Module 1: Het klassieke van de oudheid

GESCHIEDENIS 1:

Samenvatting Module 1: Het klassieke van de Oudheid

Hoofdstuk 1: Hellas, een beschaving van menselijke maat:

Landbouw en handel Griekenland verkeerde omstreeks 3000 v. Chr. nog in het stadium van de steentijd. Omstreeks 2000 v. Chr. werd de invloed van de grote beschavingen uit Mesopotamië en Egypte voelbaar op Kreta en Mycene. Daar ontstond een herverdelingseconomie waarbij paleizen en burchten de centra waren en men producten van de boeren als betaal middel gebruikte voor de handel overzee. Koper werd gebruikt voor wapens en werktuigen. Goud werd gebruikt om de glorie van de vorsten te laten uitkomen. Kreta werd in deze tijd een Minoïsche beschaving genoemd. Na 1200 v. Chr. kwam er een einde aan de vroeger Griekse beschaving. Van 1200-800 v. Chr. waren er de Donkere Eeuwen. Na deze periode van zelfvoorzienende landbouw, volgde de periode van een groeiende welvaart. Het verkeer overzee vanuit Korinthe, Rodos en Athene kwam weer op gang. Men maakte het schriftsysteem van de Feniciërs uit Libanon, geschikt voor hun taal. En Hellas exporteerde mensen naar gebieden overzee.

Mannen zijn de polis Een polis is een gemeenschap die men in het moederland Hellas en overzee vormde. Alleen mannen mochten lid worden van een polis. Iedere polis wilde in eigen behoefte voorzien (autarkie) en was zelf-wettig (autonoom). Voor het behoud van hun polis, pakten de politai gretig de wapens. Een volwaardig lid van de polis was je als je een bronzen uitrusting kon betalen. Dan heette je een hopliet. De plaats van de vrouw was in de oikos en het domein van de mannen was de agora. Dit was een orale cultuur. Dat betekend dat mondeling contact een van de belangrijkste manieren van communiceren was. Dat was ook te merken bij de vergaderingen van de politai. De retorica was geboren. Er werd steeds minder gekeken naar de afkomst, maar naar hoe de politikos in het openbaar spraken. Kinderen werden daarom in de leer gedaan bij de retor.

Daarom heet zij volmacht Van 431-404 v. Chr. was de Perzische oorlog tussen Athene en de Attisch-Delische Zeebond tegen de Spartanen en andere Peloponneschische poleis. De Atheners waren niet te verslaan. Ze zaten met al hun hebben en houden tussen de kilometerslange muren van Athene naar de haven Piraeus. Van daaruit voerde de Atheners aanvallen uit op de Peloponnesos. Ook op zee waren de Atheners onoverwinnelijk.

Roeiers en politiek In 480-470 was de Perzische oorlog tussen de Grieken en de Perzen. Daarbij werd de Perzische Koning verslagen door Atheners bij de slag van Salamis. De roeiers waren minvermogende politai die geen geld hadden om als hopliet te dienen. Sinds de overwinning bij Salamis, werd ook de gewone man bij de polis betrokken. De Boulé (=Raad van 500) vergaderde zo’n 200 dagen in het jaar. Je mocht maar twee keer in je leven en niet in opeenvolgende jaren in de Boulé zitten. Je moest wel minimaal 30 jaar oud zijn en van onbesproken gedrag. Als je een goedgekeurd burger was, kwam je op de lijst van districtkandidaten. De tien districten stuurde ieder 50 mensen naar de Boulé. Daar werd er geloot. Als er financiële of militaire bevoegdhied vereist was, werd er iemand door stemming benoemd.

