Recht op zelfmoord

Het recht op zelfmoord

INHOUD

Inleiding
Analyse
Beoordeling
Bronnen

Inleiding

Het ethisch maatschappelijk vraagstuk dat ik gekozen heb is:

Moet er een recht op zelfmoord zijn?

Ik heb dit onderwerp gekozen omdat de dood, zelfdoding, sterven, euthanasie, doodstraf en al het andere wat met de dood samenhangt, en dan met name de psychologische uitwerking die het heeft op de betrokkenen en de gevolgen voor de maatschappij, mij sterk interesseren. Ik ben zelf praktisch mijn hele jeugd suïcidaal geweest en mijn moeder zegt ook zelfmoord te zullen plegen als ze Alzheimer krijgt. (en die kans zit er dik in) Het is dus voor mij extra zinvol om hierover na te denken, omdat het voor mij een dilemma is in hoeverre je iemand mag tegenhouden zelfmoord te plegen en in hoeverre je hierbij mag helpen. Ik wil het, mocht het zover komen (met mijn moeder), de keuze hoe ik ermee om zal gaan aan mezelf en aan haar kunnen verantwoorden; ik wil moreel juist handelen, maar als ik er zo over nadenk, weet ik niet zo 1-2-3 wat juist is. Ook wil ik later (onder andere) stervensbegeleider worden, dus dan is het ook bijzonder handig om hier over nagedacht te hebben.

Een voorwaarde voor mij wat betreft het onderwerp was dat het voor mijzelf ook daadwerkelijk een dilemma moest zijn, of iets waar ik niet meteen een antwoord op zou weten. Wat soms voor anderen ethische dilemma\'s zijn (vaak loyaliteitsconflicten) zijn voor mij heel makkelijk op te lossen. In die gevallen bezie ik het onderwerp vaak deontologisch en is dat wat rechtvaardig is de juiste oplossing. Als het voor mij een dilemma is, bezie ik het vaak juist teleologisch. Ik ga hoe dan ook bij dit ethisch vraagstuk proberen zowel deontologisch als teleologisch te oordelen.

Analyse

Het ethisch maatschappelijk vraagstuk is \'Moet er een recht op zelfmoord zijn\'? De vraag hierachter is of zelfmoord moreel juist is/kan zijn, of dat het per definitie \'fout\' is en of het in het belang is van de betrokkenen om zelfmoord tot een recht te maken. Belangrijke waarden hierbij zijn \'beschermwaardigheid en waarde van het leven\', \'vrijheid\', \'geluk\', \'gehoorzaamheid aan God\'. Morele normen: \"Niet de mens, maar God gaat over dood en leven.\" \"Men hoort geen zelfmoord te plegen, want dat is zondig/slecht/laf/zwak/egoïstisch, of heeft vreselijke gevolgen voor de nabestaanden.\" \"Men hoort zelf te (mogen) bepalen wat men met zijn/haar leven doet.\" \"Iemand bij je willen houden terwijl hij/zij ongelukkig is hoort niet, want dat is egoïstisch/liefdeloos.\" De deugden die centraal staan in de probleemstelling zijn moed: sommige mensen vinden het moedig als iemand zelfmoord durft te plegen, anderen vinden het juist moedig als mensen ondanks hun ellende door blijven leven; en doorzettingsvermogen: Men vind het een deugd als iemand doorleeft ondanks zijn/haar ellende.

Bij dit ethisch maatschappelijk vraagstuk moet duidelijk onderscheid gemaakt worden tussen de verschillende vormen van zelfmoord (voor de trein springen geeft meer slachtoffers dan pillen slikken), euthanasie, en andere belangrijke \'right to die\'-issues zoals hulp bij zelfdoding en passieve euthanasie. Veel mensen praten over het recht op de dood, maar iedereen heeft het ergens anders over, en er zitten wel degelijk belangrijke verschillen tussen de verschillende vormen van doodgaan en zelfmoord.

Het is een ethisch vraagstuk omdat bij zelfmoord de theorie (principes) en de praktijk met elkaar kunnen botsen, omdat men niet een eenduidig oordeel heeft over de kwestie, omdat het controversieel is, het heeft te maken met wat als goed of slecht handelen beschouwd wordt, en heeft alles te maken met normen en waarden van mensen.

Het is een maatschappelijk vraagstuk omdat zelfmoord mondiaal, sinds mensenheugenis gepleegd wordt, en vaak in groten getale, omdat zelfmoord, in al haar vormen, of ze nu uitgevoerd wordt of alleen in gedachten bestaat, grote gevolgen heeft op de mensen in de omgeving van diegene die aan zelfmoord denkt/het uitvoert, omdat de overheid de taak heeft op basis van waarden en normen wetten te maken of te wijzigen, en een voorbeeldtaak heeft wat betreft moreel juist gedrag; en tenslotte omdat zelfmoord direct te maken heeft met euthanasie en de overheid hier dus duidelijk een standpunt over dient in te nemen en onderscheid in dient te maken.

Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) plegen in Nederland jaarlijks zo\'n 1550 mensen zelfmoord. In 2005 waren dit er 1572. Verreweg de meeste mensen (713) hangen zich op of verwurgen zichzelf, en is het motief een psychische stoornis (668).
In 2001 (van daarna hebben ze blijkbaar nog geen gegevens) stierven 1147 mensen door euthanasie. Dat zijn er 127 meer dan in 1995 en dat zijn 2,3% van de totale sterfgevallen.

