Johannes Vermeer

Johannes Vermeer

1. Inleiding
2. Pieter Claesz van Ruyven
3. De Van Meegeren-affaire
4. Zijn leven, zijn werk

Inleiding

De schilder Johannes Vermeer werd 31 Oktober 1632 in Delft geboren en op 15 december 1675 in Delft begraven. Ondanks dat hij maar kort heeft geleefd, heeft hij voldoende werk nagelaten om, na Rembrandt, de grootste schilder uit de Gouden Eeuw te zijn. In zijn tijd zal hij door vakgenoten erg gewaardeerd zijn, maar de officiële kunstgeschiedenis ontdekte hem pas na 1866. De Franse schrijver Etienne Joseph Théophile Thoré - onder de schuilnaam W. Bürger - ontdekte het talent van Vermeer en beschreef het. Vermeer was ook eens de lievelingsschilder van de Franse schrijver marcel Proust. Nadat hij ‘Gezicht op Delft’ had bewonderd, schreef hij: ‘Toen wist ik dat ik het mooiste schilderij van de wereld gezien had, van een kunstenaar die zich voor het nageslacht waarschijnlijk verborg door zich slechts éénmaal op de rug te hebben laten zien.’ Kunsthistoricus René Huyghe bevestigt het verwantschap tussen Vermeer en Proust. Beiden streefden hetzelfde na: het mooier voorstellen van de werkelijkheid. Hun geduld verkeerde in een innerlijke rust, die hen in staat stelde om heel gedetailleerde kunstwerken te maken. De meeste werken van Vermeer hebben veel rust in zich. Hij werkte met ongewone kleurstellingen en combineerde graag kleuren, zoals het kenmerkende lichtend geel met koel blauw. Het is merkwaardig dat een kunstenaar zo fotografisch de werkelijkheid kon weergeven.

Getekend, Mr. Frans L.M. Dony

Pieter Claesz van Ruyven

Pieter Claesz van Ruyven (1624-1674) verzamelde tweederde deel van de werken van Vermeer. Hij was ongeveer even oud als de schilder Vermeer, en was de schatrijke zoon van een brouwer. Hij kocht zoveel mogelijk werken van Vermeer en werd daardoor zijn mecenas (kunstbeschermer). Uit onderzoek in het archief van Delft zou blijken dat Van Ruyven de schilder in 1657 financieel te hulp schoot. In het testament van de kunstleifhebber zei hij dat hij een paar werken van Vermeer in bezit had. Hij verwijst naar een boekje dat helaas verloren is gegaan. De werken van Vermeer verdwenen in 1696 meer dan een eeuw uit het oog. Pas toen koning Willem 1 het Gezicht op Delft kocht is Vermeer opnieuw ontdekt. Vermeer, eigenlijk was zijn naam Van der Meer, is nu de belangrijkste Nederlandse schilder uit de Gouden Eeuw na Rembrandt. Toen de dochter van Van Ruyven overleed, kwamen de kunstwerken in handen van haar schoonvader, Abraham Dissius, en haar man, jacob Dissius, die de erfenis onder elkaar hebben verloot. Een jaar na de dood van Jacob, in 1696, is de collectie van Vermeer openbaar verkocht in Amsterdam. Er werden 21 werken aangeboden, waaronder de kleine straat en Gezicht op Delft.

Hier een aantal plaatsen in Delft uit de omgeving van Vermeer.

(1) Stadhuis, Vermeer trouwde hier. (2)Nieuwe Kerk, Vermeer is er gedoopt op 31 Oktober 1632. (3)St. Lucas Gilde, Voldersgracht 21. Het pand is gesloopt in 1876. Vermeer werd lid van het Gilde op 21-jarge leeftijd. (4)De herberg de Vliegende Vos was van Vermeers ouders. Johannnes is hier waarschijnlijk geboren. (5)De kleine straat in Delft, drie huizen aan de Nieuwe Langendijk 22-24-26 komen mogelijk voor op Vermeers schilderijen. (6)Voldersgracht 19-20, de kleine straat in Delft? (7)De Gulden ABC, drukkerij van Jacob Abrahamsz Dissius, eigenaar van 21 schilderijen van vermeer rond 1695 Zijn huis is gesloopt. Het pand dat er nu staat stamt uit de 19e eeuw. (8)De Waag bij het stadhuis. (9)Vlees- en vis-markt. (10)Het huis van Anthonie van Leeuwenhoek. Hij stond model voor de Astronoom en de Geograaf van Vermeer. Hij hield de administratie bij na Vermeers dood en hij zou Vermeer de beginselen van de camera obscura hebben uitgelegd. (11)Oude Kerk. (12)Mechelen huis, hier leefde Vermeer en dit is de plek waar het huis van zijn schoonmoeder stond. (13)Ooster Poort.