Boulé en demos De voornaamste taak van de Boulé was adviseren. De demos (=verzamelende politai) had het laatste woord. Op de ekklesia (=volksvergadering) kon men voor of tegen stemmen. In de loop van de vijfde eeuw werd er op de helling van de Pnyx een vergadertheater aangelegd. De demos kwam ongeveer 40 keer per jaar bijeen in de ekklesia. Iedereen moest individueel stemmen en iedereen had gelijkspreekheid (=isegoria)

Grieks in de politiek De Atheners begonnen in de loop der tijd jargon te gebruiken. Zo spraken ze niet van een volksmacht maar van een demokratia of wenigen-macht werd oligarchia genoemd en de beste-macht heette een aristokratio. Perikles was in die tijd een demagogos, volksleider. Het volk was de baas. Deze volkssoevereiniteit word bewezen door een ostracisme. Hierbij werd er met behulp van scherven gestemd op iemand gestemd die een een gevaar voor de demokratia kon zijn. Had diegene meer dan de helft van de stemmen, dan moest hij voor 10 jaar uit het bebied van de polis/Attica blijven. Men was dus bang voor een alleenheerser. Het begin van de vrijheid begon met de dood op de tiran Hipparchos in 514 v. Chr. De Tirannendoders Harmodios en Aristogeiton kregen zelfs een standbeeld op de agora.

Het voorbeeld van Athene Pas in de loop van de negentiende eeuw werd Athene een politiek voorbeeld van het Westen. Eerst in de Verenigde Staten en later in Groot Brittannië. In 1993 werd er al een tentoonstelling als herdenking van 2500 jaar demokratie gehouden. Het waren de Amerikanen die als eerste met de opgravingen op de Atheense agora zijn begonnen. Ook waren in 1776 ideeën geïnspireerd uit de Griekse oudheid voor in de onafhankelijkheidsverklaring van Amerika. En na de Amerikaanse burgeroorlog (1861-1865) hield president Abraham Lincoln een historische redevoering die wordt vergeleken met die van Perikles.

Hoofdstuk 2 Het hellenisme, een nieuwe wereld:

In 334 v. Chr. begon er een veldtocht van Europa tegen Asia met aan het hoofd de Macedonische koning Alexander. Toen hij in 323 v. Chr. stierf strekte het bebied zich uit tot de Indus en tot diep in Midden-Azië. Vele grieken verhuisden naar de nieuwe wereld. De Grieken voelde zich verheven boven de inheemse bevolking. Die probeerde zich te vergrieksen. Dit wordt het hellenisme genoemd. Het Grieks werd een wereldtaal en de Griekse cultuur overheersend. Zonder het hellenisme was de Griekse cultuur niet aan het Westen doorgegeven.

Alexandrië als hellenistische metropool De steden de nieuwe wereld kregen een gehele Griekse inrichting. Je had er een agora met gebouwen en een zuilengalerij (stoa), traditionele tempels voor het vereren van de goden, een stadstheater waar de klassieke toneelstukken werden opgevoerd en een gymnasion (sportschool). Een griek kon niet zonder de bewoonde wereld (oecumene): de stad die planmatig volgens een schaakbordpatroon werd aangelegd.

Alexandrïe en de wetenschap In de loop van de tijd ontstond er een moeder –en wereldstad met wel 500.000 inwoners: Alexandrïe.De vorsten die afstamden van Alexanders generaals, heetten Ptolemaios. Zij maakte Alexandrïe tot een economisch een cultureel centrum. In het Muzenheiligdom, het Mouseion, deden geleerden uit de hele oecumene wetenschappelijk onderzoek. De taal-lievenden (filologoi) bestudeerde klassieke teksten. De wis –en natuurkundigen bedreven theoretische wetenschap. Hier werd de wet van Archimedes en de schroef van Archimedes uitgevonden. Astronomen deden onderzoek naar de vorm en de aardomtrek van de aarde. De medici onderzochten de oude leer van Hipocrates. Zij geloofde niet dat alle ziektes ontstonden door een verstoring in het evenwicht van de 4 lichaamsvochten: bloed, slijm, gele en zwarte gal. Hun onderzoek heeft uiteindlijk in de late Middeleeuwen Europa bereikt en een bijdragen geleverd aan de vernieuwing van de geneeskunde.

