Dieren en planten

3.1
Waarom kauwt een koe lang en een hond kort?
Koeien en andere planteneters kauwen lang om de taaie celwanden van planten kapot te maken.
Honden en andere vleeseters kauwen kort omdat dierlijk voedsel geen celwanden heeft.
Er zijn drie soorten eters. Hun gebit is aangepast aan hun voedsel.
 Planteneters hebben plooikiezen met harde richels op het kauwvlak.
 Vleeseters hebben grote scherpe hoektanden en knipkiezen.
 Alleseters hebben snijtanden en knobbelkiezen.

Waarom heeft een koe een dikkere buik dan een hond?
Een koe heeft een dikkere buik, omdat planteneters een lang verteringsstelsel hebben. Dat is nodig omdat de vertering van plantaardig voedsel lang duurt.

Hebben vleeseters altijd genoeg te eten?
Vleeseters (roofdieren) hebben te maken met een wisselende hoeveelheid voedsel:
 Zijn er veel prooidieren, dan kunnen de roofdieren veel jongen grootbrengen.
 Zijn er weinig prooidieren, dan trekken de roofdieren weg of sterven ze door voedselgebrek.

Hoe eten planten?
Planten eten zo:
 Met de wortels nemen ze water en mineralen op.
 Met de bladeren halen ze koolstofdioxide uit de lucht.
Planten maken met die stoffen glucose (fotosynthese) en andere voedingsstoffen.

Verdieping
Wanneer levert voedsel zoeken genoeg energie op?
Voedsel zoeken levert genoeg energie op, als dieren voedsel kiezen dat makkelijk te vinden is. Met behulp van de energiebalans zoek je dat uit.
De meeste energie uit hun voedsel zijn dieren kwijt aan het zoeken van nieuw voedsel.

3.2
Hoe ademen insecten?
Ook insecten hebben zuurstof nodig.
Insecten ademen door hun achterlijf op en neer te bewegen. Zo pompen ze lucht met zuurstof door hun tracheeën. Dat zijn vertakte buizen met lucht.
Aan de zijkant van het achterlijf zitten kleine gaatjes: de stigmata (enkelvoud: stigma). Door de stigmata komt er lucht in de tracheeën.

Hoe halen vissen zuurstof binnen?
Vissen halen met hun kieuwen zuurstof uit het water. Water stroomt langs de kieuwplaatjes, die aan de kieuwboog zitten.
 Zuurstof gaat uit het water naar de bloedvaatjes in de kieuwplaatjes: gaswisseling.
 De waterstroom is tegengesteld aan de bloedstroom: tegenstroomprincipe.
 Zuurstof gaat van een plek met hoge concentratie (water) naar een plek met lage concentratie (bloed): diffusie.

Hoe komen planten aan zuurstof?
Planten maken zelf zuurstof bij de fotosynthese. Een klein deel gebruiken ze voor de verbranding. De rest gaat door de huidmondjes naar buiten.

Hoe lang is er al zuurstof op aarde?
De eerste zuurstof werd 3,5 miljard jaar geleden geproduceerd door cyanobacteriën. Eerst zat dat vooral in water, vanaf 2 miljard jaar geleden steeg ook de concentratie in de atmosfeer.

3.3
Hoe vervoeren insecten zuurstof en voedingsstoffen?
Bij insecten gaat zuurstof door tracheeën naar de cellen. Voedingsstoffen worden in het bloed vervoerd. Een insect heeft een open bloedsomloop, daarbij gaat het bloed uit de bloedvaten en stroomt het vrij door het lichaam.

Hoe krijgen vissen de stoffen bij al hun cellen?
Vanaf de kieuwen gaat het bloed naar alle organen en gaat zuurstof vanuit het bloed naar de cellen. Daarna komt het bloed door het hart.
 Een vis heeft een gesloten bloedsomloop waarbij het bloed in de bloedvaten blijft.
 De bloedsomloop van de vis is ook enkelvoudig: per rondgang door het lichaam stroom het bloed maar 1x langs het hart.

Hoe vervoeren planten voedingsstoffen?
Planten hebben vaten die bij elkaar liggen in vaatbundels.
 Water en mineralen gaan vanuit de wortels door vaten omhoog, richting bladeren en bloemen.
 Glucose en andere voedingsstoffen gaan door andere vaten vanuit de bladeren naar de andere delen van de plant.

3.4
Hoe zijn dieren beschermd tegen kou?
Dieren zijn beschermd tegen kou door veranderingen van hun lichaam: dikkere vacht of verenkleed, dikkere vetlaag, opzetten van vacht of verenkleed.
Ze kunnen ook hun gedrag aanpassen door in winterslaap of in winterrust te gaan

Hoe zijn dieren beschermd tegen hitte?
Dieren zijn beschermd tegen hitte door veranderingen van hun lichaam: dunnere vacht of verenkleed.
Ze kunnen hun gedrag aanpassen door hijgen, minder actief te zijn of afkoelingsplekken op te zoeken
Dieren zorgen dat hun huid sneller afkoelt. Ze zoeken de wind op of maken zelf een luchtstroom. Er komt dan steeds weer nieuwe lucht die warmte op kan nemen. Ook door contact met een koud oppervlak kunnen dieren via hun huid afkoelen.

Waarom is een poolvos twee maal zo groot als een woestijnvos?
Een poolvos verliest zo minder warmte, want zijn lichaamsoppervlak is klein in verhouding tot zijn volume. Door deze aanpassing koelt de poolvos minder snel af in het koude poolklimaat.

Hoe voorkomen planten waterverlies bij hitte?
Planten voorkomen dat ze te veel water verliezen door
 een vetlaagje,
 kleine blaadjes of geen blaadjes,
 haren,
 uitsteeksels.
Bij de huidmondjes kan het water verdampen, vooral als de lucht bij de bladeren beweegt.