Wolfgang Amadeus Mozart

Wolfgang Amadeus Mozart

Inleiding

In deze presentatie wil ik proberen jullie iets te vertellen over Wolfgang Amadeus Mozart. Ongetwijfeld zullen jullie weleens van deze Oostenrijkse componist hebben gehoord. Hij wordt beschouwd als een van de grootste componisten die ooit geleefd heeft. Al op zeer jonge leeftijd uitte hij zijn virtuositeit. Vandaar dat hij als wonderkind beschouwd wordt. Niet alleen omdat hij een virtuoos was, maar ook omdat hij aan elk klassieke genre zijn steentje heeft bijgedragen is hij bekend geworden. Wie en wat was Wolfgang Amadeus Mozart? Ik hoop dat nu te gaan vertellen in het volgende verhaal.

Mozart als mens

1. Jeugd

Leopold Mozart, de vader van Wolfgang Amadeus, werd in november 1719 geboren als zoon van een Augsburgs boekbinder. Zijn familie leefde daar al meer dan 200 jaar. Hij bleef in Augsburg tot 1737, toen hij naar Salzburg ging om filosofie en rechten te studeren. Dat lukte hem goed, maar toch maakte hij deze studie niet af. Hij koos er voor om als musicus-kamerdienaar in dienst te treden van een kanunnik, een Rooms-Katholieke geestelijke, van het kathedraalkapittel. In 1743 werd hij violist aan de Salzburgse Hofkapelle en kort daarna werd hij aangesteld tot vioolleraar aan de koorschool. Opklimmend kwam hij aan het aartsbisschoppelijk hof te Salzburg en bracht het in 1763 tot vice-Kapellmeister. In 1747 trouwde hij met Anna Maria Pertl, dochter van een hoger stadsambtenaar van het nabijgelegen St. Gilgen. Samen kregen zij zeven kinderen, waarvan maar twee de eerste paar jaren overleefden: Maria Anna, bijgenaamd “Nannerl” en het jongste kind, Wolfgang Amadeus. Over hem zal het verder voornaam gaan. Wolfgang Amadeus, die ik voortaan zal afkorten met Wolfgang, werd op 27 januari 1756 te Salzburg geboren. Zijn doopnamen waren: Joannes Chrysostomus Wolfgangus Theophilus. Dat laatste is in het Latijn Amadeus. Hij bleek een wonderkind te zijn, net als zijn zus Maria Anna, bijgenaamd “Nannerl”. Verder zal ik haar ook met haar bijnaam noemen. Leopold, Wolfgangs vader, leidde hem op. Op vijfjarige leeftijd begon hij te componeren. In 1762 gingen Amadeus en Nannerl op concertreizen met hun vader naar München en Wenen, omdat zij ook zo’n virtuositeit hadden op toetsinstrumenten. Nannerl was ook een wonderkind. Over de reizen later nog meer, dus ook veel over zijn jeugd. Mozarts moeder, Anna Maria, was geen bijzonder slim persoon. Ze kon amper lezen of schrijven en had weinig inspraak in belangrijke gezinszaken. Het was niet zo dat Leopold haar negeerde. Hij had haar ook lief. Toch speelde ze duidelijk een tweede rol. Vader Leopold concentreerde zich geheel op Wolfgang en op Nannerl niet zoveel. Leopold geloofde dat Wolfgang een door God gegeven talent had, hij was een goddelijk wonder. Nannerl niet dan? Dit was een negatieve eigenschap van Leopold. Toen verscheidene kinderen van zijn huisbaas aan de pokken leden, zocht hij een andere woning, zonder iets te vinden. Toen trok hij tijdelijk bij een vriend in, de vrouwen achterlatend.