Laten we eerst eens kijken wat er wettelijk te vinden is over zelfmoord. Ik hoor overal geruchten dat zelfmoord strafbaar zou zijn, maar ik wil natuurlijk wel een bron hebben. Met behulp van mijn huisgenootje die in haar 3e jaar rechtenstudie zit, en een aantal wetboeken en juridische woordenboeken, ben ik het volgende te weten gekomen:

Artikel 293 | Sr, Boek 2, Titel 19
1. Hij die opzettelijk het leven van een ander op diens uitdrukkelijk en ernstig verlangen beëindigt, wordt gestraft met een gevangenisstraf van ten hoogste twaalf jaren of geldboete van de vijfde categorie. 2. Het in het eerste lid bedoelde feit is niet strafbaar, indien het is begaan door een arts die daarbij voldoet aan de zorgvuldigheidseisen, bedoeld in artikel 2 van de Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding en hiervan mededeling doet aan de gemeentelijke lijkschouwer overeenkomstig artikel 7, tweede lid, van de Wet op de lijkbezorging. (Wetboek van Strafrecht, R.D)

Artikel 294 | Sr, Boek 2, Titel 19
1. Hij die opzettelijk een ander tot zelfdoding aanzet, wordt, indien de zelfdoding volgt, gestraft met een gevangenisstraf van ten hoogste drie jaren of geldboete van de vierde categorie. 2. Hij die opzettelijk een ander bij zelfdoding behulpzaam is of hem de middelen daartoe verschaft, wordt, indien de zelfdoding volgt, gestraft met een gevangenisstraf van ten hoogste drie jaren of geldboete van de vierde categorie. Artikel 293, tweede lid, is van overeenkomstige toepassing. (Wetboek van Strafrecht, R.D)

Hulp bij zelfdoding is dus duidelijk strafbaar, behalve als het volgens de euthanasieprocedure gebeurt (artikel 293-2).

Onder \'hulp bij zelfdoding\' wordt niet verstaan:
- Op verzoek van iemand informatie verstrekken over een methode of dodelijke middelen.
- Aanwezig zijn en morele steun verlenen als iemand zichzelf van het leven berooft.

In het Verwijzend en verklarend juridisch woordenboek van 2004 staat bij zelfdoding:

\"Het zichzelf van het leven beroven is niet strafbaar, evenmin als poging daartoe.\"

Dat moet wel kloppen, want ik kan in geen enkel verdrag of wetboek iets vinden over zelfmoord, behalve het bovenstaande.

Zelfmoord of de poging daartoe is dus niet strafbaar, maar een persoon die een mislukte zelfmoordpoging heeft gedaan kan wel een gedwongen opname verwachten:

Artikel 378 | BW1, Boek 1, Titel 16
1. Een meerderjarige kan door de rechtbank onder curatele worden gesteld: a. wegens een geestelijke stoornis, waardoor de gestoorde, al dan niet met tussenpozen, niet in staat is of bemoeilijkt wordt zijn belangen behoorlijk waar te nemen; b. wegens verkwisting; c. wegens gewoonte van drankmisbruik, waardoor hij: 1°. zijn belangen niet behoorlijk waarneemt; 2°. in het openbaar herhaaldelijk aanstoot geeft; of 3°. eigen veiligheid of die van anderen in gevaar brengt. 2. Indien te verwachten is dat ten aanzien van een minderjarige op het tijdstip waarop hij meerderjarig zal worden, van een der in het vorige lid genoemde gronden voor curatele sprake zal zijn, kan de curatele reeds voor de meerderjarigheid worden uitgesproken. (Burgelijk Wetboek, R.D)

En in de Wet Bijzondere Opnemingen Psychiatrische Ziekenhuizen staat:

\"HOOFDSTUK II
Opneming
§ 1. Voorlopige machtiging
Artikel 2
1. De rechter kan op vordering van de officier van justitie een voorlopige machtiging verlenen om iemand die gestoord is in zijn geestvermogens, in een psychiatrisch ziekenhuis te doen opnemen en te doen verblijven. Indien de betrokkene reeds vrijwillig in een psychiatrisch ziekenhuis verblijft, strekt de machtiging er toe het verblijf te doen voortduren.

2. Een machtiging als bedoeld in het eerste lid, kan slechts worden verleend indien naar het oordeel van de rechter
a. de stoornis van de geestvermogens de betrokkene gevaar doet veroorzaken, en
b. het gevaar niet door tussenkomst van personen of instellingen buiten een psychiatrisch ziekenhuis kan worden afgewend.

3. Voor opneming en verblijf in een psychiatrisch ziekenhuis is een machtiging als bedoeld in het eerste lid vereist, indien ter zake daarvan
a. de betrokkene geen blijk geeft van de nodige bereidheid en twaalf jaar of ouder is,
b. de ouders die gezamenlijk of de ouder die alleen de ouderlijke macht over de betrokkene uitoefenen, de voogd, de curator dan wel de mentor van oordeel zijn dat opneming en verblijf niet moeten plaatsvinden, of
c. de ouders die gezamenlijk de ouderlijke macht over de betrokkene uitoefenen, van mening verschillen.

4. In het geval, bedoeld in de tweede volzin van het eerste lid, is de machtiging vereist indien de daartoe met overeenkomstige toepassing van het derde lid bevoegde persoon of personen ervan blijk geven het vrijwillig verblijf in een psychiatrisch ziekenhuis te willen beëindigen, tenzij die persoon of personen te kennen geven de behandeling in een ander door deze persoon of personen aangewezen psychiatrisch ziekenhuis te willen doen voortzetten en dat ziekenhuis bereid is de betrokkene op te nemen. \"
Kortom: Zelfmoord plegen of een poging daartoe is niet strafbaar, maar men kan, als men blijk geeft van zelfmoordplannen, of een (mislukte) poging ondernomen heeft, een IBS of Rechterlijke Machtiging aan zijn/haar broek krijgen. Zelfmoord is wettelijk dus niet een recht.
Betrokkenen bij het recht op zelfmoord zijn:
1. De mensen die zelfmoord willen plegen
2. De mensen die van hen houden (familie, vrienden, partner, e.a.)
3. De mensen die de persoon die zelfmoord wil plegen/pleegt persoonlijk niet kennen maar er wel mee te maken krijgen en niet tot de andere genoemde categorieën behoren
4. De rechterlijke macht
5. (Psychische) hulpverlening
6. Mits op de politieke agenda: Regering, Tweede en Eerste Kamer
7. Mits ze bestaan: belangenorganisaties