De van Meegeren - affaire

Meng kunsthars met etherische olie, voeg natuurlijke pigmenten toe en schilder een voorstelling op zeventiende-eeuws doek (snijd eventueel eerst het doek op maat). Verhit het doek vervolgens gedurende vier uur op 120°C, totdat de verf keihard is. Breng een vernislaag aan en rol het doek om een stok, zodat er barsten (craquelures) ontstaan. Vul de craquelures met Oost-Indische inkt, neem de overtollige inkt weg en werk het geheel af met een vernislaag. Breng tot slot een signatuur aan (naar keuze). Dat recept gebruikte schilder en meestervervalser Han van Meegeren (1889-1947) om verschillende kunstwerken, van onder andere Vermeer, te vervalsen. De bekendste vervalsing is waarschijnlijk De Emmausgangers. Tot groot plezier van de vervalser werd dit schilderij door veel beroemde kunstexperts geaccepteerd en door Museum Boijmans van Beuningen gekocht. Daar was het schilderij in 1938 zelfs het hoogtepunt van de tentoonstelling Meesterwerken uit vier eeuwen. Van Meegeren had gebruik gemaakt van het feit dat het gehele gezamelijk werk van Vermeer beperkt is gebleven tot ± 40 werken, en dat er maar weinig werken zijn overgeleverd. Die werken zijn in een heel andere stijl geschilderd. Van Meegeren besloot daardoor een schilderij te maken dat hij zou kunnen verkopen als een jeugdwerk van Vermeer. Hij bestudeerde uitvoerig welke de materialen die de kunstenaars uit de 17e eeuw gebruikten. Hij maakte ook zelf de penselen van de haren van scheerkwasten. Maar vooral lukte het hem om de manier van schilderen onder zijn knie te krijgen. Enthousiast maakte van Meegeren tijdens de 2e Wereldoorlog nog een aantal vervalsingen, die door de experts óók als werken van meesters werden geaccepteerd.

Bekentenis In 1945 duikt een schilderij op van Vermeer in de kunstcollectie van Rijksmaarschalk Göring, de rechterhand van Hitler. Het spoor leidt terug naar Han van Meegeren, die verdacht wordt van samenwerking met de vijand. Als hij moet kiezen tussen verdacht worden van samenwerking met de vijand, waar een zware straf op staat, en schilderijvervalsing, besluit hij zijn bedrog te bekennen. Zijn werk wordt nu ook natuurwetenschappelijk onderzocht. Daarin blijkt dat hij stoffen heeft gebruikt die in de 17e eeuw nog niet bestonden. Hij krijgt een jaar gevangenisstraf, maar overlijdt nog voordat hij die straf heeft kunnen uitzitten. De experts die de vervalsingen hadden geaccepteerd, leden door de bekentenis veel gezichtsverlies.

Opbrengst en eer Vele vervalsde Vermeers werden tegen grof geld verkocht. Financiele opbrengst zal dus zeker een rol hebben gespeeld bij van Meegerens besluit om schilderijen te gaan vervalsen. Maar geld was daarvoor niet de enige reden. Zijn eigen werk werd niet zo gewaardeerd. de acceptatie van zijn werk als schilderijen van Vermeer betekende voor hem een erkenning voor zijn talent. Hij had zo ook verschillende experts op hun nummer gezet wat betreft wat echt was en wat niet. Het vervalsen van schilderijen gaat terug tot de 15e eeuw, maar daar waren de verschillen tussen imitatie en vervalsing nog niet vastgezet. Van Meegeren staat dus in een rijke historische traditie.

Zijn leven

Over het leven van Johannes Vermeer is heel weinig bekend. Hij is geboren op 31 Oktober 1632 en gestorven op 15 December 1675, beiden in Delft. Zijn vader was een zijdewerker. Hijzelf is getrouwd in 1653 met Catharina Bolnes. Toen hij stierf liet hij zijn vrouw achter met 11 kinderen en een hoge schuld. Er was ook nog iets anders wat hem veel bezighield dan alleen schilderen. Meer dan een paar honderd jaar is gezegd dat Johannes Vermeer bij het schilderen gebruikt maakte van de camera obscura. De camera obscura (donkere kamer) was de voorloper van de fotografische camera. Het is een eenvoudig apparaat met een lens waarmee een beeld geprojecteerd kan worden op een scherm. Het beeld kan dan worden geschetst. Enkele vroege camera obscura’s hadden de vorm van kleine vertrekken, tenten of kamers. Latere versies kregen de vorm van kleine boxen. Middeleeuwse en latere astronomen gebruikten de camera om de zon te bestuderen zodat ze hun ogen niet zouden bezeren.

Zijn werk

Vermeer was de beste schilder van de Gouden Eeuw na Rembrandt. Hij heeft ongeveer 40 schilderijen gemaakt. Zijn eerste schilderij heeft hij verkocht aan een Fransman die er 480 gulden voor betaalde. Het Gezicht op Delft heeft hij verkocht voor 200 gulden. De mensen vonden zijn schilderijen mooi omdat Vermeer heel mooi de lichtinval op een schilderij kon schilderen. Hij werkte met ongewone kleurstellingen voor die tijd en combineerde graag kleuren, zoals het kenmerkende lichtend geel met koel blauw. Ook al vonden de mensen zijn schilderijen zo mooi, de officiële kunstgeschiedenis ontdekte hem pas na 1866.