Piano

Wat is een piano?

De piano in een instrument waarbij je op de toetsen moet drukken waardoor een hamertje tegen de snaren aanslaat. Bij elke toets horen twee of drie snaren. Als de toets wordt losgelaten, springt een vilten knopje tegen de snaren, zodat het geluid wordt afgedekt en de tonen niet blijven doorklinken. De volledige naam is eigenlijk pianoforte, dat betekent letterlijk: zacht, sterk, je kan er dus hard en zacht op spelen. Verder heeft de piano twee pedalen, één die het geluid dempt en één die het geluid laat galmen. De piano heeft meestal 88 zwarte en witte toetsen, maar dit kan per piano verschillen.

De piano is één van de meest populaire instrumenten. Het toonbereik is groot. Alleen het toonbereik van een orgel is groter. Geen enkele piano klinkt hetzelfde ook al zijn ze van hetzelfde merk en hetzelfde bouwjaar. Bovendien kan de pianist de piano meestal niet zelf stemmen.

Geschiedenis

De eerste piano, de pianoforte (dit was een vleugelmodel), werd omstreeks 1700 gebouwd door een Italiaan, Bartolomeo Cristofori, die met experimenten bezig was om een toetsinstrument te produceren. De piano komt in de 19e eeuw tot bloei en wordt het huisinstrument bij uitstek. Hij wordt gebruikt als solo- èn als begeleidingsinstrument. Op de pianoforte kon je de sterkte van het geluid wel beïnvloeden, door de toets zachter of harder aan te slaan. Deze ontdekking maakte het mogelijk dat je op dit toetsinstrument in grote mate expressief kunt spelen. Vroeger, bijna 1000 jaar geleden, waren er hakkeborden, dat zijn een soort houten planken met snaren er op gespannen. Daar sloeg men dan op met hamertjes. Dat je snaren langs een stuk hout kunt spannen weten de mensen al heel lang. Dan gaat het hout ook meetrillen en zo hoor je de muziek sterker. Dat gebeurt bij de viool, de gitaar en het hakkebord ook. Het spelen met twee hamertjes was moeilijk omdat je maar twee snaren tegelijk aan kon slaan. Daarna werd de klavecimbel uitgevonden. Een klavecimbel lijkt een beetje op een piano, maar je kunt er niet hard of zacht op spelen. Toen werden de toetsen uitgevonden, dat was handig. Als je een toets in drukte
hoorde je een toon. Je kon 10 toetsen tegelijk indrukken. En als je genoeg oefende, kon je heel snel spelen. Een klavecimbel lijkt op een piano en is oud. Een paar 100 jaar geleden waren er nog heel veel klavecimbels.

Bijna 300 jaar geleden leefde Cristofori, hij wilde het geluid van de klavecimbel sterker maken. Hij bedacht de hamertjes. Hij was de uitvinder van de piano. Het hamertje raakte de snaar eventjes aan. Als je hard op de toetsen sloeg klonk het ook hard. Maar de snaren trillen lang na, zo hoorde je de tonen door elkaar. Toen bedacht hij de dempers. De nieuwe piano werkte zo: je drukt een toets in, de hamer slaat op de snaar, hij valt weer terug en de demper valt op de snaar. De toetsen en hamers zitten met kleine balkjes aan elkaar vast. De piano wordt nog steeds gemaakt zoals Cristofori heeft gezegd. Alleen zijn ze nog wat beter gemaakt. In 1783 vond de Britse firma Broadwoot een uiterst belangrijk onderdeel van de moderne piano uit, namelijk een pedaal. Hiermee worden de dempers van de snaren afgetild, zodat de snaren langer blijven doorklinken. Later werd dit in alle piano’s gebouwd. Nog later werd er nog een tweede pedaal toegevoegd, waarmee de klanken zachter worden gemaakt

Soorten piano’s:

De eerste piano’s waren vleugels, dat zijn grote instrumenten
met snaren die recht van de speler aflopen. Het zijn mooie meubels, maar het nadeel is dat ze veel plaats innemen. Daarom begonnen de Duitse bouwers tafelpiano’s te maken. Bij een tafelpiano lopen de snaren in de breedte, dat bespaart heel wat ruimte.