De belangen van bovenstaande betrokkenen liggen als volgt:
De mensen die zelfmoord willen plegen: Zijzelf zullen vinden dat het in hun belang is alle vrijheid te hebben hun plannen door te zetten (eigenbelang). Of dat daadwerkelijk in hun belang is, is een moeilijke vraag. Je weet immers niet of en wanneer de situatie ooit zal verbeteren en je weet niet of na de dood de pijn daadwerkelijk weg is. Het enige wat je weet is dat er mensen zijn die hun hele leven blijven lijden ondanks alle hulp van de wereld, en dat er (veel) mensen zijn die na een mislukte zelfmoordpoging toch nog gelukkig worden en blij zijn dat ze niet dood zijn. En je kunt kijken wat er allemaal al geprobeerd is. Door ze de mogelijkheid tot zelfmoord te ontnemen, of überhaupt te stellen dat zelfmoord niet in hun belang is, ben je wel paternalistisch bezig en maak je inbreuk op iemands zelfbeschikking. De vraag in hoeverre het in het belang van de persoon is die zelfmoord wil plegen om dat daadwerkelijk te doen, is dus niet echt te beantwoorden, maar kan soms wel benaderd worden door te kijken naar wat nog de mogelijkheden zijn in dit leven. Vaak echter heeft iemand al een jarenlange lijdensweg achter de rug, heeft iemand al medicatie en psychische hulpverlening gehad, en is nog altijd ongelukkig. Je weet in zo\'n geval dus niet of zelfmoord in zijn of haar belang is. Men zegt wel vaak dat het in het belang van de ander is, maar het is zelden zonder eigenbelang.
De mensen die van hen houden: De mensen die van hen houden hebben meerdere, vaak tegenstrijdige belangen. Zo is er het belang om diegene die dood wil levend te houden omdat men daar zelf gelukkiger van wordt (eigenbelang) of omdat men denkt dat niet alleen men zelf maar ook de persoon die zelfmoord wil plegen daar op den duur gelukkiger van wordt (welbegrepen eigenbelang); maar er is ook het belang dat men diegene waar men van houdt niet ongelukkig wil zien omdat men daar zelf ook ongelukkig van wordt (welbegrepen eigenbelang). Geluk van jezelf en geluk van de ander liggen dan heel dicht bij elkaar. Dat kan een dilemma opleveren, want waar wordt diegene die zelfmoord wil plegen uiteindelijk gelukkiger van: van de dood of van doorleven en daarmee samenhangend: waarvan wordt de familie op den duur gelukkiger? Men heeft immers toch ook vaak het idee/gevoel of de overtuiging dat het beter is dat iemand die geleden heeft dood is, want dan \'lijdt hij tenminste niet meer\' (iets wat je nooit zeker kan weten, maar men stelt zichzelf graag gerust). Verder is een belang dat diegene die een poging doet tot zelfmoord dit op een niet al te gruwelijke manier doet, om trauma\'s te voorkomen (welbegrepen eigenbelang). Kortom: ook de belangen van de mensen die van de mensen houden die zelfmoord willen plegen zijn zelden eenduidig en lopen vaak door de belangen van de persoon die zelfmoord wil plegen heen.
De mensen die de persoon die zelfmoord wil plegen/pleegt persoonlijk niet kennen maar er wel mee te maken krijgen en niet tot de andere genoemde categorieën behoren: Hier bedoel ik bijvoorbeeld treinmachinisten of passagiers mee die het meemaken dat iemand onder hun trein springt, en andere mensen die geconfronteerd worden met de zelfmoord van een ander, of/en de restanten ervan mogen opruimen. Hun belangen zijn dat de mensen die een poging tot zelfmoord doen dat op zo\'n manier doen dat zij er geen last van hebben, er geen trauma of andersoortig nare ervaring aan overhouden (welbegrepen eigenbelang).
De rechterlijke macht: Zij heeft als belang duidelijke wetten over zelfmoord en het recht hierop zodat rechters een duidelijke logische beslissing kunnen nemen en hier niet al te veel controversie over bestaat (welbegrepen eigenbelang).
(Psychische) hulpverlening: Het belang van de hulpverlening is duidelijke richtlijnen hoe om te gaan met mensen die zelfmoord willen plegen en duidelijke regels hieromtrent. (welbegrepen eigenbelang) Moet een psychiater het bijvoorbeeld melden bij een of andere instantie als zijn cliënt serieuze zelfmoordplannen heeft? En wat is \'uitzichtloos en ondraaglijk lijden?\'
Regering, Tweede en Eerste Kamer: Vooralsnog zijn er vrij duidelijke regels met betrekking tot zelfmoord, hulp bij zelfdoding en dergelijke. Mocht zelfmoord echter weer op de politieke agenda komen en er toch mogelijk sprake zijn van wetswijzigingen dan is het in hun belang dat de zaak helder is, ze de steun van het volk hebben in hun beslissing en de wet duidelijk en ondubbelzinnig is, en dat is ook weer in het belang van de hele samenleving dus is dat een algemeen belang.
Belangenorganisaties: Voor zover ik weet zijn er niet echt belangenorganisaties die staan voor het recht op zelfmoord. Er zijn wel belangenorganisaties wat betreft euthanasie, maar daar maak ik bewust onderscheid in. Het recht op zelfmoord gaat immers veel verder. Mochten er belangenorganisaties bestaan vóór het recht op zelfmoord dan is het in hun belang dat dit recht (grond)wettelijk wordt vastgelegd, een moreel juist gedachtegoed wordt in Nederland (welbegrepen eigenbelang). Voor belangenorganisaties tegen het recht op zelfmoord is het in hun belang dat het recht op zelfmoord geen grond(wettelijk) recht wordt, moreel ook niet als een recht gezien wordt (welbegrepen eigenbelang).
In ieders algemeen belang is het dat zelfmoordenaars hun zelfmoord een beetje fatsoenlijk uitvoeren, zonder andere mensen onnodig trauma\'s te bezorgen.