2. Volwassenheid

Wolfgang groeide langzaam naar de volwassenheid. Mozart werd eigenwijzer en wilde meer zijn eigen weg gaan. Hij negeerde zijn vaders raad vaak. In 1769 werd Wolfgang benoemd tot concertmeester aan het aartsbisschoppelijk hof van Salzburg. Het niveau van Salzburgse hofmuziek en de gespannen verhouding met zijn werkgever benauwden Mozart hoe langer hoe meer. In 1781 nam hij ontslag en werd hij zelfstandig musicus in Wenen. Tijdens een reis door Duitsland en Frankrijk werd Wolfgang voor het eerst verliefd op de zangeres Aloysia Weber in Mannheim. Die wees hem gauw af. Later, in 1782, trouwde hij met Constanze Weber, de zus van Aloysia. Hij kreeg zes kinderen, met als jongste een zoon die net als Wolfgang zelf Wolfgang Amadeus heette. De zoon werd componist, pianist en koordirigent. Het staat bekend dat Constanze, Wolfgang’s vrouw, geen goede huisvrouw was. Hier zijn allerlei meningen over. Die zal ik maar in het midden laten. In ieder geval bekende Wolfgang wel zijn liefde voor haar. Dat is in brieven te lezen. Wolfgang werd in 1787 in Wenen benoemd tot kamermusicus en kamercomponist van de keizer. In 1791 werd Wolfgang in Wenen benoemd tot adjunct-kapelmeester aan de Stephansdom. Wolfgang’s gezondheid begon af te zakken. Op zijn sterfbed werkte hij aan het Requiem, waarvoor hij de opdracht had gekregen. Dit heeft hij niet afgekregen. Een goede leerling van Wolfgang, Franz Xaver Süssmayr, voltooide het Requiem. Op 5 december 1791 overleed Wolfgang. Zijn stoffelijk overschot werd bijgezet in een armengraf, waarvan de juiste plaats al na korte tijd niet meer bepaald kon worden.

3. Karakter en uiterlijk

Wolfgang staat bekend als knap, levendig, charmant en welgemanierd. Tenminste, zo werd hij beschreven door de componist Hasse. Door iemand anders, Friedrich Melchior Grimm, werd hij zo beschreven: ‘Men zou eindeloos kunnen praten over dit unieke fenomeen. Bovendien is hij een van de beminnelijkste schepsels die men zich kan inbeelden, geestig en schrander in alles wat hij zegt en doet, met al de charme en bevalligheid van zijn leeftijd.’ Nannerl, Wolfgang’s zus, vond dat Wolfgang’s uiterlijk blijvende littekens vertoonde van de pokken, die hij in 1767 had gehad. Wolfgang was een klein iemand die vaak ziek was. Hij was tenger, bleek en had veel blond haar, waar hij erg trots op was. Mozart droeg geen pruik. Mozart liet zijn haar poederen, wat in die tijd in de mode was. Zijn vader droeg nog wel een pruik, want hij was van de oude generatie. Wolfgang ging met zijn jeugdige vrolijkheid en bijzondere talent vrij nauw met vorsten en andere mensen van hoge standen om. Zo kroop hij op zesjarige leeftijd in 1762 op de schoot van de Oostenrijkse keizerin Maria Theresia. Bij officiële gelegenheden droeg Wolfgang een lila pakje met een vestje met gouden versieringen. Dit had de aartshertog Maximiliaan hem geschonken. Een paar jaar later werd hij goed behandeld door kerkvorsten, kardinalen en zelfs de paus. Wolfgang’s taalgebruik was niet altijd even netjes. Het was om eerlijk te zijn een beetje boers en onbehouwen. Ook waren hij en zijn familie niet vies van wat platte moppen. Dit was typisch voor de Salzburgers. Wolfgang’s gemoedstoestand kon van het ene op het andere ogenblik omslaan van muzikale inspiratie naar gedragingen op een ongepaste wijze. Een vreemd contrast dus.