Vleugel

Een vleugel is eigenlijk een piano waarbij de snaren niet verticaal in de klankkast zijn opgesteld maar horizontaal. Ze zijn meestal ook wat langer en klinken helderder, doordat de vleugel (waar zijn naam vandaan komt en die de snaren afdekt) vaak wordt opengezet. Een vleugel is groter dan een piano.

Gewone piano

Naast het vleugelmodel - klankkast en snaren horizontaal - heb je ook een rechtopstaande model. Dit model is later ontwikkeld en wordt het meest gebruikt omdat het goedkoper is en kleiner. In figuur 6 zie je de binnenkant van een rechtopstaande piano. De snaren zijn aan één kant aan stemschroeven bevestigd en over een gietijzeren frame, dat een druk tot 17 ton kan dragen, gespannen. Achter dat raam bevindt zich een klankbord, dat de trillingen van de snaren doet doorklinken zodat het volume (de klanksterkte) groter wordt.

Klavecimbel

Een klavecimbel is het oudste instrument dat op een piano lijkt. Omdat veel mensen het geluid van een klavecimbel nog steeds mooi vinden worden er nog steeds klavecimbels gemaakt.

Tafelpiano

De vleugel was een groot succes. Daarom probeerden de bouwers nu de klank van een vleugel te krijgen uit een instrument dat minder ruimte in beslag neemt. De eenvoudigste manier was om de snaren en het mechaniek van de vleugel recht overeind te zetten. Het resultaat was de hoge giraffe piano, maar die zag er in een kleine kamer lelijk uit. Uit Frankrijk kwam het idee om de hoge en de lage snaren te kruisen zodat er in kleine rechtopstaande piano’s flinke lange snaren passen, dat was een piano zo klein dat hij op de tafel kon staan. Het klepje van de tafelpiano wordt open gezet zodat het harder en langer klinkt.

Girafpiano

De pianosnaren werden in deze tijd op een houten harpvormig raam gespannen, verstevigd met metaal. Maar omdat hout snel uitzet en krimpt, werden de snaren vlug ontstemd. In 1825 kwam Alpeus Babcock op het idee het raam helemaal van metaal te maken, dat minder krimpt en uitzet. Hij heeft ook 6 pedalen die zijn voor:

* Demping * Fagot(baskant) * Dolce(baskant) * Dolce(geheel) * Verschuiving * Triangel met Trom

Pyramidepiano

Ook de klankkast van de pyramidepiano staat omhoog en heeft de vorm van een piramide. De bouwers probeerden het geluid van een vleugel uit een kleiner instrument te krijgen. Ze zetten het mechaniek en de snaren overeind. Het resultaat was de hoge giraf piano, maar die was te hoog voor een kleine kamer. Een bouwer uit Londen bouwde een bredere lagere piano. Daarna werden alle piano’s zo gebouwd.

De piano van binnen

De piano is meer dan je van de buitenkant kunt zien. Er zijn twee harpen met snaren, die elkaar kruizen. Het houten raam waartegen de zangbodem ligt, is gemaakt van dikke balken van hard hout wat een lange tijd heeft moeten drogen. De zangbodem is gemaakt van dunne plankjes van naaldbomenhout, die op elkaar zijn gelijmd. De zangbodem is ongeveer 1 centimeter dik. De hardhouten kammen zijn op de zangbodem gelijmd, zij brengen de trillingen van de snaren over op de zangbodem. In het ijzeren raam zitten stemschroeven. Aan de stemschroeven zitten strak gespannen snaren, die via metalen pinnen op de houten kammen weer vastzitten aan pinnen op het ijzeren raam. De pedalen werken met hefbomen en stangen. Als je het rechter pedaal intrapt worden de dempers met een stang van de snaren getild, waardoor de snaren langer doorklinken. Met het linker pedaal wordt via een stang de hamers dichter bij de snaren gebracht, waardoor de klank zachter wordt. De hamers zijn van hout, met een kop die met een vilt bedekt is. De toetsen zijn gemaakt van zacht hout uit èèn stuk, met daarop een plaatje kunststof. Vroeger zat op de witte toetsen ivoor, en op de zwarte toetsen ebbenhout. Op onze eigen piano zit nog ivoor.

Hoe werkt een piano?