De grootste verantwoordelijkheid hebben de mensen die zelfmoord (willen) plegen, want het gaat om hun leven. De Nederlandse samenleving stoelt op humanistische principes als vrijheid om zelf te bepalen hoe je je leven wilt inrichten en verantwoordelijkheid voor wat je zelf, als individu, zegt en doet. Hebben we het echter over kinderen, dan hebben de ouders de grootste verantwoordelijkheid voor het kind. Zodra iemand volwassen is, heeft hij/zij de verantwoordelijkheid om de keuze om wel of niet zelfmoord te plegen te maken. Ik vind het wat ver gaan om te zeggen dat hij de verantwoordelijkheid heeft eerst naar andere oplossingen te zoeken en te denken aan zijn naasten, maar dat zou wel het beste zijn.
Dit zijn verantwoordelijkheden als deugd en criteria die hierbij een rol spelen zijn zelfstandigheid, want hoe ouder, hoe volwassener en hoe onafhankelijker van andere mensen men een beslissing kan nemen. Een puber zal zich bijvoorbeeld meer aantrekken van de peergroup, media en andere mensen, dus heeft daarom extra bescherming nodig. Een ander criterium is het afwegen van normen: iemand die zelfmoord wil plegen, met name als het om een weloverwogen, geen impulsieve poging gaat, zal zijn/haar eigen normen en waarden moeten bekijken en bepalen wat volgens hem/haar het beste is. Dit kan echter alleen als iemand de tijd heeft en neemt om hierover na te denken. Bij iemand die opeens een lading wanhoop over zich heen krijgt en niet meer normaal kan denken en impulsief besluit zelfmoord te plegen speelt dit een veel kleinere rol. Oog voor de gevolgen van de handeling is een criterium dat een rol speelt, bij uitstek bij zelfmoord, want zeker als iemand weloverwogen nadenkt voor hij/zij zelfmoord pleegt, zal hij/zij nadenken over de gevolgen en alsmaar over de gevolgen. Ik denk dat gevolgen hier een grotere rol spelen dan de normen. Toetsbaar gedrag kan een rol spelen, maar hoeft niet. Iemand kan besluiten andere mensen te vertellen van zijn/haar zelfmoordplannen, of niet.

Er zijn in veel gevallen van zelfmoord wel verzachtende omstandigheden. Onwetendheid zal zelden een rol spelen, maar dwang kan ook voorkomen, omstandigheden buiten de invloed van de handelende persoon zouden kunnen zijn: de nazi\'s denderen je huis binnen en je wilt niet naar het concentratiekamp dus pleegt zelfmoord. De afwezigheid van de vaardigheid of mogelijkheid om te handelen zie ik niet snel als een verzachtende omstandigheid. Ze kunnen wel een rol spelen bij de beslissing om zelfmoord te plegen, bijvoorbeeld als je met een training of bepaalde therapie bepaalde vaardigheden voor het reguleren van emoties had kunnen leren, had je de beslissing misschien niet genomen en was het nooit zo ver gekomen. Of met hulp van familieleden je schulden had afbetaald en niet op straat was beland en depressief was geworden. Maar dat pleit je niet vrij van verantwoordelijkheid.
Verontschuldigende omstandigheden bestaan alleen als diegene die een zelfmoordpoging deed/zelfmoord pleegde, geen vrije wil had en wel moest. Aangezien je dat nooit kunt achterhalen, stel ik dat die verontschuldigende omstandigheden niet bestaan.
Het gaat bij de persoon die zelfmoord wilt plegen/pleegt om individuele verantwoordelijkheid.
De mensen die van hen houden hebben mijns inziens de verantwoordelijkheid hun dierbaren die zelfmoord (denken te) willen plegen zoveel mogelijk bij te staan en te helpen . Dit is een verantwoordelijkheid als deugd. Criteria: serieus nemen van verplichtingen want je denkt aan je verantwoordelijkheid als bijvoorbeeld ouder en oog voor de gevolgen van de handeling, want je kijkt wat diegene gelukkiger zal maken en wat zelfmoord voor gevolgen heeft (dood, verdriet, e.d.).
Zij hebben de verantwoordelijkheid hen niet aan te sporen tot zelfmoord. Dit is een verantwoordelijkheid als taak als burger en als deugd. Criteria die hierbij een rol spelen zijn het serieus nemen van verplichtingen want je denkt aan je verantwoordelijkheid als bijvoorbeeld ouder en het afwegen van normen want je kijkt of aansporing juist is of juist niet, en oog voor de gevolgen van de handelingen, want je kijkt wat diegene gelukkiger zal maken en wat zelfmoord voor gevolgen heeft (dood, verdriet, e.d.).

