Uitleg samenvatten, examenvoorbereiding

FUNCTIES VAN EEN TEKSTGEDEELTE
In elke examenopgave komen vragen voor naar de functie van een tekstgedeelte.
Het duidelijkste komt dat naar voren als ik een vraag hierover aanhaal.
Over een bepaalde alinea (uit het Examen 2002 I) wordt naar de functie gevraagd. Je moet in opgave 1 kiezen uit de volgende begrippen:
bewijs, constatering, gevolg, oorzaak, samenvatting, tegenwerping, toepassing, uitwerking, voorbeeld, vraagstelling.
Nu, deze woorden zijn niet zo moeilijk, de meeste begrippen ken je wel. Bedenk dat bij een oorzaak vaak het woord ‘waardoor’ voorkomt, terwijl een reden vaak wordt ingeleid met het woord ‘waarom’.

Maar er zijn meer van zulke woorden die je in andere vragen van dit type kunt tegenkomen. Enkele van die woorden volgen hier met de betekenis erachter. Dat zijn woorden als: aanbeveling (er wordt een advies gegeven), afweging (denken over het voor en tegen van iets), bewering ( een mening met argumenten), hypothese (een nog niet bewezen veronderstelling), stelling ( dit komt heel dicht bij de inhoud van het woord ‘bewering’), tegenwerping (een bezwaar tegen een eerder argument of eerdere bewering of stelling), toepassing (uitleg over hoe een bepaalde theorie wordt toegepast, weerlegging (het aantonen dat een bepaalde bewering niet juist is).
Probeer deze woorden met hun betekenis te onthouden.
In de examens VWO van de afgelopen jaren komen begrippen als tegenwerping, toepassing, afweging en weerlegging vaak voor in vragen.

B. DE SAMENVATTING
Als de helft van de tijd om is, dus na ongeveer anderhalf uur, begin dan met de tweede opdracht, de samenvatting.
Lees eerst de tekst aandachtig, voor dat lezen gelden dezelfde opmerkingen die hier eerder zijn gemaakt over het lezen van de eerste tekst.

DE OPDRACHT
En nu is het zeer belangrijk dat je erg goed de opdracht leest.
De opdrachten zijn doorgenummerd en de samenvattingopdracht is dus de laatste genummerde vraag van het examen Nederlands.
Je wordt gevraagd de tweede tekst samen te vatten in 180 woorden. In sommige jaren stelt men: in 200 woorden. Bekijk de opdracht dus heel goed. Zo was de opgave in het examen 2001 Herexamen om een samenvatting van 150 woorden te schrijven, in latere examens was dit aantal 180 of soms 200 woorden.

Er is meer dat je aandacht vereist.
Er worden in de opdracht aandachtspunten genoemd. Die punten moeten in jouw samenvatting worden opgenomen.
Het kunnen vijf, zes, soms zeven punten zijn.

De tekst die je krijgt is, evenals de eerste tekst, ongeveer 1200 woorden. Het is altijd een zakelijke tekst. Een verhalende tekst is bij een samenvatting nooit aan de orde. Het kan een beschouwende tekst, een betogende tekst of een combinatie daarvan zijn. Ook is het mogelijk dat de tekst voor een deel uiteenzettend is.

Het beste kun je nu eens een paar van zulke teksten met opdrachten bekijken. Probeer ze echt eerst zelf helemaal te maken voordat je het correctievoorschrift inkijkt!

SAMENVATTEND
Als je een opdracht bij een tekst die je moet samenvatten bekijkt, dan valt je het volgende op:
- Er is de opdracht een samenvatting te maken van (meestal) 180 woorden.
- Die samenvatting moet goedlopend zijn en in foutloos Nederlands zijn gesteld.
- Een aantal punten moet duidelijk zijn omschreven, zodat iemand die de hele tekst niet kent de hoofdinhoud toch kan volgen door jouw samenvatting door te nemen.
- Er worden (meestal) vijf punten duidelijk genoemd die je moet aankaarten. Soms zijn dat meer dan vijf aandachtspunten.
We nemen nu een aantal belangrijke elementen van zo’n opdracht door.

HET AANTAL WOORDEN
Honderdentachtig woorden is niet veel. Voor je het weet zit je daarboven. En toch is het een van de belangrijkste punten dat je beneden dat aantal blijft. Want de moeilijkheid zit hem nu juist in het compact weergeven van de tekst. Daaruit blijkt je taalvaardigheid. Dat is dus vooral wat gemeten wordt: je moet een tekst goed kunnen samenvatten in tien procent van de oorspronkelijke lengte.
Je begrijpt als je jouw samenvatting veel langer maakt…. dat je je dan onttrekt aan de moeilijkheid van de opdracht. Een onvoldoende is zeker het gevolg.
Het beste is van tevoren te bepalen hoeveel woorden jij op een regel van een examenblad zet. Dat is meestal vijf, zes of zeven. Er zijn wel individuele verschillen, je kunt ook zo schrijven dat je tien woorden op een regel zet. Wat vast staat is dat dit aantal vrij constant is. Als je dus weet dat je zeven woorden op een regel zet dan weet je ook dat je ongeveer 25 regels kunt maken om nog aan de veilige kant te blijven. In het laatste kwartier tel je dan wel hoeveel woorden je nu precies hebt, zo verlies je geen tijd door het alsmaar opnieuw tellen. Ook kun je na elk stuk van honderd woorden een klein potloodstreepje zetten in je eigen tekst.
Ik raad je aan de tekst niet heel veel korter te maken dan 180 woorden. Wie een samenvatting maakt van veel minder woorden heeft vast belangrijke delen van de inhoud weggelaten. En dat geeft puntenaftrek! Want je werk wordt mede beoordeeld aan de hand van een aantal inhoudelijke elementen dat je moet hebben verwerkt in je uitwerking.