Een piano heeft 88 toetsen. Als je de voorkant van de piano er afhaalt kan je alles goed zien. Aan de binnenkant van de piano zitten snaren. Je zou zeggen dat het een snaarinstrument was, maar het is een toetsinstrument. Hoe de piano klinkt, hangt af van hoe snel de hamer tegen de snaren gaat. Het klinkt rond en vloeiend, of scherp en kort. Alle hamertjes moeten het juiste gewicht hebben en op dezelfde afstand van de snaren staan anders klinkt de piano vals. Als het mechaniek (binnenste van de piano) te zwaar is, moet je te hard op de toetsen drukken en als het te licht is hoor je het niet goed. Dan moet je de piano laten stemmen. De houten bodem en de buitenkant van de piano maken het geluid van de trillende snaren harder. Als je de vleugel openzet is het geluid harder. Onder aan de piano zitten twee pedalen. Als je de rechter pedaal indrukt hoor je de tonen langer omdat de dempers het dan niet doen. Je hoort de tonen dan door elkaar. Als je het linker pedaal indrukt, komen de hamers dichter bij de snaren te staan je hoort de tonen dan zachter.

De piano stemmer

Elk half jaar moet de piano gestemd worden, dan komt de pianostemmer. Hij zorgt ervoor dat alle snaren precies goed klinken. Hij heeft een soort schroevendraaier bij zich en daarmee kan hij aan de stemschroeven draaien. Hij kan de snaren strakker spannen of minder strak. Als de snaar strak gespannen is, geeft de snaar een hoger geluid dan als de snaar minder strak gespannen is.

De componisten

Componisten zijn mensen die muziek bedenken en opschrijven. Er zijn moderne en klassieke componisten. Moderne componisten schrijven bijvoorbeeld muziek voor keyboarden en zo. Klassieke componisten schreven muziek voor o.a. piano. Over een paar van die componisten wil ik wat vertellen.

J.S. Bach 1685-1750 Bach kreeg de eerste lessen van zijn broer die orgel speelde. Op zijn negende vond Bach muziek al zo mooi dat hij het overschreef van zijn broer, vaak tot diep in de nacht. Toen Bach wat ouder was scheef hij zijn muziek zelf. Misschien wel zijn meest bekende werk voor het klavier (klavier betekent gewoon toetsenbord) heet ‘het goed gestemde klavier’. Bach was de eerste componist die klaviermuziek scheef. In totaal schreef hij 16 klavecimbelconcerten. In de tijd van Bach werd de klavecimbel gebruikt om andere instrumenten te begeleiden, maar Bach gebruikte de klavecimbel ook als solo-instrument. Stukken van Bach gebruiken ze nog steeds bij de pianoles.

W.A. Mozart 1756-1791 Mozart begon al heel jong met muziek door op de klavecimbel de toetsen in te drukken en naar de toon te luisteren. Al snel begon zijn vader hem les te geven. Toen hij ongeveer 4 jaar was speelde hij al foutloos. Zijn leven lang scheef hij muziek en speelde hij ook goed. In zijn jeugd deed hij nog veel met klavecimbel maar toen hij ouder werd kwamen de eerste piano’s. In 1773 schreef Mozart zijn eerste pianoconcert en dit bleef hij zijn verdere leven doen. Mozarts eerste klaviersonates werden geschreven in 1774. Hij noemde ze sonates om duidelijk te maken dat ze op de piano en het klavecimbel gespeeld konden worden. De meeste schreef hij toen hij nog jong was. In 1778 scheef Mozart bekende variaties op de melodie die wij kennen van ‘altijd is Kortjakje’ ziek.

L. van Beethoven 1770-1827 Beethoven kreeg zijn eerste lessen van zijn vader. De vijfjarige Beethoven leerde heel snel en op zijn zevende speelde hij al op het hof in Bonn. Beethovens variaties op een marslied was het eerste stuk dat werd uitgegeven, hij was toen 12 jaar. In 1795 speelde hij een eigen pianoconcert. Hij deed dat zo goed dat veel rijke mensen pianoles van hem wilden hebben of ze vroegen of hij bij hen thuis een concert wilde geven.

Beethoven schreef kleinere pianostukken die goed waren voor pianolessen. Een bekend stuk is ‘Für Elise’.

Omdat Beethoven vreemde diëten gebruikte en ook vreemde huismiddeltjes in plaats van goede medicijnen, werd hij snel doof, blind en kreeg hij reuma en huidziekte. Toen hij stierf was iedereen in Wenen heel verdrietig.