Mensen die van hen houden hebben de verantwoordelijkheid de mensen die zelfmoord willen plegen serieus te nemen, hen erop te wijzen dat zij van hen houden en zij heel veel mensen enorm veel verdriet zullen doen door zelfmoord te plegen. Dit zijn verantwoordelijkheden van deugd met als criterium oog voor de gevolgen van de handeling, want zij kijken hoe ze hun naaste het beste kunnen benaderen en zien het verdriet wat zelfmoord teweeg zal brengen.
Zij hebben de verantwoordelijkheid hulp te zoeken voor zover mogelijk. (verantwoordelijkheid als taak, mits het om ouders gaat, en als deugd met als criterium afwegen van normen: je moet hulp krijgen of niet, oog voor de gevolgen van de handeling: hulp kan wellicht helpen, serieus nemen van verplichtingen, indien ouders)
Zij hebben de verantwoordelijkheid te luisteren naar diegene die zelfmoord wil plegen. Dit is een verantwoordelijkheid als deugd. Ik vind geen enkel criterium hier echt bij passen.
Of zij ook de verantwoordelijkheid hebben zelfmoord zoveel mogelijk te voorkomen vind ik lastig. Laat ik het zo stellen: als het gaat om iemand die niet al jaren (dan heb ik het over 8 of meer jaren na de volwassenheid; is maar een gevoelsmatige schatting) tevergeefs allerlei hulp gehad heeft, van alles geprobeerd heeft en ongelukkig blijft; waarbij de toekomst uitzichtloos is en het heden ondraaglijk; dan heeft een naaste wat mij betreft niet de verantwoordelijkheid hem/haar tegen te houden; hoogstens hem/haar niet te triggeren en te stimuleren in de zelfmoordplannen. Gaat het in tegenstelling om bijvoorbeeld een meisje van 18 dat niet haar hele leven al ongelukkig is maar ineens helemaal de weg kwijt is omdat ze een groot verlies te verwerken heeft; dan mogen wat mij betreft naasten met alle mogelijke middelen behalve geweld dat levensverstrekkende gevolgen heeft, een zelfmoordpoging tegenhouden. Ik geloof namelijk, en ik geloof dat niemand het met me oneens kan zijn, dat voor dat meisje nog genoeg jaren, mogelijkheden en kansen open liggen om het geluk weer te vinden. Als ze overigens wel haar hele leven ongelukkig was geweest, staat mijn standpunt nog steeds. Achttien is te jong om te bepalen dat het leven het nooit meer waard zal zijn geleefd te worden. In een dergelijk geval gaat het om een verantwoordelijkheid als taak, mits men ouder is van de persoon, en om verantwoordelijkheid als deugd met als criteria oog hebben voor de gevolgen van de handeling, serieus nemen van verplichtingen, afwegen van normen, om alle bovengenoemde redenen.
Verzachtende omstandigheden kunnen zijn onwetendheid (men weet niet op de juiste manier te reageren), de omstandigheden waaronder de handeling wordt verricht zijn buiten invloed van de handelende persoon: vb: moeder ligt zelf dood te gaan, de afwezigheid van de vaardigheid of mogelijkheid om te handelen: vriend is er niet op tijd bij en het kwaad is al geschied, of partner is geestelijk niet in orde en kan ander niet bijstaan.
Voor deze mensen geldt ook individuele verantwoordelijkheid.
De mensen die de persoon die zelfmoord wil plegen/pleegt persoonlijk niet kennen maar er wel mee te maken krijgen en niet tot de andere genoemde categorieën behoren hebben de verantwoordelijkheid de zelfmoord, als dat nog kan, tegen te houden. Aangezien men de achtergrond van een persoon niet weet, moet men ervan uitgaan dat diegene het niet weloverwogen (voor zover dat mogelijk is) doet om te voorkomen dat iemand sterft in een impulsieve actie. Dit is een verantwoordelijkheid als deugd met als criterium afwegen van normen: ik hoor iemand tegen te houden die zelfmoord wil/gaat plegen, en oog voor de gevolgen van de handeling: spreekt vanzelf.
Voor hen geldt individuele verantwoordelijkheid, maar collectief als je het als een burgerplicht ziet. Een beetje van allebei dus.
De overheid heeft de verantwoordelijkheid duidelijke regelgeving omtrent zelfmoord op te stellen, ook voor de rechterlijke macht en deze regelgeving te toetsen aan de praktijk (verantwoordelijkheid als taak en als aansprakelijkheid - tot op zekere hoogte -). Nooit verontschuldigende omstandigheden, de enige mogelijke verzachtende omstandigheid in mijn ogen is die van dwang of de afwezigheid van de vaardigheid of mogelijkheid te handelen: als de overheid geen oplossing kan bedenken en niemand heeft echt een oplossing voor een bepaald probleem in/met de wet, dan valt hen dat niet 100% te verwijten. Ze moeten natuurlijk zorgen voor gekwalificeerde mensen, maar sommige issues blijven moeilijk.
De verantwoordelijkheid van de overheid is collectief.
De rechterlijke macht heeft de verantwoordelijkheid zich aan deze wetten en regels te houden (verantwoordelijkheid als taak en als aansprakelijkheid). Verzachtende omstandigheden: dwang. Hun verantwoordelijkheid is collectief en individueel, omdat zij ieder individueel per geval moeten bezien wat ze doen maar volgens dezelfde regels werken, waardoor de rechterlijke macht als collectief één lijn volgt.
De beroepsorganisaties die werkgevers of werknemers vertegenwoordigen die in verband met hun werk te maken krijgen met zelfmoord, hebben de verantwoordelijkheid duidelijke afspraken rondom dit thema en de beoogde handelswijze op te stellen. (verantwoordelijkheid als taak en als aansprakelijkheid). Verzachtende omstandigheden: dwang en afwezigheid van vaardigheid. Zij hebben collectieve verantwoordelijkheid.
De psychische hulpverlening en andere werknemers die te maken krijgen met zelfmoord, hebben de verantwoordelijkheid zich aan deze regels te houden (verantwoordelijkheid als aansprakelijkheid). Verzachtende omstandigheden: omstandigheden zijn buiten invloed van handelende persoon, dwang of de afwezigheid van vaardigheid/mogelijkheid). Zij hebben een beetje collectieve verantwoordelijkheid, maar ook individuele, afhankelijk van de situatie. Een psychiater die een cliënt heeft met serieuze zelfmoordplannen en de zaak volgens de regels moet doorgeven aan iemand anders/een organisatie, heeft dan de individuele plicht dit te doen. Collectief omdat zij ieder individueel een zelfde beleid moeten voeren waardoor de psychische hulpverlening als collectief één lijn volgt.
Belangenorganisaties hebben de verantwoordelijkheid de belangen van de mensen die ze vertegenwoordigen goed te behartigen. (verantwoordelijkheid als taak en als aansprakelijkheid). Verzachtende omstandigheden: afwezigheid van vaardigheid/mogelijkheid, dwang). Hun verantwoordelijkheid is collectief.