4. Reizen

In zijn leven heeft Wolfgang veel reizen gemaakt. Ook een groot deel van zijn jeugd heeft hij reizend doorgebracht. Wolfgang reisde in gehuurde rijtuigen of in postkoetsen. Bij iedere plaats waar hij stopte, werd van hem verwacht dat hij wat zou spelen op het klavier, op de viool of op het plaatselijk orgel. Ik denk dat het niet nodig is om de reizen precies in details te vertellen. Daar zul je weinig van onthouden. Het is nutteloos alle halteplaatsen te noemen, te vertellen wie ze allemaal ontmoetten, etc. Mijn bedoeling is om een beetje een indruk te geven hoe de reizen verliepen. De reizen begonnen toen Wolfgang en Nannerl een grote speelervaring hadden (waaronder ook improviseren) op toetsinstrumenten. Wolfgang en Nannerl gingen met hun vader op reis naar München en Wenen. Daarna begonnen de grote Europese reis door Duitsland, de Zuidelijke Nederlanden, Frankrijk, Engeland, de Noordelijke Nederlanden en Zwitserland. Wolfgang trad veel op met zijn vader en zus.Op deze reis begon Wolfgang met het componeren van symfonieën en vocale muziek. Na dit gingen ze in drietal naar Wenen, waar hij de komische opera La finta semplice, het zangspel Bastien und Bastienne en zijn eerste mis schreef. Daarna ging hij van 1769 tot 1771 de eerste van zijn drie reizen naar Italië ondernemen, waarop hij zijn eerste strijkkwarten schreef. Ook nam hij lessen bij de muziekgeleerde en componist Padre Martini. In Rome kreeg Wolfgang het Misere van Allegri te horen, wat hij na een keer horen uit het hoofd moest opschrijven. Deze compositie mocht namelijk niet buiten de Sixtijnse Kapel worden verbreid. De tweede Italiaanse reis in 1771 had als voornaamste doel in Milaan de opera Ascanio in Alba op te voeren, de laatste Italiaanse reis, van 1772-1773 o.a. voor de premiere van de opera Lucio Silla. Wolfgang probeerde tevergeefs een baan bij de groothertog van Toscane te krijgen. Tijdens een reis door Duitsland en Frankrijk in 1777-1779 leerde Wolfgang het beroemde Mannheimer orkest kennen. Ook ontmoette hij daar Aloysia Weber, zijn eerste grote liefde. Teruggekeerd in Salzburg werd Wolfgang hoforganist. Wolfgang ontbrak het aan zakelijk instinct en hij raakte in ernstige financiële moeilijkheden. Die probeerde hij op te lossen door drie reizen. De eerste reis was in 1789 en ging door Leipzig en Berlijn. In Leipzig bestudeerde hij de muziek van Bach nader. In 1790 was de tweede reis, met als voornaamste doel Frankfurt, waar Leopold II tot keizer werd gekroond en Wolfgang een concert gaf. De derde reis was in 1791 en ging naar Praag. Dit was ongeveer het einde van zijn reizen. Ook overleed hij in 1791.

5. Ziekten

Wolfgang heeft in zijn leven veel ziekten gehad. Hij had geen hele sterke gezondheid. De ernstigste waren onder andere acuut gewrichtsreuma, waar hij in begin januari 1763 aan leed, kort na de terugkeer van de familie Mozart in Salzburg. Van gewrichtsreuma heeft hij nog veel meer aanvallen gehad, zijn hele leven door. In Parijs heeft hij plotseling hevige keelpijn en angina gehad, waardoor hij bijna stikte. Na vier dagen was dit weer hersteld. Bijna een maand lang heeft hij tyfus gehad in Den Haag. Dit was van 15 november 1765 tot ca. 12 december. Zoals ik al eerder genoemd heb, heeft hij ook pokken gehad. Hij is ook zwaar ziek geweest in november 1783. Hij kreeg toen een aderlating. Zijn laatste ziekte was de ziekte die zijn dood veroorzaakte. Er is niet precies bekend welke ziekte dat was. Wolfgang was misselijk en nam voortdurend geneesmiddelen. Hij was bleek en verdrietig. Hij heeft waarschijnlijk op de rand van een zenuwinzinking gestaan, wat ook te zien is aan zijn werkschema van voorgaande werken. In oktober zei Wolfgang eens tegen zijn vrouw Constanze dat hij dacht dat hij vergiftigd was. Wolfgang kreeg pijn in de lenden en had grote lusteloosheid. Wolgang’s schoonzus Sophie Haibel maakte een nachthemd dat van voren kon worden aangetrokken. Wolfgang kon zich namelijk door het zwellen niet meer omkeren. In een van de laatste dagen zei Wolfgang: ‘Ik heb de smaak van de dood op mijn tong.’ Tegen de avond kwam de arts langs en behandelde Wolfgang. Omstreeks een uur in de morgen op maandag 5 december 1791 overleed Wolfgang Amadeus Mozart. In het overlijdensregister is na te gaan dat hij ‘hoge militaire koorts’ had. De doodsoorzaak is niet precies bekend.

Slot

Ik hoop dat jullie alles een beetje duidelijk is. Wolfgang, die was opgeleid tot toetsinstrumenten en viool, was echt een wonderkind. Al voor zijn vijfde levensjaar bestudeerde hij een muziekalbum van zijn vader, met daarin composities van zijn vader en andere componisten! Ik zal jullie ook zeker aanraden zijn muziek te gaan luisteren. Zijn muziek is heel variërend. Hij schreef o.a. klavier- en vioolsonates, concerten, symfonieën en nog andere kamermuziek, toneelmuziek. Maar ook vocale muziek: kerkmuziek, opera’s, oratoria, missen, enzovoorts. Allicht zul je er wel iets mooi van vinden. Ik hoop dat ik een goed cijfer krijg. Ik hoop ook, als jullie je eerst niet voor zijn muziek interesseerden, dat er nu enige interesse is gewekt! Mochten jullie nog wat te vragen hebben, vraag het dan nu.