Terug naar het land Vanaf dat er steden bestonden is er een verlangen geweest naar het platteland. Alexandrïe was de eerste metropool en ook in deze stad werd men aangetrokken naar de ruimte buiten de ecumene. Kunstenaars gaven vorm aan dit gevoel en er ontstond een herdersliteratuur. Zij verheerlijkte het leven op het platteland in hun postorale gedichten, romans en beeldende kunst. Het werd deel van het klassieke erfgoed sinds het hellenisme en komt opnieuw te voorschijn bij de wedergeboorte (Renaissance) van de klassieken in West-Europa.

Denken als wereldburger In de hellenistische tijd vroeg de (wijse) mens zich af wat zijn plaats was in de nieuwe wereld. Socrates, Plato en Aristoteles waren nog uitgegaan van de polis. Sommige keerde zich juist van de beschavind af. Zo ontstond het Cynisme, ingevoerd door Diogenes. Hierbij leefde de (wijse) mens volgens de natuur.

Epicuristen Het epicurisme is een filisofische richting genoemd naar de stichter Epikouros, die hedone (=genot) tot richtsnoer van het geluk maakt. Men had een evenwichtig bestaan als men zich niet verzette tegen de natuurlijke behoeften. De Epicureeërs geloofde niet in reïncarnatie of het hiernamaals. Ook de ziel leeft niet voort na de dood. En ze geloofden ook dat de goden zich niet bemoeiden met de mens. Als je geen hedone meer in je leven had, mocht je jezelf ‘uit het leven leiden’. Toch wist men niet precies wanneer het geen nut meer had om te blijven leven.

Stoïcijnen De stoïci vond dat de mens niet het recht had om over zichzelf te beschikken. Alleen als er overduidelijke aanwijzingen waren dat er voor zijn nietige bestaan geen plaatst meer is in het grote systeem was, mocht hij een einde aan zijn induvidueel bestaan maken. De filosofische school Stoïci wilde dat men opgewassen was tegen alle spanningen: aandoeningsloosheid (Apatheia). De stoïci vond dat ieder mens gelijk was en men noemde hen kosmopolites. De stoïci geloofde dus dat er een goddelijk plan, een logos, achter de schijnbare chaos zat. Later kwam het christendom. En ook die geloofden dat God een bepaald plan met de wereld met alles erop en eraan, had. De Stoïci overheersde in de eerste en de tweede eeuw van onze jaartelling de Epicuristen.

Veel wegen leiden naar de klassieken De Romeinen hebben zich over een heel groot gebied over de aarde weten te verspreiden. De Romeinen leerde de taal en wilde zich de Griekse cultuur eigen maken. West- Europa kende de Griekse cultuur alleen via de Latijnse geschriften. In het Oosten heerste de Griekse cultuur totdat de Arabieren delen van het Oost-Romeinse of Byzantijnse Rijk veroverde. West-Europa kwam in aanraking met de Griekse cultuur toen Arabische geschriften van het Grieks werden vertaald in Latijns. Bij de val van Constantinopel in 1453 kreeg West-Europa pas direct kennis met de Griekse werken. Nu is Grieks zelfs een schoolvak.

Hoofdstuk 3 Rome, een republiek en een rijk:

Van res publica tot republiek Vroeger was Romani een stadstaat van de grote streek Latium. De laatste koning, Tarquinius Superbus, werd in 500 v. Chr. verdreven. Toen kwam de macht bij de sociaal-economische elite, de aristocraten: de patricii. Uit die groep kwamen twee leiders voort: consuls. Zij waren elkaars collega. De ene magistraat hield de ander in toom. Tijdens noodsituatie werd er voor hoogstens 6 weken één dictator aangewezen. Het volk, cives, had bij bepaalde zaken invloed. Senatus PopulusQue Romanus oftewel Romeinse staat en volk: staat voor het samen nemen van beslissingen door het volk en de senaat. Tegenover de particiërs stonden de Plebeii. Hun leiders, de Tribuni Pebis, konden de besluiten van de Romeinse magistraat dwarsbomen met hun vetorecht. Er was dus een republiek ontstaan. Dit is het systeem na de verdrijving van de koning: een staat zonde monarch.