Al deze (laatste groepen) mensen heb ik verantwoordelijkheid als aansprakelijkheid gegeven omdat terugkoppeling/feedback in dezen een grote rol speelt en regelgeving aanpast of sancties kan hebben voor mensen (zoals bijvoorbeeld een rechter die zich niet aan de wet gehouden heeft bij zijn uitspraak).
Ik denk dat we de vraag, in hoeverre er sprake is van vrijheid van handelen, dus moeten toepassen in de meest ernstige situatie waarbij iemand wel al jaren ongelukkig is, van alles geprobeerd heeft en hij/zij geen toekomst meer ziet en dus zelfmoord wil plegen. Is er dan nog vrijheid van handelen? Dat is heel moeilijk te beantwoorden; er is geen eensgezinde mening over. Als iemand een zelfmoordpoging doet in een dergelijke situatie, en deze echt bedoeld is te slagen, dus niet als wanhoopskreet of iets dergelijks, kun je je dat voorstellen als een weegschaal met aan de ene kant de pijn en aan de andere kant de middelen om het aan te kunnen:

Bij iemand die zelfmoord wil plegen (in genoemde situatie) is de pijn veel zwaarder/erger en heeft diegene te weinig/geen middelen om het aan te kunnen. Ook overheerst het hopeloze gevoel, of zelfs de innigste overtuiging, dat het niet/nooit meer beter zal worden. De pijn is zó sterk dat je je niet meer kunt voorstellen dat het beter wordt. Ik weet niet of dit voor iedereen geldt, maar volgens mij zit je dan totaal in je emotionaliteit en is rationeel denken er niet meer bij. Als je ergens fysiek heel erg pijn hebt, ik noem maar wat: hoofdpijn, dan leidt dat je af van al het andere; hoe erger de pijn, hoe minder goed je je nog bezig kan houden met andere dingen, en hoe minder goed je kan nadenken. Met psychische pijn is het m.i. net zo. Je kan hoogstens nog rationeel handelen, puur gericht om de pijn weg te nemen, dus bijvoorbeeld door zelfmoord. Hoe erger de pijn, hoe erger de middelen. Bij een dipje kun je nog beslissen een goede vriend te bellen. Bij hele sterke emotionele/psychische pijn moet je je verstand wel heel hard aanroepen en sterk in je schoenen staan om nog juiste keuzes te maken of om geen \'verkeerde\' middelen te gebruiken zoals automutilatie, drugs of zelfmoord. Het zijn toch vaak daden die in paniek en radeloosheid gedaan worden. In hoeverre ben je nog autonoom als je zelfmoord wilt plegen?
Sommigen zeggen nu dat op zo\'n moment er geen keuzevrijheid meer is en de enige logische gevolgtrekking een zelfmoordpoging zal zijn. Anderen geloven dat je ALTIJD een keuze hebt. Ik weet het niet. Pijn is subjectief, wat de mens psychisch aankan is rekbaar, en je weet dus nooit (of het moet het moment zijn dat je zelfmoord pleegt en dit geen beslissing meer te noemen is) wanneer de pijn zo ondraaglijk is dat je dood MOET. Je kan heel veel verdriet hebben en denken: dit is ondraaglijk/gaat nooit meer over/doet teveel pijn/ik kan het niet aan, en toch verdraag je het. Of je zegt: Als mijn moeder nu dood zou gaan zou ik zelfmoord plegen/het niet aankunnen/enz, maar als het dan gebeurt blijk je het toch wel aan te kunnen. Dat bedoel ik met rekbaarheid en met de onzekerheid dat je niet zeker weet wanneer je allerlaatste breekpunt is bereikt. Ik weet dus niet of je als mens kan weten of dat punt bereikt is, en of dat misschien de mensen die zelfmoord gepleegd hebben (in bovengenoemde situatie) dat punt bereikt hadden. Mocht dat zo zijn, dan is er op zo\'n moment geen vrijheid van handelen of keuze meer; dan kan je niet anders. Maar zolang je de beslissing nog niet genomen hebt, heb je nog alle vrijheid (maar hoe minder pijn, hoe meer vrijheid) om een andere keuze te maken. De alternatieven zijn bekend; die hoef ik toch niet op te noemen. Helaas heb je nooit de zekerheid of iets gaat werken; of je moest het al eens geprobeerd hebben. En het sprookje dat psychische hulpverlening altijd dé oplossing is, is nonsens. Voor een hoop mensen wel, voor een hele hoop anderen werkt het niet. En dan is zo\'n verwijzing: \"Zou je niet eens met een psycholoog gaan praten?\" of \"Heb je al eens aan hulp gedacht?\" voor zo iemand een bevestiging: zie je wel, er is niks op de wereld wat mij kan helpen, want nu komen ze wéér met datgene wat ik al tig keer geprobeerd heb. Kom dan vooral niet aanzetten met: \"Sta je er wel open voor?\" \"Doe je wel je best?\" \"Kan je niet eens een andere psych. proberen?\" Die mensen hebben er al zoveel versleten. Als je geen zelfmoord wilt plegen, toch blijven proberen, zoeken in alle hoeken, want je hebt geen andere keus.

