kunstgeschiedenis

Inleiding:
Antroposofie (wereldbeeld):
Het woord antroposofie is samengesteld uit twee woorden: anthropos (mens) en sophia (wijsheid). De leer gaat ervan uit dat het de weg is naar betere zelfkennis en kennis van de wereld.
Het is een spirituele leer die er onder andere vanuit gaat dat je de werkelijkheid niet alleen kan begrijpen door te onderzoeken en te meten maar dat er ook een alternatieve geestelijke realiteit is die met de fysieke realiteit samenhangt.

Antroposofie is ontwikkeld door Rudolph Steiner, hij was filosoof, kunstenaar en wetenschapper. Steiner zocht de basis naar een nieuwe wetenschap die het tastbare en het ontastbare combineert. Het moest iets zijn dat aansluit bij het denken van de moderne mens. Steiner zag vrijheid van denken, eigen waarnemingen en zelfstandig oordelen als onmisbaar. Hij schreef hierover in zijn bassiswerk De filosofie van de vrijheid. Steiners navolgers hebben de antroposofie uitgebouwd en vernieuwd.
Het is algemeen bekend dat Steiner heel geïnspireerd was door Goethe, hij was een Duitse schrijver, filosoof, wetenschapper en toneelschrijver. Hij schreef onder andere Faust. Goethe dacht nooit aan één onderdeel maar aan juist dat alles samenhing. Steiner heeft onder andere dit idee van hem overgenomen.

De antroposofie ontstond rond 1912 rond Rudolph. De kring van mensen om hem heen werd steeds groter, uiteindelijk verbonden zij zich in de Antroposofische Vereniging.

Deze leer heeft ideeën over gebieden als landbouw, geneeskunde, onderwijs, geestelijke zorg, architectuur, beeldende kunst en muziek. Steiner ging ervan uit dat de mens bestaat uit drie delen: de lichaam, de ziel en de geest. De geest reïncarneert steeds, alle dingen (bijvoorbeeld mensen maar ook planeten en engelen) gaan volgends door een aantal evolutiefases.

Antroposofie in de kunst:
In de antroposofie is het niet de bedoeling dat de kunst heel realistisch is, de antroposofen vinden namelijk dat als de kunstenaar aan het werk is hij zich verbind met ‘’de scheppende krachten’’. In de natuur is een oneindige bron van scheppende krachten te vinden, als je een heel getalenteerd kunstenaar bent kan je hele hoge impulsen uit de natuur opnemen en zo iets nieuws scheppen. Voor alle kunsten zijn andere impulsen in de natuur gelegd en daarom komen ze er volgends de antroposofen ook weer anders uit. De antroposofische kunst is dus redelijk verschillend.
In de antroposofie is de kunst erg belangrijk, verschillende andere vakken zoals opvoedkunde en geneeskunde maken weer gebruik van de kunst.

Kenmerken van de bouwkunst:
Antroposofische architectuur:
De antroposofische bouwkunst is een organische vorm van bouwen maar is ook expressionistisch. Het keert zich heel sterk af van het Functionalisme. De basis van deze vorm van bouwen is de Jugendstil samen met de antroposofische leer.

De kenmerken van deze bouwvorm zijn de natuurlijke vormen, natuurlijke materialen en het milieubewust bouwen. Ook is het erg plastisch, de vijfhoek is een veel gebruikte vorm en maakt het veel gebruik van de Gulden Snede. De Gulden Snede is een bepaalde wiskundige vorm met mooie verhoudingen, deze vorm werd al gebruikt door de Grieken, Egyptenaren en later ook in de Renaissance. De maquettes worden vaak van klei gemaakt tijdens het ontwerpproces door de architect, vaak samen met de opdrachtgever. De kleuren zwart en wit worden zelden tot nooit gebruikt in gebouwen, de regenboogkleuren wel. De ontwerpen zijn vaak geïnspireerd op de mens in combinatie met de natuur.

Architecten en gebouwen:
Steiner en het Goetheaneum:
De eerste echte antroposofische architect was de grondlegger zelf: Steiner. Hij ontwierp onder andere het Goetheaneum, genoemd naar zijn grote held Goethe. Dit is in de antroposofische bouwkunst een erg belangrijk gebouw. Het werd gebouwd nadat hij al in München geprobeerd had om een toneelzaal te bouwen waar door hem geschreven drama’s opgevoerd konden worden, dit was niet gelukt.
Steiner ontwierp dit gebouw naar de kunstzinnige uitdrukking van de filosofie, hij maakt hier veel gebruik van een noot- en notendopvorm. De noot- en notendopvorm houdt in dat je aan de buitenkant kan zien wat er binnen inzit, in dit geval was het niet letterlijk maar door de kleuren en vormen moest je al kunnen zien dat het een kunstzinnig gebouw was. Het gebouw bestond uit 2 koepels: in een kleine koepel stond het toneel, in de grote koepel kon het publiek zitten. De plattegrond van dit gebouw was symmetrisch.
Doordat het Goetheaneum best belangrijk werd moesten om het gebouw zelf heen ook nog woonhuizen en dergelijke komen, veel voor de mensen die werkten in het Goetheaneum. Steiner ontwierp hiervoor huizen in dezelfde stijl.
Op Oudejaarsnacht 1922-1923 brandde het Goetheaneum tot op de betonvloer af. Daarom werd gekozen voor een relatief nieuw bouwmeteriaal: beton. Als Steiner in 1925 overlijd wordt het gebouw nog gebouwd, het eindresultaat heeft hij nooit meer gezien.

Andere architecten:
Andere antroposofische architecten waren onder andere:
Alberts en Van Huut – oa. ING bank in Amsterdam, Gasunie in Groningen
Fris Gerretsen – oa. De Haagse Vrije School.
Chris Wegerif – oa. De Zeeuwsche Knoop

Dit zijn allemaal Nederlandse antroposofische architecten, waarvan Alberts en van Huut de belangrijkste zijn.

Probleemvraag:
Waarom werd voor de herbouw van het Goetheaneum juist beton gekozen?
Het eerste Goetheaneum werd hellemaal van hout gebouwd, hout is best een duur materiaal om een heel groot gebouw van te maken. Het eerste Goetheaneum brandde vlak na de Eerste Wereldoorlog af, er was dus weinig geld, het financiële herstel was nog bezig. Daarbij komt ook nog dat hout erg brandbaar is! Het was natuurlijk niet de bedoeling dat dit gebouw ook nog af zou branden en dat er nog een derde Goetheaneum gebouwd zou moeten worden. Daarom werd beton gekozen, het is niet brandbaar en ook nog relatief goedkoop. Daarbij is beton erg plastisch, je kan er bijna elke vorm wel van maken. Dit paste erg goed binnen de antroposofische kunst.

Bronvermelding:
Websites:
- http://www.antroposofie.nl/antroposofie/antroposofie_in_de_praktijk/kunst_cultuur
- http://nl.wikipedia.org/wiki/Antroposofie
- http://nl.wikipedia.org/wiki/Johann_Wolfgang_von_Goethe
- http://www.albertsenvanhuut.nl/

Boeken:
- Organische Architectuur, mens en natuur als inspiratie voor het bouwen
Door: Pieter van der Ree
- Antroposofie, een nieuwe benadering
Door: Rudolph Steiner
- Anders omgaan met bouwen, organische architectuur van nu en later
Door: Kenneth Bayes