TIEN PROCENT WOORDOVERSCHRIJDING?
Nu een belangrijk punt: is het waar dat je dat aantal woorden met tien procent mag overschrijden? Dus dat je in feite een tekst van 198 woorden mag schrijven waarna er pas aftrek van punten komt als je boven dit aantal zit?
Ja, dat is wel zo.
Ik raad je heel sterk aan om je te houden aan het aantal van 180 woorden. (Of, in sommige examenjaren 200 woorden). Want die marge van 18 woorden is er voor twijfelgevallen, voor de vraag hoe je een getal, een samenstelling of de titel en de auteursnaam mee moet tellen. Die marge is dus nodig voor de correctie. Je kunt hier beter op zeker spelen en je houden aan de 180 woorden.

ZET DE TITEL EN DE AUTEURSNAAM BOVEN JE SAMENVATTING
Het is altijd de bedoeling dat je de titel precies over neemt en de auteursnaam daarachter plaatst. Niet uitvoeriger dan nodig is. Een voorbeeld: boven de uitwerking van 2002, Eerste Tijdvak zet je het volgende:

C. Rutenfrans – Ongemakkelijke kwesties

Dus je laat de aanduiding onder aan die tekst ‘uit: Trouw van 20 februari 1999’ weg.

EERST IN HET KLAD, DAN IN HET NET
Wat misschien bij de tekst met de vragen nog niet noodzaak is, moet hier absoluut wel: je begint in het klad. Pas in de laatste twintig minuten ga je de tekst op een overzichtelijke manier overschrijven in het net. Voorkom geknoei. Een doorhaling is niet zo erg. Je eindversie moet wel goed leesbaar zijn.
Als je merkt dat je teveel woorden hebt gebruikt, dan moet je woorden die je wel weg kunt laten (bijvoorbeeld: als, ook, en, toch, dus, enz.) doorstrepen. Werk niet met correctie-inkt.

SPELLING, JE VERDERE TAALGEBRUIK
De spellingregels en andere taalvoorschriften moet je goed toepassen.
Voor het niet correct hanteren van de regels voor spelling, interpunctie en zinsbouw bij de beantwoording van de vragen en opdrachten wordt ten hoogste 10% van het te behalen puntentotaal afgetrokken.
Dat kan net iets teveel zijn zodat dit tot een onvoldoende zou leiden.
Spelfouten zijn absoluut onnodig omdat je de meeste woorden goed ziet gespeld in de tekst die je voor je hebt.

ALINEA’S MAKEN IN JE SAMENVATTING
Elke tekst heeft een indeling in alinea’s. Dat is absolute noodzaak voor de leesbaarheid. Een alinea is een tekstgedeelte waarvan de zinnen bij elkaar horen, omdat ze samen een bepaalde gedachtegang inhouden. Een alinea bestaat dus meestal uit een groepje zinnen, (al kan in theorie een alinea wel eens bestaan uit een zin).

Nu moet je in je samenvatting ook een alinea-indeling aanbrengen. Je kunt daarbij niet de oorspronkelijke indeling handhaven, omdat jouw samenvatting immers veel korter wordt. Eigenlijk is het niet zo moeilijk om een alinea-indeling aan te brengen: je kunt in principe uitgaan van de indeling die al gegeven wordt door middel van de genoemde punten, dus de tekstelementen die je in je samenvatting moet opnemen. Meestal zal dus je samenvatting bestaan uit ongeveer vijf alinea’s. Een aantal van drie alinea’s is ook heel goed mogelijk, zeker als bijvoorbeeld de opdracht zou zijn om een samenvatting van 150 woorden te maken (zoals in het examen 2000 – I het geval was).

Het is niet moeilijk, het maken van alinea’s: je plaatst samenhangende zinnen in alinea’s.
Het is heel belangrijk dat je niet vergeet die indeling aan te brengen.
Een indeling in alinea’s is nu typisch iets wat je uiteindelijk aanbrengt als je de tekst in het net overschrijft.
Daarom raad ik je nogmaals aan voor dit in het net overschrijven zeker wat tijd, ongeveer een kwartier, te reserveren.

DE BELANGRIJKSTE EIS VOOR EEN GOEDE SAMENVATTING

En dan is dit de allerbelangrijkste eis voor een goede samenvatting:
Jouw weergave van de tekst, dus jouw samenvatting moet zo duidelijk zijn dat iemand die de oorspronkelijke tekst helemaal niet kent, toch een goed beeld krijgt van de inhoud van die tekst.