Beoordeling

Wat betreft het recht op zelfmoord zijn mijn morele uitgangspunten dat het leven waardevol is en niet om \'slechte\' redenen, ondoordacht beëindigd moet worden; dat iedereen, binnen bepaalde grenzen, zoveel mogelijk vrijheid moet kunnen genieten om te doen wat men met zijn/haar leven wil doen, maar ook dat leed voorkomen moet worden. Zelfmoord zie ik niet als dé oplossing voor wat voor leed dan ook; je weet immers niet of je na de dood daadwerkelijk geen bewustzijn meer hebt (wat mensen nogal eens aannemen of geloven, maar niemand weet het), of dat je in de hemel komt of hel of wat ook. Daarnaast zitten er vaak grote risico\'s en vreselijke gevolgen aan vast; maar ik snap heel goed dat als iemand ernstig lijdt, die gok wil nemen.

De morele uitgangspunten die ik heb genoemd botsen met elkaar. Aan de ene kant vind ik zelfbeschikking en vrijheid belangrijk; aan de andere kant vind ik het afkeurenswaardig als mensen om in-mijn-ogen foute redenen zelfmoord plegen, en wil ik (onnodig) leed voorkomen. Het probleem is ook dat foute/slechte redenen tamelijk subjectief zijn. Wat de één een goede reden vindt om zelfmoord te plegen, vindt de ander niet. In de wet zetten: \'Zelfmoord mag wel, maar alleen met een goede reden\' is vrij zinloos, want wat is dan een goede reden? Volgens mij is een reden voor zelfmoord nooit echt een 100% goede of slechte reden, en is alleen per situatie en persoon in te schatten of iemand er slecht aan doet zelfmoord te plegen. Wat mij betreft doe je er nooit \'juist\' aan, maar zijn er wel situaties te verzinnen waarin het heel begrijpelijk is en niet afkeurenswaardig of \'slecht\'.

Ik vind zowel de belangen van de naasten van de persoon die zelfmoord wil plegen als de persoon zelf belangrijk. Hoewel die persoon zelf het wellicht in zijn/haar belang vindt zelfmoord te plegen, neig ik ernaar paternalistisch te zijn en principieel te vinden dat het dan maar beter is de naasten middelen in handen te geven de zelfmoord tegen te houden, ten koste van de mensen die wel \'goede\' redenen hebben, om te voorkomen dat mensen zelfmoord plegen terwijl ze nog gelukkig hadden kunnen worden en veel mensen verdriet aandoen door hun dood.

Redenen om zelfmoord te plegen, waarvan ik vind dat naasten diegene niet koste wat kost moeten tegenhouden, (mits allen aanwezig) zijn:
- dat iemand al jaren (8+ jaar na volwassenwording voor de wet) ernstig ongelukkig is
- therapie en medicijnen niet voldoende helpen
- betrokkene geen sprankje hoop meer heeft voor de toekomst
- alle gevolgen heeft overwogen
- en voor de wet volwassen is.
Dat zijn wat mij betreft de voorwaarden om \'het recht op zelfmoord\' te hebben. In alle andere gevallen vind ik de ernst van de gevolgen zwaarder wegen (onomkeerbaarheid, verdriet van naasten, schuldgevoel van naasten enzovoorts). Men zegt wel eens: \'Moet je dan maar blijven leven voor je ouders/vrienden/enzovoorts? Is dat niet egoïstisch van hen?\' Ik zeg: Dat is inderdaad een verdomd goede reden om te blijven leven. Je stelt anderen hun belangen dan voor je eigenbelang en dat is helemaal niet slecht in zo\'n geval. Dan moet hun leed wel zwaarder wegen dan je eigen leed; en soms doet het dat niet. Dat wil niet zeggen dat iemand egoïstisch is of zwak als hij zelfmoord pleegt. Ten eerste weegt dan het leed van jezelf gewoon zwaarder in de meeste gevallen (ik denk niet in alle), heb je geen andere keus behalve doorgaan met je ondraaglijke ongelukkige leven; de meeste mensen hebben heel lang nagedacht over het verdriet wat ze andere mensen aandoen en nemen dat mee in hun overweging, en ten tweede vergt het moed om zelfmoord te plegen (al weet ik niet in hoeverre dit nog geldt als het lijden zo sterk is dat er weinig anders overblijft). Iedereen heeft levensdrift en het moeilijkste wat er is, maar dat hangt dus wel af van de mate van lijden waarin je je bevindt, is vechten tegen je eigen levensdrift, en het grootste risico nemen wat er is: een wereld ingaan waarvan je niet weet of het beter is dan die waarin je nu leeft. Aan de andere kant kun je het zien als een teken van zwakte dat iemand dus niet kan blijven leven, niet doorzet; maar voor de één ligt zijn/haar grens/breekpunt nu eenmaal verder dan voor de ander. Zelfmoord kan ook egoïstisch zijn; als het gaat om iemand die het impulsief doet, zonder al te veel na te denken over de gevolgen en aan andere mensen. Je bent immers niet alleen een individu, maar staat in verbinding met andere mensen die allemaal gevolgen ondervinden van je eigen acties. Ik denk dat dat nogal eens vergeten wordt in de individualistische wereld van vandaag. Als iemand drugs gebruikt, verslaafd is en zichzelf kapotmaakt bijvoorbeeld is het de norm dat we zeggen: mag hij toch zelf weten, eigen keuze, hij is verantwoordelijk voor zichzelf; maar je raakt daarmee niet alleen jezelf, maar ook anderen. En dan moet je niet je illusie in stand houden dat het alleen om jezelf draait en dat stoppen voor andere mensen een slechte reden is, want het draait niet alleen om jezelf. Zelfde met zelfmoord.