Voorbeeld voor later Velen volgden het voorbeeld van de Romeinen. Van Italië bleef Venetië tot 1917 over. Nederland werd een republiek nadat in 1581 Filips II werd afgezworen. In de loop van de tijd werd de familie van Oranje erfelijke stadshouder in alle gewesten. Zij voelde zich koningen, en werden dus door het volk afgezet. De nieuwe koloniën ontstaan uit Groot-Brittannië , namen hun voornbeeld aan zowel de Nederlandse als Romeinse Republiek. Frankrijk nam zijn voorbeeld aan Nederland, Rome en de VS. Nederland werd in 1815 als laatste ter wereld een monarchie, terwijl het als één van de eerste een republiek was.

Één stad één rijk Men gebruikt nog altijd bij een begin van een Koninklijk Besluit: Wij, Beatrix, bij de gratie van Gods koningen der Nederlanden. Een Romeinse keizer deed dat, omdat hij dan zijn vorsten die als raadsman dienden, meer status kon geven. Keizer komt van de naam Caesar, die men als kaiser uitsprak. Caesar was de man achter de monarchie, nadat hij in 49 v. Chr. Noord-Italië en Frankrijk had veroverd na een oorlog met zijn vijanden, de aristocraten. Hij werd eerst voor 10 jaar alleenheerser, maar al gauw werd het voor ‘altijd’. Op 44 v. Chr. werd hij vermoord door tirannendoders o.l.v Marcus Junius Brutus. Maar zijn aangenomen zoon, Gaius Julius Caesar overwon hen en werd alleenheerser.

Keizer en Rome Gauis Julius Caesar (Octavianus) was de eerste Keizer. Hij regeerde tot het jaar 14 en kreeg de eretitel Augustus: de verhevene. Als gouverneur zorgde hij ervoor dat de Romeinse Vrede, Pax Romana of Augustusvrede behouden bleef. Het Romeinse leger was zo als de eerste met een permanente beroepsleger. De politiek van Brood en Spelen was er om het volk met voedsel en vermaak te vriend te houden. Men had wel meer dan 200 feestdagen in het jaar. Rome was voor de rijksbewoners het Roma Aeterna, dé stad, die altijd zou regeren over de Orbis Terrarum, de omliggende landen. Het Romeinse Rijk besloot toch voor een bestuurlijke tweedeling van het Romeinse Rijk. Bij het oostelijke Constantinopel en Rome kwam een keizer te zitten. Ook voor de christenen was er plaats in het Romeinse rijk nadat Constantijn vanaf 311 het christendom begon te begunstigen. Maar toen kwamen de Goten in 410 en kwamen de Slavische en Germaanse volkeren in opstand. In 476 zette de Germaanse leider, Odoacer, de laatste Keizer van het West-Romeinse Rijk af.

Alle keizers komen van Rome De schenking van Constantijn is een document waarin Constantijn zich terugtrok uit Constantijnsstad en het Westen overdroeg aan de paus. Men wilde de Romeinse cultuur vasthouden. Latijn bleef de taal van de kerk, kanselarijen, de hofcultuur en later de universiteiten. Tegen het eind van de achtste eeuw ontstond er een ‘renovatio Imperii Romani’, nadat de Frankische Koning Karel zich liet dopen tot keizer. Men wilde streefde naar het grondgebied van het oude Romeinse Rijk. Het keizersschap duurde tot 1918. Maar ook nu nog heeft men neigingen tot de terugkeer van de keizer.