Wat mij betreft wordt het dus niet moreel de norm dat zelfmoord een recht is voor iedereen en komt er geen recht op zelfmoord in de wet. Ik zou het wel een goede ontwikkeling vinden als naasten van mensen die aan bovengenoemde voorwaarden voldoen hen niet alsmaar proberen tegen te houden en de mensen die in een dergelijk geval zelfmoord willen plegen dus meer beslissingsrecht en autonomie krijgen wat zelfmoord betreft, en zij niet gedwongen mogen worden in een kliniek of iets dergelijks te verblijven of een behandeling te volgen. Zelfmoord hoeft wat mij betreft niet per definitie afgekeurd te worden. Ik vind ook dat juist bij mensen die niet aan bovengenoemde voorwaarden voldoen, zeker als ze nog niet volwassen zijn, hun naasten meer rechten mogen krijgen om hen tegen te kunnen houden en de signalen door de psychiatrie beter opgepikt moeten worden. Ik hoor toch geregeld dat mensen niet geholpen kunnen worden om de persoon die zelfmoord wil plegen tegen zichzelf te beschermen, omdat \'er nog niks gebeurd is\'. Kortom: iemand moet eerst een poging doen voordat er wat gebeurt. Dat is niet alleen frustrerend en onzeker voor de mensen die van de persoon die zelfmoord wil plegen houden, het is ook idioot. Zo leid je mensen juist de afgrond in.

Hetzelfde probleem zie ik overigens met potentiële criminelen. Als familie aangeeft dat hun zoon (bijvoorbeeld) in een psychose lijkt te geraken/zitten en gevaarlijke dingen doet/zegt; maar er nog niet feitelijk iets strafbaars is voorgevallen, worden ze mooi niet geholpen en moeten ze het zelf maar uitzoeken. Gevolg? Zoontje draait inderdaad door en steekt vader neer; en dan is het te laat. Of een crimineel heeft een x aantal jaren gevangenisstraf gekregen en wordt gewoon vrijgelaten terwijl het overduidelijk is dat hij gewoon weer verder gaat waar hij gebleven was. Ik weet dat het geen bal met het bestek van deze PO te maken heeft, maar ik moest het gewoon even zeggen.

Verder: of iemand aan de voorwaarden voldoet of niet, dus niet tegengehouden (maar nooit gestimuleerd) of wél tegengehouden moet worden, zal door de betrokkenen per situatie en per persoon beoordeeld moeten worden. Ik kan daar verder geen algemene uitspraken over doen want iedereen is verschillend.

Dit oordeel is zowel deontologisch als teleologisch van aard. Het deontologische zit hem hierin dat ik vind dat in principe ieders leven waardevol is en niet zomaar beëindigd mag worden, en dat dat gaat boven de rechten van mensen die al wel jarenlang lijden en aan de genoemde voorwaarden voldoen, maar dat is ook weer teleologisch omdat ik daarbij de gevolgen in ogenschouw neem: het lijden dat de zelfmoordenaar anderen aandoet (waardoor het principe van \'beter geen dan wel zelfmoord\' dus \'zegeviert\' boven het vrijheidsprincipe.) Ook is het teleologisch omdat ik kijk naar nog andere gevolgen zoals de onomkeerbaarheid en de onbekende wereld die je tegemoet gaat als zelfmoordenaar. Je wéét niet of de handeling useful/nuttig (zie Bentham) is want je weet niet wat er gebeurt als je dood bent en je weet ook niet of je als je was blijven leven wel gelukkig was geworden. Ik denk dat ik wel meer de nadruk leg op het teleologische, wat ik meestal doe, juist ook omdat van zelfmoord de gevolgen tamelijk gigantisch zijn. Ik ben ook nooit opgevoed met de (strenge) norm: \'Zelfmoord is slecht, punt,\' en ik ben nu eenmaal meer van de nuance. Dit is wel hoe ik normaal gesproken morele kwesties beoordeel.

Tenslotte een mooie slotzin van Thirdparty op het Philosophy forum (http://forum.darwinawards.com/index.php?showforum=3):

Suicide kills not just your present self but also the person you would have become.

Bronnen

Papieren:

1. Verwijzend en verklarend juridisch woordenboek, N.E. Algra, R.D.J van Caspel. H.R.W. Gokkel, C.A.W. Klijn, Wolters-Noordhoff, Groningen, 2004 7e druk
2. Publiekrecht 2006-2007 Kluwer college bundel wetteksten II, Kluwer BV, Deventer, 2006
3. Reader Ethiek maatschappijleer 2 6VWO 2004/2005

Digitale:

1. http://debatplaats.vara.nl/forum/listthreads?gotopage=32&forum=178914&showSelection=false
2. http://forum.darwinawards.com/index.php?showtopic=5484
3. http://www.antipsychiatry.org/suicide.htm
4. http://www.bomenbos.com/Verslaving/suicide%20artikel.htm
5. http://www.leaderu.com/ftissues/ft9312/opinion/kamisar.html
6. http://www.libertarian.nl/NL/archives/000092.php

Video/audio:

1. Het recht op zelfmoord, Soeterbeeck 12 oktober 2004, http://www.katholieknederland.nl/soeterbeeck/archief/2004/detail_objectID2501.html